Հայերէն Յիշատակարաններ

       1355
      
       ԿԱՆՈՆԱԳԻՐՔ
      
       Երեւան 3276
      
       Նախագաղափարի գրիչ ` Ստեփաննոս
      
       վայր ` Եզնկայ
      
       Կատարեցաւ կանոնական գիրքս ի դառն եւ ի գժնեա ժամանակիս, յորում ոչ գոյր թագաւոր յազգէն նետողաց, այլ անբարեսէր մարդիկ բռնացեալ ունէին զաշխարհս ամենայն, եւ ամրանային ի դ[ղ ] եակս, ի քաղաքս` մի զմիմեամբք եղանելով: Ի սոյն աւուր եղեւ զրաւ սորա ի քաղաքս Եզնկայ, ի ձեռն սուտանուն երիցու Ստեփաննոսի, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս, որ Ծառով սուրբ Յակոբ կոչի , յորժամ Յափիայնա պէկն ի քաղաքիս էր, եւ խօճայ Յալի ոմն բազում զօրօք ի վերայ էր եկեալ, զոր տէր աստուած զբարին աջողէ մեզ: Բայց գրեցաւ սա ՊԳ. (1355) թվին, յամսեան օգոստօսի Դ. (4), ի վայելումն եւ յիշատակ Գրիգոր աբեղային` գրոց աշակերտի եւ բանի սպասաւորի, որ ետ գրել զսա յիշատակ իւր, եւ ծնօղաց իւրոց, եւ ամենայն արեանառուաց, եւ համօրէն իւր երախտաւորացն, եւ սուրբ րաբունապետացն իւրոց` Կիրակոսի եւ Յովանիսի , որոց յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի,
      
       եւ բանք նոցա առաւել պտղաբերեսցի, եւ կենդանի || աղօթք նոցա յամենայնի մեզ պարիսպ եղիցի. եւ նմա փառք յամենայնի յայժմ եւ յաւիտեան:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 4972 (տես նաեւ 1575 թ. )
      
       Գրիչ ` Յոհան
      
       ա
      
       ... Ես` Յոհան գրողս, անբաժինս յուր ախութեան ժամանակէս եւ դառնակեցս բնութեամբ, որ ժամանեցի զպատիժ եւ զդառնութիւն, ազգաց իմոց թափուր գտեալ եւ տրտմութեամբ հետամտեալ, գտա աշխատութեամբ զկարգ արուեստիս քերթող վերոգրեալ, որ ողորմութեամբ աստուծոյ եւ կարողութեամբ նորա սկսայ եւ կատարեցի զբխումն քառա վտակ գետոյս զբանս փրկչին Յիսուսի` սուրբ աւետարանս:
      
       Արդ, գրեցաւ ի դառն ժամանակիս, որ վասն մեղաց մերոց ամենայն պէտք մարմնաւոր կերակրոցս մեր երկրիս ունայն գտաւ , զոր
      
       աւրինակ հոգի ոչ կարէ զաւրանալ եւ հանգչել եթէ ոչ բանիւ ճշմարտաց քննութեամբ, նոյնպէս եւ մարմին` առանց ազգի-ազգի պտղոց կերակրոյ. նաեւ անարգս եւ անընդունելիս, ես` Յոհ[ան ] գրիչ, որ գտա յաւուրս յայս հարեալ եւ վիրաւորեալ սգով անփարատ, վասն զի թռաւ աղաւնեկն յաչաց իմոց եւ կորուսցի զշառաւեղիկն իմ, տղաեկն զՄարգ[ար]:
      
       Աղաչեմ զամենայն սուրբ մանկունս եկեղեցւոյ, սղալանաց մի
      
       մեղադրել, զի սգաւոր գրեցաք եւ լալով: Այլ || յիշեցէք ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր զիս` զանարժան գրողս զՅոհ[ան ], եւ զհայրն իմ զՄարգ[ար ] քահանայ, եւ զմայրն իմ զՏիրանցն, եւ զիմ մարմնոյ աչաց լոյսն` զկտրեալն սրով հրեշտակին, որպէս զծաղիկ նռան` հարեալ ի կարկտէ:
      
       Այլ գրեցաւ ի թուիս Հայոց ի ՊԳ. (1355), ի յետին եւ ի դառն ժամանակս, որ արդարութիւն ցամաքեալ է եւ մեղք ծովացեալ, որ ոչ հոգի գիտութեամբ պարծի ոք: Դարձեալ, ես` անարժան գրիչ Յոհ[ան ], աղաչեմ զսուրբ ընթերցողսդ յիշեցէք յաղաւթս զպանծալի եւ զմարգարտայեռ ընդելուզեալ ակն պատուական, առաքելաշնորհ եպիսկոպոսն մեր զտէր Աբրահամ, զի նորին ողորմութեամբ ապրիմք...:
      
       բ
      
       ՍՍիրտս լալով է պաշարած
      
       Եւ իմ աչաց լոյսն տարած,
      
       Իմ մեղքն ահեղ կա բազմացած,
      
       Որ չյաջողաւ ըստ իմ կամաց:
      
       Ի յազդմանէ կամաց մեղաց
      
       Կամ տատանած , տարէկուսած,
      
       Իմ սիրեցեալ տղեկն փտած
      
       Եւ ես թիւրեալ , սրտաբեկած,
      
       Արագամտիկն յիսնէ առած
      
       Եւ իւր քաղցր աչունքն խաւարած,
      
       Յականջ սրտիս ձայնն բերած,
      
       Կա առաջիս ինքն կանգնած,
      
       Որպէս ի կենդան էր , անմեռած,
      
       Երկայնահաս անձամբ ստեղծած,
      
       Թող աստուած չլինի ինձ բարկացած,
      
       Որ յամառեալ եմ եւ թիւրած:
      
       Ծաղկող ` Թորոս
      
       գ
      
       Զծաղկող սուրբ աւետարանիս` զԹորոս, որ եմ անուամբ եպիսկոպոս եւ ոչ գործով, աղաչեմ զձեզ` զընթերցաւղ սուրբ աւետարանիս, յիշեսջիք ի Քրիստոս ողորմայիւ, եւ աստուած յիշողացդ ողորմի, ամէն, ամէն, եւ Քրիստո սի մարդասիրին փառք յաւիտեանս, ամէն , ամէն:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ Ք
      
       Երեւան 6938
      
       Գրիչ` Աւետիս որդի Նատերի
      
       վայր ` Սուրխա՞թ
      
       ա
      
       Արդ, ես` նուաստ եւ աղկաղկ հողս Աւետ[իս ], յերեսս անկեալ աղաչեմ զբարի պատահաւղքդ սրբոյ տառիս յիշել զմեզ սրտի մտաւք առաջ ամենագէտ արարչին ի թողութիւն եւ ի գթութիւն մեղաւք մեռելոյս, որպէս զի աւժանդակութեամբ ամենազօր ձեռինն ելցուք ի վեր ի միջոյ բազմաթոյն եւ սր ատամն ժանեաց սպանողին, որպէս երբեմն երանելին Դանիէլ, եւ չարախօս իշխանն ի խորխարոտ գբին իջեալ բնակեսցէ, եւ անձամբ իւրով լցուսցէ զտունն խաւարչտին, եւ տէրն ամենակեցոյց կեցուսցէ զձեզ, եւ ինքն աւրհնեալ է յաւիտեան:
      
       ՊԴ . (1355), հոկտեմբ[եր]:
      
       բ
      
       Զդատապար[տ ] ծառայս ծառայիցդ Քրիստոսի զԱւետիս, որ ի տեսանել զգիրս ցանկացայ փափագեալ սրտիւ, եւ գրեցաք զսա նօտար գրչաւ վասն օրինակին փութոյն, զի եբեր զսա եպիսկոպոսն Բասենոյ
      
       Վարդան, եւ էր ի վերայ գնալոյ յԵրուսաղէմ, եւ || այլ ոչ գտանէր օրինակ սուրբ տառիս, վասն այսր պատճառի սկսայ, ես` անպիտանս, ի սկիզբն, եւ գրեցի սակաւ ինչ, եւ զայլն ետու ի հայրն իմ ծերացեալ` որոյ Նատեր կոչ ի, գրեցի եւ ի միջոցին սակաւ մի այլ, եւ զբովանդակն նա գլխաւորեաց, եւ լցաք զտենչումն մեր, թէեւ փցնագիր էր գիրս. եւ դուք, որ հանդիպիք գտեալ գանձուս մեկնութեանս, յիշեցէք ի տէր սրտի մ[տ]աւք զտէր Վարդ[ան ]` զօրինակիս շնորհօղն, եւ զիս` զփափագօղս սուրբ տառիս` զԱւետ[իս ], եւ զալեւորեալ ալեաւք ծերունին` Նատեր գրիչ, զի թերեւս ապրեսցուք ի սառսռելի արհաւրացս, որ աստ կան գրեալ, եւ հասցուք երանե[ա ] լ եւ ցանկալի կենացն` զոր սրբոցն է պահեալ, որոյ պատմութիւն որպիսութեանն աստ գտանի` փառաց եւ ժառանգութեանն, որ ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր , որում փառք յաւ[իտեանս: Ի թուին ] ՊԴ. (1355), յօգոստոսի Թ (9)-ն գր[եցաւ]:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 4915 (տես նաեւ 1433 թ. )
      
       Գրիչ ` Գրիգոր
      
       վայր ` Աղթամար
      
       ... Արդ, զմտաւ ածելով զայս ամենայն` եթէ սնոտի է անցաւոր եւ երկրաւոր մեծութիւնս, այրն բարեպաշտաւն Մուրատ եւ կենակիցն իւր Խուանդ խաթուն, զաւակն իւրեանց Ամիր-Սարգիս, ետուն գրել զսա ծախիւք իւրեանց, յարդար վաստակոց եւ յաստուածատուր մեծու-
      
       թեանց, իմով ձեռամբ` մեղսամակարթս Գրիգորի` սպասաւորի բանի: Որով աղաչեմ զամենեսեան զհանդիպողքդ պատահմամբ ի դէպ ժամանակի այսմ աստուածախաւս եւ նորոգող քաղցրահամ կենաց կտակիս յիշել բարի կամաւք եւ սեռն սիրով` երկնաբացիկ եւ հաճոյական աղաւթս ձեր ... զստացող սորա զՄուրատն, բարեպաշտաւն եւ զհամեստ կենակից իւր զԽուանդ խաթուն, եւ զզաւակքն իւրեանց` զԱմիր-Սարգիս, զԱմիր-Մուլքեւ զՄիրզա պարոն, որպէս եւ զՍաղդութ...
      
       ... Արդ, գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց յութհարիւրերորդի չորրորդի (1355), ձեռամբ Գրիգորի վերջին սպասաւորի բանի, ցանկացելոցն ի միտս ուղղակի, ի կղզիս Աղթամարայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս, յաւուրս անիշխան ութեան, յորում բարձեալ էր տէրութիւն հոգեւոր եւ մարմնաւոր ազգիս հայկազեան, զի բռնացեալ կալան
      
       զմիջերկրեայս ամենայն ազգատոհմ կարապետի Նեռինն || ասացեալ: Եւ նեղեն յոյժ զազգս քրիստոնէից մինչեւ յելս ոգւոց: Արդ, յայսպիսի դառն, ի նեղ եւ ի նուրբ ժամանակիս, յանձն առեալ աշխատութեամբ գրեցի զսա, վասն որոյ, աղաչեմ զամենեսեան սիրով սրբոյն աստուծոյ, յիշել առ Քրիս տոս ի պատկանաւոր խնդրուածս ձեր զիս ` զմեղապարտս, եւ զձեռնասուն պատանեակս Տաւնապետ, զի եւ սա բազում աշխատեցաւ ի կոկելն եւ ի սպասաւորելն, նաեւ զհայրն իմ Անդրէաս եւ զմայրն իմ Փառաց, իբրու թէ ներումն յանցանաց եւ թողութիւն մեղաց գտանել յահեղ ատենին եւ յանաչառ դատաստանին Քրիստոսի, որով ընդ աջեայցն է դասել, զի եւ դուք գրեսջիք ի դպրութիւն կենացն վերին...:
      
       Նաեւ զբազմամեղս` զԹումա քահանայ, յիշման արժանի արարէք: Նաեւ զՊետրոս կրաւնաւոր` զհամախոհ եղբայրակիցս իմ յիշեսջիք առ Քրիստոս բարի մտաւք:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
      
       Երեւան 2283
      
       Գրիչ ` Յակոբակ
      
       Ի թվ. ՊԴ. (1355) գրեցաւ, յունիս ամսոյ ի Թ. (9)-ն:
      
       Յակոբակս ողորմելի,
      
       Որ եմ մեղաւք գարշ աղտեղի,
      
       Անուամբս զգաւն եւ պանծալի,
      
       Բայց եմ ունակ հակառակի,
      
       Զձեզ աղաչեմ մանկունք վեհի
      
       Եւ ծնունդք լուսոյ աւազանի,
      
       Յիշման արէք զիս արժանի
      
       Առաջի հաւրն երկնաւորի,
      
       Որ ինձ շնորհէ զպարտ քանքարի,
      
       Զոր ի խորիս թաքուցի...
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Վենետ . 8 Ցուց. Ա. էջ 95 (տես նաեւ 1341 թ. )
      
       Գրիչ ` Մովսէս
      
       վայր ` Վարագ
      
       ա
      
       Աստուած ողորմի Մովսէս վարդապետին Մեծոփայ վանաց եւ իւր ծնողացն, որ ի ՊԴ. (1355) թվականին զգիրս Առակաց գրեաց ի սուրբ ուխտն Վարագ:
      
       բ
      
       Ես Մարգարէս գնեցի զգիրքս ի հալալ արդեանց իմոց, եւ վերըստին ընծայեցի Վարագա, յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` հօրն իմոյ Մկրտչի, եւ մօր իմոյ Մարթայի, եւ կենակցին [իմոյ]: