ԱՆԹԱՔԻՈՅ [1] ՋԱՐԴԸ

Ականատես մը կը պատմէ. —

«1909 Ապրիլ 6ի երկուշաբթի օրը Ատանայի ջարդին ստուգութիւնը հաստատուելով ահ ու սարսափի մատնուեցանք։ Ամէն մարդ խանութները գոցելով տուն ապաստանեցաւ։ Այս միջոցին տեղւոյս գաիմագամը պաշտօնեաներով Ազգ[ային] Առաջնորդարան եկաւ եւ տեղացի հայ երեւելիները ժողովելով, վստահեցուց որ «բան մը չի կայ, ամէն մարդ խանութնին թող բանան եւ գործերնին նային»։ Գաիմագամը Առաջնորդարան գտնուած ատենը դուրսը խուժան մը պաշարեց Առաջնորդարանը եւ Գաիմագամին մեկնումէն ետքը յարձակեցաւ Առաջնորդարանէն ներս։ Հոն՝ Առաջնորդարանին մէջ սպաննեց Կաթ[ողիկոսական] փոխանորդ Տ. Արսէն վարդ[ապետ]ը Կտուց անապատի վանքի միաբանութենէն հիւր եկած Տ. Դանիէլ ծերունազարդ վարդ[ապետ]ը, Տ. Արմենակ քահանայ Տօնաթոսեանը եւ հոն հաւաքուած Անթաքիոյ հայ երեւելիները, որոնց մէջ էր իտարէի անդամ Մարտիրոս էֆ[էնտի] Կիրակոսեան, ասոնցմէ ետքը եկեղեցիին անօթներն ու կարասիները թալանեցին։ Խուժանը մեր նահատակ կրօնականներուն դիակները քաշկռտելով պտտցուց փողոցներն ու շուկաները, հրաւիրելով բոլոր ժողովուրդը որ ջարդին մասնակցի, բնաջինջ ընելու համար տեղւոյն քրիստոնեաները։ Իրիկուան դէմ ժամը 9ին յարձակումը տարածուեցաւ եւ մի քանի ժամուան մէջ բնաջինջ եղաւ ամբողջապէս Անթաքիոյ դժբախտ հայութիւնը։

Ամբողջ քրիստոնեաները ջարդելէ ետքը քարուքանդ ըրին եւ այրեցին Հայոց ու Հայ Բողոքականաց եկեղեցիները։ Անթաքիոյ մօտէն անցնող Ասիի գետը քրիստոնեաներու դիակներով լեցուեցաւ։ Անթաքիոյ մէջ գրեթէ հայ չի մնաց 800 հայ բնակիչներէ միայն 20 հոգիի չափ ազատեցան, ասոնք ալ վիրաւոր եւ հիւանդ։

Անթաքիոյ ջարդին կազմակերպիչներն ու հրամանատարները էին, ջարդէն չորս օր առաջ Պոլսէն եկած միւթէսարըֆը, թուրք երեւելիներէն Հիւսնի աղա, Խալէֆ աղա զատէ Վահիտ, Պէրէքէթ զատէ Րիֆաթ եւ Րէշիտ։ Ասոնք շրջակայ գիւղացիները ժողովեցին եւ զինելէ ետքը քրիստոնեայ թաղերուն վրայ առաջնորդեցին»։ [2]