Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6383

 

Գրիչ` Արիստակէս

Վայր` Սանահին

 

… Զոր եւ տեսեալ զսորայսն անճառ փրկագործութեան խորհուրդ բարեմիտ եւ սրբահաւատ մահդասի Սադաթիար եւ ամուսին իւր Գուլսուրամ, ոչ ո ւնելով մարմնաւոր զաւակ ի վերայ երկրի, այլ ըստացան զսուրբ Աւետարանս յիշատակ յաւիտենական կտակ անվախճան կենացն, պաշար եւ առաջնորդ երկնաչու ճանապարհին, ի հալալ արդեանց իւրոց, ակն ունելով ելից ի կենցաղոյս, ջերմեռանդ սիրով եւ անհատական յուսով, զաւակ ի Սիովն եւ գանձ անկողոպտելի ի վերինն Երուսաղէմ, յիշատակ   հոգւոյ իւրոյ, եւ բարի ծնաւղացն իւր` հաւրն  Նիկաւղոսին եւ մաւրն Դիլշատ-Խաթունին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց` կենդանեաց եւ ննջեցելոց, եւ մեղաց թողութիւն խնդրել ի Քրիստոսէ

Եւ արդ, ես` յետինս ի կրաւնաւորս եւ անարժանս [ի] մանկունս եկեղեցոյ Արիստակէս մեղուցեալ գրիչս, տեսի զսէր եւ զփափագ մահդասուն` զպարոն Սատադիարին եւ զկենակցին իւրոյ  Գուլսուրամին, զոր ունէին առ հոգեւորսն, եւ իմ անընդունակ գոլով յարւեստ գրչութեան եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, ըստ կարի մերում, զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին յանձն առի, եւ բազում աշխատութեամբ եւ տառապանաւք գծագրեցի զսա մեղսամած մատամբ իմով ի յաստուածաբնակ վանքս, որ կոչի Սանահին, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ հրաշափառ Կաթուղիկէիս, եւ ամենայն սրբոցս, որ աստ հաւաքեալ կան, ի յառաջնորդութեան տէր  Բարսեղ եպիսկոպոսի եւ այլ միաբանիցս առ ոտս ամենայն, ի թուականութեանս Հայոց ՋԻԳ. (1475):

Եւ արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զսրբութիւնդ ձեր, հարք եւ եղբարք, յիշել եւ զմեզ ի յաղաւթս ձեր, եւ զուսուցիչն իմ զտէր  Յովհաննէս` ամենայն սրբութեանց վարդապետ, եւ զհաւրեղբայրն իմ զտէր Ներսէս փիլիսոփա, եւ զծնաւղս մեր`  զհայրն իմ  զՋանփաշէն եւ զմայրն իմ զՆուկբարն, եւ զայլ ամենայն մերձաւորս, որ բազում աշխատանաւք ծառայեցին մեզ` յիշեցէք յաղաւթս ձեր. եւ զհաւրեղբաւրորդին իմ զտէր Ովանէս կուսակրաւն աբեղայ, եւ զաշակերտն մեր զտէր Խաչատուր կուսակրաւն աբեղա, եւ սուրբ սրտիւ աստուած-ողո րմի ասացէք, զի եւ ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս աստուած յիւր միւսանգամ գալստեանն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2634

 

Գրիչ` Աւագտէր

Վայր` Վայոց-ձոր, Բոլորաբերդոյ անապատ

 

ա

 

… Արդ, եղեւ զրաւ գրագրութեան սորա ի թվականիս Հայոց Մեծաց ՋԻԴ. (1475), ի կաթողիկոսութեան տէր Սարգսի ընթհանուր Հայաստանեայց ազգի, ի յահրիեպիսկոպոսութեան մերում գաւառի տէր  Յոհանիսի` աստուածահաճոյ եւ մաքուր սուրբ հայրապետի` թոռին մեծին Պռաւշայ, որ է առ դրան սուրբ Գեղարդեան, եւ եղբաւր նորին տէր Ստեփանոսին` նորընծայ կուսակրաւն աբեղայի, զոր տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս առնէ, եւ միւս եպիսկոպոսի տէր  Եղիշայի` մաքուր եւ սուրբ հայրապետի` թոռին մեծին Բիւրթելեանց, ի պարոնութեան մերոյ նահանգիս մեծազգի եւ երեւելի իշխանաց իշխողի եւ բարեհաւատ պարոն Ջումին` թոռին մեծին Պռաւշայ` ասպարապետին Հայոց, եւ որդւոց նորին պարոն Լազաբէկին,

Ուլուսբէկին, Թումանբէկին, եւ եղբայրորդոց սորին պարոն Հայկազին, Ամիր-Վասակին, Հաղբակին, Ամիր-Հասանին, եղբարց տէր Յոհանիսին եւ տէր Ստեփանոսին, զոր տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս պահ եսցէ զսոսայ յամենայն փորձանաց հոգոյ եւ մարմնոյ, ամէն եւ եղիցի:

Եւ գծագրեալ եղեւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարհեստ եւ սղալամիտ եւ փըծուն գրչի Աւագտէր սուտանուն բանասիրի, որ անուամբս եմ միայն եւ ոչ գործով, ի յերկիրս Եղեգիաց, որ կոչի Վայոց-ձոր, ի յանապատիս  Բոլորաբերդոյ, առ դրան սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կարապետիս, եւ սուրբ ճգնաւորաց գերեզմանացս, որ աստ են հանգուցեալ: Առ ոտս երիցս երանեալ եւ քաջ հռետորի եւ բանիբուն վարդապետի եւ անյաղթ փիլիսոփայի` վարժապետիս իմոյ  Սարգիսի, զի որպէս զարեգակն փայլէ յազգս Հայոց: Եւ համշիրաք եղբարցս եւ ուսումնակցացս մերոց` Յակոբ վարդապետին, Պաւղոս վարդապետին, Վարդան վարդապետին, զոր տէր աստուած պահեսցէ զսոսայ ի փորձանաց սատանայի, ամէն:

Նաեւ մարմնաւոր արեան ազգակցացս իմոց` եղբաւրս իմ Տէրտէր միակեցի, եւ որդոց սորա տէր Դաւթի գրագրի եւ աստուածային շնորհաւքն լի ի կարգ քահանայութեան, եւ եղբարց սորին` կուսակրաւն աբեղայիցս` տէր Զաքարին եւ տէր  Աբրահամին` ծաղկողի եւ կազմողի սուրբ Աւետարանիս, եւ եղբարց սոցին` Մարգարին եւ Յակոբ տնտեսին ի դրան սուրբ Աստուածածնիս, եւ առ Քրիստոս փոխեցեալ հոգեւոր ծնողին իմոյ` տէր Երեմիայի ճգնաւորին, եւ մարմնաւոր ծնողացն իմ Յովանիսին եւ  Մարթին, եւ եղբարցն իմ Մուրատին, Հայրապետ դպրի եւ Խաչատրի, եւ  քվերն Խամուշի:  Եւ ձեռնասնունդ աշակերտացս մեր` կուսակրօն աբեղայիցս` տէր Ստեփանոսին, տէր Յոհանիսին, տէր Մարգարէին, եւ գեղոյ իրիցու տէր Զեկիէլին, տէր Մարտիրոսին, տէր Երեմիին եւ  Հայրապետ դպրի, ամէն եւ եղիցի:

Արդ, ստացաւղ եղեւ այսմ աստուածազարդ Աւետարանիս աստուածասէր եւ աղքատասէր եւ ողորմասիրտ եւ բարիհաւատ այրս Սատաղայ եւ բարեմիտ կենակիցն իւր Դիլշատն, եւ աստուածապահ որդիքն իւր Սակիկն, եւ որդիք նորա Աստուածատուր եւ  Շանշայ, եւ երկրորդն` Վարդան, եւ որդիք նորա Միրանշէն, Թուրանշէն, եւ երրորդն` Հովադեղ, եւ որդիք նորա, եւ չորրորդն Եղիշայ քահանայ` վայելող սուրբ Աւետարանիս, եւ որդիք սորա` Բարսեղ սարկաւագ, Յունան, հինգերորդ` Ասպանշայ, եւ որդիք նորա Բէկիջան, վեցերորդն` Սաւլթանշայ, եւ որդի նորա Ղարաճայ, եւ դստերաց սորա, եւ հարսներոյն, եւ եղբարց սորա Յոհանիսին, եւ զմիւս եղբաւրն Զաւրին, եւ ի Քրիստոս հանգուցեալ ծնողացս սորա Վարդանին եւ Թանկին, Քրիստոս աստուած ողորմի սոցա հոգոյն, ամէն եւ եղիցի:

Եւ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր եւ իւրոցն ամենայնի, եւ բարեխաւս առ Քրիստոս յաւուրն դատաստանի եւ յերկար կենդանութեան որդոց իւրոց եւ ամենայն ընտանեաց, որոց յիշատակ սո[ցա ||

 

բ

 

Քրիստոս աստուած քո սուրբ չարչարանացդ եւ սուրբ Յարութեանդ բարեխաւսութեամբ թող զամենայն զմեղս եւ զյանցանս ըստացողի սուրբ Աւետարանիս զՍատաղին, եւ զիւր հաւրն եւ մաւրն, եւ զկենակցին իւրոյ  զԴիլշատին. թող զմեղքն եւ քաւեա զյանցանս զիւրն եւ զիւր ծնողացն, ամէն: Եւ զիւրեանց որդիքն զտէր Եղիշայ, զՍակիկն, զՎարդան, զՀովադեղ, զԱսպահանշայ, զՍաւլթանշայ տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս առնէ, ամէն:

 

գ

 

Զտառապեալ ոգի մեղաւք զամէնամեղ զՍատաղայ եւ զկենակիցն իւր զԴիլշատն յիշեա Քրիստոս աստուած ի քում արքայութեանդ,  եւ զանարժան գծող սորա քո սուրբ տեսոյդ արժանի արա, եւ զԵղիշայ սուրբ քահանայ` սմա վայելող ընդ երկայն աւուրս արա: ծաղկող` Աբրահամ

 

դ

 

ԶԱբրայհամ տկարս յիշեայ եւ ասայ միշտ տէր ողորմեայ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 221

 

Գրիչ` Դաւիթ

Վայր` Վայոց-ձոր, Սրկղունք գիւղ

 

… Արդ, գրեցաւ այս աստուածանկար բուրաստանս ի թվականութեանս Հայոց ՋԻԴ. (1475), ի ղանութեան Հասան-բէկին, թոռինն Պայընտըրոյ, ի յաթոռակալութեանն Վաղարշապատու տէր Սարգիս կաթողիկոսի, եւ մերում նահանգի եպիսկոպոսութեանն տէր Յոհանիսի, որ է ի դուռն սուրբ Գեղարդեանն, ի յերկիրս Վայիձորոյ, ի գեօղս որ կոչի  Սրկըղունս, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգի եւ սուրբ Յակոբի եւ այլ սրբութեան, որ աստ կան, ի իշխանութեան պարոն Ջումին եւ որդոցն իւրոց, , առ ոտս արիաջան եւ սրբահաճոյ Աւագտէր վարդապետի` հաւրեղբօրս մերոյ, որ է ի յանապատն  Բոլորաձորոյ, ի դուռն սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Կարապետին, որ վերստին նորոգեաց` շինութեամբ եւ պայծառութեամբ ժամատեղաց: Եւ այլ մարմնաւոր եղբարցս իմ` տէր Զաքարի եւ տէր Աբրահամի` նկարողի Աւետարանիս, կուսակրաւն աբեղայից, եւ ընկերակցի իմոյ տէր  Զեկիէլ գեղու իրիցու եւ տէր Ստեփանոս` փեսայ իմոյ:

Ձեռագրեցաւ սա իմոյ տկարութեանս` Դաւիթ իրիցի:

Որ եմ յետնեալս ամենայնի,

Որ չեմ արժան  ի կարգի,

Որ ըզանունս չարժէի,

Որ իրիցուկ ես կոչէի,

Որ յոյժ պղերդ եմ ի բարի,

Արագաթիւր եմ ի չարի,

Պիթ միայն տէրն ինձ ողորմի

Ի յահեղ աւրն իւր յատենի,

Որ ի յաթոռն սուրբ բազմի

Եւ բաժանէ զազգս ամէնի.

Եւ նմա փառք յաւիտենի:

Արդ, ստացեալ զԱւետարանս բարեմիտ այրն Բարկուշատեցի Շահրամիր եւ Աւղաւլ…:

Դարձեալ, աղաչեմ զհանդիպողքդ այսմ տառի, զի յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալքս ի սմա եւ զիս` զանարժան գրիչս` զԴաւիթ էրէց, եւ զծնօղսն իմ` զհայրն իմ զՏէրտէր եւ զմայրն իմ  զԳոնցայ` հանգուցեալ առ Քրիստոս յոյսն ամենեցուն, եւ զհարազատ որդիքս իմ զԱլեքսանոս եւ զՅոհան, եւ զմայր սոցա, զի աշխատութեամբ  սպասաւորէ մեզ: Եւ սխալանաց եւ խոշորութեան գրոյս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր: Եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ յիշե ցելոցս առհասարակ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտենիւ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7774

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Խլաթ

 

… Որոյ ցանկացող եղեալ բարէմիտ եւ ողջախոհ տանուտէրն Աստուածատուր եւ ստացաւ  զյիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնօղաց իւրոց Ստեփանոսին եւ Ըռուս-Խաթունին, եւ զաւակացն Ստեփանոսին եւ փոխեցելոցն ի Քրիստոս Շահումին եւ Մուրատին, եւ կենակցին Խաթուն-Մելեքին, եւ հարսինն Գուլըստանին, եւ զաւակաց նորին Թումին, Պարոնին, եւ Սարխաւշին, Բուսին, Ղրիմին, եւ Մարգրտին, Ատոմին, եւ Շարմելեքին, եւ եղբարցն Ապդուլ-Մուսեհին, Սուլտանշին, եւ Գորգուն, եւ քըւերցն Նըղշունին եւ Սալչուկին, եւ Խաչատրուն, եւ հաւրեղբարցն Մուրատին եւ Եւատին, եւ մեծ պապին` Խոզդեղին, Կարապետին, Յովանիսին, Աւլքաբէկին, Շնոհւորին, Հերապետին, Մեհերին, Դաւթին, Խալինարին, Ներսէս քահանային, եւ  Մովսէս քահանային, եւ Իզիտին, եւ ամենայն մերձաւորաց իւրոց, ամէն…:

… Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի Խլաթ քաղաքի, ընդ հովանեաւ ԺԱ. (11) Խորանացն, եւ սուրբ Գէորգ զաւրավարին, եւ խնդրակատար Աստուածածնին, եւ սուրբ Վարդանին, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անիմաստ գրչի  Յովանիսի սուտանուն քահանայի, յամի ՋԻԴ. (1475) թըւականի, ի հայրապետութեանն տեառն Սարգսի` Էջմիածնի կաթողիկոսի:

Արդ, կրկին անգամ աղաչեմ զձեզ յիշել ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս զԱստուածատուրն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն: Ընդ նոսին եւ զիս յիշեցէք ի Քրիստոս` զմեղաւք լցեալ գրիչս  զՅովանէս, որ բազում աշխատութեամբ գրեցի, եւ զծնօղսն իմ զԿարապետ քահանայն եւ զԹաղամելիքն, եւ զեղբայրն իմ զԱստուածատուր քահանայ եւ զաւակսըն իմ զՄկրտիչ քահանայ, եւ զՍիրունն, եւ զՍտեփանոս սարկաւագ ն, որ երիտասարդական հասակաւ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զկենակիցն իմ, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն, ամէն:

 

Այլ ես, թափուրս յամենայնի

Յովանէս գրիչս ողորմելի

Զձեզ աղաչեմ, մանկունք բարի,

Զմեզ յիշեսջիք յեկեղեցի

Եւ ի ժամ սուրբ պատարագի,

Սուրբ աղօթից տէրն լսէ.

Առհասարակ ողորմեսցի

Ձեզ եւ մեզ եւ ստացաւղի:

Արդ, կատարեալ գործն ի բարի

Երանի այն մարդ, որ ունի:

Ով որ ունի արթուն հոգի

Թող զանցաւոր կեանքս չսիրէ,

Ոչ ժողովէ արծաթ'ւ ոսկի

Եւ արդիւնք, զինչ որ լինի,

Ամէնն անցնի, որ չերեւի:

Ո՜վ իմաստուն, որ կու գիտէ

Քան զայս չկա գանձ գովելի:

Ով Աստուածատուր, եղբայր բարի

Դու զուգեցեր գանձ պանծալի,

Զինչ  որ ակունք կայ գովելի,

Անգին ջաւհարն զսա չարժէ.

Ամենայն ինչք որ լինի`

Անտես մընայ եւ անցանի,

Սա քեզ ճըրագ ի վառ լինի,

Զհոգիդ յերկինս ուղեւորէ,

Զհոգիդ զհաւր ձայնն լըսէ`

Եկ դու հանգիր իմ սիրելի,

Քեզ պատրաստեալ եմ սուրբ տեղի,

Որ յաւիտեան ոչ անցանի:

Զի տէրն քաղցր է եւ բարի,

Որ կու լսէ իւր ծառայի:

Եւ որ ասէ զտէր ողորմին

Աստուած իւրենն ողորմեսցի

Եւ ամենայն քրիստոնէի,

Որ զսա լսէ յաւժար սրտի

'Ւ ի միտ առնու եւ աւգտեսցի.

Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեան, ամէն:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

«Արեւելեան մամուլ», 1897 թ. հմր. 16, էջ 554-555, Մագնիսիա, ս. Լուսաւորիչ

 

Գրիչ` Ղազար

Վայր` Արծկէ

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն սղալամիտ եւ մեղսամած գրչի սուտանուն  Ղազար քահանայի յանկ հանել զաստուածախաւս կտակարանս, աւժանդակութեամբ սուրբ աստուածածին ամենաւրհնեալ եւ գերագրով կուսին Մարիամու, զնա կալեալ բարեխաւս առ միածին որդին իւր եւ աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս:

Աւարտեցաւ… սուրբ տառս ի յամի Ջ. եւ ԻԴ. (1475)-երրորդի, ի յԱրծկէ քաղաքի, ը նդ հովանեաւ ամենամաքուր սուրբ Աստուածածնին, եւ Պատերազմի սուրբ նշանին, եւ սուրբ Սքանչելագործին, եւ նախավկայ սուրբ Ստեփաննոսին, ի հայրապետութեան Էջմիածնին տեառն տէր Սարգսին, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի  Ղազար քահանայի, ի խնդրոյ սրբասնեալ եւ բարեմիտ գրոց աշակերտին տէր Գրիգորին, որ ետ զսա յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց:

Քանզի որ մեծութեան ընչիցն ըղձանան` ոչինչ աշխատութիւն զմտաւ ածեն յայլմէ յայլ գաւառս հեռագնացս ուղեւորութեամբ, որպէս զի շահն աճեցուցեալ մարթասցին, նաեւ ընդ համատարած ծովուն ծփանս նաւարկեալք, որ բար կացայտ ալեաւքն լեռնացեալ կոխաձեւ դաշտանան, անդընդապտոյտ խորոցն բքացեալ կուտիցն մէտ առ մէտ ալեացն ահս պակուցեալ տեսողացն արկանելով…: Ըստ նմին աւրինակի բարեմիտ եւ աստուածահաճոյ գրոց աշակերտն  Գրիգոր կրաւնաւորն ի խնդիր ելեալ այսմ հոգիանորոգ եւ լուսերանգ, վարթափթիթ եւ ծաղկաւէր անուշահոտ բուրաստան[ի]… յիշատակ իւր եւ ծնողացն… եւ ստացաւ ի հալալ արդեանց յիշատակ իւրն, եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն Եղիազարու եւ մաւրն Սառայի, եւ հարազատ եղբարցն Յոհանէսին, Յովանէսին, եւ Սահակին, եւ Խաթունին, եւ վարպետին իւրոյ  Գրիգոր աբեղային, եւ հաւրեղբօրն Ստեփանոսին, եւ Խլաթին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն:

Դարձեալ յերես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հենդիպիք այս մատենիս յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զվերոյ գրեալսդ…: Ո՜վ դասք լուսերամից, աղաչեմ զձեզ պատրաստ բռնեցէք զմոմն, որ չկաթէ ի մէջ գրոցն: Կատարողք աղաչանաց մերոց աւրհնէք յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոցն նորա, ամէն:

Մակոնատ կածնի Մկրտիչ խաբեբայս եւ ոչ աբեղայս, որ զյիշատակարաններն գրեցի զԴ. ամսոյ, յերես անկեալ աղաչեմ յիշել առաջի անմահ գառին Յիսուսի եւ մեղաց թողութիւն խնդրել, ամէն:

 

բ

 

Աւաղ, հոգիս կու ելանէ ի գրելն: Աստուած զողորմի թխթիս նըշայողի հոգուն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 323-324, Կարին` ս. Աստուածածին եկեղեցի

 

Գրիչ` Գրիգոր Բերկրցի

Վայր` Բերկրի

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ աստուածաբան եւ քաջ հռետորն եւ մեծ րաբունապետն Մկրտիչ, եւ եռափափագ սիրով… ետ գրել հարազատի իւրոյ` Գրիգո րի անարժանի` ի վայելումն մանկանց Սիովնի եւ յիշատակ բարի ի դրունս սուրբ եկեղեցւոյ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց հօրն Աթաբէկին եւ մօրն Շահջհանի, եւ եղբօրն Գրիգորի…:

Եւ արդ, ես յետինս ի կրօնաւորաց… Մկրտիչ սոսկանուն վարդապետս ստացայ զսուրբ Աւետարանս առ ի թողութիւն մեղաց…: Աստուած ողորմի ասացէք ինձ եւ ամենայն վերագրելոց ի սմա…:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զսրբասէր եւ զմաքրամիտ արհիեպիսկոպոսն զԻսահակ եւ զծնօղսն իւր, որ օգնական եղեւ ի զարդ սուրբ Աւետարանիս…: Շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԻԴ. (1475), ձեռամբ անիմաստ Գրիգորի Բերկրցոյ, ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի, ի գաւառիս Տարբերունի, որ այժմ ասի Բերկրի, ի սուրբ ուխտս որ կոչի տէր Յուս[կ] այ որդի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Յարութեանս, եւ սուրբ Կարապետիս, եւ սքանչելագործ կարմիրակն սուրբ Նշանի, եւ դամբարանի սուրբ վարդապետին տէր Յուսկան որդւոյ, եւ յառաջնորդութիւն տէր Յովհաննէս արհիեպիսկոպոսի, եւ Մկրտիչ վարդապետի` ստացողի աւետարանիս, եւ այլ միեղէն եղբարցս, որ աստ կան:

Յասսմ ամի է թագաւոր ի Թաւրէզ Հասան-բէկն` եկեալ ի միջագետաց, եւ տիրէ աշխարհս Արեւելեան. եւ մեք եմք ի բազմադիմի նեղութիւնս. միթէ Քրիստոս աստուածն մեր այց արասցէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

Այլ եւս աղաչեմ յիշել ի բարին Քրիստոս զբազմերախտ հոգեւոր ծնողն եւ զուսուցիչն` զմեծ րաբունաբետն Մկրտիչ, որ սնոյց զմեզ եւ զգիրս ուսոյց. տէր աստուած տացէ նմա վարձս փոխարինի` զերկնից արքայութիւնն. եւ Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ 194, սիւն. 471-473, Լիմ անապատ 13

 

Գրիչ` Խաչատուր

Վայր` Կտուց անապատ

 

… Արդ, յանգ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարժան սուտ աբեղայի Խաչատրու, ի ներքսագոյն եւ աստուածաբնակ յանապատիս, որ կոչի Կտուց, ընդ հովանեաւ սուրբ սքանչելագործ եւ դիւահալած սուրբ Կարապետիս, եւ սու րբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Ստեփանոսիս, եւ Գրիգորիս, եւ սրբոց Հռիփսիմեանցս, որ աստ կան հաւաքեալ, թուաբերութեանս Հայոց ՋԻԴ. (1475): Ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, որ չգիտեմք, թէ ի՞նչ տի լինի Հայոց ազգիս:

 

Ի գայլոց միջիս շիվարեալ կանք ողորմելի,

Սպառել ենք մեղաւք հանապազ ի հոգս աշխարհի,

Աղաւթք եւ աղաչանք չունինք առ աստուած, որ մեզ ողորմի

Ըզսէր աշխարհի ունինք` աստուծոյ եղեալ թշնամի:

Հանապազ բերան լալ պիտի, թէ զի՞նչ տանք մեք պատասխանի

Յորժամ արարիչըն գայ եւ քըննաւղ լինի ամենի.

«Եկայք» արդարոցն ասէ, զմեղաւորքըն դատապարտէ:

Աւա՜հ ու հազար աւա՜հ, ճըշմարիտ, որ այս տի լինի:

Դարձեալ, աղաչեմք ըզձեզ` զմանկունքըդ սուրբ Սիոնի,

Յորժամ հանդիպիք տառիս յիշեցէք զստացողն յաղօթի,

Զմեռեալ տառապեալ գերի` զհողացեալքն ի գերեզմանի,

Քրիստոս-ողորմի ասացէք, որ յանգչին ի յաւթեվանի:

Եւ ձեզ ո[ղո]րմի Քրիստոս ի յահեղ աւուրըն մեծի,

Ի յաջակողմեան դասուն ձեզ պըսակ փառաց պատրաստի,

ԶԵկայքըն լսել տայ ձեզ` ժառանգեալ զդրախտըն ադենի, ամէն:

 

Դարձեալ, աղաչեմք ըզմակնունքդ սուրբ եկեղեցւոյ, յորժամ հանդիպիք տառիս յիշեցէք զստացող սուրբ Աւետարանիս, որ այսմ աստուածեղէն եւ երկնապարգեւ գանձիս եւ լուսափայլ մարգարտիս ցանկացող եղեալ` սրբասէր եւ բարեմիտ խոջայն Էդըլշէն եւ մայրն իւր  Գաւնգուլլէն, եւ փափաքեաց սմա որպէս միեղջերուն, որ ի յոլովութենէ հրահանք մասին բաղձա աղբերց ջրոյ, ըստ բանի երջանկին Դաւթի: Պասքեալ հացին կենաց եւ ապաւինեալ ի մարդն ճշմարիտ եւ ի գառն աստուծոյ, զոր պատմէ աւետաբարբառն Մաթէոս: Վստահացեալ յառիւծն խրոխտական, ի հզաւրն Յիսուս, զոր ծանուցանէ Մարկոս: Աւժանդակեալ յեզն պարարակ եւ ի զուարակն արդիւնական, զոր յայտ առնէ քաջաբան Ղուկաս: Բուռն հարեալ արծուաթռիչ բարձրութեան, որ բերէ ի վերայ միջն ողան, որպէս գրէ որդին աւրինաց, որ բերէ զաւրինակ աստուածաբան Յովհաննէսն…:

Եւ արդ, ես` յետինս ի կարգաւորաց, եւ անբարիս ի բարի գործոց, եւ անարժանս ի մանկունս եկեղեցւոյ, եւ անիմաստ ի գիրս գրչութեան  Խաչատուր սուտ աբեղայ, վա՜յ եւ եղուկ է ինձ որ չեմ արժանի կարգիս եւ անուանս, աղաչեմ ամաւթալի դիմաւք եւ արտասուալի աչաւք զսուրբ անձինքդ, զի խոշորութեան եւ սխալ անացս անմեղադիր լինել, զի կար մեր այս էր: Եւ մի բերան աստուած-ողորմի ասացէք, եւ ողորմածն աստուած ողորմեսցի առհասարակ մեծի եւ փոքու եւ աւրհնեսցէ հոգով եւ մարմնով աստ իւր միւսանգամ գալուստն, ամէն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4992

 

Գրիչ` Ազարիա

Վայր` Վան

 

… Որոյ ցանկացող եղեալ երջանիկ եւ սրբասնեալ եւ բարեմիտ տանուտէրն Պետրոս եւ ջանաց ստանալ զանառիկ փարթամութիւնս եւ  զգանձս անկողոպտելի, յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն Թումին եւ մաւրն Խէր-Խաթունին, եւ կողակցին իւրոյ Բաղդատին, եւ դըստերն  Դուրդանին, եւ եղբաւրն Վարդանին, եւ եղբաւրորդոյն իւրոյ Սարգիս քահանային, եւ քըւերն Գօհարին, եւ քըւերդստերն Մրջանին, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն…:

Արդ, ես` յետնեալս յամենայնի եւ զառածեալս մեղաւք Ազարիայ սուտանուն քահանայ, որ զանունս ունիմ եւ զգործս ոչ, տեսի զեռափափաք սէր եւ զջան հեզահոգի տանուտրոջն զՊետրոսին, եւ ձեռնարկեալ գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի քաղաքս  Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սրբոյն Պաւղոսի եւ սրբոյն Սահակայ եւ սրբոյն Վարդանայ:

Ի թվականիս մերում ՋԻԴ. (1475):  Եւ ի կաթողիկոսութեանն Էջմիածնին Սարգսի, եւ կաթողիկոսութեանն Աղթամարայ  Ստեփանոսի, եւ ի թագաւորութեանն Հասան-բէկին:

Արդ, յերես անգեալ աղաչեմ զձեզ հարք եւ եղբարք, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշման արժանի արարէք զԱզարիայ գծող, եւ զծ[ն]օղսն իմ եւ զուսուցիչ զԿարապետ քահանայն, որ նահատակեցաւ ի յԱրճէշ քաղաքի, եւ  զՍաղդաթ, եւ զեղբարքն իմ` զկենդանիք եւ զհանգուցեալքն ի Քրիստոս, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր միւսանգամ գալուստն, ամէն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5013

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Վան

 

ա

 

… Աւարտեցաւ այս մարգարտաշար ակնս պատւական… արդեամբք հալալ վաստակաւք աղքատ Յովսէփին, որ ետ գրել զայս լուսաւոր եւ զպայծառ հրամանս տէրունական զսուրբ Աւետարանս… յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց` ժամհար  Մկրտչին եւ Շնահորին…:

… Եւ արդ, ես` թափուրս ի բարեաց գործոց Կարապետ սուտանուն էրէց, մեղսամած մատամբ կատարեցի զսուրբ Աւետարանս` զբերանս Քրիստոսի եւ զքարոզս Յիսուսի տեառն աստուծոյ ի քաղաքս Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ  Աստուածածնի տաճարիս եւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկայիս եւ սուրբ Սահակ հայրապետի, ի թըւականիս մերոյ ՋԻԴ. (1475), ի հայրապետութեան տեառն Յոհանիսի, ի թագաւորութեանն Խասան-բէկի:

Արդ, աղաչեմք զմանկունսդ սուրբ եկեղեցւոյ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ ի սուրբ յաղօթս ձեր զյառաջ յիշեցեալ ստացող սուրբ Աւետարանիս եւ զքրիստոսասէրն Յովսէփ, եւ զծնաւղքն իւր` զհայրն զՄկըրտիչ եւ զմայրն Շնովհոր, զեղբարքն զՅովանէս եւ զՋանիբէկ, զքըւերքն զՍուլտան-Մէլէք եւ զԳուլիմըսրի, զքըւերորդիքն` զԿարապետ քահանայ եւ զՅոհանէս, զկենակիցն զՀէր-Խաթուն, որ ստացան զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իւրեանց եւ եդին ի ձեռն  Կարապետ քահանային, յիշատակ բարի հոգւոյ իւրեանց, եւ ծնօղաց իւրեանց, եւ ամենայն ազգականացն: Եւ որք աւգտիք ի սմանէ կարդալով կամ աւրինակելով լի սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Եւ դարձեալ յերես  անկեալ եւս առաւել աղաչեմք զձեզ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ ի սուրբ յաղօթս ձեր եւ զիս` զանարժան Կարապետ գծող, եւ ծնողքն իմ զՍտեփանոս քահանայ եւ զՄինայ, եւ զորդիքս իմ զՍտեփանոս քահանայ եւ զՄեսրոպ, եւ զամենայն ազգականս իմ, եւ զայնոսիկ, որ ի վերայ մեզ երախտիք ունին. եւ բոլոր սրտիւ եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք: Եւ Քրիստոս-աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս առհասարակ ողորմեսցի, ամէն:

 

ծաղկող` Մինաս

 

բ

 

ԶՄինաս անարժան ծաղկողս յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 321, Վանի Տիրամայր եկեղեցի

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Վան

 

… Արդ, յանգ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս… ի քաղաքիս Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի Տաճարիս, եւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկայիս, եւ սուրբ Սահակ հայրապետիս… ձեռամբ Կարապետ իրիցոյ… ի թուականիս Հայոց ՋԻԴ. (1475), ի յաթոռակալութեան սուրբ ուխտիս Վարագայ տէր Յովանէս եպիսկոպոսի, եւ ի թագաւորութեան Հասան-բէկի:

Արդ, աղաչեմ զմանկունսդ սուրբ եկեղեցւոյ` յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող սորա զաստուածասէր եւ զբարեպաշտ ոսկերիչ Ասպահանշէն, … որ ետ ի դուռն Տիրամայր Աստուածածնի տաճարին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նող-Ջուղա 409, Մ. Տ. Մ. եւ Ս. Տ. Ա

 

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Աղթամար

 

ա

 

… Եւ արդ, ես`… Ներսէս արքեպիսկոպոս… գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս, ի թուականութեան մերում Ջ. եւ ԻԴ. (1475) ամի, ի հայրապետութեան տեառն  Ստեփանոս կաթողիկոսի` հարազատ եղբաւրն իմոյ, եւ յաշխարհակալութեան Հասան-բէկին…:

Եւ արդ, ես` Յովանէս Էրէմէրցի, որդի Պէշգէնի եւ Եղիսաբեթի, ստացա զսուրբ Աւետարանս ի հալալ եւ ի քրտնաջան վաստակոց իմոց եւ գթասցէ ի բարի ծառայն իւր  Յովանէսն, եւ թողցէ զամենայն յանցանս նորին, եւ զբարի ծնաւղաց նորին` զհաւրն զՔօջբէկին եւ մօրն զԵղիսաբեթին, եւ զեղբարցն, եւս առաւել ինձ` մեղաւորիս` տառապեալ ոգոյս Ներսէս եպիսկոպոսիս, եւ իմ ծընօղացս` Գուռջիբէկին եւ  Էմնա-Խաթունին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն մերոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք մեզ առհասարակ, եւ Ջանազըզին, եւ այնոցիկ որք յանձնեցին ի մեզ յիշատակել եւ գրել յաստուածախաւս սուրբ Աւետարանս:

 

բ

 

Ո՜վ սրբասէր եւ պատուական ընթերցաւղք եւ ունկնդիրք, աղաչեմ զձեզ սիրովն աստուծոյ յիշել… մեղսամած անձինս Ներսէս անարժան գծողի մեղուցեալ եպիսկոպոսի, եւ եղբօրն իմոյ տեառն Ստեփաննոս Հայոց կաթողիկոսի եւ վերադիտողի, եւ ծնօղացն մեր Կուռջիբէկի եւ Էմնայի, եւ ամենայն ազգայնոցն, ամէն, եւ ստացողի սուրբ Աւետարանիս Յովանիսին եւ իւր ծնօղացն աստուած ողորմի…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ 197, սիւն. 480, Փիրղ. 6273, էջ 322, Ալրու վանք

 

Գրիչ` Ըռըստակէս

Վայր` Բազենց անապատ

 

… Արդ յանգ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարժան եւ անարհեստ գրչի Ըռըստակէս սուտանուն աբեղայի, որ մեծաւ աշխատութեամբ գրեցի զսա ի վայելումն Յովանէս աբեղային…:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս յանապատիս` որ կոչի Բազենց, ընդ հովանեաւ սուրբ Էջմիածնիս եւ սուրբ Աստուածածնիս, ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս սրբասէր եւ հեզահոգի Յակոբ եպիսկոպոսին, եւ հէրպետութեան  Կարապետ աբեղային` յոյժ խոնարհ եւ բարեմիտ եւ քրտնաջան ի բանս սուրբ ուխտիս, ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԻԴ. (1475), ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, որ չգիտեմք ինչ լինի Հայոց ազգիս ի գայլոց միջիս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 226

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Պառուագրկու վանք

 

… Ի յամս հայկազեան թուաբերութեան տումարին, յորում էր թիւ համարոյ թուականին թորքոմեան տոհմին ինն հարիւր եւ ԻԴ. (1475)-ին, աւարտագործեալ եղեւ սուրբ եւ կենսատու Աւետարանս…:

… Արդ, լրացաւ սուրբ Աւետարանս ի վանքս Պառուագրկու, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետիս, եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանիս, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որք աստ կան հաւաքեալ, եւ յառաջնորդութեան երանաշնորհ սուրբ հաւրս մերում տէր  Կարապետ հայրպետի եւ այլ ամենայն եղբայրսիրութեանս մերում` հնգետասան կրաւնաւորացն, որք աստ կան ժողովեալ, որոց անուանք սոցա գրեալ են ի դպրութիւն կենաց:

Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով եւ կամ տեսանելով, յիշեսջիք ի Քրիստոս-աստուած զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զբարի եւ զհաւատարիմ եւ զհոգեւոր ծերունին Սիմէոնին եւ զկողակիցն իւր զԿիրա-Խաթուն, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց Տրպաւին, եւ մաւրն իւրոյ Մանանին, եւ հանգուցեալ զաւակացն Պետրոսի, եւ Պաւղոսի, եւ Սահակի…:

Ընդ նմին եւ զբազմամեղ գրիչս զՍարգիս սուտանուն քահանայ, եւ զծնաւղսն մեր, եւ զամենայն երախտաւորքն մեր, եւ զքոյրն իմ Հըռիփսիմէ, եւ զհարսն իւր զԷլխաթունն…:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 4690

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Հիզան

 

… Արդ, զայս լուեալ հաւատարիմ եւ իմաստուն եւ հոգեւոր, աստուածասէր եւ աղքատասէր խոջա Դամուրն, ցանկացօղ եղեալ աստուածային տառիս այս… ետուր գրել զպատմութիւն սրբոցս, որ հաւաքեալ կան ի սմայ` յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնօղացն` հօրն Յովանիսին, եւ կենակցին Խութլու-Մէլէքին, եւ Ալմաշին, ամէն:

Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զամենեսեան յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք խօջա Դամուրին, եւ կենակցին Ղարիպ-Խաթունին, եւ զաւակացն սոցին Վարդանիսին, Ըռըստակիսին, Մելքիսեթին, Մուրատշին, եւ Կարապետին,  Մլխանին, եւ Գօզալին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք լի բերանով եւ բոլորով սրտիւ, եւ որ առատն է ի տուրս բարեացն պարգեւեսցէ եւ յիշողացն զառատ ողորմութիւն իւր, ամէն:

Դարձեալ, աղաչեմ զամենեսեան յիշեցէք ի Քրիստոս զխօջա Դամուրն, եւ զեղբարսն իւր զՍիմէոն, զՍիրուն, եւ զէլբէկն, եւ զծնօղսն սոցայ զՅովանէսն եւ զԵղիսէն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն, ամէն:

Արդ, կայցէ սա ի դուռս սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Յարութեանս, եւ սուրբ Սարգսի զօրավարիս, եւ որդւոյ նորա Մարտիրոսե, եւ սրբոյն Գէորգեայ, որ է սակաւ մի հեռի: Եւ թէ ոք յանդգնի կամ յեղբարց իմոց կամ յազգականաց կամ յընդանեաց, կամ ծախէ, կամ գրաւէ, նա զանէծսն Կայենի եւ զՅուդային առցէ եւ զայլ խաչահանուածսն, ամէն:

Դարձեալ յերեսս անկեալ աղաչեմ կողկողագին պաղատանաւք յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զանպիտան եւ զախմար գրիչս զՅովաննէս քահանայս, եւ զծնօղս իմ զԹումայ քահանայն եւ զԽոնդ-Մելիքն…:

Արդ, գրեցաւ տառս այս ձեռամբ յոգնամեղ անարհեստ գրչի Յովանէս քահանայի, եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան գրիս, զի կար մեր այս է: Յիշեցէք ի Քրիստոս զուսուցիչն իմ զՄկրտիչ քահանայն եւ զորդին իւր  զՅովանէս քահանայն, վարձս բարեաց պարգեւեսցէ Քրիստոս իւրն, եւ իւր ծնօղացն, ամէն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն մերոց, առհասարակ, լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն:

Արդ, գրեցաւ տառս այս ձեռամբ երկուց Յովանէս քահանայից, ի քաղաքիս որ կոչի Հիզան, ի թվականութեանս Հայոց ի ՋԻԴ. (1475), ի հայրապետութեանն Էջմիածնին տէր Սարգսի եւ Աղթամարայ տէր Ստեփաննոսի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՎ 144 (1113), հտ. Ա. 624

 

Գրիչ` Մարգարէ

Վայր` Բալու գաւառ, Նեխրի գիւղ

 

… Արդ, այս անմահական ըմպելոյ եւ անգիւտ մարգարտիս եւ ամենագով աւրինակիս փափաքաւղ եղեալ անարժան եւ անիմաստ եւ մեղաւք լցեալ գրիչս սուտանուն աշխարհի էրէցս Մարգարէ, գրեցաւ սայ ի Բալու գաւառի, ի գեղն որ կոչի  Նեխրի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, ի թվիս հայոց ՋԻԴ. (1475):

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս զայս, եւ կամ աւրինակէք, եւ կամ հանդիպիք սմա, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր եւ թողութիւն խնդրեցէք ինձ` մեղապարտ գրչիս Մարգարէի, եւ իմ ծնողացն Գրիգոր քահանային, եւ մաւր իմ Նորխաթունին, եւ  Ուղիտին, եւ եղբօրն իմ Յովանիսին, եւ ամենայն մերձաւորաց` կենդանեաց եւ մեռելոց, ամէն:

Ընդ նըմին եւ զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զԱսըլպէկն, եւ զկենակիցն իւր զԽութլուն, եւ զԱստուածատուր քահանայն, եւ զԱմի[ր]պէկն, եւ զՆըշըրվանն, եւ զՔէ (՞) ամենայն արեան մերձաւորս…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 320-321, Արապկիր

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Տիվրիկոյ գաւառ, Խուռնաւիլու վանք

 

… Արդ, ես` նուաստ հողս Գրիգորս` ծոյլս եւ անարժանս ի կրօնաւորս, շնորհիւն աստուծոյ եւ ողորմութեամբ նորին գրեցի զսուրբ եւ զկենսունակ Աւետարանս ի պայծառութիւն մանկանց նորին:

Գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց ՋԻԴ. (1475), ի գաւառիս Տիվրիկոյ, ի սուրբ եւ ի գերահռչակ անապատս որ կոչի Խուռնաւիլու, ի դուռս սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Լուսաւորչին, եւ սուրբ Յոհաննէս աւետարանչին, եւ աստուածընկալ սուրբ նշանաց որ աստ:

Այլ վասն նեղութեան ժամանակիս, որ գայ եւ հասանէ չարն, հանեն եւ թագուցանեն ի յամրոցին` մինչեւ անցանէ բարկութիւն, եւ օրինակ մի' խնայեսցէ ոք: Իսկ խնամով պահողքն օրհնին յաստուծոյ եւ ամենայն սրբոց. երբ որ խաղաղութիւն լինի` դարձեալ ի յետ բերեն ի սուրբ Փըրկիչս եւ ի սո ւրբ Երեւումս: Այլ եւ զքիմխայ կարմիր շուրջառն իմ դրի հետ Աւետարանիս յիշատակ ինձ` Գրիգոր աբեղիս եւ ծնողացն իմոց` ներկրար Գրիգորին եւ Շուշանին:

 

ԱԴԱՄԱԳԻՐՔ ԱՌԱՔԵԼԻ ՍԻՒՆԵՑՒՈՅ

Վենետիկ 568

 

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Ամասիա

 

…Ներսէս քահանայս, որդի Ստեփան քահանայի, գրեցի զսա յաշխարհիս Հոռոմք կոչեցեալ, ի մայրաքաղաքիս յԱմասիա` առ ոտս սուրբ Նիկոլաւոսի սքանչելագործ եւ արագահաս հայրապետի, ի թուին Հայոց ՋԻԴ. (1475), յամսեանն յունիսի ի Թ. (9), աւուր չորեքշաբթի (՞), պահոց սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի աւարտ եղեւ գրոց, ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի, յեպիսկոպոսութեան տեառն Յովանիսի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7831

 

Գերությունից ազատող` Ավետիք

Վայր` Կ. Պօլիս

 

Ի թվականիս Հայոց ՋԻԴ. (1475), յունիս ամսոյ Զ. (6) Իսմայէլացիքն առին զԿաֆայն. եւ գերեցաւ սուրբ Աւետարանս եւ բերաւ ի յԸստըմպաւլ. եւ ես`  Աւետիքս գնեցի եւ եդի սրբոյն Սարգսի տաճարն, ի յիշատակի վերացման խաչին կիրակին:

Զվերջին ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս ըզպարոն Աւետիքն յիշեսջիք հանդերձ ծնողովք, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի յայլազգեացն, որ գերեալ ի Կաֆայէն եւ բերին ի յԸստըմպաւլս: Եւ ես` Աւետիքս, որ եմ  Տրապիզոնցի եւ եմ այժմ սուրկուն ի յԸստըմպաւլս, ի Յայթոթոսիայի մահալան, ի դուռն սրբոյն Սարգսի զաւրավարին: Եւ այժմ ես` Աւետիքս ըստացա ըզսուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ` Աւետիքիս, եւ հաւրն իմոյ Մխիթարին, եւ մաւրն իմոյ  Փաշա-Խաթունին, եւ կենակցին իմոյ Թուրվանտայ-Խաթունին, եւ աներոչն իմոյ Սիմէոնին, եւ զոքանչին իմոյ Փաշա-Խաթունին, եւ զաւակաց իմոց` Քարամ-Խաթունին եւ Տովլաթ-Խաթունին, եւ հաւրեղբաւրն իմոյ պարոն Վարդին, եւ որդուն իւրոյ մալազ տէր  Գէորգ աբեղին, եւ ամենայն զարմից իմոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, եւ ամենայն ընթերցողք սուրբ Աւետարանիս եւ պատահողք եւ տեսանողք սմա յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալ զպարոն Աւետիքն` իւրաովքն, ամէն:

Այլ եւ աղաչեմք զդասս քահանայիցդ եւ զընթերցաւղք սուրբ Աւետարանիս, որ ամ յամէ տեառն ծնընդեան եւ յայտնութեան Յիսուսի Քրիստոսի յուսոյն մերոյ ճրագալուցի աւուրն` կարդայք զյիշատակարան սուրբ Աւետարանին եւ Աստուած անեղ եւ Քրիստոս որդի եւ Հայր մեր որ յերկինս եւ Աստուած-ողո րմի ասէք յիշատակ տուողացն` պարոն Աւետիքին եւ իւրայոցն, եւ Քրիստոս աստուած, որ առատն է ի տուրս ողորմութեան, առհասարակ, ողորմեսցի յիշեցելոցս, եւ յիշողացդ ողորմեսցի, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Միաբանք եւ այցելուք Երուսաղէմի», էջ 475

 

Գրիչ` Սողոմոն

Վայր` Երուսաղէմ

 

… Արդ, գրեալ եղեւ սա ի սուրբ քաղաքս  Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ կափարիչ սուրբ վիմիս գերեզմանին Քրիստոսի, եւ սուրբ բանտիս, եւ այլ ամենայն սուրբ տնաւրինականացս Քրիստոսի աստուծոյ, որ կան ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ի թվին Հայոց ՋԻԴ. (1475), ի հայրապետութեան Երուսաղէմի տէր  Մկրտիչ արհեպիսկոպոսի, ի խնդրոյ վերոգրեալ Մխիթար քահանայի Հեշատեցւոյ:

Արդ, աղաչեմ զձեզ հանդիպողսդ սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք… զՄխիթար քահանայ, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս եւ եդ զսա ի սուրբ Փրկիչ, ի յիշատակ… հաւրն իւր Զաքարիային, եւ մաւրն իւր Սատատին, եւ եղբարց իւրոց հանգուցելոց ի Քրիստոս Ստեփանոսին եւ Չաւպանին, եւ քուերցն Շաքարին եւ Մըրուաթին, եւ եղբաւրորդւոյ իւրոց Մկրտչին եւ Զաքարին…:

Այլ եւ յիշեցէք զփակակալ սուրբ Փրկչին զտէր Տաւնականն, եւ զհայր Թադէոսն, որ աշխատեցաւ ի սրբագրելն զսուրբ Աւետարանս, եւ զճըգնազգեաց հայրն Շրուանշայ, նաեւ զռայիս Ղազարն:

Արդ, գրեցաւ սա ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ փծուն գրչի պիտակ եւ սուտանուն Սողոմոն աբեղայի, որ անուամբս միայն կոչիմ եւ գործով եմ տարագիր եւ յոյժ հեռի…:

Ի թվիս Հայոց ՋԻԴ. (1475), յորում գրեցաւ սուրբ Աւետարանս, առին զԿաֆան տաճիկն, եւ արարին բազում գերութիւնս եւ աւերումն, եւ եղեւ յոյժ տրտմութիւն եւ սուգ քրիստոնէիցս. եւ այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասն մեղաց մերոց…:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 5262

 

Գրիչ` Դանիէլ

 

… Արդ, գրեցաւ տառս աստուածային որ կոչի, Մաշտոց ի թվականիս Հայոց ՋԻԴ. (1475), ձեռամբ մեղաւոր եւ անարհեստ գրչի` սուտանուն քահանայի  Դանելի: Աղաչեմ զձեզ, ո՜վ մանկունք եկեղեցո, որք հանդիպիք սմա տեսանելով կամ աւրինակելով միով տէր ողորմիւ յիշեցէք զմեղաւոր գրիչս, եւ զիմ ծնաւղսն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ, եւ աստուած յիշողացդ եւ յիշեցելոցդ ողորմեսցի, ամէն…:

Արդ, գրեցաւ տառս աստուածային որ կոչի Մաշտոց ի խնդրու Շահմելեկին, որ է ի Կնու գաւառէն, որ ստացաւ զսա ի հալալ վաստակոց իւրոց յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ իւր քուրոջն Խոնզաին, որ վասն իւր հոգոյն գնեցաւ սայ…: եւ այլ ոք զսա վաճառեսցէ եւ կամ զգինն կերիցէ եւ որ անտգնի եւ վաճառէ` ընդ բանիւ լինիցի:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 5313

 

Վայր` Վան

 

Քրիստոս աստուած ի քո ահաւոր գալըստեանն յիշեա յարքայութեան քում զպատւական քահանայն զտէր Կարապետն, եւ զեղբայրն զՅովանէս, եւ զծնողս նոցին զտէր Մկրտիչ, եւ զամենայն տանուտէրք  Վանայ քաղաքիս` զմեծ եւ զփոքր, որ կանգնեցան եւ շինեցան զկումբէթ սուրբ Պաւղոս առաքելոյն: Քրիստոս աստուած զիւր արքայութիւնն նոցա պարգեւէ, ամէն:

Թուական ՋԻԴ. (1475):

 

ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ՍԱՄՈՒԷԼԻ ԱՆԵՑՒՈՅ

Երեւան 5619

 

Գնեցի զայս գիրքս, որ է գաւազանք ի թվին ՋԻԴ. (1475), մէկ կռապաշտ ԻՊԻԿ մն, որ անունն այս է: