Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՃԱՇՈՑ

Ակինեան, Ցուցակ Հռոմի, էջ 84 (1230 թ. )

Նուիրող` Լեւոն թագաւոր Հայոց

ա

<257b> Լեւոն շնորհաւք Աստուծոյ եւ աւգնականութեամբ նորին թագաւոր Հայոց, որդի հանգուցեալ արքային Հեթմոյ, վասն խնդրոյ Յոհանիսի քահանայի, պարգեւեցաք զԺամագիրքս զայս իւր եկեղեցւոյն Սուրբ Մատէոսի աւետարանչի, որ է ի Փերուժ քաղաք, ի յիշատակ մեր եւ նախնեացն մերոց, ի թուականութեանս Հայոց ԷՃԻԸ (1279):

բ

Գրիչ` Հեթում Յիշեսջիք եւ զիս զՀեթում նուաստ սարկաւագ, ո՜վ սուրբ ընթերցողք եւ զեղբայրն իմ զՂուկաս քահանայ եւ զԱւշին սարկաւագ, եւ որք յիշէքդ յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

***

ՃԱՌՔ ԲԱՐՍԵՂԻ ԿԵՍԱՐԱՑՒՈՅ

Երեւան 5595

Գրիչ Եսայի Նշեցի

գ

<400a> Կատա[րեցաւ] \\\ ման գրոցս այսոցիկ: Ճառք երեսուն եւ մի ասացուածք սրբոյն Բար[ս]ղի եպիսկոպոսի Կեսարեայ Կապ[ադ]ո[վ]կացոց: Զմեղապարտ գրիչս Եսայի յիշել յաղաւթս աղ[աչեմ], ես զստացող սորին ըզՆերսէս վարդապետ եւ զնողսն:

<400b> ԶԵրջանիկ րաբունն, զուսուցիչ եւ զվ[ար]ժապետ[ն], զմաք[ու]ր անձն եւ զպայծառ հոգի, զուղղապա[տու]մ եւ զճ[շ]մարտախաւսն բանին կենաց, զստա[ցո]ղ գրոցս զվարդապետն Ներսէս, եւ ծնաւ[ղսն] իւր [եւ] զամենայն զարմի յիշեսջիք յաղ[աւ]թս ձեր սրտի մտաւք, որք աւգ[տ]իք ի սսմանէ, Աստուած [ար] հասարակ ամենեցուն ողորմեսցի` յիշ[ելոց]դ եւ յ[իշե]ցելոցդ, եւ նմա ճառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

Գրիչ` Ներսէս վարդապետ

Վայր` Եղիայզարու վանք

<128b> Ի ՉԻԸ (1279) գրեցաւ կանոնական սահմանադրութիւն ուղղութեանցս յուսումն խրատու կարգաւորութեան վանականաց, յարմարեալ եւ շարակարգեալ ի հոգիայպայծառ եւ ի տիեզերալոյս վարդապետէ, եւ ի մեծէ եպիսկոպոսապետէն Կեսարու Կապադոկացոյ սրբոյն Բարսղի, ի հռչակաւոր եւ յականաւոր սուրբ ուխտս Եղիազարու, ընդ հովանե[ա]ւ սըրբոց առաքելոցն Պաւղոսի եւ Պետրոսի եւ Անդրէի, կ[ամ]աւք եւ յաւժարութեամբ եւ մեծաւ հոգաբարձութեամբ իմոյ անպիտանութեանս` Ներսիսի վարդապետի, զոր ետու ի խրատ ուղղութեան վարուց իմոյ անուղղա կենացս, եւ ամենեցուն կրթեսցէն զանձինս գիտելով թէ որպէս արժան եւ կեալ ի միաբանական եղբայրանոցս ըստ այսմ եղելոյ սահմանիս, որ ի հոգոյն սրբոյ ազդեցաւ հոգիացելոյն Բարսղի, զի մի ոք սխալեալ անգիտութեամբ վնասեսցէ զանձն փոխանակաւ գտելոյ: Եւ իմոյ մեղսաշատ եւ յոգնասխալ եւ ծոյլ անձին սրտի մտաւք թողութիւն խնդրեսցէ ի Քրիստոսէ, որ քաւութիւն է յոլովապատիկ յացմանն մերոյ: Զի վասն այսպիսի յուսոյ ձեռնամուխ եղաք ի սա, եւ ակն ունիմք ի ձեռն սորա թողութիւն մեղաց գտանել հանդերձ ծնաւղաց, եղբարբք եւ քերբք եւ ամենայն մերձաւորաւք հաւատոյ եւ արեան, ասելով. Զերանի որում թողութիւն բարի յիշատակաւն Քրիստոսի: Եւ կատարողքդ այսմ հայցւածի բարոյ մասին արժանաջիք ի Քրիստոսէ Յիսուսէ ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

ա

Գրիչ` Ստեփանոս

<107b>

Սկիզբն ողորմութեամբ Տեառն արարի

Եւ կամաւ նորին կատարեցի,

Զյոգնախումբ եւ զկորովիմաստս սրբոյն Բարսղի:

Զոր խաւսեցաւ յասդման հոգոյն հանճարեղաց, որ չծուլանան

Վասն րոպէից քառորդ տարեաց, որք տարրացան,

Սիրելիք եւ հակառակք որք միացան:

Եւ որք ժամուց մերոց ունողք յինքեանս որք ընթանան,

Եւ եւթնեակ մոլորակաց որ կարգեցան,

Եւ վերինք որ անմոյարք զարդ կառուցան,

Կենդանիք երկոտասան անուանեցան:

Այլեւ բոլոր սեռից տեսակ, որք գոյացան,

Բացի մարդոյն, որ աւր մահուն եղեւ խափան:

Ի սրբոյն խրատ բարի վերծանուցան

Վասն արարչին, որք փառս տան միշտ անխափան

Որ եւ Ներս[էս] հռետոր կորովաբան,

Յիսուսական տեսարանացն խոհեմ տեսաւղ անվրիպական,

Եւ ինձ գրել վասն մանկանց նոր Սի[ոն]ի, որ հմտանան,

Եւ վասն իւր հոգոյն եւ իւրոցն, որ յիշէք միշտ յամեն ժամ ընթեցման,

Զվարդապետ ՆԵսէս եւ որ իւրքն են ամենայն

Եւ ընդ [ն]մին զաղկաղկ գրիչ Ստեփան,

Թափուր յամենայն բարի գործոց լըման,

Եւ զեղբայրն իմ եւ ծնաւ[ղս]ն \\\ քէն ամենայն:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 579

Գրիչ` Ներսէս

ա

<290b>

Փառք համագոյ Երրորդութեան,

Որ է գով\\\ Աւուր վերջումըն զաւրութեամբ

[Ու]նի աթոռ իւր հրամանաւ դատողական,

Ի նմայ բազմի Քրիստոս ահեղ լուսոյ նման,

Փողն գոչեա առհասարակ գաբրիելեան,

Յառնեն մեռեալք փութանակի ի դատաստան,

Ի յայնմ ահեղ հրապարակին [ը]նկեալ եւ զմեզ յաջայկողմեան,

Եւ զննջեցեալս իմ զամենայն

Խառնեալ ի դասս արդարութեան:

Եւ Նորոգէս սուրբ քահանայ, որ ետ գրել ինձ զայս բան,

Զոր տէր Ներսէս է յարմարել ի իւր վաղջանն,

Տուր վայելել նմայ ըզսայ քոյով ողորմութեան,

Որ ես աւրհնեալ յարարածոց Տէր յաւիտեան:

Արդ, գրեցաւ ձեռամբ ՆԵրսիսի անարժան եւ մեղապարտ սարկաւագի <201a> ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին` [ծն]աւղին Տեառն, եւ Սրբոյն Սարգսի զաւրավարի եւ Սրբոյն Ստեփանոսի նախավկային, ի վայելումն սուրբ եւ պատուական քահանային Նորոգիսին, ի թվիս Հայոց ՉԻԸ (1279) յունիսի Ա (1), եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառս յաւիտեանս, ամէն:

բ

Ո՜վ եղբարց ո[րք կարդայ]ք կամ ընդաւրինակէք, զմեղայպարտ գծողս յիշես[ջիք ի Քրիստոս] եւ զծնողս իմ զՖռանկ չուխակարն, եւ զեղբայրն իմ զՊարոնշա[հ ընդ] նմին եւ զքեռն իմ զՊարգեւ աբեղայն, եւ զեղբայր նորայ զՆուերք նաւտարն, եւ զայլ նախնիսն իմ, եւ որ յիշէ յիշեալ եղից[ի] առաջի ահեղ ատենին Աստուծոյ Եւ տխմարութեան գրոյս մի մեղադրէք, զի տկարացայ, եւ Յիսուս ողորմեսցի յամենայն ննջեցելոց ծանաւթից եւ անծանաւթից:

***

ՏՕՆԱՑՈՅՑ ԳԷՈՐԳ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

Երուսաղէմ 1692, Պողարեան, Ցուցակ Ե, էջ 560-561

Գրիչ` Յոհաննէս

Վայր` Սիս

<219> Փառք Յիսուսի փրկչին իմոյ, որ զաւրացոյց զիս ի լրումն ածել զտետր եւ զառաջաբանս, ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ:

Եւ արդ, գրեցաւ սայ ձեդմամբ մեղապարտի եւ անապաշաւի Յոհաննիսի, ի խնդրոյ եղբաւր մերոյ Մարտիրոսի վանական քահանայի, ի թուականիս Հայոց ՉԾԻԸ (1279), ի հայրապետութեանն տեառն Յակովբայ, եւ ի թագաւորութեանն Հայ[ոց] Լէոնի: Արդ աղաչեմ զամենեսեան, յիշեալ արժանի արարէք զաշխատողս եւ զստացողս, զի եւ դուք յիշեսջիք ի Տեառնէ մերմէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս: Գրեցաւ սա ի մայրաքաղաքս Սիս, ընդ հովանեաւ Սրբոյ Հրեշտակապետացն:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Էջմիածին 476

ա

<43b> ԶԱստուածապատիւ եւ զառաքելաշնորհ զսրբազան հայրապետս մեր զտէր Յովաննէս պահեսցէ Քրիստոս Աստուած երկար ժամանակաւ հովուել զբանաւոր հաւտս Քրիստոսի, եւ յանվախճան յաւիտեանս աթոռակից արասցէ զսա Քրիստոս Աստուած Լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի, ամմէն:

բ

<101b> Զաստուածապատուեալ այրն առաքելական զսուրբ հեղինակն Հայաստանեայց, ստացող ոգիակեցոյց տառիս Գրիգոր եպիսկոպոսն եւ ծնողսն իւր յիշեսջիք ի Քրիստոս, ո՜վ աստուածարեալք:

Ի թու[իս] ՉԻԸ (1279):

***

ՋԵՐՄԱՆՑ ՄԽԻԹԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄԽԻԹԱՐԱՅ ՀԵՐԱՑՒՈՅ

Երեւան 416

Գրիչ Կոստանդին

<119> Փառք Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտենից յաւիտեանս, ամէն: Ի յեւթնհարիւրերորդի քսաներորդի ութերորդի ՉԻԸ (1279) թուականի Հայոց գրեցաւ գիրքս այս, որ է Ջերմանց բժկարան, հրամանաւ աստուածազարդեալ եպիսկոպոսին Սիմէոնի, ի վայելումն անձին իւր յիշատակ հոգւոյ: Եւ գրեցաւ սա ձեռամբ մեղապարտ ծառայի Աստուծոյ Կոստանդեայ, եւ կատարեցաւ սաի թու. ՉԻԸ (1279), յամսեան աւգաւստոս, որ աւր Թ (9) է:

Արդ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմայ, թողութիւն մեղաց հայցեցէք յԱստուծոյ` մեզ եւ ծնողաց մերոց եւ զարմից, եւ Աստուած յ[ի]շողացդ եւ յիշեցելոցս ողորմեսցի, որում փառք յաւիտեանս:

Գրեցաւ հաստատութեամբ ի կամս Աստուծոյ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6273,

Փիրղալեմեան, Նշխարք, էջ 76-77

Գրիչ` Շմաւոն

Վայր` Մաշկաւոր

Փառք եռանձնեա տերութեան: Շնորհիւ Տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի … զլուսաւոր, զմաքրափայլ Աւետարանս, ի Փոսանահանգ գաւառս Կիլիկեցւոյ, ի կաթողիկոսանիստ միաբանիս, ի վանս Մաշկաւոր կոչեցեալ, մերձ առ գերամաքուր սուրբ ուխտ[ս] որ Դրազարկ յորջորջի, ի հպայրապետութեան տեառն Յակոբայ, եւ ի թագաւորութեան Լեւոնի, ի թուականութեանս Հայկազեանս ՉԻԸ (1279):

Եւ մեղուցեալ անձն Շմաւոն գրեցի կարի իմում զսա բազում փափագանօք, տաժանակիրտն երկօք, եւ ըստ կարի իմում զարդարեցի ոսկով եւ արծաթով իւր պատրոն Վաղտանգին, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ աւրհնելոյ իմոց:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5669

Գրիչ` Վարդան

<206b> Շնորհիւն Աստուծոյ աւարտագծեցաւ եդեմաբուխ, աստուածաին եւ անմահական աղբիւրս Մաթեոսեան Աւետարանս, ի թվի ՉԻԸ (1279), յամսեանս արեգ ԻԸ (29), հրամանաւ բարիարմատ եւ քաղցրամիտ պատրոնին [Վաղ]տանկա որդո աստուածասէր մեծ պատրոնին Ումեկին, եւ թոռին իշխանաց իշխանին Ջ <207a> ալալին, ի վաելումն եւ ի պահպանութիւն անձին իւրո, եւ ի խրատ եւ ի վարժումն մանկական տիոց իւրոց. որո տացէ Տէր Աստուած կեանք խաղաղական եւ պարագայց ամք երկարեալ յայսմ աշխարհի, մինչեւ ի խորին ծերութիւն, աններհակի փորձողէն աւրըստաւրէ յառ <207b> աջացեալ ի մեծութենէ ի մեծութիւն, ի փառաց ի փառս, ի պատւու ի պատիւ, ի պարծանս քրիստոնէից, եւ զամենաւրհնեալ սուրբ ծնողա իւր զպատրոն Զուլուխաթունն պահեսցէ անսասանելի կենաց անբիծ եւ անարատ, եւ խաղաղական ժամանակաւք վաելել զ <208a> աստիսս, տեսանելով զորդիս որդոց աստուածասէր եւ քաղցրաշառավեղին իւրո պատրոն Վաղտանգին, ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ` աւրհնեալ յաւիտեանս:

Եւ զգծողս զՎարդան յիշման արժանի արարէք:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տէր-Մովսիսեան, Համահաւաք ցուցաք, Աւետարանք, էջ 251

Գրիչ` Խաչատուր

Ի ՉԻԸ (1279) թուին Հայոց … ես Պետրոս տառապեալ եւ յոգնամեղ կարգաւոր, տարփող եղեալ ստացայ զսա «ընդ նմին եւ զծնողսն իմ Ստեփանոս քահանա… եւ զԽաչատուր գրիչս յիշեցէք: