Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6319

 

Գրիչ` Մելքիսէթ

Վայր` Բասեն, Էգէպատ գիւղ

 

… Յամի յինն հարիւր քսան եւ վեցերորդի թուականութեանս Հայոց (1477) գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարժան եւ անարհեստ գրչի Մելքիսէթ սուտանուն իրիցու, որ անուամբս եմ կոչեցեալ եւ գործովս ոչ, ընդ հովանեաւ սուրբ Փրկչիս, ի գաւառս  Բասենոյ, ի գիւղս որ կոչի Էգէպատ, ի դառն եւ յանբարի ժամանակիս, որոյ արդարութեանն կողմն հակեալ էր եւ անիրաւութիւն եւ անկարգութիւնն ամենայն ուրէք զաւրացեալ, եւ ուր ուրէք գտանէր ճշմարտութիւն վասն ծովացեալ մեղաց իմոց, ի բազմանալ անաւրինացն եւ ի նուազել քրիստոնէիցն, ի թագաւորութեան Վրաց  Բագրատա, եւ ի յաթաբեկութեան Ղաւրղաւրէի, եւ ի ղանութեան տաճկաց թոռինն Աւթմանա` Ուզուն-Հասանին:

Ի թուականութեանս Հայոց Ջ. եւ ԻԵ. (1476) ամի, ամսոյն սեպտեմբերի ժողովեցան անթիւ զաւրքն տաճկաց եւ գնացին ղազա ի Վրացտուն, եւ իջեալ բանակեցաւ առ ափն Քուռ գետոյն, ի քաղաքն Փայտակա[րա]ն, որ այժմ ասի  Տփխիս, եւ սփռեաց զաւրսն իւր յաշխարհն Վրաց, եւ հասեալ մինչեւ ի սահմանս Ափխազից, եւ ելեալ ի կատար լերինն Կովկասու, եւ անդի ժողովեցին բազում աւարս եւ գերիս ի մի վայր, եւ շատ ոճիրս գործեաց: Քանզի ԼԲՌ. (32, 000) գերեցան եւ ԽԸՌ. (48, 000) մարդ ի սուր սուսերի մաշեցաւ: Զայս ամենայն մեր լուեալ եւ տեսեալ զարհուրէաք, զի ողորմածն աստուած յանողորմն սուրն մատն[եաց] զազգս քրիստոնէից վասն մեղաց իմոց. քանզի թոյլ ետ ողորմածն աստուած եւ մտեալ սատանա ի սիրտ յանողորմ յազգին տաճկաց եւ կատարեաց զցանկութիւն իւր, զոր տէր աստուած փրկեսցէ զամենայն քրիստոնայքս ի յանաւրինաց եւ ի սատանաի փորձանաց, ամէն, եղիցի, եղիցի:

Նաեւ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, ո՜վ սուրբ ընթերձաւղք սուրբ Աւետարանիս, զստացող սորա զԳրիգորն` զԵղիին որդին, զի յոյժ փափաքանաւք եւ ջերմեռանդ սիրով ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ յ[ը] նչից իւրոց յիշատակ իւր, եւ զաւակաց իւրոց Մխիթարին եւ Հարապետին, եւ դեռաբուս մանկանցն Ազիզբէկին, Եղիին, Մուսէսին, եւ եղբաւրն Սահակին, եւ ծնաւղացն իւրոց` փոխեցելոցն առ Քրիստոս` զհայրն իւր զԵղիէն եւ զմայրն իւր զՄարթան, եւ զայլ ամենայն առուարեան` մերձաւորսն եւ զհանգուցեալսն յիշեցէք առ Քրիստոս…:

Եւ խոշորութեան գրիս եւ սղալանաց անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր:

Այլ եւ յիշեսցիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զփցուն գրիչս զՄէլքիսէթ սուտանուն երէցս, եւ զհայրն իմ զՍիմէոն քահանայն, եւ զմայրն իմ զՂայաթ-Խաթունն, եւ այլ զամենայն արեան զմերձաւորսն իմ` զփոխեցեալքն առ Քրիստոս…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6858

 

Գրիչ` Գաբրիէլ

Վայր` Յովհաննավանք

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն տկարիս հասանել ի յաւարտ գծիս:

Արդ, ի վերջինս ի խումբս բանասիրաց Սիմէոն վարդապետ շրջեցայ ի բազում տեղիս եւ ի գրեանս եւ ժողովեցի զբանք սուրբ եւ լուսապայծառ Մաշտոցս, նախ` վասն ստուգութեան եւ ճշմարիտ աւրինակի, երկրորդ` վասն կարաւտութեան եւ պիտանութեան սորա մեզ` ի կեանս եւ ի մահուն, երրորդ` վասն լուսաւորութեան եւ աւգտութեան նորոգ մանկանց եկեղեցւոյ, չորրորդ` վասն յիշատակութեան մեզ յետ մահու առաջի անմահ թագաւորին եւ բարեխաւս առ աստուած, հինգերորդ` զի յամենայն շնորհաց սորա, որով արժանաւորին մարդիկ, մասնակցեսցէ զմեզ Քրիստոս յոյսն սրբոց իւրոց:

Արդ, գրեցաւ սա ի գաւառիս Արարադեա, ի վանքս Յովհաննու, ի դրան սուրբ Կաթուղիկէի, եւ շնորհաբաշխ սուրբ Կարապետիս, եւ այլ ամենայն սրբոցս` սուրբ Վարշամակի եւ սուրբ Ստեփանոսի նախավկայի աջի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

Գրեցաւ ձեռամբ անարհեստ եւ փծուն գրչի Գաբրիէլ եպիսկոպոսի, ի թվականութեան մեր ՋԻԶ. (1477), ի կաթողիկոսութեան տէր Ոհանիսին, ի յաթոռն սուրբ Էջմիածնին Վաղարշապատու:

Արդ, ցանկացող եղեւ այսմ սուրբ գրոց Մաշտոցիս խաւճա Հանդիկն, եւ ամուսին իւր Խութլու-Խաթուն, եւ զաւակ սոցին դեռաբոյսն Յակոբ: Եւ ետու ընծայ ի սուրբ եւ ի հրաշափառ աստուածաբնակ եւ երկնանման սուրբ տաճարն  Էջմիածինն, յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ վասն արեւշատութեան զաւակին իմոյ Յակոբին:

Արդ, որք կարդայք կամ աւրինակէք յիշեցէք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր խաւջա Հանդիկս եւ զամուսին իմ  Խութլու-Խաթուն: Եւ ոչ ոք ունի իշխանութիւն հանելոյ ի դրանէ սուրբ Էջմիածնին. բայց աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ դասս քահանայից, որ ամէն տօնի զյիշատակարանս կարդայք եւ աստուած-ողորմի ասէք Հանդկանլեւ ծնաւղաց իւրոց, ամէն:

Արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ կամ աւգտութեամբ, յիշեսջիք զստացող սորին զխաւճա Հանդիկն, եւ զամուսին Խութլու-Խաթուն` հանդերձ ծնողօք եւ ամենայն արեան մերձաւորօք, եւ զիմ անարժանութիւն Գաբրիէլ գծողի` հանդերձ ծնօղաւք իմովք յիշեսջիք զմեզ բարի կամօք եւ ջերմեռանդ սրտիւ, եւ թողութիւն խնդրեցէք ի մարդասիրէն աստուծոյ ամենայն յանցանաց մերոց, փրկելով զմեզ յաւիտենից հրոյն եւ արժանի արասցէ անմահ կենացն եւ երկնից արքայութեանն:

Եւ դարձեալ աղաչեմք յիշել ի տէր զփծուն գրիչս Գաբրիէլ եպիսկոպոս, եւ զաշակերտքս մեր զՄարտիրոս աբեղայն, եւ զՂուկաս աբեղայն, որ զթուխտս կոկեաց, եւ սպասաւորն մեր  զԱսր-Մէլիքն յիշեցէք ի Քրիստոս: Եւ ինքն որ առատն է ի տուրս բարեաց ողորմեսցի ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս, ամէն:

 

բ

 

… Բիւր մեղաւք խաւարեալս եւ մահացեալս` զԳաբրիէլ եպիսկոպոս գրիչս, եւ ստացող զխաւճա Հանդիկն, եւ զամուսին իւր, եւ զաւակ սոցին զդեռաբոյսն Յակոբ յիշեցէք ի Քրիստոս:

Թվ. ՋԻԵ. (1476) զգերութիւնն Վրաստանայ, որ Հասան-բէկն գերեցոյց:

 

գ

 

… Վրաստուն, որ Հասանէբէկն գերի արար ԼԲՌ. (32, 000), թվ. [Ջ]ԻԵ. (1476):

 

դ

Ստացողի բարեկամ` Աստուածատուր

 

Պալախաւրցի

Խաւճայ Հանդիկ ու պատուէլի

Դու աստուծոյ ես սիրելի,

Արդունք առնես զամէն բարի,

Աստուած անէ ընդունելի:

Աստուածատուր Պալախաւրցի,

Որ զայս սակաւ բանս ասացի:

Յակոբ մանուկն է քո որդի

Եւ ժառանգորդ իւր հայրենի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Արարատ» 1911 թ. մարտ, էջ 219-220, Ագուլիս

 

Գրիչ` Զաքարիա

Վայր` Աշոտա-ձոր, Յանկիւնեաց վանք

 

… Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվին Հայոց Ջ. եւ ԻԶ. (1477) ամի, ի ձորս Աշոտա եւ ի վանս Յանկիւնեաց, ընդ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչիս, եւ սուրբ Վարդիհաւր գերեզմանիս տես||՞) տաճարիս, եւ սքանչելագործ սուրբ Նշխարացս, ձեռամբ մեղսամած եւ անարժան գրչի Զաքարիաի, ի թագաւորութեան Հասան պարոնի, որ առ ու գերի արաւ զաշխարհն Տփխիս` ԿՌ. (60, 000) մարդ: ԼՌ. (30. 000) ի սուրն անցուցին, ԼՌ. (30, 000)` գերի. վա՜յ ինձ հազար բերան. ի հայրապետութեան տէր Սարգսի: Եւ արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զմանուկս սուրբ եկեղեցւոյ յիշել ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող աստուածաբան սուրբ Աւետարանիս` զհաւատարիմ եւ զհոգեւոր քրիստոնէն  զԱզներն, եւ զկողակիցն իւր զԴըշխոյ-Մէլիքն, եւ հարազատ որդին իւր Մխիթար քահանայն եւ զկենակիցն իւր Գոհար, եւ զորդին իւր Մելքիսէթ քահանայն, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս իւրեանց յիշատակ, եւ ծնաւղաց նոցին, եւ եղբարցն Մարտիրոսին եւ  Յովհաննիսին, պարոն Սէթ սարկաւագին, եւ քվերն նորա Ազըզին, եւ ետուր զսայ նորայընձայ քահանայիս տէր Մխիթարիս…:

Դարձեալ, կրկին աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զպատուական եւ զսրբասնեալ քահանայն զուսուցիչն իմ զտէր Կարապետն, եւ զմիւս վարպետն իմ զտէր Ոնոփրիոսն, որ փոխեցաւ…, եւ զհայրապետն մեր զտէր Գրիգոր եպիսկոպոսն, եւ զտէր Աստուածատ ուր հըարպետն, եւ զտընտեսն` զՀերիքն, որ սիրով հոգւոյն նեղացան եւ սպասաւորեցին սուրբ Աւետարանիս եւ հոգ տարան ի թուղթ նշայել, որ ի յաւել ածելն, որն ի ջրին բերելն, որ եւ ինքն տէր աստուած Յիսուս Քրիստոս անթառամ փառօքն զարդարեսցէ զնորօխք, ամէն: Եւ զիս` զանարժան գրիչս Զաքարէ քահանայս, որ զանուն ունիմ եւ զգործս ոչ` յիշման արժանի արարէք միով աստուած-ողորմիւ, եւ զծնողսն իմ զՄելքիսէդն, եւ զմայրն իմ զՄելիքն, եւ զեղբայրն զՎասիլն, եւ զքոյրն իմ  զՍալի-մելիք, եւ զՏովլաթն, եւ զՄարիամն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն, ամէն: Եւ զՄարկոսն, որ զթուղթն կոկեց, եւ դուք յիշողքդ եւ մեք յիշեցեալքս մասն բարեաց ընկալցուք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մեր[ոյ], ամէն եւ եղիցի:

Աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս յուլիս ամսոյ ի Ե. (5)…:

 

Ձեռս երթայ` դառնայ ի հող,

Գիրս մնայ յիշատակող…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Զաքարիա

Վայր` Յանկիւնեաց վանք

 

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվիս Հայոց ՋԻԶ. (1477) ամի, տեղիս ի Ձորս Աշոտա, ի վանս Յանկունեաց, ընդ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչիս, եւ սուրբ Վարդիհաւր գերեզմանիս, եւ սուրբ Սիոնիս, եւ սուրբ Պետրոսի եւ սուրբ Պաւղոսի, ձեռամբ մեղսամած եւ անարժան գրչի Զաքարիս, ի խանութեան Հասան-պէկին, եւ ի հայրապետութեան տէր Յովհաննիսի, առ դրան սուրբ  Էջմիածնի: Դարձեալ, կրկին աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս զպատուական եւ սրբասնեալ քահանայս Վարդիհաւր զտէր Գրիգոր եպիսկոպոսն, եւ զտէր Հայրապետն, Աստուածատուրն եւ զՀերիք մամն: Եւ զիս` զանպիտան գրիչս Զաքարէս, եւ զուսուցիչն իմ զտէր  Կարապետն, եւ զմիւս վարպետն իմ ըզՈնոփրիոսն, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զՄարկոսն որ զթուղթն կոկեց…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 50, Ս. Տ. Ա. եւ Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Զաքարա

Վայր` Յանկիւնեաց վանք

 

… Ըստ նըմին աւրինակի երջանիկ եւ պատուական քրիստոնէն  Ամնադինն, ի խնդիր եղեալ անգին մարգարտիս եւ ստացաւ զգանձս անկողոպտելի, եւ դուք սրբասնեալ հարք եւ եղբարք` մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք Ամնադնին եւ կնոջ Հռիփսիմին եւ ծնաւղացն:

 

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՋԻԶ. (1477), ձեռամբ մեղաւոր եւ զանարժան գրչի Զաքարա աբեղաի, ի վանս որ կոչի Յանկիւնեաց, ըն դ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչիս, եւ սուրբ Վարդիհօր սուրբ գերեզմանիս, եւ աստ հօաքեալ ամենայն սրբոց:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7779

 

Նորոգող` Անանիայ

Վայր` Գողթան գաւառ

 

… Արդ, նորոգեցաւ սուրբ աւետարանս. ես Գոլում ցանկացայ Աւետարանիս եւ առի զսայ ի հալալ ինչից իմոց եւ ընծայեցի սուրբ Քրիստափուրոյ, յիշատակ ինձ, եւ կողակցին իմոյ Խաթուն-Փաշային, եւ զհայրն իմ  Պարսում` հանգուցեալ ի Քրիստոս, եւ զհոգեւոր հայրն իմ զԱւագ, եւ զմայրն իմ Սադրայ-Մէլիք, զհարազատ եղբայրն իմ Նոկզար: Կրկին անկամ յիշեցէք յաղաւթս Շմաւոն աբեղէն, որ միջնորդ կա[ն]կնեցաւ Աւետարանի նորոգելն: Ի հայրապետութեան մերում գաւառիս  Գողտան տէր Սիմէոն արհեպիսկոպոսիս`   ժրայջան եւ քաջ մշակի վերնուն Սիոնի:  Եւ միաբան եղբարքս եւ սպասաւորքս եւ շինարարքս սուրբ ուխտիս, որք կան առ ոտս սորա բնակեալ` զտէր Բարսեղ աբեղէն, զտէր  Ազարիայ` տիրին եղբայրորդին, զտէր Հայրապետ աբեղէն Տէրունեցի` հայրապետ վանիցս, զտէր Յովանէս աբեղէն Խիկարեցի յիշեցէ[ք] ի բարի, զՅովան երէց Գրտընեցի յիշեցէք ի Քրիստոս, զտէր Յովսէփ աբեղէն յիշեց[էք] ի բարի եւ զտնտես Պապն` աշխատաւոր վանիցս յիշեցէք ի բարի, եւ զչընչինս զհողս` զհնազանդս` զկազմող Աւետարանիս Անանիա աբեղէս սուտ անուամբս, որ եմ իբրեւ զմի փոքրագունից սպասաւորաց տեառնս մեր տէր Սիմէոնի, ի թվականութեանս Հայկազան տումարի ՋԻԶ. (1477):

Դարձեալ, փառաւոր պատուով եւ ծածկուցով պահէ զսուրբ Աւետարանս, Գուլում եղբայր, զԱնանիէս յիշէ ի նստել ի տան եւ գնալ ի ճանապարհ, եւ յամենայն ժամու, եւ զքեզ անսասան պահեսցէ, Գուլու'մ, մինչեւ յաւրն վերջին, ամէն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ 12, «Էջմիածին», 1950 թ. հուլիս-օգոստոս, էջ 81

 

Ծաղկող` Ստեփանոս Առընջեցի

 

Ծաղկեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Ըստեփանոս եպիսկոպոսի, ի վանքս Առընջուց, եւ դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, զի գնաց Հասան-բէկն եւ գերեաց զՎնաստուն, թվ. ՋԻԶ. (1477):

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 6378

 

Վայր` Արճէշ

 

ա

 

Տէր աստուած… [ողորմեա] ստացողի գրոյս տէր Յովանէս եպիսկոպոսի եւ հարազատին իւրոյ նորընծայ աբեղային Գալուստին, որ յայսմ ամի գնաց յԵրուսաղէմ եւ ի ճանապարհին առ աստուած փոխեցաւ:

 

բ

 

Տէր աստուած Յիսուս Քրիստոս… ողորմեա ստացօղի սուրբ գրոցս սրբասէր եպիսկոպոսին տէր Յովանիսին եւ ծնօղաց նորին եւ հարազատացն իւր` սուրբ եւ սրբասէր հրեշտականման կրօնաւորացն տէր Ստեփանոսին եւ տէր  Գալուստին, որ տղայհասակ յաստուած փոխեցան եւ սուգ անմխիթար թողին:

 

գ

Հետ. ստացող` Խաչատուր եպիսկոպոս Գողթնեաց

 

… Գտի զսա ի բազում ամաց գրեալ եւ ոսկէզօծ յօրինուածով զարդարեալ յերկիրն Քաջբերունեաց, ի քաղաքն Արճիշու, ի թուականութեանն արամեանս ազին ՋԻ. եւ վեցերորդ ամին (1477), ի բարեխօսութիւն եւ յիշատակ բարի արքեպիսկոպոսի ուրումն Յովանիսի…:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երուսաղէմ 1669

 

Գրիչ` Կարապետ աբեղայ

Վայր` Բաղէշ

 

… Ի վայելումն Թումայ եպիսկոպոսի` առաջնորդի սուրբ ուխտին Գոմաց, որ ի Բաղէշ, ի դուռն սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Գէորգեայ, ի սուլտանութիւն Հասան-բէկին, եւ ի կաթողիկոսութիւն Յովհաննիսի:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 4976

 

Գրիչ` Իսրայէլ

Վայր` Մոկք, Փասավանք գիւղ

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն մեղաւոր գրչիս Իսրայէլի անարժան քահանայի, որ գրեցի զԳանձարանս ի վայելումն Աւետիս դարբնին, ի գեղջէն Աղնա, եւ յիշատակ ծնաւղացն Ղազարին եւ Սուլտանին, [եւ զաւակին իւրեանց Աւետիսին, եւ կողակիցին իւրոյ Թագուհոյն, եւ դեռայբոյս զաւակացն իւրեանց Հայրապետին, եւ Կարապետին, եւ Գրիգորոյն, եւ Սուլտանին, եւ մուրոյոջն Աւետիսին, Սուլտանին եւ զՅոհանէս կրօնաւորին, զքեռին եւ զքորերն իւր` զԹաւրէզն, եւ զզաւակն իւր, եւ զՄրուաթն, եւ Զաւրաբաբէլ, եւ զԲաղտատ, եւ զաւակ իւր ամէն, Մարգարիտն, ամէն]:

Գրեցաւ Գանձարանս ի յերկիր Մոկաց, ի գեղս որ Փասավանք կոչեն, ի դուռն սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Գրիգորիս, եւ սուրբ Կարապետիս, ձեռամբ Իսրայէլ մեղապարտ գրչի, ի թըւականիս ՋԻԶ. (1477) ամիս, ի դառնացեալ ժամանակիս:

Աղաչեմ զձեզ, ով ոք որ տեսանէք զԳանձարանս եւ կամ աւրինակէք, նա լի բերանով ասացէք զաստուած-ողորմին եղւելի գրչիս, եւ ծնաւղաց իմոց Ամիրշահին եւ Շնոհորին, եւ կողակցոյն  Թագուհի, եւ ազգացն ամենայնի, եւ եղբարցն. եւ ասողացդ ողորմի Քրիստոս աստուած, ամէն, ամէն:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 248, Ս. Տ. Ա. եւ Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Մելքիսէթ

Վայր` Ռշտունիք, Շատւան գիւղ

 

… Արդ, որք հանդիպիք տեսութեամբ կամ աւրինակելով եւ կամ եղանակելով յիշեցէք ի բարին Քրիստոս զըստացող սորա զՎարդան սրբամիտ կրօնաւորն եւ զծնողսն իւր` զհայրն իւր զՅովհանէս եւ զմայրն զԵղիսաբէթ, եւ զեղբարքն իւր  զԿարապետ եւ զՄարտիրոս, եւ զհաւրեղբայրն` զԹումայ հեզահոգի կրօնաւորն, եւ զքեռիքն` զԱստուածատուր եւ զՅովհաննէս զմաքուր կրօնաւորքն, եւ զմիւս հաւրեղբայրն իւր  զՀէրապետ, որ յերիտասարդական հասակի ի յազդմանէ չարին ի յուսինն անկաւ եւ հեղձամահ եղեւ ի ներքոյ բազմութեան ձեանն, եւ սուգ անմխիթար եթող եղբարցն, եւ քըւերցն իւրոց Թանկ-Խաթունին եւ Մարթային, մինչեւ ի փոխելն իւրեանց յաշխարհէն…:

Եւ արդ, ես` Վարդան սոսկանուն կրօնաւոր` ծառայ ծառայիցդ աստուծոյ ետու գծագրել զսա ի մխիթարութիւն հոգոյ իմոյ… եւ ծնօղաց իմոց Յովանիսին եւ Եղիսաբեթին, եւ եղբարցն Թումայ կրօնաւորին եւ Հերապետին, քեռեացն  Աստուածատուր կրօնաւորն եւ Յովաննէս կրաւնաւորն, եւ հօրնքւերցն իմոց` Թանկ-Մէլիքին եւ Մարթային, եւ զաւակաց նորին, այլ եւ քւերցն իմոց Սիրամարգին, եւ զաւակաց նոցին Սիրունին եւ Առաքելին, Արուս-Խաթունին եւ Նշխունին, այլ եւ  Ազըզին, եւ որդոյ նորա Խաչատրուն եւ Մրջանին, եւ որդւոյ նորա Շահապին, եւ միւս քըւերն Եղիսաբեթին, եւ որդոյ նորին Յովանիսին եւ Ստեփաննոսին…:

Եւ արդ, եւս` անկարգս կարգաւորաց, անպտուղ ի բարեաց, մեղաւորս յարդարոց Մելքիսէթ ծրագրող սորա, աղաչեմ զձեզ հայրական գթով եւ եղբայրական սիրով աստուած-ողորմի ասացէք ինձ` Մելքիսէթի անարհեստ գրչի, եւ ծնօղաց իմոց Ստեփանոսին եւ  Գօհարին, եւ զաւակաց իմոց…:

Այլ եւ Աստուածատուր կրօնաւորն, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթին:

Բայց գրեցաւ սա ի յերկիրս Ըռըշտունեաց, ի գեաւղս որ կոչի  Շատւան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային, եւ սրբոյն Գէորգեա զաւրավարին, եւ սրբոց Ոսկեանց քահանայիցն, յամի յորում էր թիւն հայկազեան Ջ. եւ ԻԶ. (1477), յառաջնորդութեան տեառն  Ստեփանոսի կաթողիկոսի, եւ ի դիտապետութեան այսմ նահանգի տէր Յովանիսի սրբազան եպիսկոպոսի` սպասաւորի սրբոյ Թումայի առաքելոյ, այլ եւ յաշխարհակալութեան Աղուպ-ղանին…:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

«Լոյս» 1905 թ., էջ 141, Բալու

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Մշոյ Եղրդոտ մենաստան

 

Գրուած է Մշոյ Եղըրտոտ մենաստանին մէջ ՋԻԶ. (1477) թուականին… նոյն ժամանակ մենաստանին առաջնորդն է եղեր Յովհաննէս եպիսկոպոս: Գրիչը`  Ստեփանոս անուն կրօնաւոր մըն է, որ կ'գրէ` զՇարակնոցս յիշատակ ճշմարիտ եւ սրբասնունդ կրօնաւորին Դաւիթ աբեղային, ի վայելումն անձին իւրոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՎ 145 (1209), հտ. Ա. 628

 

Գրիչ` Աստուածատուր

Վայր` Եզընկայ

 

Եղեւ զրաւ գրչութեան սրբոյ Աւետարանիս ի թուաբերութեան աբեթական գրոհի Ջ. եւ ԻԶ. (1477): Արդ, գրեցաւ տառս աստուածային եւ տիեզէրաքարոզ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ մեղսամակարդ ոգւոյ եւ փցուն գրչի, սուտանուն  Աստուածատրի անարժան քահանայի, ի մայրաքաղաքս Եզընկայիս, ի վանքս որ կոչի Երեզի սուրբ Աստուածածին, որ է տեղի չարչարանաց սրբոյն Գրիգորի մեր լուսաւորչին: Ի հայրապետութեանն Հայոց տէր Յոհանիսի, եւ յառաջնորդութեանն մերում տէր Սարգիս արքեպիսկոպոսի, եւ եղբաւրորդոյն իւրոյ` նորաբողբոջ զաւակին իւրոյ տէր Յովաննէս արքեպիսկոպոսի, եւ պարոն Պակթամուրին:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, ո՜վ դասք լուսերամից, որք հանդիպիք այսմ աստուածախաւս մատենիս կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս զՅակոբն եւ զկողակիցն  զՃիհան-Մելիքն, որ ստացան զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ար[դ]եանց եւ եդին յիշատակ ի սուրբ Սոփի, ի գիւղ Անճնի` յիշատակ իւրեանց, եւ ծնաւղաց իւրեանց, եւ զաւակաց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց` Յովանիսին, Եզեկիէլին, Իմրանին,  Ասլի-Մելիքին, եւ իւր որդոցն` Թամուրին, եւ Թուրմանդին, եւ հաւրն Կաղ-Աստուածատրին, եւ Շնոֆորին, Յովանէս քահանային, Կարապետին, եւ Հարապետին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց…:

 

բ

 

Յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս եւ ի մեղսաքաւիչ պատարագս ձեր զՄկրտիչ քահանայ, եւ զԵզեկիէլ քահանայն, եւ զուսուցիչն իմ զՂազար քահանայն, եւ զհայրն իմ զՅեսային, եւ զմայրն իմ  զՄեծխաթունն` զփոխեցեալսն առ Քրիստոս, եւ զեղբայրն իմ զպարոն Մկրտիչն, եւ զդեռաբոյս զաւակն իւր զԱմիրզատն, եւ զքոյրն իմ զԽութլու-Փաշան, եւ զմիւս քուերսն իմ` զփոխեցեալսն առ Քրիստոս` զԵմին-Մելիքն եւ զՆռնոֆարն, եւ զդուստրն իւր զԽութան-Փաշան, եւ զայլ ամենայն ազգայինսն մեր` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն առ Քրիստոս, ո՜վ դասք քահանայից յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր առ Քրիստոս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Աղուանից երկիր եւ դրացիք» էջ 9, Թեմիր-խան-Շուրա

 

Գրիչ` Մատթէոս

 

Աւետարանը գրած է Մատթէոս անուն ոմն եւ ստացած է (գնած) Տիկին-Էմին ոմն: Բայց յիշատակարանից յայտնի չէ թէ ուր գրուած է միայն յայտնի է թուականն, որ է ՋԻԶ. (1477)…: Յիշատակարանից երեւում է, որ  Տիկին-Էմին նուիրած է Աւետարանս ոմն Սարգիս քահանայի. բայց թէ ուր, կրկին անյայտ է: Սարգիս քահանային երէցկին Տինարն վաճառում է Աւետարանս Յովհաննիսի որ դի Դանիէլին ՃԾ. (150) թանկայ դրամի` միջնորդութեամբ Ղարա-Քեշիշին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սեբաստիա, ս. Նշան 32, ՀԱ, 1925, սիւն. 261

 

… Բայց գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԻԶ. (1477), ձեռամբ բազմամեղ եւ ն ||

Արդ, աղաչեմ յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զստացող Աւետարանիս զԴռնիկ Ստեփանոսն, զԿիրակոսն, զՄեծ-Խաթունն, զԹորոսն, զՍարգսին,  Զաքարէ քահանայն: Յիշատակ գնեցին զսուրբ Աւետարանս, Յիւրեանց հալա արդեանց գնեցին: