Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԲԱԳՆԱՅՐԻ ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 1519

Գրիչ` Իգնատիոս

Վայր` Հոռովմոս

ա

… Արդ աստուածաշունչ պատգամացս, եւ անճառիցն կենացն աւատարանութեեանս իբր ական պատուականի եւ գեղեցիկ մարգարտի ի խնդիր ելեալ աստուածասէր եւ բարեպեշտ, քաջահաւատ եւ գովելի ի մրցմունս արիութեան` հանգոյն քաջ նախնեացն իւրոց նահատակեալ ի վերայ տանս Հայոց, մեծապատիւ իշխանաց իշխանն պատրոն Խաւռաս, որդի Ամիր Սարգսի, որ էր եղբայր մաւր կեսառոսաց Հայւոց եւ Վրաց եւ ամենայն Ափխազաց, բարեպաշտիցն եւ Աստուածով զաւրացելոցն մեծին Զաքարիայի եւ Իվանեի, յորոց առաջի սնեալ եւ զարդա[րե]ալ, ի նոցին ողորմութեամբն մեծացեալ եւ փառաւորեալ ըստ անըստերիւր հաւատոյն որ ի Քրիստոս, հաստատուն եւ անխախտելի պահելով զմիամտութիւնն առ բարեպաշտ տեարսն իւր, ծառայելով յամենայն սրտէ եւ զամենայն զաւրութենէ իւրմէ:

Ապա յետ տարաժամ փոխելոյն առ Քրիստոս մեծին Զաքարիայի, որ որ եւ խաւար գործեաց աշխարհիս Հա(յ)ոց, բարենշան նորին շառաւեղն պա(յ)ազատն եւ մնացորդն ազգիս, դեռատէգն եւ նորաբող <295b> բոջն, սիրեցեալն եւ մեծացեալն յԱստուծոյ մանդատորթախուցէս մեծի թագաւորութեանն` Շահանշահ, յաջորդեալ զաթոռ թագաւորութեան մաւրն իւրոյ, լուսաւորեալ փարատեաց զմառախղապատ խաւարն, զոր ի զրկմանէ հաւր նորա մեծացեալ ունէր զեկեղեցիս Հայաստանեաց: Զորոյ զկեանս եւ զժամանակս անծերանալի պարագայց ժամանակաւք, հանդերձ թագածին նորընծաիւն սքանչելատեսիլ որդւովն իւրով Զաքարիայիւ, շնորհեսցէ Տէր Յիսուս Քրիստոս յանխռով խաղաղութեան, եւ կայծակն նոցա անշիջանելի մնասցէ մինչ ի կէտ յաւիտեանիս, ի պարծանս եւ ի լրութիւն Հայաստանեաց: Որ եւ զնոյն հաւատարմութիւն եւ առ սա պահե[ալ մե]ծապատիւ իշխանաց իշխանն Խաւռաս, դաստիարակելով եւ սնուցանելով ամենայն երկիւղիւ եւ աստուածապաշտութեամբ, զոր ի նախնեացն ուսեալ էր, յորմէ ըստ արժանի հաւատարիմ ծառայութեանն իւրոյ ընկալեալ զհատուցումն` մեծաւ պատուով պատուեցաւ ըստ Վրացն բարբառոյ` մսախուրթախուցէս, որ ըստ մերումս թարգմանի գլուխ իշխեցող եւ հրամա[նա]տար ամենայն իշխեցողաց եւ գլխաւորաց տան թագաւորութեան տեառն իւրոյ:

<298a> Եւ թէպէտ եւ յայսմ պատիւ ժամանեալ\\\ [սուգ անմխի]թար եթոգ ծնողաց իւրոց եւ բոլ[որ] սիրելեաց, ե[ւ եդաւ] ի հանգըստ[ա]րանի, ի հրեշտակաբնակ ուխտին Բագնայր [որ է մենաստ]ան Սուրբ Աստուածածնին: Նա եւ մայր իւր ամէնաւրհնեալն յԱստուծոյ Խութլու Խութունն [յա]զգէ գո[լո]վ պարսիկ, ի կոչմանէ եւ ի շնորհացն Աստուծոյ ճշմարիտ աղախին գոլով Քրիստոսի. որ զկնի երկուց ամաց վախճանի որդւոյ իւրոյ բազմավիշտ սգով փոխ[ե]ցաւ ի Քրիստոս, որ կայ ի տապանի հանգստարանի անդրանիկին իւրոյ, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ:

Իսկ ի հրամանէն Աստուծոյ մեծապատիւ Խաւռաս ընդ բարեպաշտուհւոյ կնոջ, որոյ անունն Զմրուխտ Խաթուն կոչի, որ եւ սա ազգաւ տաճիկ գոլով յազնուական եւ ի փառաւորայգւոյն յազգէ ի մեծ նախ[ա]րարացն Պարսից, որ եւ զսա շնորհք ողորմութեանն Աստուծոյ այսմ լուսաւոր հաւատոյս արժանացուցեալ <298b> … մեղապարտ [ծա]ռայ Քրիստոսի Խաւռասս ի մարդասիրութիւնն Աստուծոյ յուսալով ետու գրել զ[սո]ւրբ Աւետարանս ի յիշատակ անդրանկի իմոյ [Սասն]ային, եւ մ[աւ]ր նորին Խութլու Խաթունին, եւ ինձ բազմամեղի, եւ ամուսնոյ իմոյ Զմրուխտ Խ[ա]թունին, եւ սիրելի դստրեկի իմոյ Թայեկ Թագոհո, ամուսնոյ անդրանկի իմոյ, որ է զարմ եւ շառաւեղ թագաւորացն Հայոց, եւ վասն յերկար կենդանութեան սիրելի որդւոյ իմոյ Վասակայ: Եւ աւանդեցի զսա ի սուրբ մենաստանն ի Բագնայրն, կոչեցեալ վանք, ի տէրութեան տեղւոյն տեառն Գրիգորայ, որ Մագիստրոսն ասի, վերայդիտող աթոռոյս Անւոյ, եւ յառաջնորդութեան հաւր Սիմեովնի եւ այլ համակամ եղբարց սրբոց:

Արդ աղաչեմ զամենեսեան, որք լուսաւորիք <296c> … յաղաւթս ձեր զՍասնայն որդին իմ, յաղագս որոյ սուրբ Աւետարանս գրեցաւ: Ընդ նմին եւ զիս զմեղուցեալ ծառայ Քրիստոսի զԽաւռաս եւ զայղս զորս վերայեոյն յիշատակեալ է ի գրութեանս, եւ Տէր Յիսուս Քրիստոս յիշողոցդ եւ յիշեցելոյս ողորմեսցի:

Եւ արդ, գրեցաւ առ ձեռամբ Իգնատիոսի ապաշնորհ եւ մեղապարտ գրչի, ի ՈՁԱ (1232) թուականի, ի մեծահռչակ ուխտս ի Հոռովմոսի կոչեցեալ վանք, ընդ հովանեաւ Սուրբ Կարապետիս, ի մէջ սուրբ եղբարց, որորց ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած մեր, որ է աւրհնեալ յայիտեանս, ամէն:

բ

<98b> Զպատրոն Խաւռաս, որդի Ամիր Սարգսի եւ զամուսին իւր զԽաթուն յիշեսջիք յաղաւթս, որ ստացան զԱւետարանս Բագնայրի Աստուածածնիս, վասն յիշատակ[ի] իւրեանց սիրելի եւ անդրանիկ որդւոյ Սասնային, որ տղայ հասակաւ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ սուգ մեծ եթող ծնաւղաց իւրոց: Որք կարդայք յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, աղաչեմք:

գ

<211b> Աւրհնեալ է Աստուած յամենայն սրբոց, ամէն, որ զերծայ ի դառն կապանաց:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9871

Ծաղկող` [Իգնատիոս]

<2b> Զպատրոն Խաւռաս եւ զամուսին իւր Զմրուխտ-Խաթուն, որ զոսկին ետ գրոցս, յաղաւթս յիշեա, ո՜վ Տէր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9649

Գրիչ` Իգնատիոս

<254b> ԶԻգնատիոս մեղաւոր գրիչ յիշեա ի Տէր աղաչեմ:

***

ԹՈՒՂԹ ՊԱՒՂՈՍԻ

Երեւան 928

Գրիչ` Իգնատիոս

ԶԻգնատիոս եւ զՔրիստափոր յաղաւթս յիշեսջիք:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2743

Գրիչ Տիրացու

ա

<138a> Զմեղապարտ գրիչս` զՏիրացու յիշեցէք ի Քրիստոս Տէր:

բ

<293a> Փառք փրկչին Յիսուսի, ամէն:

գ

Ծաղկող` Գրիգոր

<7b> Տէր Աստուած, ողորմեա պատուական քահանայի եւ երեւելի պարոնի Յովաննիսի, ամէն:

դ

<8a> ԶՅովաննէս աստուածազարդ քահանայ եւ զԽաչիկ հայր իւր յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր:

ե

<9b. 10a. > Ի թւիս ՈՁԱ (1232) ծաղկազարդեցաւ սուրբ\\Աւետարանս բարեխաւս առ Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր:

զ

<12a> ԶՅովաննէս աւագերէց յիշեա Տէր Աստուած ամէն:

է

<115a> Տէր Աստուած, ողորմեա Գրիգորի ծաղկողի ամէն, ամէն:

ը

<311a> Թիւս ՈՁԱ (1232) ծա[ղկեցաւ]:

թ

<333b> Ողորմեա Տէր Աստուած:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 881-884

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Գետկա վանք

ա

<347a> Միամուխ խորոցն Աստուծոյ` Պաւղոս առաքեալ յիւրումն աշխարհալուր տումարի գրէ այսպէս. Ոչ ոք ասէ տէր զՅիսուս Քրիստոս, եթէ ոչ հոգւուն Աստուծոյ, արդ այս հոգի խաղայ յորդահեղ շնչմամբ ի գունդս աւետարանչացն սրբոց, որք երկուցն գերա \\\ ութ \\\ սին \\\ զառաքելականն եւ զաւետարանականն, որք համաքանակ քառակի գետոցն ոռոգողացն չբախտն ծաւալեալ յոգիս հաւատացելոց` սրբուցին զպասքումն քառանիւթեան միացելոյն ըստ քառադէմ պահպանութեան ի վեր եւ ի ըստ մարդն կամ յԱդամ \\\անգեալ երկու եւ գիծ քառ, որ եւ զամենայն իսկ յինքեանս բերեալ զգաղափար ըստ շրջանի տարւոյն եւ ըստ յեղանակաց երկրի, հայել յարեւելս եւ ի մուտս, ի հիւսիսի եւ ի հարաւ եւ ըստ սանդխոցն, որ հասանէր եւ հանէր յերկինս` սկսեալ ոմն ի մարդանալն Աստուծոյ եւ ոմն յաստուածութեան անդ: Իսկ որք ի միջին, իբր մատամբ մի առ մի հանեալ ի վեր անդր` տարան զհաւատացեալ ոգիս յամենասուրբ Երրորդութիւննըստ Տեառն ձայնի. Որ եսն եմ, անդ եւ պաշտաւնեալն իմ եղիցի:

Արդ այսմ լուսալիր իրի եւ գոյութեան աստուածախաւսութեան նշանաց եւ\\\ եւ շահից հոգեւոր տնաւրէնութեան բանին Աստուծոյ շրջելոյն, ըստ մեզ, ըստ կարի եւ յաւժարութեան խնդրող եղեալ քրիստոսասէր եւ բարեպաշտ ոմն անուն Վանենի` դուստր բարեպաշտ իշխանին Զաջռոյ` որդւոյ Խաղբակայ <348a> թոռն Բակ իշխանին: Իսկ յայնմ ժամանակի, յորժամ ի պարտութիւն մատնեցաւ սուրբն Վարդան` զաւրաւք իւրով վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, այս Բակ իշխան գնաց փախստեայ ի յամրոց \\\ ոմն, եւ զաւրքն Պարսից եկւ ուրացեալն վասակ զհետ մտեալ` պատեցին շուրջ զամրոցաւն, իսկ այս Բակ իշխան եղեալ ի պարիսպն` նախատեաց զուրացեալն վասակ եւզամենայն չարիսն, զոր անցուցեալ էր նա ընդ աշխարհս Հայոց, յիշեցուցանէր առաջի զաւրաւարին Պարսից, եւ ելեալ ի գիշերի եւթն հարիւր արամբ գնաց փախստեայ յերեսաց Շապհոյ արքաին Պարսից յամուրն Արցախայ, եւ կեցեալք բարեպաշտութեամբ եւ քրիստոսական հաւատով մինչեւ յայս բարեպաշտ իշխանս Ջաջուռ եւ ի սմին որդիացեալս <348b > քրիստոսասէր Վանենի: Որ եւ ստացաւ զայս աստուածախաւս Աւետարանս յիշատակ եւ փրկութիւն հոգւոյ հաւր իւրոյ` բարեպաշտ իշխանին Ջաջռոյ եւ ետ ի սուրբ մենաստանն, որ կոչի Հաւապատուկ, որ է շինեալ յանունՍրբոյ Աստուածածնին, եւ է բնական տուն եւ շիրիմ Ջաջռոյ իշխանի եւ նախնեաց իւրոց, եւ է ի գաւառին Արցախոյ, եւ է հանդէպ ամրոցին, որ կոչի Խաւխանաբերդ, ի տէրութիւն երից հարազատացն` բարեպաշտ իշխանացն Ջալալին, Զաքարիայի, Իւանէի:

Իսկ վերակացեալ սպասաւորք սուրբ ուխտին սահմանեցին ի տարւոջն մի աւր պատարագ մատուցեալ իշխանին Ջաջռոյ` ի տաւնի գալըստեան Սուրբ Հոգւոյն: եւ որ զայս յիշատակս կատարէ, աւրհնի յԱստուծոյ, եւ որ զայս գիրսս յայս սուրբ ուխտէս <349a> զինչ եւ իցէ պատճառանաւք հեռացուցանէ, դատի ի Տեառնէ եւ վարձս զԿայենին առցէ, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սա ի թուիս Հայոց ՈՁԱ (1232), ի գաւառիս Կայենոյ ի գերահռչակ սուրբ ուխտըս Գետկայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին եւ Սուրբ Լուսաւորչիս Գրիգորի, ձեռամբ մեղապարտ Ստեփանոսի, յիշխանութիւն իշխանաց իշխանի աթաբակ Իւանեի եւ որդւոյ նորա Աւագին, եւ վասն զի Վրաց թագաւոր ոչ գոյր, ունէր զաթոռակալութիւնն դուստր Թամարին, եւ ի հայրապետութեանն Հայոց տէր Կոստանդնի, եւ յԱղուանից հայրապետութեանն տէր Յովաննիսի: Արդ աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնուք կամ ընդաւրինակէք, յիշեսջիք ի Տէր Աստուած զքրիստոսասէր պատրոնն զՎանենի` զստացող սուրբ մատենիս: Յիշեսջիք ի Քրիստոս զհայր նորին` զբարեպաշտ իշխանն զՋաջուռ, եւ զայղ սուրբ նախնիսն նորա:

Յիշեսջիք ի Տէր զմեղապարտ գրիչս զՍտեփանոս եւ զծնաւղսն մեր: Եւ ինքն Քրիստոս, որ առատն է ի պարգեւս, յիշողացդ եւ յիշեցելոցն ողորմեսցի յիւրում գալստեանն, եւ նմա փառք ընդ հաւր եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Յայսմ ամի եկն ազգն նետողաց եւ զմայրաքաղաքն Գանձակ հիմն ի վեր արարեալ` կոտորեաց զմարդ եւ զանասուն եւ զբազումս ի քրիստովնէիցն:

բ

Փառք Քրիստոսի աստուծոյ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

ԶՍտեփանոս, որ զսակաւս գրեցի, յիշեսջիք ի Քրիստոս:

Եւ զԳրիգոր սարկաւագ` զաշակերտ Յոհաննիսի ստացողի սորա` յիշեսջիք ի Տէր, ամէն:

գ

Ստացող` Ստեփանոս երից

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, յիշման արժանի արարէք զիս` զըՍտենոս երէց, որ ստացայ ըզսայ յարդար վաստակոց իմոց յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոց, զհանգուցեալն առ քրիստոս, զԳէորք քահանայ եւ \\\

Եւ Քրիստոսի մարդասիրի փառք յաւիտեանս, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 1017-1018

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Գետիկ

Յիշեսջիք ի Քրիստոս զսուրբ վարդապետն Մխիթար եւ զամենայն միաբան եղբարքս սուրբ ուխտիս, որք կամակից եւ ձեռնտու եղեն սուրբ Աւետարանիս:

Յիշեսջիք զՍողոմոն` զբարեպաշտ իշխանն, որ զծախսն սորա ետ:

Յիշեսջիք զՍերոբ եւ զՅովասափ եւ զեղբարս նոցա եւ զծնաւղսն իւրեանց, որ զնիւթս պատրաստեցին եւ ետուն կազմել զԱւետարանս:

Յիշեսջիք զՍարգիս իմաստուն հռետոր եւ սրբասէր կրօնաւոր եւ գծող սորա եւ զՍտեփանոս աշակերտ նոցին, որ սպասաւորեցի նմա: Եւ որք յիշէք, Քրիստոս Աստուած ամենեցուն վարձս բարեաց պարգեւեսցէ եւ նմա փառք յաւիտեան, ամէն:

***

ԻՐԻՑ ԱՒՐՀՆԵՑԻՑ

Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 899-900

Գրիչ` Գէորգ

<33b> Յամի Ո-երորդի ՁԱ թուականութեան Հայոց (1232), գրեցաւ տետրակս այս Իրից Աւրհնեցից` հրամանաւ եւ ծախիւք սրբազան եւ մեծազգիարքեպիսկոպոսին տէր Յոհաննիսի` ի վայելումն անձին իւրոյ սրբասիրի եւ ի յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց ննջեցելոց, եւս առաւել բարեպաշտ հաւրն իւրոյ Սիր Պաղտոյնի, որ ի տիս մանկութեան իւր հանգեաւ ի Քրիստոս, որոց աղաւթիւք ամենայն սրբոց ողորմեսցի Տէր. եւ զքրիստոսասէր ծնաւղն իւր` զտիկին Թեւհանաւ` հանդերձ դստերբն իւրով Տամակացիւ յիշեսջիք ի Տէր: եւ դարձեալ կրկին աղաչեմ` յիշեսջիք եւ զաստուածասէր իշխանն` զպարոն Վասիլ Մա[ր]զիւանցին, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի, ամէն:

Աղաչեմ եւ ես տառապեալ գրիչս Գեորգ յիշել եւ զիմ նուաստութիւնս, եւ նոյն ինքն Որդին Աստուծոյ աւրհնեսցէ զամենեսեան: