Հայերէն Յիշատակարաններ

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երեւան 185

 

Ոմն ընթերցող

 

Ի թվաբերութեան Հայոց ՋԺԴ. (1465), յօգ[ո]ս[տոսի] ԺԵ. (15): Յայսմ ամի կալեալ եղեւ թագաւորն վրաց Գորգի ի յանաւրէն իշխանէն Ղաւրղաւրէն, [շարամանեալ կալան զայս]: Յետ որոյ նստաւ յաթոր թագաւորութեան Կոստանդին եղբաւրորդին իւր: Յետ Կոստանդինին նստաւ Բագրատ յետ մի ամի:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 3758

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Գեղարքունեաց գաւառ, Կած գիւղ

 

ա

 

Աւրհնութիւն, գոհութիւն, բարեբանութիւն գթածին, ողորմածին եւ մարդասիրին աստուծոյ… որոյ շնորհաւք եւ աւժանդակութեամբ յանկ ելեալ աւարտեցաւ գերափառ եւ հոգիազարդ աստուածաբան տառս վասն խնդրոյ բազմերջանիկ եւ սրբասնեալ քահանայիցն տէր Մանուէլի եւ որդւոյն նորին տէր Ստեփանոսի, ձեռամբ բազմամեղ եւ անարժան գրչի Յովանիսի, ի թվականիս մերում Ջ. եւ ԺԴ. (1465) ամի…:

… Ըստ այսմ պայմանի ամենագովելի… Մանուէլ քահանայն եւ տէր Ստեփանոս հարազատ նորին գրել ետուն զսուրբ տառս ի  Սանահնոյ աւրինակէն, եւ մեծաւ փափագանաւք յարդար վաստակոց իւրեանց ստացան զսա յիշատակ բարի հոգւոյ իւրեանց, եւ ծնաւղաց տէր Մանուէլին` պարոն Ամիրբէկին եւ Գուլմէլիքին, որ ո՜վ հանդիպողք սուրբ կտակիս յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զդեռաբոյս որդիք տէր Մանուէլին` զտէր Ստեփանոս եւ զԱմիրբէկ, եւ զքոյր նոցա զՄարգարիտն, այլ եւ զեղբարքն` զփոխեցեալքն ի Քրիստոս` զԱստուածատուրն եւ զՍաւարն: Դարձեալ, աղաչեմ յիշել առ Քրիստոս զկենդանի եղբարք տէր Մանուէլին` զՍաւլթան եւ  զԷլբէկն, եւ զմեծ եղբաւրորդին` զպատւելի երիտասարդն զՄէլիքն, եւ զքոյր տէր Մանուէլին` զՅուստիանէ, եւ զորդի նորին զՓաշէն: Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զհարազատ որդիք Սաւլթանին` զՇահնադարն եւ զԽօշնադարն եւ զՄա[ր]գարէ դպիրն եւ զՍահակն, եւ զորդիք Էլբէկին` զՅեղիշէ եւ զՅինոք եւ զՄաթէոս:

Դարձեալ… յիշեցէք զտէր Մանուէլ, եւ զամուսինն իւր զԵղիսաբէթ, եւ զծաղկեալ որդիքն իւր զտէր Ստեփանոս, եւ զամուսինն իւր զԽոսրովիդուխտ, եւ զզաւակնն իւր զՆերսէս եւ զՄեսրոպ պատանիսն, եւ զԱմիրբէկն, եւ զամուսինն իւր  զԹուխծամ. յիշեցէք ի Քրիստոս զՄէլիքն, եւ զամուսինն իւր զՍօլթանբախտ` զփոխեցեալն ի Քրիստոս, եւ զորդի նորին զԳրիգոր պատանին, եւ մայր Մէլիքին` զՎարդատիկին, եւ Սաւլթան, եւ զամուսինն իւր զԹամար, եւ զԷլբէկն, եւ զամուսինն իւր  զՉիչագ, եւ զՇահնադարն, եւ   զամուսինն իւր զԱւղուլ-Մէլիքն:  Այլ եւ աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զպատուէլի երիտասարդն զԱվրանբէկ, որ է կնքահայր սոցա…:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ տառս, որ կոչի Տարէանգիրք ի դառնացեալ ժամանակիս, յորում նեղիմք յանօրինաց բըռնութենէ, եւս առաւել ի կրկնակի հարկապահանջութենէ. ի հայրապետութեան տեառն  Գրիգորի ընդհանիւր Հայոց կաթողիկոսի եւ պատրիարգի Վաղարշապատու Էջմիածնի, ի յաշխարհակալութեանն Ջհանշայ իմիրզին, որդւոյ Ղարայ-Ուսուֆին, ձեռամբ ամենամեղ եւ անարհեստ գրչի Յովանէսի, որ զանունս ունիմ կարգաւորի եւ գործովս անպիտան: Որ եւ եկեալ  յԱրծկէ քաղաքէ տարադէպ հանդիպեցաք ի գաւառս Գեղարքունի, ի գեւղս որ կոչի Կած. հանդիպեցաք բարե[պաշտ] առնս տէր Մանուէլին եւ մոռացաք զաւտարական կեանս մեր: Վանս յոյժ սիրոյ եւ փափագանաց սորա ձեռնարկեալ սկիզբն արարաք սուրբ գրոցս` ի մեծի աղուհացից պահոցն ի չորրորդ շաբաթին, եւ աւարտեցաք աւժանդակութեամբ սուրբ հոգւոյն աստուծոյ` վերացման սուրբ խաչի տաւնիս, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Գրիգորի, եւ սուրբ Կարապետի, յեպիսկոպո սութեան գաւառիս Գեղամայ տեառն Ստեփանոսի, եւ վերադիտողութեան քաջ րաբունւոյն Սարգիս վարդապետի` սուրբ ուխտիս Հերմոնի հաւր…:

 

բ

 

… Այլ եւ բազմամեղ եւ անարժան գրչիս Յովանիսի, եւ ծնօղացն իմոց Յակոբ քահանայի եւ Սալչուկ-Խաթունի տէրն տէրանց ողորմեսցի, ամէն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

«Սիսական», էջ 126

 

Գրիչ` Գրիգոր

 

… [Գրեցաւ Շարակնոցս] յաստուածախնամ եւ ի հրեշտակահիմն վանքս… ընդ հովանեաւ սուրբ Գրիգորի եւ սուրբ Յակոբայ եւ սուրբ Սահակայ, եւ այլ կենսաբեր սուրբ Նշանաց` որ աստ գումարեալ կան, ի յառաջնորդո ւթեան սուրբ ուխտիս տիեզերալոյս եւ մեծ հռետորի Յովհաննէս վարդապետի, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակի: Արդ, ետ գրել Յովհանէս, որ այժմ կրօնաւոր է եւ ի մերձակայ աւուրս վարդապետ [է] լինելոց…: [Անմեղադիր լերուք վասն խոշորութեան գրիս], զի ժամանակս ձմեռն էր, եւ խուցս մութն եւ ցուրտ, եւ նիւթս պակաս, եւ թանաքս աւեր. եւ իմ պիտոյքն ոչինչ այլ` բայց միայն ցամաք հաց, եւ խոցած ներքինս ի բանսարկուէն եւ արտաքինս` ի բնութեան տկարութենէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 221, Բաբերդ, ս. Աստուածածնի եկեղեցի

 

Գրիչ` Մատթէոս

Վայր` Եղիվարդ

 

… Ըստ այսմ օրինակի աստուածասէր եւ բարեպաշտ կինն Ազիզ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս մեծափափագ սիրով եւ ետ ի դուռն Նորագեղոյ եկեղեցւոյն, որ յանուն սուրբ Գրիգորի. վասն յիշատակի հոգւոյ իւրոյ եւ առն`  Խերադինին, եւ զաւակացն` փոխեցելոցն ի Քրիստոս Վիրապտրին եւ Աստուածատրին…:

Յիշեսջիք ջերմեռանդ սիրով զսպասաւոր սուրբ եկեղեցւոյն զՍարգիս քահանայն եւ զտանուտէրքն Նորգեղոյ` Ամիրն, զՋանիբէկն, զգալիկն, Սօլթանբէկն, զԱւագն, Սարգիսն, Մխիթարն, եւ զՊօղոսն, զՍիրատեղն, եւ զՄանիկն, եւ  զԱզիզբէկն, եւ զամենեսեան` մեծ եւ փոքր, որ կամակից եղեն եւ օգնական:

Եւ ես` Ազիզն տվի զիմ հալալ գանձագին սուրբ Աւետարանս ընծայ եւ նուէրք ի սուրբ եկեղեցիս Նորագեղոյ` յիշատակ մեր ննջեցելոցն եւ կենդանեացն:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի գաւառս Արարատեան, ի փառաւոր վանքն Եղիվարդայ, ձեռամբ յոգնամեղ եւ փծուն գրչի Մատթէոսի: Ի կաթուղիկոսութեան տեառն Յըռըստակէսի, որ յայսմ ամի նստաւ յաթոռ հայրապետութեան, եւ եպիսկոպոսութեան տէր Յովաննէսի` Հայոց-Թառոյ, իշխանութեան Ջհանշի` որդւոյ Ուսուֆի, ի վերակացութեան երկրիս պարոն Վիշելի, ի մեծ թուականիս Հայոց ՋԺԴ. (1465): Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զհոգեւոր հայրն մեր` զարի եւ քաջ  զՍարգիս վարդապետն, եւ զիւր միաբանքն` զՄխիթար աբեղայն, որ է հայր վանացս սուրբ Գետարգելայ, եւ զայլ միեղէն եղբարցս` զսրբասէր եւ զհեզահոգի Ալեքսանն, եւ զՄատթէոսն, եւ զՅովհաննէսն…:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿԷԻՑ ԹՂԹՈՑ, ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՑ

Բաղէշ, Մ. Տ. Մ.

 

Ի հայրապետութեան Էջմիածնի տէր Ռստակիսի եւ իշխանութեան Ջհանշի, ի գաւառին Արարատեան, ի գիւղաքաղաքն Եղիվարդ, որ կայ առ ոտս հարաւոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ եւ կմբեթային եւ խարսխայատակ եւ հաստակառոյց վիմօք շինեալ սուրբ զանգակատանս, որ յանուն սուրբ Աստուա ծածնի անուանեալ եւ սուրբ Յակոբիս եւ սուրբ Կուսանաց եւ աստուածընկալ լուսատու սուրբ Նշանիս, յառաջնորդութեան վանիցս նմին տէր Մանուէլի եւ եղբօրն` Բեշքենի:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 5313

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Վան

 

ա

 

… Աւարտեցաւ սուրբ գիրքս յամի ՋԺԴ. (1465) թուականութեանս Հայոց, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Վարդան մեղաւոր եւ անարժան երիցու, որ զանունս ունիմ ու զգործքս չունիմ, չկարգս ունիմ ու զկացքս չունիմ, ի խնդրոյ քրիստոսասէր եւ սրբահոգի քահանային Աւետիսին, քանզի որք մեծութեան ընչից ըղձանան ոչինչ աշխատութիւն զմտաւ ածեն յայլմէ յայլ անցանել գաւառս հեռագնացս ուղեւորութեան, որպէս զի զշահսն աճեցուցանել մարթասցեն, նաեւ ընդ համատարած ծովուն ծփանաց նաւարկեալ, որ բարկացայտ ալեօքն լեռնացեալ կահաձեւ դաշտանան անդընդապ[տ] ոյտ խորոցն, բքացեալ կուտիցն, մէտ առ մէտ ալեացն ահ պակուցանող տեսողացն արկանելով: իսկ արիացեալքն ըստորիջիցն ի խիւղ խոռոջիցն ի խորս խաւարին ձորոցն համարձակին ի քարաժեռս դժւարամուտ տեղեացն ի խնդիր ա կանց զանազանից, լաւ համարելով զմահ անձանց, քան թէ ունայն ձեռօք զվատացն ժառանգել զանուն: Եւ այլք ըստ քրէական արուեստիցն հալոցօք հնոցացն` զոսկոյն գիւտ արուեստաւորեալ` յառաջ բերեն զանօթն պատուական:

Ըստ նմին օրինակի աստուածասէրս այս  Աւետիս քահանայս ի խնդիր եղեալ այսմ հոգէնորոգ ծաղկաւէտ եւ վարդափթիթ, անուշահոտ բուրաստանիս ազնիւ համեղութեան. եւ ըստացաւ զմարգարտաշար զիմաստայեղձ եւ զանառիկ փարթամութիւնս` զպայծառութիւնս մանկանց Սիոնի եւ զուրախութիւնս սուրբ եկեղեցոյ ի վայելումն անձին իւրոյ եւ հոգեւոր եղբարց իւրոց` մանկանց եկեղեցոյ: Եւ յետ աստեացս յիշատակ անջինջ ի մէջ եկեղեցւ[ոյ] իւրն, եւ ծնողաց իւրոց բարեպաշտիցն Մկրտիչ քահանային եւ Մէլէք-Խաթունին, [եւ ծնօղաց նորին` մօրն Բաղդատին եւ հօրն], եւ հօրեղբարցն Կարապետին եւ Աւետիսին, եւ մեծ պապուն Տիրացուին, եւ Մամախաթունին, եւ կենակցին Բէկիխաթունին, եւ նորին ծնօղացն Խալիֆին եւ Խալիմ-Խաթունին, եւ եղբօրն  Յովանիսին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն իւրոց` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն…:

Եւ գրեցաւ սուրբ գիրքս ի քաղաքս ի Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Վարդանայ զօրավարին, եւ սուրբ առաքելոցն Պետրոսի եւ Պօղոսի, եւ սուրբ Ստեփաննոսի Նախավկային, եւ սուրբ Սահակ հայրապետին, ի կաթողիկոսութեանն տեառն  Ստեփանոսի, եւ մերոյ եպիսկոպոսին` առաջնորդին Վարագայ տէր Յովանիսին` մեծին եւ փոքուն,  ի թագաւորութեանն Ջհանշային,  որ այս Բ. (2) ամ է, որ նստեր է ի վերայ Բաղդատ քաղաքին եւ խսարեր է զորդին իւր  զՓիր-Պուտախն, որոյ Քրիստոս աստուած զինքն ընդ երկայն աւուրս առնէ եւ զիւր թագաւորութիւնն աւրհնէ, ամէն:

Եւ արդ, ես` անպտուղս ի բարեաց, մեղաւորս յարդարոց, մեղանչականս յանմեղաց, ծառայ ծառայիցդ Յիսուս Քրիստոսի Վարդան, տեսի զսէր եւ զփափաք իմաստուն վաճառականին  Աւետիս քահանային, զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ ըստ իմում տկար անձամբս յանձն առի եւ ողորմութեամբն աստուծոյ կատարեցի զսուրբ գիրքս զայս:

Եւ դուք` հանդիպողք սորա, պատուական հարք եւ եղբարք, ընթերցողք եւ լսողք այսմ աստուածաշունչ մատենիս` յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զվերոյ յիշեցեալն զԱւետիս քահանայն, եւ ըզծնօղսն իւր, եւ զմեծ պապն զՏիրացուն, եւ  զմամախաթունն, եւ զմօրքւերքն զԽաթուն-Մէլիքն, զՄրւաթն եւ զՆսէֆն եւ զքեռիքն զԿարապետն եւ զՍտեփանոսն եւ զազգն ամենայն: Եւ զիս զմեղաւոր եւ զողորմելի գրիչս  զՎարդան յիշման արժանի արէք, զի յոյժ զառածեալ եմ մեղօք եւ այլ չունիմ յոյս եւ ապաւէն քան զՔրիստոս եւ զձեր սուրբ աղօթքդ, եւ զիմ ծնօղքն զՅովանէս քահանայն եւ Զմրութ, եւ զորդիքն իմ զՆիկողայոս քահանայն, որ սակաւ մի նա գրեաց, եւ զՅովանէսն, եւ  զԳրիգորն, եւ զմայր սոցա, եւ զքոյրքն եւ զեղբարքն իմ, եւ զայնոսիկ, որ ի վերայ մեզ երախտիք ունին, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, եւ Քրիստոս աստուած ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի, ամէն:

Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ մանկունք եկեղեցւոյ, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զԱւետիս քահանայն եւ զծնաւղսն իւր զՄկրտիչ քահանայն եւ  զՄելիք-Խաթունն, որ ցանկացող են այսմ սուրբ գրոցս եւ ետուն ի դուռն սուրբ առաքելոցն Պետրոսի եւ Պաւղոսի անջինջ յիշատակ իւրեանց եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, ի ձեռն սուրբ քահանայիցն` տէր Ստեփաննոսին, եւ տէր Խաչատրուն, եւ տէր Կարապետին, եւ տէր  Թումին, եւ միւս տէր Կարապետին, եւ միւս տէր Ստեփաննոսին, եւ տէր Դանիէլին, եւ տէր Յովաննիսին, եւ սարկաւագացն առհասարակ եւ բնաւ ուխտ[ի] եկեղեցւոյն, զոր եւ վայելել տացէ տէր աստուած նոցա ընդ երկայն աւուրս: Եւ որք յանդգնի հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ առաքելոցն Պետրոսի եւ Պաւղոսի գողանալով կամ գրաւելով` զմասն զՅուդային առցէ եւ զխաչահանուացն, զԿորխան, եւ զԴադանին, եւ զԱբիրոնին, զԱնէսին, եւ զԱմրէսին, եւ զԱմրէսին, եւ զԿայենին:

 

բ

 

Թանաքս հում է ու թուխտս հին. անմեղադիր լերուք:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ 22, «Էջմիածին», 1950 թ., սեպտեմբեր-հոկտեմբեր, էջ 84-85

 

Գրիչ` Յովանէս Մանգասարենց

Վայր` Արճէշ

 

Արդ, ըստ այսմ պատուիրանի ցանկացաւղ եղեւ աստուածային սուրբ եւ աւետաբեր Աւետարանիս ողորմելի եւ դառնացեալ կին  Խալիմ-Խաթունն, եւ ստացաւ զփարթամ հարստութիւնս` զաստուածաբան սուրբ Աւետարանս յիշատակ իւրն եւ բարի զաւակին իւրոյ` գեղեցիկ եւ քաղցրատես երիտասարդին Կարապետին, որ գնաց ուրախութեամբ ի քաղաքն  Սուլթանիա, եւ ի դառնալն ի տուն մատնեցաւ ի ձեռս արեանարբու ջալատ տաճկաց, որ անմեղ նահատակեցին սրով եւ խանջալով: Եւ ո՞ր լեզու կարէ պատմել զանմեղ սպանումն Կարապետին, որ էր նոր փեսայ` եւ հասրաթամահ նահատակեցաւ: Նույնպէս եղբայր նորին` խոջայ  Յօհանէսն երիտասարդ հասակաւ, եւ նա յԻսպահան սրով սպանաւ ի ձեռաց անաւրէն հարամկաց: Եւ էր նա երկիւղած յաստուծոյ եւ զԵ. (5) աւր առաջաւորաց պահոցն անսուաղ անցուցանէր:

Այլ եւ միւս փոքրիկ որդոյն` Էզդանբախշին, որ եւ նա տղայ հասակաւ գնաց ի վաճառ յԱրեւելս, եւ դարձան ուրախութեամբ, եւ ի հասանելն ի Թավրէզ` ցաւ մահու դիպաւ եւ յաստուած փոխեցաւ:

Եւ ողորմելի հայր սոցա Գրիգորն, խոց սրտով եւ դառն կենաւք, գնաց տարադէմ յԻսպահան վասն որդոյն Յօհանիսին, եւ ի դառնալն հեծեծանօք կսկծու մահ եղեւ ի Սօլթանիա:

Այս ողորմելի կին Խալիմ-Խաթունս զայս ամենայն անասելի կսկիծս տեսեալ եւ լալով զաւուրքն անցուցեալ եւ զյոյսն յաստուծոյ ոչ հատեալ, ստացաւ զտէրունեան սուրբ Աւետարանս յիշատակ իւրն, եւ ծնողացն` Ստեփանոսին եւ Նազմէլէքին, եւ առն իւրում` Մարտիրոսին եւ Գրիգորին, եւ կենդանի որդոյն` Յօհանիսին, եւ եղբօրն` պարոն Գորգին, եւ դստերն Գուլփաշին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց նորին: Լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք դառնացեալ կնոջն Խալիմին, եւ գեղեցիկ նահատակ որդոցն  Կարապետին, Յօհանիսին, եւ Էզդանբախշին, եւ Գուլփաշին, եւ հօրեղբօրն Սարգսին եւ ամենայն արեան մերձաւորաց նորին` կենդանեաց եւ մեռելոց, ամէն:

Այլ եւ ես անարժանս ի մանկունս եկեղեցոյ Յօվանէս քահանայ ըստ իմում տկարութեանս յանձն առի զսուրբ Աւետարանս եւ աւարտեցի կամաւն աստուծոյ ի թուականութեանս Հայոց ՋԺԴ. (1465) ամին, ի քաղաքս որ կոչի  Արճէս, ի դուռն սուրբ տաճարիս Գէորգայ զօրավարի:

Յայսմ ամի սպան չարաչար Ջհանշահ փատշահն զորդին իւր զՓիր-Պուտախ խանն ի Բաղդատ, եւ եկն ի Թավրէզ ի թաղթն: Եւ են աթոռ եւ եպիսկոպոս երկրիս Քաջբերունոյ իմաստուն եւ բանիբուն վարդապետն Ստեփանոս եւ տէր  Յովանէս արհիեպիսկոպոսն, եւ տանուտէրք քրիստոնէից` պարոն Բախշայիշն եւ խօջայ Մահլամն: Յայսմ ամի գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Յովանէս քահանայի, վասն որոյ միաբան աստուած-ողորմի ասացէք անարժանիս եւ ծնողացն իմ` Մանկասարին եւ  Փաշին, եւ կենակցին իմոյ Շո ւքրանին, որ յայս ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս: Եւ տէր աստուած ձեզ լսողացդ եւ կարդացողացդ եւ աստուածողորմի ասողացդ տացէ զիւր երկնից արքայութիւնն ձեզ եւ ձեր ծնաւղացն, եւ աւրհնեսցէ զձեզ եւ զարդարեսցէ յայս կեանքս որդովք եւ յայն կեանքն հոգով, ամէն:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 5338

 

Գրիչ` Մելքիսէթ

Վայր` Վասպուրական

 

|| Փո]խեցաւ առ Քրիստոս եւ եթող սուք անմխիթար ծնօղացն իւրոց եւ կենակցին Շահմէլէքին, եւ հարսին Գաւնգուլին, եւ զաւակաց նորին Շահփաշին եւ Խաթունփաշին, եւ եղբարցն մահդասի Յովան[իսին եւ]  Կարապետին եւ Ջանիբէկին, եւ որդոց Կարապետին` Մէլէքին, Գօրգուն, Խալիֆին եւ ամենայն արեան մերձաւորացն աստուած-ողորմի ասացէք:

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՅոհաննէս պատուական տանուտէրն, եւ զկենակիցն իւր, եւ զորդին իւր զԱստուածատուրն, եւ զկենակից նորին, եւ զաւակս իւրեանց զՇահփաշէն եւ զԽաթունփաշէն, եւ աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, ամէն:

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զխոճա Դովլաթշէն, եւ զեղ[բ]այրն իւր զԱսպահանշէն, որ դառն մահուամբ ի յանօրինաց փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զՅակոբշէն, եւ զծնօղսն իւր, եւ զաւակսն իւր զդեռաբոյս ծաղիկ զՄիրաքն, եւ զՀռոմշէն եւ զկենակիցն իւր   զԻփար-Խաթուն, եւ զմայրն իւր զԱսան-Խութլու, եւ զազգն ամենայն եւ աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, ամէն:

Արդ, եւ ես` անպտուղս ի բարեաց, մեղաւորս յարդարոց, անկատարս ի կատարելոց մեղանչականս յանմեղաց` Մելքիսեթ սուտանուն քահանայս, եւ զծնօղսն իմ զՍտեփանոս եւ զԳօհար, եւ զաւակսն իմ զՍիրուն, զԳորգն  եւ զայլքն ամենայն, եւ զեղբայրն  իմ, եւ զքորքն իմ, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն իմ եւ աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն:

Դարձեալ, եւ ես` անարժան ծառայս ծառայիցդ աստուծոյ Յոհաննէս ստացայ զսուրբ գիրքս զայս ի հալալ վաստակոց իմոց եւ ետու գրել զսա յ[իշատ]ակ հոգոյ իմոյ, եւ ծնօղացն իմոց Սիրանոսին եւ Խաթուն-Մէլէքին, եւ զաւակին իմոյ  Աստուածատրուն, եւ կենակցին Գօնգուլին, եւ զաւակացն Շահփաշին եւ Խաթունփաշին, եւ եղբարցն Յովանէսին, Կարապետին եւ Ջանիբէկին, եւ եղբօրորդոցն Մէլէքին, Գօրգուն եւ Խալիֆին, եւ ամենայն զարմից նոցին, այլ եւ Դովլաթշին եւ  Ասպահանշին եւ Յակոբշին, եւ կենակցի Դովլաթշին` Իփար-Խաթունին, եւ մօրն Ասան-Խութլուին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, ամէն:

Դարձեալ, աստուած-ողորմի ասացէք Խութլու-Մէլէք խաթունին, եւ որդոյն խոճա Սքանդարին, եւ կենակցին Սուլտանին, եւ նոցին զաւակաց, ամէն:

Գրեցաւ սա ի թվականիս Հայոց ի Ջ եւ ի ԺԴ. (1465), ի հայրապետութիւն տեառն Ստեփանոսի եւ ի Սմբատայ թագաւորին: Արդ, եւ ես`  Յոհանէս ստացայ զսուրբ գիրքս զայս յիշատակ հոգոյ իմոյ եւ ետու զսա նըւէր եւ ընծայ ի դուռն սուրբ տաճարացն` սրբոյն Յովհաննիսի եւ Ամենափրկչին, զի հանապազ ընթերցին մանկունք եկեղեցոյ, որ են այժմ սպասաւոր սուրբ եկեղեցոյն` տէր Աստուածատուրն եւ տէր  Կիրակոս, եւ ով որ յետ ձեզ լինի. խնամով պահեցէք եւ զիս անպարսաւ թողէք, զի կար մեր այս էր…:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Լեյդենի համալսարան, Or. 5521, Ֆ. Մակլեր, Ցուցակ, հմր. 61, էջ 145-146

 

Լրացնող

Վայր` Աղթամա՞ր

 

Արդ, գրեցաւ… ի քաղաքս Սիս, ընդ հովանեաւ սուրբ Նշանիս, ձեռամբ Հեթմոյ քահանայի, եւ ըստացաւ զսա տէր Սահակ եպիսկոպոսն: Եւ յետ սորա անկաւ սա յայլ ոք եւ եկեալ հասաւ մի[ն]չեւ ի տէր  Զաքարիա կաթողիկոսն ամենայն Հայոց, զոր ըստացաւ զսա եւ ետ եղբաւրորդոյն իւրոյ Սըմբատ թագաւորին, եւ նա ծախեաց. եւ ըստացաւ զսա սրբասէր եւ բարէմիտ եւ հեզահոգի կրաւնաւորն Յովաննէս եւ մայրն իւր Փաշամէլիքն

  ի Մ. (200) եւ ի Ժ. (10) թանգա, ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրեանց, եւ ետուն վերըստին  զարդարել զսա ոսկով եւ արծաթով, որպէս եւ տեսանէք, իսկ, ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց Ծերունին եւ  Փաշամելէքին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց: Վասն որոյ աղաչեմ ըզհանդիպողքդ սըմա տեսութեամբ կամ ուսմամբ` լի բերանով եւ ուղիղ մըտաւք աստուած-ողորմի ասացէք ստացաւղի սորա Յովաննէս կրաւնաւորին, եւ բարի ծընաւղաց իւրոց` հաւրն Ծերունին եւ մաւրն  Փաշամելէքին, եւ եղբաւրն Կարապետին, եւ քըւերցն իւրոյ Արմանի-Խաթունին եւ Մուդան-Խաթունին եւ Թավրէզ-Խաթուն[ին], եւ համեստ եւ հարկեւոր հարսին իւրո Խոնծայ-Խաթունին:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր եւ զերախտաւոր քեռին ըզտէր Ստեփաննոս արհեպիսկոպոսն, որ մականուն Գաւզալ կոչի, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորքն` զկենդանիքն եւ ըզհանգուցեալքն յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք սոցա, ամէն:

Յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զհըռչակաւոր եւ զանուանի նըկարողն ըզտէր Մինասն, որ նըկարեաց ըզսուրբ տնաւրինականքս, որ կա ի սմա: Ընդ նոսին եւ զիս զմեղաւոր ծառայս աստուծոյ, որ զսակաւ շարակներս գծագրեցի ՋԺԴ. (1465) թվ. ի հայրապետութեան տեառն Ստեփաննոս նորընծայ կաթուղիկոսի: Եւ ինքն Քրիստոս աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց ամենեցուն, առհասարակ, ողորմեսցէ ստացողին Յովանէս կրաւնաւորին, եւ Փաշին, եւ գըծողին, եւ ծաղկողացն, եւ կապողին, եւ աստուած-ողորմի ասողին, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

ՍՑՎ 226 (41), հտ. Բ, էջ 419

 

Գրիչ` Թումայ

 

ա

 

Մանաւանդ ստացող սուրբ գրոյս զպարոն Սըմբատն, եւ զծնողսն իւր զամիր Գուռջիբէկն եւ զԴունիա-Խաթունն, եւ զհաւրեղբայրն զտէր Զաքարի կաթողիկոսն, զկենակիցն (Սմբատայ) զԲեկի-Խաթունն, եւ զնախնիքն ամենայն, եւ  զԹումայ մեղսաթաւալ գծողս, զկարդացողսն եւ զլսողսն, եւ զաստուած ողորմի ասողս (յիշեցէք ի տէր):

 

բ

 

Ողորմած աստուած Յիսուս Քրիստոս, ողորմեա ամենայն հաւատացեալ քրիստոնէից, եւս առաւել ստացողի սուրբ գրոցս Սըմբատ թագաւորին, եւ ծնաւղաց նորին` պարոն Գուռջիբէկին եւ Դունեա-Խաթունին, եւ հաւրեղբաւրն տէր  Զաքարիա կաթողիկոսին, եւ կենակցին Բեկի-Խաթունին եւ քըւերն Խանում-Խաթունին, եւ նախնեաց ամենայնի, եւ Թումայ մեղսաթաւալ գծողիս, կարդացողացն եւ լսողաց եւ աստուած-ողորմի ասողաց:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հ. Յ. Քօսեան, Ցուցակ հայերէն ձեռագրաց Արծնեան վարժարանի ի Կարին, հմր. 55 (863)

 

Գրիչ` Հայրապետ

Վայր` Աղթամար

 

… Ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի կաթողիկոսի, ի դառն եւ վշտալից ժամանակիս, յորում ի խիստ եւ ի նեղութեան եւ ի չար ծառայութեան կամք ազգին նետողաց, զի յոյժ կեղեն եւ կեղեքեն զազգս քրիստոնէից:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 982

 

Նուիրատու` Ղարիպշայ-Ստեփանոս

 

Ես` Ղարիպշայ սուտանուն մուղդասի նուիրեցի գանձս աստուածային սուրբ աթոռոյս սուրբ Խաչիս Աղթամարայ, ձեռամբ նորընծայ հայրապետիս մերո` տեառն տէր Ստեփաննոսի կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց եւ պարոն Սըմբատայ, եւ տէր  Ստեփանոս արքեպիսկոպոսիս, որ մականուն Գօզալ կոչի, եւ սուրբ կրօնաւորացս տէր Յոհանէս փիլիսոփայի, եւ տէր Աւետիս փիլիսոփայի, տէր Հէրապետ փիլիսոփայի, եւ տէր Ստեփաննոսի փիլիսոփայի, տէր Ստեփաննոս մուղդասի փիլիսոփայի, եւ տէր Յուսէփի, տէր Մինաս քաջ նկարող սորին, եւ տէր Ներսէսի, տէր Մկրտչի, եւ տէր Գրիգորի, տէր Յակոբի, տէր Յովանիսի, , եւ տէր Սարգըսի, եւ քահանայիցն` տէր Առաքելին, եւ տէր Մկըրտչին, տէր Վարդանին, եւ տէր Թումին, եւ տըւաք զսայ գանձ անկողոպտելի եւ կտակ անդառնալի ի դուռս սուրբ աթոռոյս` սուրբ եւ գերահրաշ սուրբ Խաչիս, եւ մանկունք սուրբ աթոռոյս վայելեսցեն զաստուածաշունչ գիրքս, եւ կարդան ըստ կարգի, եւ աստուած-ողորմի ասեն  Ղարիպշայ մաղդասուն եւ իւր ծնօղացն: Եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Խաչիս, թէ ի հայրապետաց, թէ յեպիսկոպոսաց, թէ ի կրօնաւորաց, թէ ի քահանայից, թէ ի մերոց, թէ յօտարաց: Եւ էն մարդն, որ յանդըգնի եւ հա նէ զսա արտաքս` դատի ի Քրիստոսէ եւ զվարձն զՅուդային առնու եւ զանէծքն եւ զԿայենին եւ զխաչահանուացն, ամէն:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 7661

 

… Սորին բարեխօսութեամբն տէր Յիսուս` զաթոռակալ Աղթամարայ զտէր Ստեփանոս կաթողիկոսն դասակից արա ամենայն սուրբ հայրապետացն, եւ ես առաւել զստացող գրոցս` զդարբին  Վարդան եւ զծնօղքն իւր, եւ աստուած-ողորմի սոցա եւ մեղաւոր գծողս եւ մերոցն…:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Ալիշան, Հայկարան, Ալիբունար գիւղ

 

Գրիչ` Աստուածատուր

Վայր` Խլաթ

 

Յամին ՋԺԴ. (1465) թվ. ի Խլաթ քաղաքի, ընդ հովանեաւ սուրբ Խորանացն, ի հայրապետութեան Էջմիածնի տեառն Արիստակիսի, ձեռամբ Աստուածատրոյն եւ Կիրակոսին, ի խնդրոյ Յովհաննէս քահանայի…:

 

ՄԱՇՏՈՑ

«Թորոս Աղբար» Ա., էջ 77, Ջիլէի եկեղեցի

 

Գրիչ` Թովմայ

Վայր` Խալկին գիւղ

 

… Ո՜վ սուրբ ընթերցող, անմեղադիր լեր, զի ծածուկն եւ շտապն այսպէս լինի բանն. վասն յիշելոյ է պիտանի. եւ մեք ազգի ազգի եւ յոյժ տարաբերիմք: Զմեռեալս հոգւով յիշեա, ո՜վ ժառանգող:

 

ԵԴՏԼԴԼՏ ՑՌՌԻՍԻՍՒՆ

որ ՋԺԴ. (1465), գեօղն որ կոչի Խալկին, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, ամէն: Եւ զիս` զանպիտան զտէր Թովմայն, որ աշխատեցայ եւ գրեցի զտառս: Ով որ զիս յիշէ նա աստուած զինքն յիշէ յերկնից արքայութիւնն, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Փիրղ. Նօտ. 223, Երզնկա` ս. Կիրակոսի վանք

 

Գրիչ` Աստուածատուր

Վայր` Տիրաշէն

 

Գրեալ յԱստուածատուր երիցէ, ի թվ. ՋԺԴ. (1465), ի հայրապետութեան տէր Սարգսի, ընդ հովանեաւ սուրբ աթոռոյս, որ կոչի Տիրաշէն:

 

ՃԱՇՈՑ

Նիկոմեդիոյ առաջնորդարան, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Զաւրվար

Վայր` Տիւրիկ

 

Ի թվ. Հայոց ՋԺԴ. (1465) հոկտեմբեր ամսոյ ի ԺԱ. (11), ի քաղաքիս որ կոչի Տիւրիկ, ի սպասաւորութիւն սուրբ Սարգսի զինաւորին… ձեռամբ  զաւրվար սուտանուն երիցուն…: Յիշեսջիք զանարժան գծողս եւ զծնողսն իմ զՍտեփանոս քահանայս… որ աւգտեցաք ի նմանէ զգրոց բովանդակ նկարելն եւ զկապելն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 221-222, Մարզուան, ս. Աստուածածնի եկեղեցի

 

Գրիչ` Թորոս

Վայր` Երուսաղէմ

 

… [ԳրեցաւԹ ՋԺԴ. ամի յաբեթական տումարի տոհմիս (1465), ի սուրբ եւ աստուածակոխ քաղաքս Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Յակոբայ դամբարանի` որդւոյն Զեբեդեայ առաքելոյն… ձեռամբ Թորոս աբեղայի…:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ ՄԵԿՆՈՒԹԵԱՆՑ

Երեւան 4834

 

Գրաւ դնող` Յոհան

 

Ի թվին Ջ. եւ ԺԴ. (1465) ես Յոհան աբեղայս առի Ժ. (10) կարմիր փող ի Սարգիս վարդապետէն ի փոխ, եւ զգիրս գրաւ դրի առ նա մինչեւ զփողերն տանք եւ զգիրքս առնունք, տէր  Յովանիսին վկայութեամբ գրեցաւ գիրս, հոկտեմբեր Է. (7):

 

ԱՂՕԹԱԳԻՐՔ ԹՈՎՄԱՅԻ ՄԵԾՈՓԵՑՒՈՅ

«Արարատ», 1905 թ., էջ 734, Կիւմուշխանէ

 

Գրիչ` Ազարիայ

 

Գրեցաւ սա ի թուականիս մերում ՋԺԴ. (1465), ձեռամբ մեղապարտ եւ անարժան երիցու Ազարիայի…:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 1618

 

Գրիչ` Թումայ

 

ա

 

… Գրեցաւ ձեռամբ Թումայի սուտանուն աբեղայի եւ գործ[ով] ոչ. ի թվ. ԹՃԺԴ. (1465), քաղոց, յաղաչեմ յիշել ի տէր:

 

բ

 

Քեզ երանի, որ հանդիպիս յայսմ ահեղ նաւակատեաց սուրբ Խաչիս եւ պայծառ եւ շարադրեալ բուրաստանիս. եւ լի սրտիւ սուրբ զխաչն յիշես` ծնդրիկ ածես. յիշեա  զԹումայ մեռեալ հոգիս ի սուրբփ աղաւթըս քո. զիս յիշեսցես եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՌԱԿԱՑՆ ՍՈՂՈՄՈՆԻ

Երեւան 4211

 

Նուիրատու` Իսրայէլ

 

Յիշատակ է գիրքս Իսրայէլին, Միքայէլին, Առաքել վարդապետին: Ես Իսրայէլս տուաք զգիրքս Սարգիս վարդապետին, յիշատակ մեզ եւ ծնօղաց մերոց:

Դարձեալ աղաչեմ, որք կարդայք կամ աւրինակէք յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Թվ. ՋԺԴ. (1465):

 

ԺԱՄԱԳԻՐՔ ԵՒ ՏՕՆԱՑՈՅՑ

ՍՑՀ հտ. Ա. 111, էջ 190

 

Գրիչ` Սամուէլ

Վայր` Մանիլայ

 

ա

 

… Արդ, գրեցաւ ի մի տուփ Սաղմոսարանս եւ Աղաւթամատոյցս եւ Պատարագս եւ Տաւնացոյցս ընդ հովանեաւ սուրբ Նշանին Մանիլոյ եւ Սուրբ լուսո, ձեռամբ բազմամեղ եւ [ան]արհեստ գրչի Սամուէլի, թվ. ՋԺԴ. (1465) փետրուարի Զ. (6): Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս ձեր զհայրն իմ զՏիրացու քահանայն, եւ զմայրն իմ, եւ զուսուցիչն իմ  զՅովանէս քահանայն, եւ զիս զանպիտանս, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր սուրբ արքայութիւնն: Եւ անմեղադիր լերուք ամենայն պակասութեան գրիս եւ սղալանաց:

 

բ

 

Ո՜վ սուրբ քահանայք, աղաչեմ զձեզ վասն սիրոյն Քրիստոսի, յորժամ մատուցանէք զսուրբ եւ անմահ պատարագն` յիշեցէք զմեղապարտ գրիչս զՍամուէլս եւ զհայրն իմ զՏիրացու քահանայն:

Գրեցաւ թվ. ՋԺԴ. (1465):