Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅՈԲԱՑ ՎԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

Երեւան 4037 (ԺԵ դ. )

Հեղինակ` Վանական վարդապետ

<103b> Ըստ բազմազան շնորհաց Հոգւոյն շնչեալ ի սիրտ իմաստնոց, որ լուսաւորէ զմիտս լսասիրաց, մանաւանդ վարժելոց ի յարգանակի եղելոյ իբր ի սեղան ամենեցուն հաւաքեալ ի մի առ ի դիւրութիւն ընդհանուր հանդիպելոց: Եւ այս են անուանք, զորոց զբանսն եդաք. Եփրեմ, Եւսեբի, Ստեփաննոս, Դաւիթ, Մովսէս քերթող, Որոգինէս, Մովսէս Գանձակեցի, Բարուախաւսն, Փիլոն, Եպիփան, Եւագր, Շարուհիկն, եւ յաւել[ո]ւածին նշանն այլ, զորս բազում աշխատութեամբ հաւաքեալ ի մի, զի դիւրալուր լիցի բան Յոբայ Երանելոյ, ի փառս Քրիստոսի, որ է աւրհնեալյաւիտեանս, ամէն:

***

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ

Երեւան 4037 (ԺԵ դ. )

Սրբագրող` Յովաննէս Գառնեցի

<224b> Ստուգաբանութիւն Սաղմոսիս ի Յովաննէս Գառնեցոյ` հոգելի վարդապատէ, որ յոմանց յերկբայս թըւի:

ԶՍաղմոս Դաւթի, մանաւանդ թէ զերգս Հոգւոյ Սրբոյ այլ եւ այլ` աւելի եւ պակաս, նըւագեն մանկունք եկեղեցւոյ, ոչ ուսեալ զճշմարիտն եւ ոչ իմացեալ զճըշգըրիտն, եւ այս եղեւյանհոգութենէ ոմանց եւ ի սխալագիր գրչաց: Իրահամարձակք ոմանք <225a> մտայօդ իմացմամբ տարագրեցին զուղիղն եւ եւ զուղ[ղ]որդն: Նայ եւ բազում անկամ վիճին ոմանք ի նըւագելն զՍաղմոսս: Եւ այլ ոմանք ծայրաքաղ առէնելով բարբանջեն անզեղջ սրտիւ, եւ անիմաստ բայիւք, եւ ոչ յիշեն զասացեալն ի Դաւթեայ, թէ Սաղմոս ասացից եւ ի միտ առից: Եւ զհրամայեալն ի Պօղոսէ, եթէ Սաղմոս ասացից մտօք ի Սաղմոս ասացից Հոգւով:

Ամենայն ազգ[ք] գրովք երգեն զՍաղմոսս եւ հայք ի բերան առեալ ասեն վայրապար, քահանայք եւ ոամիկք, մանկուք եւ կոզեռք եւ հաւատ[ա]ւոր կանայք: Եւ երանի թէ ամենայն ոք հրճուեալ նըվագէր զհաստատն եւ զստոյգն: Այլ եւս նուաստս Յովաննէս Գառնեցի, ծառայակից ձեր ի Քրիստոս Յիսուս իբրեւ զայս տեսանէի, խիստ վշտանայ[ի] տարակուսանօք: Ապա ճանապարհ արարեալ գնացի ի մայրաքաղաքն մենաստան ի Հաղբատ, եւ որոնեալ գտի ի թարգմանչացն գրած մագաղատ Սաղմոսարան մի, զոր առեալ սուրբ վարդապետին Սարկաւագ կոչեցեալ, այն, որ զՏոմարն երեւեցոյց զհին Հայուն, եւ նա սերմանեաց զայս ուղիղ եւ զուղ[ղ]որդ <225b> Սաղմոսս: Եւ զի ոմանց այլ եւ այլ երեւի սա, բայց դու, ո՜վ սիրելի, ընկալ զայս գաղափար իբր բազում երկամբք ստուգեալ: Այլ եւս զայն բանքն, որ կասկածաւոր թըւին քեզ, զայն բացէ ի բաց եմ գրել, դու մի կարծեր, թէ պակաս է բանն, այլ ամենայն ջանիւք ջանայ, որ զինչ գրած է, զայն ուսանիս, եւ զայն գրեսցես հաստատութեամբ: Զի թէ ի վերայ հասանես, խիստ աւգտիս, զի ճշմարտաբան է, եւ լուսաւորիս հոգւովն սրբով, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3033

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Հռոմկլա

ա

Փառք միշտ փառաւորելոյն Աստուծոյ Հա[ւ]ր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն միոյն զաւրութեան, տէրութեան եւ կամաց, ամմէն:

<409b> Որոց բաղձալի է հանդերձեալ կենացն խոստմունք եւ սէր արարչին, նոքա միշտ մրցին, թէ որպէս ժառանգորդք լիցին կենացն անվախճանից եւ մտայոյզ դեգերանաւք տոչորին զկամս Տեառն իւրեանց կատարել: Ոմանք զանձինս իւրեանց ճգնութեամբ պատարագեն, եւ կէսք յաղքատս եւ տնանկս ծախեն զգոյս իւրեանց: Եւ այլք պէսպէս բարեգործութեամբ հաճոյանան Աստուծոյ, եւ իւրաքանչիւր ըստ կարի իւրում եւ ըստ շնորհելոյ նմա ի վերուստ, եւ զի թէպէտ եւ ընդունաւղն ընծայից հեզ եւ խոնարհ, եւ հայի ի յաւժարութիւն սրտին, եւ ոչ յաղագս սակաւուց զոք մերժէ, այլ յարգէ, գովէ եւ մեծամեծաց յիշատակի արժանի առնէ եւ պարգեւեաց հատուցման, որպէս <410> զկինն այրի, որոյ բանք բարեաց քարոզի միշտ եւ ներկայս յեկեղեցի սուրբ, զարթուցանել զմեզ ի թմրութենէ մահաբեր քնոյ եւ յորդորել ի նախանձ հոգեւոր:

Իսկ ի թուականիս Հայոց Չ (1251) յամս աստուածապատիւ մեծի կաթողիկոսին Հայւոց եւ հասարակաց հաւրս տեառն Կոստանդեա, զոր Տէր Աստուած ըստ առաջին սուրբ հայրապետացն դասեսցէ, ընդ որս ես Վարդան նուաստ ծառայ Քրիստոսի, եւ աշակերտ սուրբ տեառնս եւ ըստ շնորհացն Աստուծոյ սպասաւոր եւ փակակալ մեծափառ տաճարացս Աստուծոյ տանս հայրապետական աստուածապահ դղեկիս որ կոչի Հռոմկլայ, ցանկացաւղ եղեալ բարեաց ճանապարհի առաքինեաց եւ ոչ եղեալ թէ ընթանամ յառաջ եւ ոչ ունելով աւժընդակ գործս ինչ անբիծ։ Արդ ակն չոր<411>ից աւետարանչացս եդեալ, զձեռս առ սոսա բարձեալ մատամբ սրտի հառաչեալ առ իշխանութեան աւուրն զսոսա բարեկամ կոչել եւ ասել թէ` Եկ որդի եւ կաց առ իս անմեկնելի, վասն որոյ առեալ մեր զսուրբ աւետարանիչս Յոհանէս եւ զՂուկաս եւ զՄարկոս եւ զՄատթէոս, եւ զբանքս նոյն ինքն փրկչին բարեխաւս ունելով առ ինքն Աստուած, եւ գրել ետու զսուրբ մատեանս զայս ծաղկերանկ եւ ոսկենկար յաւրինուածով ի լաւ ի յընտիր աւրինակէ բանիւ եւ եղանակաւ, ընդ հովանեաւ մաւրն լուսոյ Սրբոյ Աստուածածնի եւ գեղեցկայարմար տաճարիս Սրբոյն Գրիգորի, յիշատակ հոգւոյ եւ բարեխաւս ատենին

Արդ եղեալ զերեսս յերկրի աղաչեմ զդասս <411a> սրբազանից, զի յորժամ ընթեռնոյք զաստուածախաւս մատեանս զայս ի ժամ սոսկալի սուրբ պատարագին, յիշեսջիք սրտի մտաւք զմեղուցեալս Վարդան` զկազմող եւ զստացաւղ սուրբ մատենիս, աղաչեմ յիշել եւ զծնաւղսն իմ եւ զհամաւրէն ազգայինսն իմ, եւ որք յիշէքդ, յիշեալ լիջիք եւ դուք ի Քրիստոսէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամմէն:

Ընդ նոսին աղաչեմ եւ զիս յիշման արժանի առնել` զանարժանս ի գրչաց Սարգիս սարկաւագ, եւ զծնաւղսն իմ եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ: Դարձեալ աղաչեմ զյիշողսդ յիշման արժանի առնել զտէր Ստեփանոս արհեպիսկոպոս Մելիտենոյ եւ զհարազատ եղբայրն իւր զհայր Մակար, որ նիւթոյս առիթ եղեն, եւ Տէր Յիսուս որ առատն է ի պարգեւս, յիշողացդ եւ յիշ <411b> ելոցս առհասարակ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամմէն:

բ

<12a>

Ո՜վ յանսկիզբ ծոցոյ բան,

Որ ծաղկեցար յազգս մարդկան,

Եւ մեզ զշնոր\\հս քո շրթան,

Հեղեր աւրհնեալդ յաւիտեան:

Դու զպճնողս քո բանի,

ԶՎարդան արա յիշման արժանի:

գ

<124b> Զկուսակրաւն քահանայս մեր զՎարդան յիշեսջիք ի Տէր:

դ

<195b> Զմեղուցեալ Վարդան, ստացաւղ սուրբ տառիս, յիշեսջիք ի Տէր:

ե

<409b> Զստացաւղ սուրբ տառիս` զկուսակրաւն քահանայ զՎարդան յիշեսջիք ի Տէր:

***

ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ

Երեւան 5076

Գրիչ`

<271> Արդ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ մանկունք Նոր Սիովնի, որք հանդիպիք այսմ անյարմար եւ անարհեստ գրիս, անմեղադիր լերուք, զի առ փափաք սրտիս եւ վասն ծովացեալ մեղաց իմոց թերեւս ջմլեսցէ զսիրտս իմ: Արդ, աղաչեմ զընթերցողսդ եւ զլսողքտ, զի թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, զի մի կրկնապատիկ տուժեցայց վասն մեղաց իմոց, զի յոյժ են մեղաւոր եւ անառակ գործով լի, զի թերեւս աղաւթիւք ձերովք գտայց թողութիւն ի բարերար Տեառնէն մերմէ, եւ յիշողոցս, եւ յիշելոցս Աստուած Հայր, եւ Որդի եւ Սուրբ Հոգին տացէ զքաւութիւնն ամէն, ամէն: Յ:

Եւ որ ի գրելս մեզ սպասաւորեցին ռոճկաւք կամ հացով, կամ փոշիջուր եփելով կամ գինով, Գրիգորն, ի[ր] կողակիցն Մունաթ խաթունս, Մղանն` մեծ մայրն, սպասաւորք մեր, որ ի մեր կերակուրն եւ ըմբելին երախտիք ունի, Քրիստոս Աստուած հատուսցէ իրենց ամէնին [հ]աւասար, փոխարէն զիւր արքայութիւ[ն] ամէն, ամէն:

Գրեցօ ի թուիս Հայոց ի Չ (1251):

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7739 (1001 թ. )

Ստացող` Ներսէս

<179b> Ես Ներսէս մեղապարտ քահանա բազում սիրով եւ ջանիւք ստացայ եւ վերստին նորոգեցի զսուրբ Աւետարանս յիմ հալալ արդեանց եւ աշխատանաց, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց, եւ եղբարաց իմոց, եւ զկողն իմ, զի կարի շոյտ քակտեցաւ ի Տէր, եւ Աստուած ողորմեսցի մեզ եւ ձեզ առհասարակ, ամմէն:

Ի տարիոջն, խնդրեմ, ժամ աւր Ա (1) թէ այլ կարես:

Թվ[ին] Չ (1251)ն էր: Ինձ անջինջ պահէք վասն սուրբ գրոցս: