Հայերէն Յիշատակարաններ

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 6964

 

ա

 

Գրիչ` Մաթէոս Եպիսկոպոս

Վայր` Սոկութլու գիւղ

 

… Արդ, եղեր զրաւ գրչութեան սորա ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԽԶ. (1497), ի գեաւղս որ կոչի Սոկութլու, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ այլ բազմութեան նըշխարաց. ի հայրապետութեան տանս Աղվանից տեառն Առաքելի, խաղաղութեամբ ընդ այն աւուրս արասցէ Քրիստոս աստուածն մեր, ամէն:

Արդ, ես` Մաթէոս եպիսկոպոսս, ապաւինեցայ ի յոյսն ամէնեցուն, որ առատ է ի տուրս եւ բաշխաւղ ի խնդրողս, ձեռն արկի եւ շինեցի զմագաղաթս, եւ գծագրեցի ըզՔահանայաթաղս, եւ ետու ընծա սուրբ Աստուածածնիս յիշատակ հոգոյ իմոյ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն Ստեփանոս քահանային եւ մաւրն Խանդումին, եւ եղբարձցն Թաթէոսին, Ամիրին, Ալէքսիանոսին, եւ քւերցն Թըրվարդին, Աթամէլիքին, Շահմէլիքին, եւ եղբաւրորդոյն իմոյ Ազարին, Ստեփանոսին եւ Նէրսէսին, ամէն:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ քահանայք, որք հանդիպիք ընթերձմամբ եւ կամ գաղաբարելով` յիշեսջիք ի Քրիստոս զտառապեալ Մաթէոս եւ զծնաւղսն իմ, ամէն: Եւ դուք` յիշողքդ յիշեալ լիջիք [յ]իշեցելոցս առաջի զենման գառինն անարատի, միաբան արժանի լիցուք յաւիտենական կենացն, ամէն:

 

բ

 

Աղվանից կաթողիկոս տէր Առաքել

 

  Թվին Հայոց ՋԽԵ. (1496), տանուտէր խեցգետինն, եաղացաւ Շահ-Հիւսէն անուն Շաքու պարոնն հետ Շրվանշահ փաթշահին իր եսպարան գնաց ի Դաւրէզ` ի Ըռըստամ պարոնն մաւտ: Էառ ըզՇըխըշայն` զորդին Շրվանշահին Է (7) հազար հեծելազաւրաւք եկօ բանակեցաւ ի փոքրն դաշտն, որ Սորլուջայ անուն որջորջի: Քակեցին աւերեցին զերկիրն Դըղլաթայ Ը. (8) աւր: Իսկ արին Աւտուլ-փաթա պէկն զփաթշահն Շահինշըրվանն` տամբ եւ տեղաւք, որդովք եւ ընդանաւք եբեր ի ամրոցն Դըղլաթայ, հնարիւք ջապիւր կտրեց եւ ամրացոյց անառիկ զամրոցն Դղլաթ, որ յայժմ   Ղապալայ կոչի, ԽՌ. (40000) զաւրս ժողովեաց Աւտուլ-փաթա պէկն ի   վերայ փաթշահին, եւ բանակեցան գումարեցան ճակատ առ ճակատ: Իսկ ազգէն Պայանդտորին Իպրէիմ անուն ԺԵՌ. (15000)արամբք բանակել էր առ ափն Շահիշվաըն մաւտ ի Իբրէիմն` խաղաղութեամբ պատճառաւ, եւ պարիշեցան հատ իրար, եւ առաքեաց Իպրէիմն` ցիր եւ ցան արար զաւրքն Շըխշային եւ Շահ-Հիւսէնին, եւինքեանք ամաւթալից դիմաւք փաքըստեամբ գնացին Դավրէժ, ի Ըռըստամ փաթշահն ի մաւտ, նայ սիրով ակամբ չնաեցաւ ի նոքան, եւ ետոյ փախստեամբ եկաւ Շահ-Հիւսէինն ի ոտք փաթշահին, եւ ծովակուր եղեալ պեղծն եւ անիրաւն` սատակեցաւ Շահ-Հիւսէինն ի փառն սատանայի: Եւ եղեւ խաղաղութիւն եւ ուրախութիւն մեծ ի յերկիրս Աղվանից, եւ ամենեքեան` քրիստոնեայք եւ այլազ գիք ի մի բերան գոհութիւն եւ փառս մատուցին ամենեպարգեւ տըւաւղին աստուծոյ, որ եբարձ զչարն ի միջոյ:

Եւ ի միւս ամին (1497) [յ]արեաւ ոմն արբանեակ սատանայի եւ կամարար բելիեարեան դասուն ի Հոռոմաց տանէն` սուլթան Մահմուտ անուն, ի յազգէն Պայանդուրի, որդի Եաւդուրլուին, էառ զթախան Դայվրէժու եւ եսպան զԸռըստամպէկն, եւ զբազումս ի ցէղէն Պայանդուրի ի սուր սուրերի մաշեաց, եւ բազում ոճիրս գործեաց անասելի. եւ ներողութեամբն աստուծոյ նստաւ ի թախտն Դայվրէժու` ամրակառոյց հաստատատութեամբ, եւ բազմերախտ Քրիստոսի յուսոյն մերոյ փառք յաւիտեանս, ամէն:  

Ես` ետնեալս ի հայրապետաց եւ դսրովեալս ի կարգապետութեանց տէր Առաքեալ կաթողիկոսս, տկար մտաւք արմարեցի զսակաւ բանս. եւ որք հանդիպիք կարդալով իշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր, ամէն: Եւ ձեզ` յիշողացդ եւ յիշելոցս, առհասարակ, ողորմասցի Քրիստոս աստուածն մեր ի յաւուրն ապագայի, ամէն, եղիցի:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 5402

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Խիզան վանք

 

  Փառք … որ ես կարողութիւն ամենասխալ եւ մատնադեդեւ գրչիս Մկրտչիս պիտականուն  հասանել ի վերջ գրոցս Գանձարանի, որ գրեցաւ սա ի խնդրոյ սրբասէր քահանայի Յովանիսի, որ եռափափաք սրտիւ ըստացաւ ըզսուրբ Գանձարանս յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծընաւղացն` հաւրն Խդրշին, եւ զաւակացն տէր Նիկողայոսին, որ էր մուղդասի` զտարաժամ փոխեալ առ աստուած, որ տղայ ամաւք փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ եթող սուք անմխիթար հաւրն…

Արդ, աղաչեմք զամենեսեանցնդ, ո՜վ սրբասէր վարդապետք, եպիսկոպոսք եւ քահանայք եւ ըռամիկ ժողովուրդք` յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթըս ձեր զստացող սուրբ գրոցս Գանձարանիս զՅովանէս քահանայն, եւ   զծնաւղսն իւր զԽըդրշէն եւ զԽաթմէլիքն. եւ զկողակիցն [զՂա՞]լամն, եւ զաւա[կն] զտէր Նիկողայոսն, եւ զկողակիցն ըզԱդէն, որ յեւթն աւրն երկունք փոխեցան առ Քրիստոս…

Դարձեալ, կրկին անգամ աղաչեմ զձեզ… նա խոշորութեան գրիս եւ սխալանացս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր, եւ զիս` զանարժան գրիչս` ըզփծուն եւ զպիտակ սուտանուն Մկրտիչ յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զծնաւղսն իմ զՍուլտանշէն եւ զԹուրվարդէն, եւ զվարպետն իմ զՅովանէս քահանայն, եւ զմիւս վարպետն ըզՓիլիպոս քահանայն եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ…

Արդ եւ գրեցաւ սուրբ Գանձարանս ձեռամբ Մկրտչի, ի թվականիս Հայոց ՋԽԶ. (1497), եւ ի հայրապետութեան Էջմիածնի տեառն Սարգսի, եւ ի մերոյս հայրապետի Աղթամարայ տեառն Ատոմի, եւ ղանութեան այլասեռից Ըռուստամ-բէկի, աւ մերոյ պարոնի Դաւիթ-բէկիս, ի քաղաքս, որ կոչի Խիզան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Սարգսի եւ որդոյ նորա Մարտիրոսի, եւ սուրբ Յարութեան, եւ սուրբ Գէորգայ, որ է [սա]կաւ հեռի, զոր տէր աստուած անսասան պահէ զաթոռ հայրապետական եւ զթագաւորական մերոյ աղին, եւ զայլասեռից աչք քաղցր առնէ ի վերայ քրիստոնէիցս: Ապա խիստ պաշարեալ ենք յամէն դիմ, զոր տէր աստուածըն մեր առաջնորդէ մեզ զբարին, ամէն:

Այլ եւ կացցէ սուրբ Գանձարանս ի վանքս Բարիձորոյ, ի դուռս սուրբ Աստուածածնի եւ ի սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ, եւ ի սորին սպասաւորացս` տէր Ստեփանոսի րաբունապետի, եւ տէր Սարգսի կրաւնաւորի, եւ   տէր Մկրտչի, եւ Յովանիսի, եւ Ներսեսի, եւ Ղազարի, եւ այլ միաբանիցս, որ լաւ պահող լինին գրոցս, եւ մի ոք իշխեսցէ գրաւել կամ ծախել, ո'չ ի մերաց եւ ո'չ յաւտարաց, եւ ով ոք յանդքնի գրաւել կամ ծախել ըզսա` նա զանէծսն զԿայենի առնէ եւ զպատիժն զՈւդայեն կրեսցէ, ամէն…

Եղբարք, անմեղադիր լերուք խոշորութեան գրիս, զի յայսմ աւրէն, որ սկիզբն արարի` ցաւ առի, մինչեւ աւարտեցաւ ի ցաւէս չի խլսայ, ապա ցաւոտ անձամբ գրեցի եւ տխուր դիմօք: Աղաչեմ զձեզ անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այտ է:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Ասֆալգ եւ Յ. Մոլիտոր. Ցուցակ Գերմանիայի 10, էջ 45-46 նաեւ ՀԱ, 1440, սիւն. 209-211

 

Գրիչ` Յովսեփ Աղթամարցի

Վայր` Բերկրի, Արգելան վանք

 

Արդ, գրեցաւ սա յերկիրս Տարբերունւոյ, ի սուրբ մենաստանիս որ կոչի Արգելան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կարապետի, եւ սուրբ Յարութեան, եւ սուրբ Վարդապետի գերեզմանիս, եւ սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ Սեղանիս, զոր է աւծեալ սուրբ վարդապետն տէր Յուսկան որդին, եւ այլ սրբութեանց որ աստ կան հաւաքեալ, ի կաթողիկոսութեան տէր Սարգսի. որ է նստեալ ի Վաղարշապատ քաղաքի, եւ յԱղթամար` տէր Ատոմի, եւ ի թագաւորութեան Ըռաստամի: Արդ, գրեցաւ սա ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս Մկրտիչ մեծ րաբունւոյ, եւ հոգիազարդ եպիսկոպոսի տէր Ստեփանոսի, որ այս մին ամ է, որ ամենեցուն միաբանեալ յուղարկեցին ի քաղաքն Վաղարշապատ հրամանաւ մեծի րաբունապետիս Մկրտչի, եւ ետուն աւծել առ ի յառաջնորդութիւն իւրեանց, զոր տէր աստուած պահեսցէ զսայ յամենայն հնարից չարին: Այլ եւ ի հերպետութեան բարէբարոյ եւ մաքրամիտ կրաւնաւորի Մկրտչի սրբասէրի եւ այլ ամենայն միաբանիցս առ հասարակ, զոր եւ յոյսն ամենայնի պահեսցէ զսորա խաղաղական կենաւք ի հաճոյս կենաց իւրոց, ամէն: Քանզի սիրով ընդունեցին եւ ընկալան զմեզ իբրեւ զվաղ ժամանակաց եղբայր եւ պատուով մեծարէին զիս ոչ ըստ անարժանութեան իմում, այլ ըստ բնածին բարի բարուցն իւրեանց, զոր տէր աստուածն մեր հատուսցէ սոցա պարգեւս յիւր անճառ պարգեւացն, ամէն:

Գրեցաւ սա ի թվականութեան մերոյ ՋԽԶ. (1497) ամին: Արդ, ես` յետինս եւ անպիտանս յամենայնի Յովսէփ սոսկանուն կրաւնաւոր` անուամբ միայն եւ ոչ գործով, վասն զի յոյժ հեռացեալ եմ յամենայն բարեգործութեանց, ծոյլ եւ պղերգ ի մանկանս եկեղեցւոյ, ըստ իմում կարի գրեցի զսա յընտիր աւրինակէ, զոր է գրեալ ձեռամբ քաջ քարտուղարին Գրիգորի Խուլ կոչեցելոյ ի վայելումն ||

Ո՜վ մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, որ հանդիպիք սմա աւրինակելով կամ ինչ իւիք տեսութեամբ` յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող սորա զՍտեփանոս կրաւնաւորն, եւ զծնողսն իւր զՅովանէսն եւ զԽոնդքարն, եւ զեղբարսն իւր զպարոն Գորգն զհանգուցեալն ի Քրիստոս, եւ զՂարիպշէն, եւ զքուերսն իւր զԴէհրանն եւ զՄէլիք-Խաթունն, եւ աստուած յիշեցողդ ողորմասցի:

Այլ եւ աղաչեմ յիշել ի տէր զհոգեւոր հայրն եւ զկրկին զծնաւղն իմ յիմաստ զտէր Կարապետ Բերկրեցին, որ բազում աշխատութեամբ ուսոյց մեզ զարուեստքս` զշինել մագաղատիս եւ զգրել սորին, այլ եւ զնկարելն, որ ընդ հովանեաւ սորա ծաղկեցի զսա ոսկով եւ բազմերանգ գունով, զոր եւ տէր աստուածն ամենայնի փրկեսցէ զսա յամենայն հնարից սատանայի: Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զհամշիրակ եբայրն իմ զՍմբատ սարկաւագն, որ բազում աշխատեցաւ ի շինել մագաղատս, զոր տէր աստուած տացէ նմա շնորհս եւ ջանս ուսումնասիրութեան, ամէն: Այլ եւ աղաչեմ յիշալ առ տէր Ստեփանոս նոընծայ կրաւնաւորն, որ սպասաւոր եղեւ մեզ միամտութեամբ, քանզի զթոնիրն վառէր եւ ջուրն բերէր եւ զգլխիկս լուանայր, զոր տէրն տէրանց բացցէ զդուռն անպատում շնորհաց իւրոց ընդդէմ տէր Ստեփանոսին եւ տնտէս Ասպահանշին, ամէն:

Այլ եւ աղաչեմ յիշել սրտի մտաւք ի տէր զիս` զամենամեղ գրիչս զՅովսէփ Աղթամարցիս, եւ զծնաւղսն իմ տէր Աւագ եւ Մէհրիար, եւ զեղբարսն իմ` զհանգուցեալսն ի Քրիստոս` զԱստուածատուր եւ զԱզիզբէկն, եւ զկենդանիքս` զՇաքարբէկն եւ զԱւրանն, զոր տէր Աստուած պահեսցէ զսորա կանաւք խաղաղական ի մխիթարութիւն սրտի նմոյ, անէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4154

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Էրընջակոյ երկիր, Բարդիկ գիւղ

 

… Ըստ նմին աւրինակի սրբասէր եւ իմաստուն տանուտէրք երեք` յանուն առաջնոյն Մուրատ, եւ երկրորդն Քամարազ, եր[ր]որդն Ջոմարտ եղբարք էին միմեանց, միշտ եւ հանապազ բորբոքէին ի սէր սուրբ եւ ի տիեզերալուր եւ քարոզ քառավտակ Աւետարանիս, եւ ըստ բնաւոր բարուց բարոյն ախորժական կամօք, մեծաւ տենչմամբ ստացան զսայ անջնջելի արձան` ի մխիթարութիւն անձանց եւ ի յոյս փրկութեան:

Ես ես` յոգնամեղ եւ փծուն ի գրչաց Սարգիսս` յանձն առեալ ըստ իմում կարի յանգ հանեալ կատարեցի զխնդիր սոցա, շնորհաւք եւ ողորմութեամբ մեծին աստուածոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի` տեառն մերոյ:

Ի թուականիս Հայոց ՋԽԶ. (1497), ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփաննոսի, ի յերկրիս Էրընջակոյ, ի Քարատակ գեղս, որ Բերդիկ կոչի, յեպիսկոպոսութեան գաւառիս տէր Յովաննիսի, ի շփոթ եւ ի դառն ժամանակիս, յորում նեղեն եւ հարկապահանջեն զքրիստոնեայքս յամենայն կողմանց վասն անչափ մեղաց մերոց: Եւ զաւրացաւ անաւրէն ազգն տաճկաց եւ աւարի արար զԹաւրէժոյ եկեղեցին, այս երկու ամ է, որ եղեւ վիշտ մեծ ազգս Հայոց: Եւ մեք կամք սրտաբեկ եւ ի դողման, թերեւս այց արասցէ մեզ անբարկանալին աստուած եւ դարձուսցէ զպատուհաս եւ զնախանձ:

Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան սիրովն աստուծոյ` զընթերսողսդ եւ զլսողսդ, յիշման արժանի առնել զվերո ստացողք սորա` զպատուական արքս զՄուրատ եւ Քամարազս եւ զՋոմատն, եւ զծնողս իւր` զՍաւլթանշայ եւ զԽէրխաթուն, եւ զորդիքն զԵաղուպ, զՍաւլթանշայն, զՄուղամ, զՍարգիս, զԹայիբշէն, Պապիկն, եւ զՄարտիրոսն, զՆաիպշէն: ԶՔամարազն եւ զորդիքն` զՂոչիկն, զՂարամանն, զԱլթունն, զԱւանն եւ զՓիրիջանն եւ Ըսկանդարն, եւ կողակիցն զՍաւարն` փոխեալ ի Քրիստոս, եւ զՄարխաթունն: ԶՋոմարտն, եւ զծնողսն` զՅովաննէս եւ զՄամին, եւ զկողակիցն զՇուքրան, եւ զորդիք զՍարգիս երէց` զգծող Աւետարանիս, եւ զՏերտերն, զԷտկարն, եւ զԱնդրիասն, եւ զՅովանէսն, եւ զայլ արեան մերձաւորսն, եւս առաւել ի ժամ սուրբ պատարագին, զի արժանասցին ողորմութեան ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերո:

  Ընդ նոսին եւ ես` ոգնամեղ գրչաց Սարգիս, երեսս անկեալ աղաչեմ յիշել ի զիմ անարժանութիւնս եւ զորդին իմ զՂուկասն եւ զայնոսիկ, որք յանձնեցին յիշել ի տէր զինքեանս: Ընդ որս ողորմածն աստուած յիշողացդ եւ յիշելոցս առատապէս ողորմեսցի…

Յիշեցէք եւ զթոռներն Մուրատին` զՀազարէն, զԵտկարն. զԳրիգորն, զՇումաշէն. զՄիրագն, եւ հարսներն` զՈւստիանէն, զՄարիանէն, թոռներն Քարամազին` զՅովանէսն, Խաչատուրն, զԱստուածատուրն, զԲարսեղն, զՂուկասն, եւ հարսներն` զՍապահն, զՄարգարիտն, զԱրգուզան: Եւ զՋոմարտին թոռներ` զԱմիրադն, զԻգնատիոսն ||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7880

 

Գրիչ` Մխիթար

Վայր` ի գաւառս Կաղզվանայ

 

… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԽԶ. (1497), ի հայրապետութեան տեառն տէր Սարգսի, եւ ի ղանութեան Ահմատին, որ ի Ղում սատակեցաւ, ի գաւառս Կաղըզվանայ, ի վանքս սուրբ Լուսաւորչին եւ սուրբ Վարդիհաւրին եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անիմաստ գրչի Մխիթար աբեղաի, եւ ոչ գործով:

  Այլ եւ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այս սուրբ Աւետարանիս տեսանելով, կամ կարդալով, կամ աւրինակելով, յիշեցէք ի մաքրափայք յաղաւթս ձեր զվերոգրեալս ի սմայ, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր ողորմութիւնն, ամէն, եղիցի, եղիցի:

Դարձեալ յիշեցէք զստացող սորին զՄիրանշէն, եւ կողակիցն իւր Ազիզ-Մելիքն, եւ եղբայրն իւր Գուռջիկն, որ ստացաւ զսա ի հալալ ընչից իւրեանց…

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Կրակով, Բ. ՀԱ, 1887, էջ 56

 

Ստացող` Յովաննէս

Վայր` Սանահին

 

… Գրեցաւ շարունակ աստուածաշունչ տառի Շարականացս ձեռամբ սրբասէր կրաւնաւորի եւ գեղեցկաշոար գրչապետի տէր Արիստակէս ճգնազգեաց կրաւնաւորի, ի դրան մաւր լուսոյ` ի յերկնահանգէտ, մեծարգոյ եւ ի գերահռչակ ուխտի Սանահին վերաձայնելոյ, ի դրան սուրբ Աստուածածնիս եւ հրաշափառ Կաթողիկէ սուրբ տաճարիս եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանիս, ի թվականութեան հայկազեան տումարի ՋՃԽԶ. (1497), ի հայրապետութեան տէր Սարգիս կաթողիկոսի, առաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Բարսէղ եպիսկոպոսի:

Արդ, ես յետինս ի ծնունդս եկեղեցոյ եւ անարգս ամենայնի Յովաննէս պիտակ անուն վարդապետ, ի ծընընդենէ սնեալ եւ վարժեալ ի դրան սուրբ Աստուածածնիս Սանահնա, ետու գրել զսայ հաւրեղդայրորդուն իմոյ տէր Արիստակիսի` շնորհազարդ եւ ճարտար գրի, յիշատակ հոգոյ իմոյ, եւ ծնաւղացն իմ` տէր Պարոնին, որ է փոխել առ Քրիստոս, եւ մաւրն Հաւռաւմսին, եւ եղբաւրն Ստեփանոսին, եւ ամուսնոյն իւրոյ Մարգարտին, եւ ծաղկեալ զաւակաց նոցին Ղազարին եւ Խէր-Պարոնին, զի դեռ ես եմ գրել պնակիտ, որ կարդա եւ վայելէ զՇարակնոցս, եւ դստերացն  Աճապնոզին, Եղսաբեթին, Թամամին ու Դովլաթին:

Ո՜վ սուրբ տեսաւղք, յորժամ տեսանէք զծաղկաւէտ եւ ոսկիազարթ եւ զմարգարտաշար Շարականոցս, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զիս` զբազմամեղս Յովաննէս պիտակ անուն վարդապետ, հանդերձ ծնաւղաւք, եւ հարազատաւք, եւ ամենայն արեան մերձաւորաւք` կենդանաւք եւ ննջեցելաւք, եւ աստուած զձեզ յիշէ իւր միւսանգամ գալստեան, ամէն:

Դարձեալ յիշեմք զառաջին երախտաւորքն մեր զհօրեղբայրքս, որ են փոխեալ առ Քրիստոս` զտէր Յոհաննէս ճգնազգանց եւ ամենայնի առաջինութեանց ուսուցի եւ վարպետ` փակակալ սուրբ ուխտիս Սանահնու, եւ զտէր Ներսէս փիլիսոփայն, եւ Ջենփաշէն, եւ զամուսին իւր զՆուբկարն, որ են եղեալ ի տապանի դրան սուրբ Աստուածածնիս: Ընդ որս յիշեսջիք եւ զհարազատ քոյր իմ Սիթ-խաթուն, որ է մեռեալ տղա հասակաւ, եւ զմիւս քուր իմ Ազամաթն, որով յիշողացդ եւ յուսացելոցս ողորմեսցի Քրիստոս աստուած եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

Ընդ որ միաբանք սուրբ ուխտիս զտէր Մանուէլ եւ զտէր Մկրտիչ կրաւնաւորքս, որ են զարթ եւ պայծառացուցիչ սուրբ ուխտիս, զի մեք եւ սոքա գրեալ լիցին ի գիրն կենաց, ամէն: Զի էր թվականս Հայոց ՋՃԽԶ. (1497), որ գնաց Երուսաղէմ, եւ ի դառնալա եկ ի Բերկրի, եւ տվի ոսկել զՇարակնոցս, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6288

 

Նորոգող` Տիրաւագ

Վայր` Թաւրէզ

 

  Բարէխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ կենսատու Խաչին թողցէ զանցանս պարոն Ուլախաթունին` զներալին եւ զաններելին, զկամաին եւ զանկամային:

Զի յոյժ հնացեալ էր սուրբ Աւետարանս, եւ ետ նորոգել զսա ի ժամանակիս, որ Էմատ-խան եկն Թաւրէզ թվ. ՋԽԶ. (1497): Եւ որ հանդիպիք յիշէք զպարոն Ուլխաթուն եւ զիւր ծնաւղսն, եւ աստուած-ողորմի ացէք (իմա ասացէք) նոցա:

  Եւ զիս` զչեմարժան ծառայս զՏիրաւաքս յաղաւթս յիշեցէք եւ ի շողքդ արժանի լիցիք արքայութեան աստուծոյ:

Յիշեցէք զՇահրիարն եւ զամենայն արեան մերձաւորն իւր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3530

 

ա

 

Գրիչ` Մատթէոս

Վայր` Կողուց վանք

 

… Աստանաւր յանկ ելեալ աւարտեցաւ քառաբուխ եւ քառավըտակ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանս այս ի թուաբերութեան հայկազեան տումարիս Զ. (1497) ամին, ի սուրբ ուխտս ի Կողուց վանքն, ընդ հովանեաւ սուրբ Գրիգորիս եւ սուրբ Կարմիրակ Նշանիս, եւ ի յառաջնորդութեանս տէր Դանիէլի, ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորում ի խիստ եւ ի նեղութեան եւ ի չար ծառայութեան կամք ազգին նետողաց, զի յոյժ նեղեն եւ կեղ[եքեն զազգս քրիստոնէից ||

… [Եւ արդ, ես`] անարժան ծառայս ծառայիցդ աստուծոյ Մատթէոս սուտանուն աբեղայ տեսի զփափագ եւ զսէր հաւատարիմ տանուտրոջն պարոն Գորգին զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ տկար անձամբ յանձն առի կատարել զհայցուածս նոցա:

[Դարձեալ, յիշեցէք ստացո]ղի սորա պարոն Գորգուն, եւ իւր կենակցին Մարգրտին, եւ իւր ծնաւղացն Մխիթարին եւ Շաղփաշին, եւ իւր զաւակացն, եւ զհաւրեղբայրքն իւր զԿարապետ, զՄխիթար, եւ զՅովանէս, եւ զյորդիք նոցին զԷզդան եւ Միրան եւ Զաքարէն:

 

բ

 

Ստացող` Մարգարիտ

 

Ես` Մարգարիտս գրել տըւի զսուրբ Աւետարանս եւ ետու զսա ի ձեռն Միքայէլ քահանային, զի այլ մարդու դաւէ չի լինի հետ սորա, եւ որ դառնա եւ յանդըքնի, նա նըզովեալ լիցի յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 158

 

Գրիչ` Մատթէոս

Վայր` Աղթամար

 

… Աստանաւր յանկ ելեալ աւարտեցաւ … Աւետարանս այս ի թուաբերութեան հայկազեան տաւմարիս ՋԽԶ. (1497) ամի, յանառիկ եւ ի տիրախնամ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Սարգիս զաւրավարիս. եւ ի հայրապետութեան տեառն Ատոմի կաթողիկոսի, ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորում ի խիստ եւ ի նեղութեան եւ ի չար ծառայութեան կամք ազգին նետողաց, || զի յոյժ կեղեն եւ կեղեքեն զազգըս քրիստոնէից…

Լիակատար բերանով եւ ուղիղ մտաւք աստուած-ողորմի ասացէք ստացողի սորա [Թումային, եւ իւր ծնաւղացն` Շատիպէկին եւ Մուլքանին, Թէւդաւրին, եւ Խէրմէլիքին, եւ կողակցին իւրոյ Մուղալին, եւ իւր ծնաւղացն` Ազիզպէկին եւ Մարթային]…

Դարձեալ, յերեսս անգեալ աղաչեմք, զիս` զանարժան եւ զմեղսամած գծողս յիշեցէք ի Քրիստոս` զՄատթէոս անուն կրաւնաւոր, եւ զծնաւղսն իմ || զԿարապետ եւ Խոնջա-Խաթուն, եւ հաւրեղբաւրն իմ զտէր Յովանէս եպիսկոպոսն, եւ զեղբայրն իմ զԱզիզբէկ, եւ զդեռաբոյս զաւակ նորին Դարման, եւ Ծերուն պահէ ի դառ սասմանէ, ամէն: Եւ զուսուցիչն իմ զտէր Յակոբ կրօնաւորն, զկենդանիքն եւ զհանգուցեալքն առ Քրիստոս, եւ լի բերանով եո ուղիղ մըտօք աստուած ողորմի ասացէք նոցա եւ ստացռղին, գծողին եւ աշխատողացն…

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՅովսէփ կրօնաւորն, որ յոյժ աշխատութեամբ նկարեց զսուրբ Աւետարանս, աստուած իւր վարձահատոյց առնէ զերկնից արքայութիւն եւ զանբաւ բարութիւնսն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3534

 

Գրիչ` Մատթէոս

Վայր` Աղթամար

 

ա

 

… Աստանաւր յանկ ելեալ աւարտեցաւ զառաբուխ եւ քեռավըտակ աստուածխաւս սուրբ Աւետարանս այս ի թուաբերութեան հայկազեան տաւմարիս ՋԽԶ. (1497) ամին, յանառիկ եւ ի տիրախնամ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանիս, եւ ի հայրապետութեան տեառն Ատոմ կաթողիկոսի, ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորում ի խիստ եւ ի նեղութեան եւ ի չար ծառայութեան կամք ազգին նետողաց, զի յոյժ նեղեն եւ կեղ||եքեն զազգս քրիստոնէից:

… Այսպէս եւ [հաւատարիմ մայրն մեր Բէկի, տենալի սիրով եւ փափաքմամբ սրտի յաստի կենացս յուսահատեցաւ եւ անտի կենացն փափագեցաւ, եւ ըստացաւ]   զաստուածախաւս կտակս զայս` արար ճարակ փրկութեան հոգոյն իւրոյ… Եւ ետ զսուրբ Աւետարանս գծագրել ջերմեռանդ սիրով հաւատարիմ եւ աստուածասէր [եւ անզաւակ մայրն մեր Բէկի] ի հալալ վաստակոցն իւրշ յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղացն իւրոյ [հօրն Ըռստակիսին, եւ մօրն Խոնձին, եւ եղբարցն Աշրաֆին եւ Դարմանին, եւ քուերցն Գուլըստանին եւ Շահփշին, ամէն]:

Իսկ ես … Մատթէոս սուտանուն աբեղայ զփափագ եւ զսէր հաւատարիմ [եւ անորդի մօրն իմոյ Բէկուն], զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ տկար անձամբ յանձն առի կա[տարել ||:

 

բ

 

Նկարիչ` Յովսէփ

 

  Զյովսէփ նըկարօղ սուրբ Աւետարանիս յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած ողորմի ասացէք:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

 

Տիրայր եպս., Ցուցակ Օքսֆորդի Բոդլեան գրատան, Ms. Arm. E. 1, Երեւան, Մատենադարան, «Անհատական արխիւներ», թղթ. 120 էջ 943848

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Ախթամար

 

… Զոր տեսեալ եւ խնամեալ զսորա անճառելի աւետիքն եւ զահագին զսպառնալիքն եւ զամենեցուն զփրկագործութեան խորհուրդ ամէնաւըրհնեալ եւ հոգիացեալն ի գործս ամենայն առաքինութեանց Ստեփանոսն, զարհուրելով ի սպառնալեացն եւ փափաքելով աւետեցեացն ստացաւ զանառիկ մեծութիւնս եւ զանկողոպտելի   գանձս` սուրբ Աւետարանս յիշատակ բարի իւրն, եւ ծնաւղաց իւրոց Գրիգորին եւ Թուրվարդին, եւ եղբարցն Միրանշին, եւ որդոյ նորին Մաղսուղին, եւ հաւրեղբաւրն Շաքարին, եւ մեծ պապուն Կարապետին, եւ Եւատշին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն առհասարակ…

Ես Ստեփանոսս ստացայ սուրբ Աւետարանս ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իմոց յիշատակ հոգոյ իմոյ, եւ կենակցին իմոյ Շնոհվորին, եւ դստերն Մեխրուբանին, եւ Գուխարին, Փընջուն, եւ Խանումին, եւ ջոջ մամուն Անանցին, եւ փեսային իմոյ Ստեփանոսին, եւ Մխիթարին, եւ որդոյն Թորոսին, աստուած անփորձ կենաւք պահէ զսորա, ամէն:

Եւ արդ, ես յետինս ի կրաւնաւորաց եւ անպիտան եւ անարժանս ի մանկունս եկեղացւոյ, եւ անիմաստ ի գիր գրչութեան Գրիգոր սոսկանուն աբեղա շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ Աւետարանս ի թուայկանիս Հայոց Մեծաց ՋԽԶ. (1497), ի յաստուածապահ աթոռս Ահթամար, ընդ հովանեաւ երկնանման եւ պայծառազարդ սուրբ Խաչի տաճարիս, եւ ի հայրապետութիւն տեառն Ատոմ կաթողիկոսի:

  Արդ, որ ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, եւ որք պատահիք սըմա տեսութեամբ կամ ընթերցմամբ` յիշեսջիք յաղաւթս ձեր եւ ի սոսկալի ժամ սուրբ պատարագին Ստեփանոսն եւ զկենակիցն իւր, եւ մեղաց թողութիւն խնդնրացէք ի Քրիստոսէ, զի ողորմածն աստուած ողորմութեամբ շնորհեսցէ մեզ եւ ձեզ, ամէն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զամենայն վերոյգրեալն ի սմա…

Ընդ նոսին աղաչեմ եւ յերեսս անկեալ պաղատիմք յիշման արժանի առնել զանպիտան գրիչս, եւ զծնաւղացն իմ զՍարգիս եւ զԽալիմ, եւ զեղբարքն իմ, նաեւ զվարպետն իմ, որ ուսոյց մեզ զարուեստ գրչութեան, յիշեցէք ի բարին Քրիստոս… Այլ եւ աղաչեմ անմեղադիր լինեք խոշորութեան գրիս եւ սխալանաց, զի անընդունակ եմ արուեստի գրչութեան եւ բազում մեղաց ցընորիւք պաշարեալ, այլ ի սիրոյ հարկեալ եւ սիրով վճարեալ…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վիեննա 62, Յ. Տաշեան Ցուցակ, էջ 284285

 

Գրիչ` Յովհաննէս

Վայր` Հիզան քաղաք

 

  Ուստի եւ տեսեալ զսորայ անճառ փրկագործութեան խորհուրդ ոմն ի լուսածեալ զարմից սրբոյ Սիոնի Խուդադար անուն կոչեաց, զոր ի վաղուհետէ ցանկայր այսմ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս. եւ ետուր զսա յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց Դաւթին եւ Ջուհարին:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի մեծ թվականիս Հայոց ՋԽԶ. (1497), ի կաթողիկոսութեան հայկազեան սեռի տեառն Սարգսի, եւ ի մերոյ կաթողիկոսութեան Աղթամարայ տէր Ատոմի, զոր տէր աստուած Իսրայէղի պահպանեսցէ անսասան զաթոռ հայրապետական եւ զթագաւորական մերոյ ազգին:

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս Խուդադարն, եւ զծնօղսն իւր զԴաւիթ եւ զՋուհարն…

Դարձեալ … յիշեցէք ի Քրիստոս զփծուն գրիչս Յովաննէս քահանայ, եւ զծնաւղքն իմ զՄկրտիչ քահանայն եւ զՇամամն, եւ զեղբայրն իմ զԵզեկիէլ, որ մականուն Քաւթաթ կոչի, եւ զամենայն արեան մերձաւորս մեր…

Եւ արդ, կացցէ Աւետարանս ի ձեռն տէր Աստուածատրուն, յիշատակ Խուդադարին, եւ ծնօղաց իւրոց Դաւիթն եւ Ջուհարին, եւ իմ հօրեղբօր Բարունակին, ամէն, ի դուռս սուրբ եկեղեցոյս, որ կոչի սուրբ Գորգ, ի գիւղս որ կոչի Որճակ: Եւ մի ոք իշխեսցէ զսա ծախել կամ գրաւել…

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի քաղաքս որ կոչի Հիզան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Սարգսի զօրավարին եւ որդոյն նորա Մարտիրոսին, եւ սուրբ Յարութեան, եւ սուրբ Գէորգայ, որ է սակաւ մի հեռի, ձեռամբ Յովանիսի, որ չէ յիշելի: Որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով անմեղադիր լերուք խոշորութեան գրիս, զի կայր մեր այս է:

Դարձեալ, կրկին անգամ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող սուրբ Աւետարանիս զփոխդիր Խուդադարն եւ զծնօղքն իւր…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7563

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Ամ գիւղ

 

… Արդ, կատարեցաւ աստուածախաւս եւ տիեզերաքարոզ Ակետարանս ի խնդրոյ պատուական քահանայս տէր Կիրակոսն յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ հայրն Մարտիրոսն, եւ մայրն զՄարիամն, եւ զկենակիցն իւր Ալթուն, եւ զաւակն իւր Ռըստակէսն, Հայրապետն եւ Պետրոս, Մելքիսէթ, Մարթեն, Շնոխուորն, եւ եղբայրն իւր Սահակ, եւ զաւակն իւր Սադաղէն, Մխիթարն, Առաքելն, Տաւնապատն, Յոհանէսն, Թասուխն, եւ կենակիցն Թամարն, եւ միւս եղբայրն Մկրտչին, եւ կենակցին Խայոցն, եւ զաւակն իւր զՔաֆուրն, զԵղիսէն, եւ զմիւս եղբայրն զԳրիգորն, եւ կենակիցն զԱլթուն, եւ զաւակն իւր զՅակոբն, եւ զԳոհարն, եւ զմիւս եղբայրն զԽաչատուրն, եւ զկենակիցն իւր զԹամարն, եւ զամենայն արեան մերձաւորս, եւ որ աստուած-ողորմի ասէ աստուած իւրն ողորմի, ամէն:

  Եւ արդ, ես` ունայն ի գործոց բարեաց անուամբ Յովանէս եւ մականուն քահանայ, որ անուամբս եմ եւ եթ եւ ոչ արդեամբք, որ ձայնիւ բաձրացեալ եւ հոգով կորացեալ, գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի գեաւղս որ Ամ կոչի ընդ հովանեաւ սուրբ Յակոբայ հայրապետին: Եւ աստուաողորմի ասացէք հաւրն իմոյ Դանիելին, եւ մաւրն Գոհարին, եւ իմ եղբայրցն Շահաբին, եւ Թումին, եւ Աղշին, Դաւլուաթշին, եւ զուերն Թուրուանգին, եւ ամենայն արեան մերձաւորսցն աստուած ողորմի ասացէք… Ի թվականիս ՋԽԶ. (1497) գրեցաւ։

Եւ արդ … տէր Կիրակոսն, եւ զհայրն իւր Մարտիրոսն, եւ զեղբայրքն իւր Սախակն, զՄկր[տի]չն, զԳրիգորն, եւ զԽաչատուրն, եւ զմայրն իւրեանց զՄարիամ, եւ զամենայն արեան մերձաւորս…

 

ՈՍԿԵՓՈՐԻԿ ԳՐ. ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ ԵՒ ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՏՕՄԱՐԻ ՅԱԿՈԲԱՅ ՂՐԻՄԵԱՑՒՈՅ

Յ. Թօփճեան, Ցուցակ Արմաշի 7, էջ 36

 

Գրիչ` Գրիգոր Տարօնացի

Վայր` Կայիփոսի վանք

 

  Փառք… գրեցաւ գիրքս որ կոչի Վերլուծութիւն պարապմանց սրբոյն Կիւրղի ասացեալ ընդդեմ երկաբնակաց զոց եւ արարեալ է զվելուծութիւնս զայս Գրիգորի քաջ հռետորի եւ տիեզերահռչակ վարդապետի, ի խնդրոյ իմով անարժան եւ սուտանուն աբեղիս Գրիգորիս, որ եմ աշխարհաւ Տարաւնացի ի Վանացն Գլակայ: Արդ, գրեցաւ վերլուծութիւնս ի թուականութեանս հայկազեան տոմարի ՋԽԶ. (1497), ի գաւառս Եկեղեցայ որ Եզընկայ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Յակոբայ եւ սուրբ Սիոնի, որ Կայիփոսի վանք կոչի, ի համալսարանս Յովանէս քաջ րաբունապետին, որ է աշխարհաւ Համշենացի, եւ յառաջնորդութիւն տէր Ներսէսին` որդոյ խոճայ Ասարպէկին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 524, ՄՏՄ, ՍՏԱ

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Տարաւնոյ Եղրդոտ վանք

 

… Գրեցաւ աստուածախաւս եւ աւետաբեր սուրբ Աւետարանս ի թուիս Հայոց ՋԽԶ. (1497), ձեռամբ անարժան եւ մեղսաթաւալ գրչի Ստեփանոսի, ի գաւառն Տարաւնոյ, յերկնահանգետ սուրբ ուխտս եւ ի հրեշտակացոյց մենաստանիս Եղրդոտ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Ասհտուածածնին եւ Յովանու Մկրտչին, եւ սուրբ Ստեփանոսի Նախավկային, եւ սուրբ Գրիգոր մերոյ Լուսաւորչին, եւ Աւրնաբուղ սուրբ շիշ խղոյս, եւ Արծուաբեր սուրբ Նշանիս` ներկեալ արեամբ Քրիստոսի, ի հայրապետութիւն տէր Սարգիս կաթողիկոսի եւ յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտս տէր Պետրոս եպիսկոպոսի, եւ նորակնունք տէր Յովանէս եպիսկոպոսին եւ այլ միաբանիցս` մեծի եւ փոքու առհասարակ:

Յիշեցէք … զընտրեալ եւ զարժանաւոր զպատուական եւ զկուսակրաւն աբեղայն զտէր Աստուածատուրն, որ գնեց զԱւետարանս յիշատակ իւր հաւրեղբաւրն տէր Թորոս երիցուն, եւ իւր կողակցին Դիլշատին, եւ իւր փեսային Կարապետին եւ Սաշչու(՞):

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԳՐԵԱՆՑ ԴԻՈՆԻՍԻՈՍԻ ԱՐԻՈՊԱԳԱՑԻՈՅ

Երեւան 114

 

Գրիչ` Մաղաքիա Բաբերդացի  

Վայր` Եկեղեաց գաւառ, Կապոսի վանք

 

… Արդ, գրեցաւ մատեանս սուրբ ի գաւառս յԵկեղեաց, ի սուրբ յանապատս Կապոսի, ի դուռն սուրբ Յակոբի եւ այլ սրբոցն, եւ առաջնորդութեան տէր Ներսէս սրբազան կրաւն[աւոր]ի, թուաբերութեանս Հայկազան տումարի Ջ. (900)երրորդի, քառասուներորդի եւ Զ. (6) երորդի (1497): Ես` մեղաւորս` զառածեալս եւ հոգոյ հաւասարեալ խըխայթեալ Մաղաքիաս Բաբերդացի, յոգնաբաղձ տենչիւք ցանկացեալ հոգւով ի սէր այսր մատենի` գրեցի զսա մեծաւ չարչարանաւք եւ տաժանմամբ, ի վայելումն վարժման մանկանց Սիովնի, եւ ի պայծառութիւն սուրբ եւ կաթողիկէ եկեղեցւոյ զարդ եւ գանձ անդրժելի: Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան զդաստ սրբազանիցդ, յորժամ պատահիք սուրբ մատենիս կամ ընթեռնելով կամ այլ ինչ կերպիւ, թէպէտ որ չեմ արժանի յիշելոյ, այլ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զիս, եւ զծնաւղսն իմ` զհայրն իմ զզԱմիր-Գրիգորն, եւ զիւր եղբայրն զզԱմիր-Սքանդարն, եւ զմայրն իմ զԴշխոյ-Մէլիքն,   || եւ զեղբայրն իմ զզԱմիր-Ջահանն, եւ զիւր որդիքն, եւ զմիւս եղբայրն իմ` Խուպիճանն, որ հառաչ, եւ զամենայն արեանառու մերձաւորս իմ, հանդերձ ամենայն զարմաւք համայնաւք…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 298, Ն. Պողարեան, Ցուցակ. Գ. էջ 139-140

 

Գրիչ` Մաղաքիա

Վայր` Կապոսի վանք

 

… Արդ, ես Մկրտիչ աբեղայս եւ տրուպս ի մեջ ընկերաց զայս ամենայն զմտաւ ածի եւ յիշեցի զայն, որ ասէ, թէ Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիովն եւ ընտանեակ յԵրուսաղէմ, եւ ետու գրել զկենսունակ սուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ եւ ծնողոց իմոց եւ հարազատ եղբարց իմոց:

Արդ, գրեցաւ ի թուականութեանս Հայոց Ջ. եւ ԽԶ. (1497), ի գաւառս յԵկեղեաց, ի սուրբ անապատս Կապոսի, ի դուռն սրբոյն Յակոբայ եւ այլ սրբոցն, աւ ի դասակալութեան վանացս մեծ եւ քաջ րաբունապետին մերոյ Յովանիսի, որ յայսմ ամի առ Քրիստոս փոխեցաւ եւ զմեզ որբ եթող: Եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտս տէր Ներսէս կրաւնաւորին եւ այլ բազմահաւաք կրաւնաւորոցմ:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ մանկունք նոր Սիովնի, զվերոյգրեալսն զյիշման արժանին եւ զքաջ րաբունապետն մար սուրբ Ներսէսն եւ զայլ կրաւնաւորսն: Որք հանդիպիք այս սուրբ Աւետարանիս կարդալով եւ կամ աւրինակ դնելով յիշեցէք ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալսն, մանաւանդ զսրբասէր եւ զառաքինասէր զՄկրտիչ աբեղային, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից եւ արդար վաստակոց իւրոց. յիշատակ իւր, եւ ծնաւղացն իւրոց` հաւրն իւրոյ Խաչատրին եւ մաւրն իւրոյ Թուրուանդին, եւ եղբարցն իւրոց Կարապետին եւ Եղիազարին եւ Գալըստին, եւ որք յիշէք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ:

Նաեւ զբազմամեղ ոգիս եւ զանպիտան եւ զանարժան գրչիս զխըխայթեալ Մաղաքիաս յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր միով տէր-ողորմայիւ, եւ միոյն հազարապատիկ եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուածոյ մերո, ամէն:

 

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ

Երեւան 7945

 

ա

 

Ծաղկող` Սիմէոն

Վայր` Եզնկա

 

Յիսուս Քրիստոս` բան եւ որդի,  

Որ կոչեցար որդի Դաւթի

Յորժամ փառօք գաս հայրենի

Եւ դասք սրբոց ընդ քեզ լինի`

Զտէր Յովանէսն մեծ արհի

Արա փառաց քո արժանի,

Եւ Սիմէոնս որ ծաղկեցի,

Զարմօքն իւր հազար լինի:

 

բ

 

Գրիչ` Մեսրոպ

 

Զստացաւղ գրոցս զտէր Յովհաննէս արհեպիսկոպոսն յիշեսջիք եւ զյետնեալս` զփծուն զրիչս զՄեսրոպ աբեղայս:

 

գ

 

Բազում տրտում է զիս առեր

Եւ աստուծոյ ահն է պատեր,

Մեղքս է անթիւ, որ չկայ եղեր

Մեղքս մեղաւք է ընբռներ:

 

դ

 

Ո՜վ քահանայքդ սրբազան.

Սարկաւագունքդ արիական,

Յորժամ երգէք զսաղմոսս Դաւթեան`

ԶՄեսրոպս յիշեցէք առ տէրն ամենայն:

 

ե

 

Արդ, ես` Մեսրոպս եղկելի,

Տարակուսեալ կամ ի վշտի,

Ճար մի պիտէր ինձ խրատի,

Հոգիս յախտից թեթեւասցի:

 

զ

Ոհ վասն  դառն ատենիս

Եւ տրտմութիւն է Եզնկիս`

Մահ տարաժամ պատուհասիս

Եւ յարաժամ որոգայթիս:

 

է

 

Րաբունապետն Համշենցի

Երկրորդ անյաղթ հռետորի

Հրաման եհաս տեառն արարչի

Վաղճանն եղեւ ի յայսմ ամի,

Մահտարաժամ որոգայթի

Ծածկեաց զյոյսն ի գրուանի,

Լռեաց բարբառ բարձր բանի

Յաշակերտացս զ[եղկե՞]լի:

 

ը

 

Մահուն երկյիւղ է զիս պատեր

Եւ դժոխոց ահն եմ անկեր

Հոգով մտաւք տարակուսեր,

Տոռունք մեղաց զիս պարփակեր:

 

թ

 

Յոյժ տատանի միտքս հետ չարի

Ի յարկածից սատանայի

Յամէն ժամու եւ սահաթի

Սուտ աշխարհիս անցաւորի:

 

ժ

 

Արդ, ես Մեսրոբս ի նուաստից,

Որ դեգերեալ եմ ի զբաղից

Ազգիազգի փորձի դիւից

Որ միշտ պատրեն զիս յաղաւթից:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Գ. Սուրւանձտեանց «Թորոս Աղբար», Բ, էջ 305, Կամախ, Թադէոս առաքեալի վանք

 

Գրիչ` Կիրակոս

Վայր` Խարտիշրայ վանք

 

Գրեալ ի սուրբ անապատս Խարտիշարայ վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Կարապետին եւ սուրբ Սարգսի զաւրավարին, ի թու. Հայոց ՋԽԶ. (1497-, աւգոստոս ամսոյ ԻԲ. (22), առ ոտս Ստափաննոս քաջ րաբունապետի եւ իւր եղբաւրորդոյն Յովաննէս հայրապետին… յիշեցէք … զԿիրակոս կրաւնաւոր փծուն գրիչս…

 

ԾԻՍԱԿԱՆ ՄԱՏԵԱՆՔ

Երուսաղէմ 265, Ն. Պողարեան, Ցուցակ, Գ, էջ 6364 (հմմտ. Մ. Աղաւնունի «Միաբանք եւ այցելուք Երուսաղէմիս», էջ 196)

 

Կազմող` Կարապետ

 

  Ի Կարապետ փակակալէ

Սուրբ Յակոբայ սպասաւորղ…

Մեր ի վերինն յԱրեւելէ,

Ի գաւառէ Վայի-ձորէ,

Ի բնիկ գեղջէ յԱրերնեցէ.

Ի դանք նորա մեր սընեալէ,

Մեր ազգականքն ամէն անդ է,

Զտէր Մելքիսէթն ընտրեալ ազգէ,

Որ մեզ քեռի սայ յորջորջաէ,

Այլ եւ յիշէք ձեր սուրբ սրտէ:

Բայց մեք եկայք ի Սաղիմէ,

Երկրպագել փրկչին մերմէ,

Եւ մեր տեսեալ զերգս ի Դաւթէ`

ԶՍաղմոսարանս որ եղծեալ էր,

Ըստ իմ կարեացս զսա նորոգէ,

Զկազմել սորա եւ զաւալէ:

Որ հանապազ յատեանն երգէ,

Որ զողորմին սորա ասէ:

Յառաջիկայիցն եւ ի յետնէ,

Ախմարամիտս զձեզնէ խնդրէ`

Խնամով պահէք զդա ի ձեթէ եւ ի մոմէ:

Ի թվին Հայոց ինն հարիւրէ,

Քառասուն վեց յաւելորդէ (1497)

Նորոգեցաւ սայ ի մերմէ,

Ի Կարապետ փակակալէ,

  Ձեր ամենեցուն հնազանդ հողէ,

Զմէկ ողորմին ձենէ խնդրէ,

Տէր մեզ եւ ձեզ ձրի տացէ

Զարքայութիւն ձեզ պարգեւէ

Ն մեծ աւուրն այներկէ:

 

ԳՐՈՒԹԻՒՆՔ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑՒՈՅ

Երեւան 112

 

Գրիչ` Յոհանէս

Վայր` Եկեղեաց գաւառ, Կապոսի վանք

 

ա

 

… Արդ, գրեցաւ գիրս մեծի աստուածաբանին Գրիգորի ի յամի Զ. հարիւրերարդի եւ չորից տասանց եւ վեցեակ թուի (1497), ձեռամբ ներգեւեալ ոգու եւ թարմատար գրչի` Յոհանէս սուտանուն աբեղաի…

…Արդ, գրեցաւ ի վանս Կայափոսի, ի դրունս սուրբ Յակոբա եւ սուրբ Սիոնի, ի յառաջնոդութեան տէր Ներսէս սիրասնունդ, յոյժ գովելի խնամակալ որբոց, սորին յիշատակն աւհնութեամբ եղիցի, ամէն: Նաեւ զերից երանելի զՅովանէս րաբուն արին, որ յայսմ ամի հանգեաւ ի Քրիստոս Յիսուս: Աւա՜ղ, աւա՜ղ.

 

Ուրախութեամբ սկիզբն առի

Եւ տրտմութեամբ յաւարտ հասի

Քանզի ոչ ժամանեաց րաբուն արի

Բացայայտող այսմ տառի,

Ակն պայծառ եւ հրաշառի,

Աստուածաբան հրաշալի,

Վեհ, իմաստուն եւ գովելի,

Այսաւր մահու նա պարուրի:

Աղբիւրն քաղցր ախորժելի

Զովացցնէր զպասկեալ հոգի,

Ցամաքեցաւ նայ այսմ ամի,

Որ եւ բնաւ ոչ երեւի:

Արեգական նմանի

Զլոյսն պայծառ յինքն ունի,

Էջ ի նէրգին կիսագընտի`

Խաւարեցոյց զմեզ` զեղկելի:

Աւաղ զրկանացս:

 

  բ

 

Տէր Մաղաքէ դու աննման,

Քաջ րաբունի յաճախաբան

Զփոխերուս զառաջս զամէնն

Զձայնն լսէ զերանական,

Աւրհնեալ եկեալ դու յաւիտեան:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Ա. Սիւրմէեան, Ցուցակ Ա, 71, էջ 150151

 

Գրիչ` Վրթանէս Արեւելցի

Վայր` Երուսաղէմ

 

  Փառք … որ կարողութիւն տկար ոգւոյ Վրթանէս անարժան կրաւնաւորի հասանել յաւարտ Գանձարանիս, յամի Հայոց թվականի ՋԽԶ. (1497), ի դեռն եւ անբարի ժամանակի…

…Սուրբ վարդապետն Գրիգոր [Խլաթեցի] մեծաւ տաժանմամբ ի հոգս անկեալ ժողովեաց զպիտանի գանձերս եւ եդ կարգաւ ի միում տփի զասացեալս ի հոգէկիր արանց յառաջնոց եւ յետնոց, եւ ինքն զթերին ելից, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի…

Արդ, այսոսիկ ցանկացեալ եղեւ բարէմիտ եւ սրբասէր տէր Աւագ երէցն, եւ ետ գրել զսա եռափափաք եւ սիրատարփ հոգով յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Ստեփանոսին եւ մահդասի մաւրն իւրոյ Լուսնին, եւ հանգուցեալ եղբաւրն մահդասի Կարապետին, եւ միւս այլ եղբաւրն պարոն Զգոնին, եւ երէցկնոջն Եղներին, եւ ծաղկեալ զաւակացն Ոհանէս դպրին եւ Գրիգորին, եւ քոյր սոցին Շնոհորին, Մարիամին, եւ Սիմոյին: Զոր տէր աստուած վայելել տացէ ի յայսմ աշխարհի եւ ի հանդերձեալն` զերկնից արքայութիւն տացէ, ամէն:

Եւ ես` անարւեստ եւ անարգս Վրթանէս աբեղայս յԱրեւելիցի, եւ յԱրարատ գաւառէ, ի տեղի չարչարանաց սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի, յիշեցէք եւ զծնաւղսն իմ ըզՄկրտիչն, եւ զՆուկբարն, սկսեալ եւ յաւարտ հանեցի նոցին կամաւք եւ բարի կամաւք ստացողի սորա տէր Աւագին:

Եւ արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս սուրբ Երուսաղէմս, ընդ հովանեաւ սուրբ Յակոբիս եւ այլ սուրբ տնաւրինականացս Քրիստոսի, յամս հայրապետութեան Հայոց Ոհանէս կաթողիկոսի եւ եպիսկոպոսութեան տէր Մարտիրոսի, եւ ըռէիսութեան Յովանիսի Կուզ կոչեցեալ եւ Մուզատիմին, որ սուրբ Յակոբայ գլուխն նորոգեցին եւ զԾնունդն շինեցին տրաւք քրիստոնէից, եւ փակկալ սուրբ Յակոբայ եւ տէր Կարապետին, եւ սուլդանութիւն Մսրայ` ոչ ոք կայր, զի մեծ սուլդանն սատակել էր եւ որդի նորա ոչ կարէր թագաւորել, զի ասէին թէ չէ արժան. այլ աստուած ի բարին կատարէ, ամէն…