Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4823 (1224թ. )

Գրիչ` Վանական վարդապետ

Վայր` Տփխիս

<155a> Ես Վանականս գրեցի իմով ձեռամբս ի Տփխիս քաղաքի, ի դրան Սուրբ Քառասնիցս, զի գերեալ էր Աւետարանս ի Տաւըշոյ ի Մուղան, ի թաթարէն, եւ յետ երից ամաց աստ բերեալ անվնաս վաճառեցին ի ՈՁԷ (1238) թուիս, զոր փառաւոր աւագէրէց Սարգիս, հասարակ պատուական քահանայիւք եւ աստուածասէր ժողովրդական տանուտէրք, բազում ծախաւք եւ աշխատասիրութեամբ գնել ետուն ի մեզ, որոց տացէ Քրիստոս փոխադարձ զսուրբ արքայութիւնն եւ զդրախտն, արձակել ի կապանաց մեղաց, եւ հանել ի խաւարէ ի լոյս անմատոյց, աստէն պահելով ի շինութեան եւ ի խաղաղութեան, բարեխաւսութեամբ սուրբ Աւետարանիս եւ ամենայն սրբոց իւրոց, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 859-862, 929-930

Գրիչ` Գրիգոր Սսցի

Վայր` Սանդուլ անապատ

ա

Յիսուս Քրիստոս, աւգնեա վարդապետին Գրիգորոյ, ամէն:

բ

ԶԳրիգորիս Սըսցի` զանպիտանս ի գրչաց եւ թարմատար երգեցող յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ զստացաւղ Աւետարանիս` զվարդապետն Գրիգոր, եւ Տէր Յիսուս յիշողացդ եւ յիշելոցս ողորմեսցի, ամէն:

ՈՁԷ (1238) գրեցաւ ձեռամբ անիմաստ գրչի Գրիգորիս` յանապատի Սանդուլ կոչեցեալ, ի ժամանակիս, յորում բարեպաշտ թագաւորն Հեթում եւ աստուածասէր թագուհին Զապէլ անուանեցին զսա իւրեանց հովանոց եւ դեռածին մանուկն իւրեանց էր ամի միոյ եւ ամսոյ, որոյ Տէր Աստուած տացէ ժամանակ բարի պարագայց ամաւք խաղաղանալ յայսմ կենցաղի:

Ո՜ պատուականդ իմ Գրիգ[որ] վարդա[պետ], յիշեա զեղկելիս Գրիգ[որիս] եւ սխալանացս, որ իսմա, անմեղադիր լեր, զի այդ էր կար մեր:

գ

Յամի վեցհարիւրի

Եւթնից տասանց [եւ] եւթնեկի(1228)

Յարքայութեանս Հեթումի

Քրիստոսազաւր թագաւորի:

Եւ ի Հայոց հայրապետի`

Սուրբ եւ անբիծ հայրապետի

Որում Կոստանդին անուն կոչի,

Կատարեցաւ տառ մատենի,

Քրիստոսական պատուիրանի

Աւետարանս հռչակելի,

Ձեռամբ իմով Գրիգորիսի

Թարմատար գրչաւորի

Եւ սուտանուն երգեցողի:

Ի հրամանէ պատուաւորի

Սիրեցելոց վարդապետի

Եղբաւր մերոյ Գրիգորի:

Ի վայելումն պանծալի

Իւր ձեռնասուն աշակերտի,

Որ է շնորհաւքն Քրիստոսի

Առաւելեալ յամենայնի,

Պաւղոս անուն իւր ճանաչի:

Արդ որք ի սոյն տառ պատուելի

Վայելէք սիրով ուրախալի,

Առցէ յաղագս աւրինակի:

Սա է ընտիր եւ գովելի,

Ի գրչէ յոյժ ճարտարի

Ուռհայեցի Կոստանդընի

Փոխակերպեալ յայս քարտենի:

Աղաչեմ յիշման բարի

Ապագայից մահու զկնի

Զաշխատող սմին գրի

Եւ զստացաւղ սորին նիւթի`

ԶԳրիգորիս ընդ Գրիգորի

Սրբաբան վարդապետի

Արժանի յիշատակի

Արարէք սուրբք ի մարմնի:

Եւ րաբունին սուրբ եւ բարի`

Ստեղծաւղն էիցս համայնի

Մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի.

Որում պատիւ ընծայեցի

Եւ փառք Հաւրն իւր անեղի

Եւ Հոգոյն համապատումի

Այժմ եւ յաւէտ որ յապաձգի

Ամեն ամենայնիւ յիրաւի:

<#161 ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7739 (1001 թ. )

Ստացող` Ներսէս

ա

<179b> Տէր Աստուած ողորմեա ստացողի: Քրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ Սուրբ Աւետարանիս եւ բարեխաւսութեամբ սրբոց աւետարանչացն, եւ քո սուրբ ծննդեամբըդ եւ մարդեղութեամբդ, եւ քո սուրբ չարչարանացդ, եւ քո սուրբ խաչելութեամբդ, եւ սուրբ թաղմամբդ, եւ քո սուրբ յարութեամբ, եւ սուրբ համբարձ[մամ]բդ ի յերկինս, եւ քո միւս անգամ սուրբ գալեստեամբդ յահաւոր եւ ահեղ ատենիս, գթայ եւ ողորմեայ Ներսէս էրիցու մեղապարտ քահանայի, որ եմ զառածեալ բազու[մ] մեղաւք, եւ աստ պահեայ ի չարեաց, զի եմ տխուր մինչեւ ի մահ, վասն սգոյ:

Տէր Աստուած Յիսուս Քրիստոս բարեխաւսութեամբ Սուրբ Աստուածածնիսն եւ ամենայ սրբոց, ողորմեա Ներսէս քահանաի, եւ ծնաւղաց եւ եղբարց նորա: Յով որ անկանի, աղաչեմ զմանկունսդ եկեղեցւոյ եւ զընթերցող զսուրբ Աւետարանիս, լալով եւ աղերսիւ աղաչեմ յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, եւ ողջ լիք Տիրամբ: Թվին ՈՁԷ (1238):

***

ԳԻՐՔ ԴԱՏԱՍՏԱՆՑ ՄԽԻԹԱՐԱՅ ԳՈՇԻ

Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 929-932

Գրիչ` Բարսեղ

Վայր` Հռոմկլայ

Փառք Աստուծոյ յաւիտեանս, ամէն: Ի թուին ՈՁԷ (1228) գրեցաւ Գիրքս Դատաստանաց առ ափն մեծ գետոյս, որ կոչի Եփրատէս, առ ստորոտ աստուածապահ դղեկիս Հռոմկլայ կոչեցեալ, ի հայրապետութեան տեառն Կոստընդնա, ի չար եի դառն ժամանակի, յորում նշանք երեւելիք եղեն, քան զի մեռաւ երիս սուլտանս` Հոռոմոցն եւ Շամբիս եւ Մսրայն: Եւ արդ գրեցաւ սա ձեռամբ Բարսղի մեղապարտի եւ փցուն գրչի, հրամանաւ աստուածապատիւ եւ առաքալաշնորհ տէր Մարկոսի արհիեպիսկոպոսի` ի վայելումն անձին իւրո եւ զկնի ելից իւրոց յաշխարհէս` անջինջ յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց եւ եղբարց եւ ազգականաց իւրոց:

Եւ արդ էր սա ի գաւառէն Սուրբ Մարոյ, եւ ըստ խոտորելոյ մեր ի պատուիրանացն Տեառն` մատնեցաւ աշխարհն Հայոց ի ձեռն խուժանայն առ հասարակ, բազում քաղաքս եւ աւանս, եւ բազում եպիսկոպոսք, եւ վարդապետք, եւ քահանայք, եւ սարկաւագունք, եւ իշխանայք, եւ ազատք, եւ շինականք, եւ բազում այլ եւս կանայք եւ մանկտիք, զոր եւ կարէ ոք ընդ գրով արկանել, զոր զըմբռնեցին ընդ ձերամ իւրեանց:

Եւ արդ եպիսկոպոսս այս, զոր յառաջ ասացաք զանունն, մատնեալ եղեն ի ձեռս անաւրինեաց, նաեւ եղբարք իւր եւ ազգատոհմ իւր, եւ ոչ ուստեք կայր աւգնական գերելոցն, բայց միայն այն, որ ազատեցան զմեզ արեամբն իւրով, <148a> զի ամենեքեան ի մեծ վտանկի կային առ հասարակ: Եւ արդ եպիսկոպոսս զայս իշխան ոմն ի գերելոցն, որո անուն Քուրդ ասի, յիշատակ նորա` աւրհնութեամբ, ազատեալ յանաւրինացն, եւ սա ցաւագին սրտիւ եւ ընկեալ անձամբ դիմեալ յայս աթոռս հայրապետական, ուստի եւ սրբասնեալ կաթողիկոս Հայոց, զոր յառաջ յիշատակեցաք զանունն, սիրով ընկալաւ զսա ըստ արժանոյն իւրոյ:

Եւ արդ ցանկացող այսմ տառիս, զոր է հաստատած յաշխարհս Կայենոյ` ի մենաստանին Գետիկ, ի սուրբ վարդապետաց սահմանաց, որոյ անունն Մխիթար յորջորջի: <148b> Եւ արդ եւ մեղապարտ ծառայս ձեր մոխրաթաւալ երեսաւք եւ արատասուագոչ սրտիւ աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդայք կամ եղանակէք, զսուրբ եպիսկոպոսն զտէր Մարկոս, եւ զծնաւղսն իւր, եւ հարազատ եղբարսն իւր, եւ զիս զանարժանս, եւ զծնաւղսն իմ յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, եւ Աստուած առ հասարակ ամենեցուն ողորմեսցի, եւ նմա փառք յյաւիտեանս, ամէն: Ո՜վ պատըւական եւ բարի հոգւով եւ մարմնով, զմեղապարտ ծառայս քո յիշեա եւ զծնաւղսն իմ ի մաքրաճայլ յաղաւթս քո:

***

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ ՅՈՒՆԱԿԱՆ

Հռոմի Հայոց Հիւանդանոց 15, Ակինեան, Ցուցակ, էջ 11

Գրիչ` Ստեփանոս

ա

<48b> Քրիստոս Աստուած, ողորմեա Ստեփանոսի գրչիս եւ Պետրոսի եւ ծնողաց իւրոց:

բ

<94b> Քրիստոս Աստուած, ողորմեա ստացողի գրոյս… եւ Պետրոսի եւ ծնողաց իւրոց եւ ինձ բազմամեղի Ստեփանոսի սորա:

գ

<125b> Վերջացեալս ի գրչաց ստացող սորա զՍտեփանոս բազմամեղս, յաղաւթս յիշել… [Քրիստոս Աստուած] կեցոյ… զՊետրոս եւ զծնողս իւր զՅոհանէս քահանա, որ զաւրինակն պարգեւեաց…

դ

<258b> Բարեխաւսութեամբ Թալիլա… բժշկիս զախթս եւ զցաւս մարմնոյ եւ հոգոց Պետրոսի եւ Մառինէ եւ ծնողաց իւրոց եւ զմերս ամենեցուն: