Հայերէն Յիշատակարաններ

       1341
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 2653 (տես նաեւ 1566 թ. )
      
       Գրիչ ` Նատեր
      
       վայր` Տայոց գաւառ, գիւղ Վարդնշէն
      
       Այս աւետաբեր հրամանս փրկչին ... յանգ ելեալ կատարեցաւ ձեռամբ անիմաստ եւ յետին գրչի Նատեր մեղապարտի, ի թվիս Հայոց ՉՂ. (1341), յապրիլ Բ. (2), ի գաւառիս Տայոց, ի գեղս, որ կոչի Վարդնշէն:
      
       Այլ եւ Բ. գլուխն առաջինք յառաջ գրեալ էր ումեմն Ստեփանոս իրիցու, որ էր ի Կանու քաղաքէ, եւ ոչ էր ժամանել ի կատարումն սորա, ի ձեռն հասարակադիր հայրենական հնչմանն հողմոյն մահու, եւ փոխեալ էր յաստեացս առ Քրիստոս. եւ զկնի ամաց իբրեւ, թոռն նորա Գէորք սարկաւագ ետ զսա աւարտել մերոյ նուաստութեանս, եւ մեք կարողութեամբն աստուծոյ յանգ հասուցաք: Եւ էաք եկք յանառիկ դղեկէն Բաբերդոյ գաւառէն, բնակեալ ի գեղն, որ կոչի Կան,
      
       սկսաք || անդ ի գրել մասն ինչ: Եւ եղեւ փախուստ ամենայն գաւառին, նա եւս քաղաքին միահամուռ` քրիստոնէից եւ իսմայելաց[ոց ] եւ ամենայն բնակչացն ի ձեռաց Բ. իշխանաց, որոց ոչ է պարտ գրել զանուն նոցա: Եւ ամենայն ոք փախաւ, եւ չուեցին յերկիր աւտար. եւ եղեւ ի լերինն Վտվակա հողմ ձիւնաբեր, եւ հեղձան անդ սակաւ մարդ եւ անասուն յոյժ, եւ յայլ լերին, որ կոչի Տեռեւանց` բազում մարդ եւ անասուն յոլով, զոր աղէտ խղ ճոյ ո՜ կարէ գրել. եւ յաւոյր քառասներորդ պահոց, տաւնի Քառասնիցն: Եւ այս ամենայն եղեւ վասն մեղաց եւ բազում սխալանաց մարդկան:
      
       Արդ, որք հանդիպիք այսմ լուսաւոր աստուածախաւսութեանս յիշեցէք ի տէր աղաւթիւք ձերովք եւ առաջի զենլոյն Քրիստոսի թողութիւն խնդրեցէք առաջին գրողին` Ստեփաննոս քահանային, որ իւրով ձեռամբն գրեալ էր եւ ոսկով զարդարեալ` յիշատակ իւր, եւ բարեխաւս առ Քրիստոս, եւ զաւակ ի Սիոն, եւ գանձ յերկինս, եւ ի ժառանգութիւն իւրոց զաւակաց եւ ազգականաց: Յիշեցէք ի տէր եւ զԳէորգ սարկաւագ, որ է ժառանգ նորա, որդի որդւոյ նորա , որ նորոգել ետ, եւ ի կատարումն յանգել եւ հաստատել զմեծանձնութիւն հաւուցն իւր, յիշեցէք եւ զմայրն նորա, որ կամակից եղեւ եւ աւժան[դ]ակ լրման սորա, եւ զեղբայր մօր նորա` Աւագ դալալն, նաեւ զմեզ` զծրողքս ` ամենայն եղբարբ եւ ազգաւ, եւ որք յիշէք` յիշիք ի Քրիստոսէ:
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Վենետ. 8. Ցուց. Ա. էջ 93-95 (տես նաեւ 1355 թ. )
      
       Գրիչ ` Կարապետ
      
       վայր ` Սուլտանիայ
      
       ա
      
       Զստացող աստուածագումար տառիս ` զամեներջանիկ եւ զճոխացեալն ամենայն իմաստութեամբ` զերանաշնորհ քահանայն զԳրիգոր, ծնողօք, զարմօք եւ զաւակօք աղաչեմ յիշել ի տէր...
      
       Նաեւ զնկարակերտող սորա` զԱւագ դպիր, ծնողօք հանդերձ յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զայլ աշխատողսն: Ընդ նոսին եւ զփցուն գրչիկս զԿարապետ յիշատակի արժանի արարէք:
      
       բ
      
       ... Աստուածային ճոխութեանս անձկացեալ փափագմամբ ... վեհիմաստ քահանայն աստուծոյ Գրիգոր, որ եւ ինքն իսկ ունէր զշնորհս վարդապետութեան` զօրեղ բանիւ լեզուաց եւ վկայութեամբ սուրբ գրոց, եւ լիապէս զարդարեալ առաքինութեամբ եւ իմաստութեամբ զմասունս հոգւոյ իւրոյ եւ մարմնոյ, եւ բազում աշխատութեամբ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոյ` յիշատակ ի ւր եւ ծնողաց իւրոց եւ ի ժառանգութիւն զաւակի իւրոյ` պատուական քահանային Եփրեմի, ի թվականութեանն Հայոց ՉՂ . (1341), ի յաշխարհակալութեան փոքր Շեխ Հասանի, եւ հիւպատոսութեանն եւ սպարապետութեանն Հայոց Բիւրթելին, ի քաղաքն Սուլտանիայ, ի քորեպիսկոպոսութեանն օրտուի տէր Սարգսի, եւ եպիսկոպոսութեան տէր Գրիգորի...:
      
       Նուիրող ` Եփրեմ
      
       գ
      
       Եւ արդ, ես` նուաստ Եփրեմ քահանայ, որ ունէի զգիրքս աստւածաշունչ ի հօրէ իմմէ Գրիգոր քահանայէ, նուիրեցի եւ ետու զսա ուխտին Վարագայ սուրբ Նշանին, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց:
      
       ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՅԳԵԿՑՒՈՅ
      
       Երեւան 8030
      
       Գրիչ` Տէրտէր Երեւանցի
      
       վայր` Ազախ քաղաք
      
       ... Արդ, գրեցաւ ճառընդիրս ի սուրբ եւ ընտիր աւրինակէ ձեռ[ամբ ] ամենայմեղ սուտանուն քահանայի Տէրտիրի, ի խնդրոյ ինձ,
      
       եւ ծնողաց իմոց` Սարգիս քահանայի, եւ մաւրն իմ` Գոհար Մելիքին, եւ ամենայն ազգականաց իմոց յիշատակ, որ կամաւքն աստուծոյ յուժարացա գրել փափաքանաւք, ի թուականութեանս Հայոց Չ. ու Ղ. (1341), ի թագաւորութեանն Հայոց Լեվոնի` որդոյ Աւշընտրի եւ ի կաթողիկ[ոս]ութեանն տէր Մխիթարայ: Գրեցաւ գիրքս յաշխարհիս ամենաւրհնեալ խան Աւզպէկին եւ բարեհամբաւ որդոյ իւրոյ Դինիպէկին, ի քաղաքս յԱզախս, առ դրան սուրբ Գրիգորոյ Լուսաւորչին, ի յայպիսկոպոսութեանն տէր Ստեփանոսի` որդոյ Գրիգոր քահանայի
      
       Սուղտացոյ, եւ յաւագիրիցութեանն տէր Սարգսի` որդոյ Մանու||իէլ քահանայի:
      
       Ես ` Տիրացուս անձ [ա]նարժան,
      
       Ծոյլ քահանայ թշուառական,
      
       Սատանայի ճորտ բանական,
      
       Զծուլութիւնն արի ինձ բան,
      
       Զագահութիւնն խիստ անխոտան.
      
       Սաղմոս չա[ս]ցի առանձնական
      
       Ու ոչ հետ ընկերացն միաբան.
      
       Հազար եղուկ անձինս ես տամ,
      
       Որ ի դժոխքն կու գնամ:
      
       Զոչ ով ունիմ անդ աւգնական,
      
       Քաւեալ զմայրն փրկչական,
      
       Որ աղաչէ զաստուածն բան,
      
       Թափէ ի հրոյն անշիջական,
      
       Խառնէ ի հաւտըն սրբազան
      
       Այս մոլորեալս եւ անպիտան:
      
       Յերկրէն եկի այն Հայաստան,
      
       Ի քաղաքէն այն պատուական,
      
       Որ իր անունն է Երեւան
      
       Ու Վիրապին ու Էջմիածնին է հարեւան,
      
       Ի լեռն ի մաւտ Սարարադեան,
      
       Անդր, որ տապանն է մեծ Նոյան,
      
       Ու նշխարն ի նեսն է մեր նախ||նեան:
      
       Ի ծովս անցայ այս անսահման,
      
       Ի քաղաքն ելայ` ի ֆռանկ Կաֆան,
      
       ՅԱզախս եկի այս աննման,
      
       Գիրքս գրեցի զայս ` զՎարդան:
      
       Որք որ ուսման ելնիք արժան,
      
       Ու պատարագէք ի սուրբ սեղան,
      
       Ու զմասն վերցնէք զքրիստոսական,
      
       Ու զպրաւսխումէն գոչէք միաբան,
      
       ԶՏէրտէր գրիչս այս անպիտան
      
       Դուք յիշեցէք, թող չեմ արժան:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Օքսֆորդ, Տիրայր 52 թղթ. 120, էջ 891-896
      
       (տես նաեւ 1335 թ. )
      
       Հետ. ստացող` Դաւիթ երէց
      
       Ես` Դաւիթ երէցս, ի գեղջէ` Վարդնցեցս, որ վերստին գնեցի զաւետարանս ի Ստեփանոս իրիցու յիմ հալալ արդեանց, ի յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոց եւ զաւակաց իմոց, եւ տուի դին ||| սպ[իտակ ]: Ո՜վ բարեմիտ ընթերցաւղ , աղաչեմ զձեզ յիշեցէք սրբափայլ աղաւթս ձեր զիս` զԴաւիթ քահանայս եւ զերիցակինն իմ զՄանանայն, եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յաստուծոյ...:
      
       Գրեցաւ գիրս ի թուականիս Հայոց ՉՂ. (1341), ի մայիս ամսոյ ԺԵ. (15), ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ , յուսոյն մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       Դարձեալ աղաչեմ յիշեցէք յաղաւթս ձեր զՄարտիրոս միայնակեցն եւ զծնաւղս իւր , աղաչեմ:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան, Կերպարվ. թնգ. 69|244 (տես նաեւ 1332 թ. )
      
       Զայս աւետա[րա]նս ձեզ եմ ի գնել , Շ. (500) սպ[իտակ ]: Ես Շրգիրն վկա եմ` Ասպրգործի որդ[իս ], ես Խտպիս Պխդրաւս (՞ ) վկայ եմ, ես Մահմատս վկանս (՞ ) վկայ եմ, ես Տիրապետ` Հրպետի որդիս վկա եմ, ես Հրենիսն Թագորշախ[ի ] որդիս վկա եմ, ես Սուլտանշին Լուսկայ որդիս վկայ եմ, թվ[ա]կան ՉՂ . (1341), մարգաց:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Վիեն. 434. Տաշ. էջ 88 5 (տես նաեւ 1319, 1600 եւ 1644 թ. թ. )
      
       Ստացող ` Նասխաթուն
      
       վայր` Ազախ քաղաք
      
       Ի թվին Հայոց ՉՂ. (1341), ես` Աֆէնտի դուստր Նասխաթունս, գնեցի զսուրբ աւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց Բ. սոմ. եւ տվի ի սուրբ Գր[իգոր ] յԱզախ քաղաք` եկեղեցին տէր Մանուէլի, յիշատակ հոգոյ իմոյ եւ հանգուցեալ որդոյ իմոյ Սիրպէկի, զոր տէր աստուած յարութիւն պարգեւեսցէ նմա: