Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 3273,

«Սիոն» 1933թ, էջ 415

Շնորհոք Սուրբ Հոգւոյն սուրբ աւետարանիչքն Մաթէոս, Մարկոս, Ղուկաս, Յովհաննէս լծակցեալ արաւրով խաչին, խլեցին զփուշ մեղաց եւ անկեցին զխորհուրդ անաւրէնութեան Որդւոյն Աստուծոյ, յառաջ` զիջումն բանին Աստուծոյ առ սուրբ կոյսն եւ զիննամսեայ ժամանակաւ զծընունդն, եւ զկաթնասուն լինելն որպէս մարդ, եւ զայլ զանբաւելի զբանն, եւ ապա զերեսնամեայ զմկրտութիւնն, եւ զնշանսն զոր առնէր մի ըստ միոջէ` զկուրաց տեսանելն, զխլից լսելն, եւ զհամերց խաւսելն եւ լսելն, եւ զկաղաց գնալն, եւ զդիւահարաց բժշկելն… եւ զհամբարձումն առ Հայր, եւ զիջումն Հոգւոյն սրբոյ ի դասս առաքելոցն յաւուր պենդեկոստէին եւ զայղ նշանսն եւ զսքանչելիսն, զոր ոչ կարեմք ի թիւ արկանել:

Արդ, ես ծառայս Աստուծոյ Յովհաննէս սկսայ զսուրբ Աւետարանս եւ կատարեցի ի ՈԾԲ(1203) թուականիս, ի կաթողիկոսութեան տէր Անանիայի, եւ յառաջնորդութեան տէր Մխիթարայ` երկրիս Խաղտեաց, ի փոքր մենաստանիս որ կոչի Ալնոցի վանք, ի դուռն սուրբ Յովհաննիսի` ձեռնադրողին Փրկչին մերոյ: Յայսմ ամի սով եղեալ ի վերայ երկրի: Ոմն գնեալ զհացն եւ սովամահ լեալ եւ ոմա ծախեալ եւ յղբացեալ իբրեւ կարաւտ ոսկւոյ եւ արծաթոյ, ի նոյն յայսմ ամի կատարեցաւ բան/// եկեալ սոլտանն արեւմտից եւ տիրեալ Թէոդոպաւղոսեայ, եւ մարտ եղեալ ընդ Վրացւոցն, յաղթել ի նմանէ, թողեալ զձիս եւ զջորիս եւ զգանձս բազումս, եւ ինքն փախստակա գնացել յիւր գաւառն: Ո՜վ սուրբ եղբարք, աղաւթս արարէք, որ ոչ ածէ Աստուած այնպիսի աւր ի վերաձ երկրի, զոր տեսաք աչաւք մերովք:

Այղ ես՝ Յովհաննէս քահանայ, ստացայ զսուրբ կտակս զայս զաւակ ի Սիովն եւ ընտանի ի Վերին Երուսաղեմ, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց, եւ եղբաւրն իմոյ Ներսիսի ընտրեալ քահանայի եւ կրօնաւորի, եւ պանգանն իմոյ Գութկանն եւ Վարդեթփին. եւ զստացող սուրբ կտակիս, եւ զծնողսն իւր, եւ զեղբարսն իւր զամենայն սիրելիս, զոր եւ ինքն կամի, եւ զքեռին իմ զԱստուածատուր, որ սնուցիչ իմ էր եւ վարդապետ, եւ որ զմեզ յիշեն առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի, յորժամ բանք սպառին եւ գործք սնոտիք թագաւորեն: Ո՜վ սուրբ եղբարք աղաչեմ զձեզ, յորժամ ընթեռնոյր զսուրբ Աւետարանսկամ ընդաւրինակէք ի մաքրափայլ յաղաւթս մեր յիշեսջիք զմեզ եւ յիշողացդ ողորմեսցի Քրիստոս, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վենետիկ 93,

Բ. Սարգիսեան, Ցուցակ Ա, էջ 419-420

Գրիչ` Առաքել

Վայր` Եղիվանք

Փառք ամենասուր Երրորդութեանն յաւիտենիս, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՈԾԲ(1203), ի գաւառիս Կամխա` մերձ ի գեաւղ Սիմա, ի յանապատս, որ կոչի Եղիվանք, ընդ հովանեաւ Սուրբ Կարապետիս եւ Սուրբ Աստուածածնիս, ի վայելումն Մովսէսի եւ Յովհաննիսի, որ ստացան զսա ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ, եւ յիշատակ կենդանեաց եւ մեռելոց: Արդ` որք կարդայք կամ աւկտիք ի սմանէ եւ լուսաւորիք, ի սուրբ յաղաւթս ձեր յիշեսջիք զսրբամաքուր հայրապատս մեր` զտէր Բարսեղ, եւ զհայր Թորոս, եւզԿարապետն` զհոգեւոր եղբայր մեր, եւ զսրբասէր քահանայն զԿար[ապ]ետն` որ զաւրինակս ետ, եւ զծնողս իւր: Յիշեա Քրիստոս Աաստուած զԴաւիթ եւ զՂուկասն, եւ զՅովհաննէս, եւ զԱւետիքն, եւ զՂեւոնն, եւ զայլ եղբարքս, որ յանապատիս կան` զմեծ եւ զփոքր:

Եւ Առաքելի` անպիտան եւ անարժան գրչի, եւ ծնողաց իմոց, եւ եւ եղբարց եւ քեռն իմ վախճ[ան]ելոյ, եւ եղբաւրն: Ողորմեա՛ Քրիստոս Աստուած Ստեփանոս երիցու եւ ծնողաց իւրոց բարեպաշտից: Տէր Աստուած, ողորմեա Յոհան երիցու, եւ Թորոսի, եւ Առաքելին: Յիշեա եւ զՊաւղոս` զհոգեւոր եղբայր մեր, եւ զԳրիգորէսն եւ զԽաչատուր: Յիշեա Տէր եւ աւրհնեա զԽաչատուր, որ զաւրինակս է գրել, եւ զԳորգ, եւ զԿոստանդին, եւզՆերսէս երէց, զԴաւիթ, եւ զծնողս նոցա, եւ զորս միանգամ գրեցաք յառաջմէ մինչ ի վերջինս, զի տացէ նոցա Աստուած զթողութիւն եւ զմեծ զողորմութիւն, եւ մասն եւ բաժին ընդ ամենայն սուրբս եւ յաւուր գալստեան իւրում փառաւք պսակեսցէ, ամէն:

Արդ դուք եղբարք յիշեցէք զմեզ յաղւթս, եւ դուք յիշեալ եղիջիք ի մարդասիրէն Քրիստոսէ, ամէն: Եւ ինձ տառապեալ գծողիս ողորմեա Քրիստոս, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Պալեան, Ցուցակ Կեսարիայի, էջ 28-29

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Դրազարկ

Փառք… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս, որ է հրամանք եւ աւրէնք <292a> փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի Աստուծոյ եւ Տեառն մերոյ, ի թուականութեանս Հայոց ի ՈԾԲ (1203), ի գերահռչակ անապատիս, որ կոչի Դրազարկ, ընդ հովանեաւ Սրբուհւոյ Աստուածածնիմ. ձեռամբ անարժան եւ մեղաւոր քահանայիս եւ անպիտան կրաւնաւորիս Վարդանայ, որ ստացա զսա յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց, եւ քուեր որդւոց իմոց Բասլի, եւ շնորհեցի սուրբ ուխտին որ կոչի Անդրեասանց, ի սուրբ եւ ի մայր եկեղեցին Սիովն, յիշատակ ինձ եւ վերագոյն գրելոցն: Եւ զի ձրի պարգեւեցի զսա այնմ սրբոյ եկեղեցւոյ, մի ոք յանդգնեսցի հանել զսա անտի, թէ առաջնորդ իցէ եւ թէ եղբայր, եւ թէ զինչ եւ իցէ մարդ, եւ որ հանդգնի եւ հանէ զսա ի յայնմ եկեղեցւոյ, որ է Սիովն մայր, հանցէ եւ զժառանգութիւն նորա Աստուած ի վերին Սիովնէ, որ ժողովարանն է ամենայն հաւատացելոց սրբոց:

Բայց թէ երկիւղ լինիցի յափշտակողաց զի զգուշացուցանիցեն, զի մի երթիցէ գերի, եւ ապա ընդ խաղաղանալն` փութով յեկեղեցին դարձուսցեն, եւ կամ վասն ուխտին կարեաց կամ առաջնորդին ի պէտս իրիք տարցէ, եւ դարձեալ արագ ի տեղի իւր բերցեն: Ապա աւտարաց առ որս երկիւղ կայցէ կորստեան, մի` տացի: Բայց եթէ աւրինակ որ խընդրեսցէ, մի` արգելուք, զի յընտիր եւ յանհաս աւրինակէ է գրած:

Բայց աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնոյք կամ գաղափար առնոյք զսա, յիշեսջիք զտառապեալ ստացողս, եւ գրողս Վարդան, եւ զառաջասացեալ ծնողսն իմ, եւ զԲասիլն, եւ զսիրելի եղբայր իմ զԱրեւիկ, եւ զձեզ զյիշողսվ եւ զմեզ Տէր յիշեսցէ, եւ յեղբարց վանիցդ, որ ոք խնամ տարցի սմա, որ ոչ ելանէ յեկեղեցւոյդ` աւրհնեալ եղիցի յԱստուպ ծոյ եւ ի մէնջ, եւ Քրիստոսի Աստուածոյ մերոյ փառք:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յ. Քիւրտեան, Հաւաքածոյ, 99

Գրիչ` Յոհաննէս

… Ի փոքու մատենիս եղէ ջանացող գծել մեղեպարտ գրիչս Յոհաննէս, հրամանաւ աստուածասէր կրաւնաւորաց քահանայից` երկուց եղբարց, որում առհասարակ Կաւզմայ յորջորջի… յորում փափաքեալ աստուածազարդ եւ ուղղափառ քահանա կրաւնաւորքն, ստացան զսա անգեղ գծիւ ի քարտիզի յեղեալ, վասն տխմարութեան գրողիս, նուաստ եւ մեղապարտ եւ արժանիս Յոհաննէս…

Գրեցաւ լուսազարդ Աւետարարանս ի թուականին որ յաւիտենից ՅՉԺԱ (6711) ձեռամբ մեղապարտ Յոհաննու:

***

ԹՈՒՂԹ ՎԱՍՆ ՏՕՆԻ ԾՆՆԴԵԱՆ

Կիւլեսերեան, Ցուցակ Ղալաթիոյ, էջ 663-664

Թուղթ սրբազան արքեպիսկոպոսին Նիկիոյ, իմաստնոյն Յոհաննու եւ առ երանելի կաթողիկոսն Հայոց Զաքարիա, վասն տօնի Ծննդեան եւ Յայտնութեան Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ:

Ի թուականիս ՈԾԲ (1203) թարգմանեցաւ սա ի յունականէն ի մերս, ի ձեռն նուաստ սպասաւորաց բան Գրիգորի եւ Բարսղի, ի քաղաքէն կոչեցեալ Սիս, սատարութեամբ Նիկիֆօռայ եւ Միխայէլի քահանայից, որոց Տէր Յիսուս ողորմեսցի: