Հայերէն Յիշատակարաններ

       1358
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Երեւան 2087
      
       Գրիչ ` Յովանէս
      
       Արդ, ի վերջին ժամանակիս եւ յերեկոյացեալ աւուրս եղեւ աւարտումն աստուածախաւս գրոցս ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Յովանիսի, ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, ամէն : Ո՜վ գերամաքուր միտք եւ սրբաս էր հոգիք եւ ամենայն առաքինութեամբ զարդարեալք` հարազատ եղ[բարք ] եւ կուսակրաւն քահ[անայք ], յիշեցէք զտառապեալ հոգիս զՅով[անէս ] յերկնաթռիչս յաղ[աւ ] թս, եւ թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ բազում յանցանաց իմոց, եւ աստուած մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի ամենայն սրբոց աղաւթիւք , ամէն:
      
       Արդ, գրեցաւ աղաւթական գիրքս այս ի յայսմ ամի, յորում էր թիւն Հայոց ՊԷ. (1358), յորժամ զչար իշխանն Աշրաւ կոչիւր, ի խնամոցն աստուծոյ եկն թագաւորն հիւսսային, որոյ անուն Ջանիբէկ կսչիւր, եւ եբարձ զկարապետ Նեռինն ի կենաց, եւ եղեւ դադարումն չարեաց նորա:
      
       ՍԱՆԴՈՒՂՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՅԻՆ ԵԼԻՑ,
      
       ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ԿԼԵՄԱՔՍԻ
      
       Երեւան 5202
      
       Գրիչ ` Գրիգոր
      
       վայր` Աւընդանց գիւղ
      
       ... Ի թուաբերութեանս յոբելեն հայկազեան տումարի ՊԷ. (1368) կատարել յանգեցաւ գիրքս այս սանդուխտ կոչեցեալ, շնորհաւք եւ կարողութեամբ աստուծոյ, ձեռամբ նուաստ եւ անարհեստ մեղսամակարդ Գրիգորի քահանայի, որ չեմ արժանի, թէ կոչեցել քահանա, ի գեաւղս, որ կոչի Աւընդանց , ընդ հովանեաւ սրբուհոյ Աստուածածնիս եւ սուրբ Գէորգա զաւրա[վարի, ի խնդրո՞յ ] կրաւնաւոր սուրբ եւ մաքուր ամենայնի Սարգսին, որ ստացաւ զսա ի խալալ ա րդեանց իւրոց յիշատակ իւրն եւ ծնողաց իւրոց, եւ որ կարդայք կամ աւրինակէք, յիշեցէք զհայր Սահակ, եւ զՍտեփանոս աշակերտն նորա, եւ զԿարապետն
      
       նրբամիտ կրաւնաւորն, որ բազում աշխատեցան եւ աստուած զձեզ յիշէ, զ[Ատոմ ] սրբամիտ քահանայ, եւ զԴաւիթ քահանա, եւ զՈվաննէս, եւ զԹադէոս, եւ զփցուն գրիչս, եւ զհայրն իմ, եւ զեղբայրսն իմ: Անմեղադիր լերուք, այս ի հարկէ եղեւ առաջին գիր, եւ այլ չեմ արարել: Ժամանակս այս է, որ Ղաւչին տարաւ զմե[զ ... ] զՎան (՞ ), խիստ դառնութիւն էր ժամս:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Վենետ. 112 Ցուց. Ա. էջ 500
      
       Գրիչ ` Յովանէս
      
       վայր` Ղրիմ, Կօքսու նորաշեն քաղաք
      
       ... Արդ, աստանաւր յանգ ելեալ կատարեցաւ սուրբ աւետարանս ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ , հոգեկիր եւ գերիմաստ վարդապետին եւ քաջ րաբունոյն Գէորգեա [Սկեւռացւո՞յ ], ի թվ. Հայոց ՊԷ. (1358), նոյեմբ[երի ] ԻԸ. (28), ձեռամբ իմով` նուաստ եւ տգէտ, [յ]ոգնամեղ եւ անիմաստ, թարմատար եւ փցուն գրչի Յովանէս կր[աւնաւոր]ի ...: Եղեւ զրաւ սուրբ գրոյս ի յաշխարհիս Հոնաց, ի նորաշէն քաղաքս, որ կոչի Կօքսու, ընդ հովանեաւ նորաշէն եկեղեցւոյս սուրբ Գրիգորի Լուսաւորչին: Արդ, որք ընթեռնոյք կամ աւրինակէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս նոյն զգրող գրոյս, զնկարողս եւ զկազմող սուրբ աւետարանիս, զբազմամեղ, սուտանուն զՅով[անէս ] կր[աւնաւոր]...:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 7435
      
       Գրիչ ` Նատեր
      
       վայր ` Սուրխա՞թ
      
       ա
      
       ... Արդ, յամի թուաբերութեան կենարարին մերոյ, որդւոյն աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի յայտնութեանն ՌՅԿ. (1360) եւ ի Հայկազնեայ տումարի` ՊԷ` (1358) եղեւ զրաւ գրչութեանս այսմ հոգիանորոգ եւ պայծառափառ եւ աստուածապատում մատենիս ...: Զայս փառաւոր
      
       մատեանս տեսեալ աստուածահաճոյ ընտ||րեալ կրաւնաւորքն Յովաննէս եւ Յոհաննէս` եղբարք հարազատք եւ որդիք ճշմարիտ քահանայի Վարդանայ` փոխեցելոյ յաստեացս...:
      
       Արդ, որք հանդիպիք այսմ մատենի կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զՎարդան քահանայ, եւ զամուսինն իւր զՇարեր` զփոխեցեալսն ի Քրիստոս, եւ զքոյրքն իւր` զԳրոցն, եւ զԾաղիկն , զՄանիարն, զԽասխաթունն, զԽերխաթունն, զԲաւնբաւսն, զՓոքրտիկինն, զԹամարն, զՅովաննէս երէցն,
      
       զԹիմայն, զՎարդապետ երէցն, զԽելաւքն, զՍերովբէն, զԳրիգորն, զՅոհանն, զՍտեփանոս աբեղան, զՅովանէս երէցն, զՄուլքան, զՀռիփսիմէն եւ զայլ ամենայն ազգայինսն` զկենդանիս եւ զննջեցեալսն զկրաւնաւորացն Յովաննիսին եւ Յոհաննիսին, եւ թողութիւն մեղաց եւ սխալանաց հայցեցէք յաստուծոյ:
      
       Ընդ յիշեցելոցս եւ ստացողաց մատենիս յիշեցէք զանիմաստ գրիչս զՆատեր, զառածեալս մեղաւք եւ զծերացեալս անիրաւութեամբ, եւ զամենայն ազգայինսն իմ` ծնողաւք, եւ եղբարբք, եւ քւերբք, եւ տղայաւք, եւ թողութիւն խնդրեցէք յաստուծոյ վասն մեր, զի եւ ձեզ ողորմեսցի, եւ ինքն աւրհնեալ եղիցի յաւիտ[եան]:
      
       բ
      
       Նւաստ գրիչս եւ անպիտան,
      
       զձեզ աղաչեմ որդիք մարդկան,
      
       Այս հրաշալի տաւնիս պաշտման,
      
       որք ընթեռնուք զայս ներբողեան,
      
       Տուք աւրհնութիւն աղերսական
      
       աստուածային հոգւոյն բղխման,
      
       Եմ ես կարաւտ ծարաւական
      
       ձերոյ խնդրոյ ինձ թողութեան
      
       Րամեալ բոլոր եւ կատարման
      
       զձեզ յիշել արէք արժան:
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Վրաց. թանգարան, համար 34
      
       Գրիչ` Աւետիս որդի Նատերի
      
       վայր ` Սուլխաթ
      
       ... Սովին կերպիւ եւ ձեւով եղեալ շնորհընկալ ի հոգւոյն այրս աստուածակոչ Վարդան միայնացեալ, առեալ յանձն զնախատինսն Քրիստոսի զփարթամաբեր աղկաղկութիւն, կորզեցաւ ի բնաւին ընչից կենցաղոյս հիւթականի, զատեալ հեռացեալ եւ աւտարացեալ ի բուն բնակութենէ, ի սիրելի բարեկամաց, ի յարազատ եղբարց, համախորհուրդ սննդակցաց, ի գա հոյից բարձակցաց իջեալ, խոնարհեալ, որպէս մանուկ սարտուցեալ ի ստենէ ոչ գնալ ընդ մեծամեծս եւ ի սքանչելիսս, ոչինչ բերելով թոշակ ինչ ապրանաց մարմնոյ, բայց միայն զխաչն պարծելի տեառն Յիսուսի, ըստ Պաւղոսի, դիմեալ հասանէր ի բուն բնակութենէ իւրոյն կայանի` ի քաղաքէ Համիան կոչեցելոյ, բազում գաւառաւք, բարձրաբերձ լերամբք, ահագնատեսիլ ծովօք զանց արարեալ, հասանէր անշունչ կառաւք ընդ երեսս երկնագոյն
      
       դաշտին չու արարեալ, գայ ի կողմնս հիսւսոյ` յաշխարհս Հոնաց, ի մեծահռչակ եւ հոյակապ քաղաքս Սուլխաթ կոչեցեալ: Եւ ըստ բնական սիրոյն կրաւնիցս մերոյ, զոր ունէր յոգւոջ, որ էր ուսեալ ի հարց
      
       իւրոց, տենչայր ծանաւթանալ գրոց ընթեռնլոյ, || եւ զի մերոյս լեզուի անընդել էր, եւ հարկ ուսմանն անցեալ, հոգայր միշտ, թէ որպէս հասցէ խնդրոյն. ապա խորհուրդ բարի ի միտ բերեալ ի տեառն թելադրու թենէ, որ ասէ թէ ոչ դարձջիք եւ եղիջիք որպէս զմանուկ` ոչ մտանէք յարքայութիւն երկնից, նախ ի մեղաց դարձեալ ի տղայական անմեղութիւն, եւ ապա, իբրեւ մանուկ տհաս խոնարհեալ ի բարձրութենէ մեծանձնութեան իւրոյ, գրէ տախտակ սիղոբայից եւ ուսանի բազում ջանիւ եւ փութով: Իսկ որ զ կամս երկիւղածաց իւրոց առնէ` տէր, շնորհս ետ դիւրաւ ուսանիլ ընդ գրոյն եւ զլեզուս մեր, եւ ուսեալ զսաղմոսսն Դաւդի եւ զկարգեալ աղաւթսն քարոզանովքն, եւ ուրախութեամբ երգէր զուարթանման աննիհր աչաւք եւ անհանգիստ իրանամբք, եւ խնդրէր գտանել զյարկս աստուծոյ Յակոբայ, գըտեալ զճաշակ բանից աստուծոյ, որ ի գիրս սուրբս, լաւ համարեցաւ քան զմեղր բերանոյ: Ստացաւ եւ զտառս հոգենորոգ սրբոյ հաւրն մերոյ Գրիգորի զուարթանուն հսկողի եւ ճշմարտաբան վարժապետի Նարեկայ մեծափառ բարձրապատիւ ուխտի վանապետի, ի դաստիարակութիւն անձին իւրոյ, եւ յիշատակ հոգւ ոյ իւրոյ, եւ ծնողաց եւ եղբարց եւ երախտաւորաց, հոգւոյ բարերարաց եւ մարմնոյ տածողաց:
      
       Արդ, որք հանդիպիք պատուական եւ սուրբ տառիս տեսանելով, ընթեռնլով եւ աւրինակելով յիշեսջիք ի տէր զստացող սորա զՎարդան սրբասէր, որ այժմ ըստ մականուանութեան Հաճի վերակոչի, եւ զծնողս իւր` զպարոն Վարդեր եւ զԱզգետիկինն, զեղբարսն իւր` զՄելիտոնն եւ զՇնոֆորն, եւ զբնաւ ազգայինսն եւ զերախտաւորսն, եւ թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ յանցանաց սոցա, եւ դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն: Նաեւ զծնող սորա զԱւետիս, եւ զհայրն իմ ուսուցիչ` զՆատեր, եւ զմայրն, եւ զտէր Գրիգոր նորընծայ եպիսկոպոս` զեղբայրն իմ, որ այժմ են ի Բաբերդ, եւ զՍտեփ[անոս ] քահանայ, եւ զքուերսն, եւ զսպասաւոր կենաց մեր յիշեսջիք ի տէր:
      
       Ի թվ. ՊԷ. (1358) գրեցաւ, ի Ղրիմ քաղաքի, ի Հողետներս վերի, ընդ հովանեաւ սուրբ Խորանոցս, սրբոյն Սարգսի եւ այլ սրբոցս, խան Պերտին էր:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ ԵՒ ՃԱՇՈՑ
      
       Հալէպ, սբ. Մնկ. 54. Սիւրմ. Ցուց. հտ. Ա. էջ 118
      
       Գրիչ ` Աւագ
      
       վայր ` Երուսաղէմ
      
       ... Յամի ութհարիւրերորդի եւթներորդի մեծ թուական[ի]ն մերոյ (1358) գրեցաւ լուսաիղձ եւ կենսակիր աստուածաւանդ, աստուածախաւս սուրբ աւետարանս ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ի դրունս սուրբ եւ փառաւոր տաճարիս Քրիստոսի սուրբ Հրեշտակապետաց, ձեռամբ անարժան եւ մեղսաթաւալ փանաքի եւ անարհեստ գրչի, սուտանուն տէր Աւագ իրիցու, ի խնդրոյ աստուածարեալ եւ սրբասէր կրաւնաւորացն Գրիգորի եւ Սիմէոնի, որ եւ ետուն գրել զսա մեծաւ փափաքանաւք յիշատակ Գրիգորի, ծնաւղաց իւրոց` հաւր իւրոց` Գանձէ եւ մաւր իւրոյ` Ճոհարի, եւ եղբարց իւրոց` Կարապետի, Կարպիասի, եւ քերցն իւրոց` Տիկնացի, Գոհարի, Մարխաթունի եւ Մինայի, Սիմէոնի, եւ ծնողաց իւրոց, հաւր իւրո` Սարգսի եւ մաւր իւրո` Քնքուշի, եւ եղբաւր իւրո` Մարտիրոսի, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրեանց...:
      
       Արդ, թէպէտ որ անարհեստ էի գրչութեանս` փանաքի եւ անյարմար , այլ հանդիպեալ լաւ եւ յընդիր աւրինակի, որ գրած էր Ստեփանոս Գոյ ներ-Երիցանց, այն որ լի էր եւ պատարուն յարուեստ գրչութեան եւ ընդ բնաւս հռչակեալ, նաեւ բանիւ կատարեալ եւ հոգւով լցեալ, որպէս եւ ահա յայտնի է իմաստնոց եւ ստոյգ գիտողաց, զի լի եւ կատարեալ է արուեստիւ, ի բանս, ի բառս, ի լծորդս, եւ ի բացատս, եւ ի տրոհմունս առոգանութեանց...:
      
       ԿՈՉՈՒՄՆ ԸՆԾԱՅՈՒԹԵԱՆ ԿԻՒՐՂԻ
      
       Երեւան 4391 եւ Թաւրիզ, Բերդաթաղ , 34, Աճառյան, Ցուցակ, էջ 28 -29
      
       Գրիչ ` Յակոբ
      
       ա
      
       Զունայնս ի բարեաց եւ զթափուրս ի գործոց` զՅակոբ սարկաւագ գրող սորայ, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զամենայն ազգայինսն յիշեսցիք ի Քրիստոս, ո՜վ բարեմիտ ընթերցողք, ընդ նմին եւ զհանգուցեալքն առ Քրիստոս, զքեռիքն իմ` զԱռիւծն, եւ զԱմիրն, եւ զՖարմաշան, եւ զԽասպէկն յիշեսցիք առաջի Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ: Թվ. ՊԷ. (1358), ի ապրիլ ամսոյ փոխեցաւ ի Քրիստոս Ֆարմաշան . եւս առաւել ստա-
      
       ցաւղ սուրբ մատենիս զՄինաս կրաւնաւորն իւր զարմաւքն յիշեսցիք ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր:
      
       բ
      
       Զեղկելի եւ զթշուառական անձս` Յակոբ սարկաւագ, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զամենայն ազգայինսն իմ` զկենդանիս եւ զհանգուցեալս յիշեսցիք ի տէր սրտի մտաւք, ընդ նմին եւ զամուսինն իմ զԹարքանն, որ տղայ հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս յոյսն մեր եւ մեզ խիստ եւ անբաւ մաղձանք հասուց, յիշեսցիք առաջի Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ եւ զստացաւղ սուրբ մատենիս զՄինաս կուսակրաւն կրաւնաւորն...:
      
       գ
      
       Զկարաւտ ողորմութեան եւ զմեղաւոր գրիչ Յակոբ սարկաւագ, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զամենայն ազգայինսն իմ յիշեսցիք առաջի Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ: Ընդ նմին եւ զքեռիքն իմ` զՅովհանէսն եւ զՅակոբն եւ զՅոհանն, իւրեանց զաւակաւքն յիշեսցիք ի տէր, եւ զստացաւղ սուրբ մատենիս զՄինաս կրաւնաւորն յիշեսցիք ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր:
      
       դ
      
       Զմեղաւոր խաւարեալ ոգիս եւ զբազմասխալ գրիչս Յակոբ սարկաւագ ... ընդ նմին եւ զեղբայրն իմ զԽաչերեսն, եւ զքոյրն իմ զՓաշայ խաթունն, եւ զփեսան իմ զԱբրահամն...:
      
       ե
      
       ... Ընդ նմին եւ զհաւրաքոյրն իմ զՄարթայ խաթունն, զիւրեանց զարմաւք...
      
       զ
      
       ... Ընդ նմին եւ զմաւրաքոյրն իմ զԱսլիմելիքն եւ զիւր տանուտէրն` զԽութլուպէկն, իւրենց զարմաւքն, եւ զմիւս մաւրքոյրն իմ զԽասմելիքն` իւր զարմաւքն...:
      
       է
      
       ... Ընդ նմին եւ զհամեստ հարսներն իմ, որ են ինձ քեռեկինք` զԽութլումելիքն եւ զՈւսլումելիքն` իւրեանց զարմաւքն...:
      
       ը
      
       ... Ընդ նմին եւ զհանգուցեալ պապն իմ զտէր Յակոբ, եւ զմամն իմ զՏովլաթ խաթունն, եւ զհաւրքուրն իմ զՄամուշ, որ կուսութեամբ գնաց առ Քրիստոս:
      
       թ
      
       ... Ընդ նմին եւ զհանգուցեալն առ Քրիստոս զպապն իմ զԱվրամն, եւ զմամն իմ զՍարայխաթունն, եւ զիւր եղբարքն` Զաքարէ աղան եւ զԱլէքսանոսն, եւ զիւր քուրն Մամայխաթուն, եւ զԽիաթխաթուն...:
      
       ժ
      
       ... Ընդ նմին յիշեսցիք ի Քրիստոս զհանգուցեալ կնքահայրն իմ զՅակոբ ոսկերիչն, որ էր ինձ աւազանին հայր, եւ զկնքամայրն իմ զԽէրխաթունն, իւրեանց զարմաւքն...:
      
       ժա
      
       ... Ընդ նմին յիշեսցիք ի տէր զամուսինն իմ զԹարքան, որ տղայ հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս յոյսն մեր եւ ինձ անմխիթար սուգ էթող. ո՜հ, ո՜հ վշտոյս, որոյ փրկիչն յողորմութիւն շնորհեսցէ իւր միւսանգամ գալըստեանն, եւ նմա փառք...:
      
       ժբ
      
       ... Եւ զհայրն իմ զՍիմեւոն եւ զմայրն իմ զՆազմելիք...:
      
       ժգ
      
       ... Կատարեցաւ գիրխս ընձայնութեան, որ ի սրբոյն Կիւրղոյ է ասացեալ, ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ տեառն մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 7471 (տես նաեւ 1498 թ. )
      
       Գրիչ ` Ստեփաննոս
      
       ... Արդ, յամի թվաբերութեան կենարարին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ՌՅԿ. (1360) եւ ի Հայոց ազգիս մերոյ տումարի ՊԷ. (1358) եղեւ զրաւ գրչութեան այսմ փառաւոր մատենիս, ձեռամբ նուաստ իրիցու Ստեփաննոսի, ի խնդրոյ աստուածասէր եւ բարեմիտ մանկանն Շահնշին, յիշատակ իւր, եւ ծնողացն իւրոց, եւ եղբարցն, եւ քւերցն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն` պապոյն իւրոյ Հոռոմշին, եւ Պետկանն, Եղիզրայ, Մանկտաւգին, Նորտնկին, հաւր Շահնշին` Խնկանն, Կաւստնդնայ, եղբարց սորա` Նորշահին, Վահրամշին, Ամի[ր]շին, եւ դեռաբոյս եղբաւրորդւոյն իւրոյ Մկրտիչ դպրի , եւ քւերց իւրոց` Թանկտիկնայ, Մինատիկնայ, Զարդեկին, Նարխաթունին, եւ կողակցին իւր Վարդտիկնայ...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Մաքսուդ. Ցուց. Աքուլիսի, 18, Արարատ, 1911, էջ 563
      
       (տես նաեւ 1593 թ. )
      
       Գրիչ ` Կարապետ
      
       ... Եւ իմով տկարացեալ բնութեամբս` բազմամեղ եւ անարժան սուտանուն Կարաւպետ կրաւնաւորի գրեցի զսա թուաբերութեանս Հայոց յութհարիւրերորդի եւթներորդի (1358): Զոր աստուածասէր եւ հաւատարիմ կին ոմն անուն Թանկխաթուն, յոյժ փափագմամբ սրտիւ ստացաւ զսուրբ աւետարանս ի հալալ արգեանց իւրոց...:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք եւ աւգտիք ի սմանէ յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զստացող սորա զԹանգխաթունն, եւ զծնաւղսն, եւ զայրն նորա զՅովաննէս. ընդ նոսին եւ զանյիշելի գրիչս` զԿար[ապետ ], եւ զմեր ծնողսն, եւ զեղբարսն, եւ զԶաքարիայ ծաղկող, եւ Քրիստոս աստուած, որ տուողն է, ի տուրս ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն: