ԴԱՏԱՍՏԱՆԱԳԻՐՔ

Բայց այժմ զվաներոյ սահմանն համառաւտեցաք եւ գրեցաք զուժերն ի սրբոյն Սահակայ։

Կու հրամայէ սուրբն Սահակ՝ թէ տգէտ եւ պեղծ մարդիկն բաժին կու ձգեն ի սուրբ եւ կաթուղիկէ վիմիս մէջ, եւ կու ասեն՝ թէ այլ եւ այլ են ազգաց եւ քրիստոնէից եկեղեցիքն։ Եւ դեռ այն մէն չէ. քան զՀայոցս այլ կու բաժնեն զվանաց եկեղեցիքն ի քաղաքականացն եւ յայլ ազգ աշխարհականացն. եւ այսով մեծ հերձուած եւ կռիւ ածին ի միութիւնն. եւ քակտեալ ցնդեցին զմեզ։ Եւ ոչ յիշել զՔրիստոսի հրամանքն զոր հրամայեաց ընդ սուրբ առաքեալն Պետրոս՝ թէ դու ես վէմ. եւ ի վերայ այդր վիմի շինեցից զեկեղեցի իմ։ Ամ ի՞նչ Քրիստոս զայդ ընդ Պետրոսի մարդկութիւնն հրամայեաց եւ ընդ այլ հետեւողացն, թէ՞ ընդ եկեղեցւոյն քարն կամ ընդ փայտն։ Եւ Պաւղոս ասէ՝ կարգեաց Աստուած եւ եդ յեկեղեցւոջ նախ զառաքեալս եւ երկրորդ զմարգարէս եւ երրորդ զվարդապետս, որ լնուն զեկեղեցիս միաբանութեամբ եւ սիրով ի փրկութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ։ Ամ զայս տեսէք՝ թէ որ զայս միութիւնս կու քակեն ու կու այլայլեն, որ է մայր մեր սուրբ եկեղեցի՝ եւ հայր բանն Աստուծոյ Քրիստոս, նա ապա զմեզ քրիստոնէքս ի մեր հաւրէն եւ ի մաւրէն կու քակտեն. զի երբ յիրացմէ կու քակտեն՝ նա ու ի նացմէ կու քակտինք, զէդ այն՝ որ երբ զիր հայրն ու զմայրն կորսնէ՝ նա գայլն ու գազանք կու յափշտակեն ու կու ուտեն զինք. նա այն բաժնաւղքն զմեզ հայնց կու այնեն։ Ապա տեսէք՝ թէ այնոց պատիժն ի՞նչ է, կամ թէ երբ համբերեն իրենց կարաւղքն՝ ինչ մեղք այնեն։

Եւ ի յայս տեղս չկարցի ես գրաւղս Սմբատս զինչ սուրբն Սահակ գրել էր ի հաւս աւրինաւք ի հին եւ ի նոր կտակարանացն՝ ու պնդել եւ խրատել էր՝ նա եւս թէ զայն զամէնն գրել էի՝ նա կարիշատ էր լել։ Բայց զայսչաքս պատեհ համարեցայ գրել՝ թէ ի՞նչ թարգմանի կաթուղիկէն եւ եկլէսիայն՝ որ է եկեղեցի։ Պարտ է գիտել, որ ժողովարան թարգմանի՝ որ հաւնիկ լինի ամենայն ազգաց հաւատացելոց միասիրտ եւ միակամ եւ միահաւատ ի մաւր մեր հանգչիլ ի գիրկ, եւ ջամբել ի կաթին տեղ զսուրբ մարմին եւ զարիւն հաւրն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի՝ զոր վասն մէր էհեղ, եւ այնով միանալ ի մէկ, վասն զի եւ առաքեալքն ի մէկ կեցան եւ զմեզ ի մէկ ուսուցին. չուսուցին՝ թէ վասն նախանձու եւ ատելութեան պատռեցէք զսուրբ եկեղեցի եւ զքրիստոնէութեան միութիւնն. եւ ոչ ասացին թէ դիւաց եւ անաւրինաց կերակուր տուք զքրիստոնէք։ Եւ տեսէք թէ սուրբ հայրն Սահակ քանի տարով յառաջ, երբ դեռ Յունաց գրովն վարէաք, զգուշացոյց զմեզ եւ պնդեաց՝ թէ՝ տեսէք որ վասն տաւնիցն՝ զոր կայ սովորութեամբ որ ամէն ազգ եւ երկիր իրենց հաշվնովն եւ ժմովն իրենց տաւն կու այնեն, նա չլինի բնաւ բաժանումն սուրբ եկեղեցւոյն եւ ոչ ազգացն, զի ոչ թէ եկեղեցին տաւնիցն է, այլ տաւնքն եկեղեցւոյն. եւ մէկ է ընդ որ կու երթան տաւնքն, եւ այլուի ի յեկեղեցոյ ժողովումն գան՝ ի մէկ կաթուղիկէ եկլէսիայ եւ ի մէկ հաւատ ի Քրիստոս. քաւէլ թէ բաժանած լինին ազգն եւ որոշած ի ճշմարտութենէն։

Եւ ոչ եթէ զազգերոյս մէն կու բաժնին, քան զվաներոյ եկեղեցիսն յաշխարհականացն՝ որ կու ասեն՝ թէ այլ է վանացն եւ այլ է քաղաքացն եւ գեղերոյն։ Ու ի յայն կու հային՝ թէ զեկեղեցեաց անուանքն այլ եւ այլ են այրել, նա կու կարծեն թէ այլ եւ այլ է. զորս թէ յառաջագոյն զայս գիտացել էին առաջինքն, նա չէին այրել վասն այս ահիս քան մէկ անուն։

Բայց արդ ի՞նչ աւելաբանեմք. ամէն քակտելոյս պատճառն ի յառաջնորդացն եկեղեցոյն է լել եւ ի թագավորացն՝ որ թուլացուցել են եւ համբերել ծռաւղացն, հայնչանք որ այս ի յայս եղաւ. որ իրենք գիտեն զայս՝ ու տան պացխուն առաջի Քրիստոսի, նոյնպէս եւ զհատուցումն։ Զոր թէ հանդիպէր ուղղափառ բժշկի որ առողջացնէր եւ հանէր զդեւն, նա մեծ վարձք այնէր եւ մեծ առնոյր ի Քրիստոսէ։

Վանքն իջուանք ասի. եւ իջուանքն յայն դիպի, որ յառաջն սուրբն Գրիգոր եւ այլ յուրաքանչիւր հայրապետք ազգաց յիրենց երկիրն իջեււանք եւ հանգչելոյ տեղիք շինեցին՝ վտանգելոցն եւ անկարաւղացն՝ տառապելացն եւ ուսումնաւորացն, հայնց որ զիրենց ամէն պէտքն յայնկից ուննային՝ այրկտին ի յայրկտոյ վանքն եւ կնին ի կանեց։ Եւ միաբանք տեղոյն պսակած լինին ընդ ուխտ տեղոյն սահմանեալ կարգովն հայնց, որ զէդ աշխարհական այրուկինք զիրենց ուխտին վառումն առ իրար անցնեն, նա նոքայ ի յաղաւթքն եւ ի պահքն եւ ի վանացն յայլ հալծնաց գործերն հանեն. եւ ի յայն աղքատացն եւ յաւտարացն ի պէտքն եւ ի կարիքն դնեն զամէնն, հայնց որ իրենք չիշխեն այլ ուննալ, քան զիրենց քթեթն մէն։ Վասն այսոր հրամայած է եւ սահմանած, որ տան զայս բաժին ողորմութիւն ի վաներս եւ զայս անուանեալ տաւներս գան ամէնն ի վանքն այնեն, որ աւգտին միաբանքն եւ աւտարքն. եւ յառաջ զսուրբ Յոհաննէս Մկրտչին տաւնն է սահմանել սուրբ Գրիգոր լուսաւորիչն մեր. եւ զվարդավառին եւ զծաղկազարդին. եւ զպահքն առաջաւորին՝ որ է սուրբ Սարգսի տաւնն. եւ զՂազարու յարութիւնն. եւ զերկուշաբթի զատկի մեռելոցն. զայսու ընծայաւք եւ մատղնով հրամայած է, որ ի վաներն երթան այնեն։ Եւ զինչ այլ յաւելցնել կարեն յողորմութիւնն, նա մեծ վարձք է՝, որ կարաւտածքն ուտեն եւ հագնին։

Վասն զի չկայ ամենեւին հրաման եւ ոչ իշխէ այր կամ կին, որ ընդ իր վանքն կապած լինի եւ ընդ եկեղեցին միաբանութեամբ, ոչ իշխէ ի կանոնական հրամանացս ի յիր վանացն ի դուրս աւթել կամ այլ աւելի կերուխում այնել։

Եւ վասն այսոր հրամայած է յաւրինացս, որ թէ ոք պահք խոստանայ, նա երթայ ի վանքն պահէ, ինչվի լմննայ։ Եւ հրամայած է, որ զինչ իսկ մարդ մեռնի, թէ հարուստ եւ թէ աղքատ, նա ամենեւին պառկելիքն ու հալաւն ինչուի գաւտին ու ի սաւլերն ի վանքն երթայ. եւ մատղուն կէս մորթոյն եւ երկու բաժին ճրագուն վանացն է. նոյնպէս եւ աշխարհի երիցուն եւ երիցկնոջն եւ այլ ազգականացն՝ պառկելիքն եւ հալաւն սաւլերն եւ գաւտին՝ եւ այլ այսպիսի ըռահ ի կանանց վանքն երթայ. եւ յերիցուն մատղէն ամէն մորթին եւ յետի կիցքն դմակովն, ու խասապն եւ ճրագուն ի վանքն. եւ զայլ մնացորդն եփեն ու նստին եւ ուտեն համընտութեամբ՝ տառապեալ եւ հարուստ՝ զէդ մէկ եղբարք։ Եւ շողհացն ու հատիկն՝ այն եկեղեցոյն, յոր տան։ Ապա թէ վանաց գեղ լինի, նա ի յիր վանքն տայ. եւ որ շլատնայ ու չտայ, նա ապաշխարելոյ է արժան։