Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Լենինգրադ, Արեւելագիտութեան ինստիտուտ, B-44

Գրիչ` Եղբայրիկ

Վայր` Անի քաղաք, Ներքին բերդ

ա

<166ա> Փառք անսկզբնականին Հաւր եւ Որդոյ եւ Սրբո Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն, որ յաջողեաց հասանել մինչեւ ի վերջին գիծն:

Բնութեան է բարձեալ բարւոյն, եւ ական` խնդալ ի ծագեալ լուսո, եւ ամենայն կենդանեաց` խնամ տանել կենաց: Իսկ գագաթն բարոյն եւ բազմալոյս արեգակն եւ ճշմարիտ կեանք եւ կենդանութիւն Աստուած է. Զի չէ ոք բարի, բայց միայն Աստուած, ասաց Տէրն, զի ասաց. Ես եմ լոյս եւ կեանք աշխարհի. զի նմա ցանկա ամենայն միտք խաւսնոց, եւ իմանալի ակն կարաւտի եւ ոչ յառի տեսանելով, եւ ի կենաց աղբեւրն փափագէ ամենայն կենդանի ծարաւեալ ըստ Դաւթա: Ծարաւի անձն իմ առ քեզ, Աստուած հզաւ եւ կենդանի:

Ըստ այսմ փափագանաց Յակովբ կուսակրաւն քահանայ ծարաւի արդարութեան, այսինքն Քրիստոսի` պատկէրին Հաւր, որ ոչ միայն զինքն յայդնելով վասն մեր որում փափագեաւք, այլ հաղորդս գործելով ընքեան` զթշուառ եւ զամաչեցեալ բնութեանս մեր իւր անզուգական եւ աստուածային փառացն մարմին եւ անդամս կազմելով սարսափելի աստուածական գլխոյն, միանգամայն ցուցանելով զանմահական կերակուրն բաղձալի, զոր փայտն կենաց պտղաբերեաց մեզ, որ է պատմութիւն փրկավետ փառացն Աստուծոյ կենսաբեր սուրբ Աւետարանին, զոր ունի յինքեանն պարածածկեալ գիրքս այս աւետեաց, որ կա ի սա ամբարեալ, եւ է դրախտ իմանալի, եւ միջոցին կառուցեալ ունելով զծառն կենաց, քանզի ի տանէ Տեառն ըմբէ զջուրն զայն, խաղաց ի կեանսն յաւիտենականս:

Արդ, Յակովբս այս յեռեալ ի սէր սրբութեան, ետ գրեալ զսա վասն յիշատակ հարազատ ըստ մարմնոյ եղբաւր իւրոյ Ստեփաննոսի քրիստոսազգեաց եւ կոոյս քահանայի: երկոքինաւքս համամայրք եւ համահայրք, ընդերք եւ հաճոյք Աստուծոյ եւ մարդկան, անփորձք ի ցանկութեանց աշխարհի, զի ամենայն առաքինութեամբք, բարե <166բ> համբաւեալք ի նահանգիս մեր, մանաւանդ աստուածատիպ նմանութեամբ զարդարեալ փոխեալն ի Քրիստոս Ստեփանոս, զնորայն ունելով զքաղաքավարութիւն հեզ, խոնարհ, սուրբ, յստակ, աննենգ, անցասումն, աստուածասէր, նոյնքան եւ մարդասէր, գթած, ողորմած, ցանկալի հրեշտակաց եւ մարդկան եւ իւր ազգային արեւանեացն իբր ըզհայր խնամածու ի Քրիստոս, յոյս եւ ապավեն կենդանեաց եւ մեռելոց: եւս առաւել եղբաւր իւր Յակովբա ստեղծիչ բարի եւ վարդապետ, որ է արժանի ամենայն աստուածական աւրհնութեան, որ եւ տարաժամ հնչեաց հողմն մահու եւ խորշակահար արար զծաղիկն ի կոկոնի եւ կանխաժամ նեղեալ արագահաս ձեռամբ հզաւրին մանկաղն խակակութ եւ ճռաքաղ արար զվայելչութիւն ողկուզաց նորա` զՅակովբա եւ զքւերն Մներոյն, խաւար անվերանալի արարեալ եւ սուգ անմխիթար թողեալ իւրոց հարազատացս:

Արդ, որք պատահիքդ յիշեցէք զամենեսեան յառատաբաշղխ ողորմութիւնն Քրիստոսի զՍտեփաննոս եւ զՅակովբ, զքոյրն ըզՄներն, զհայրն իւրեանց զԿիրակոս, եւ զմայր` զԽելաւքն, եւ զտղամանուկ ըզՍարգիս, յոր հանգիցէ Քրիստոս ի հոգիս նոցա, նաեւ որ կենաւք են յաշխարհիս քւերորդիք սոցա անդրանիկն Գրիգոր, որ տարաշխարհիկ գնաց, զոր աջն անեղ խնամեսցէ ուր եւ է, եւ զմիւս եղբայրն ըզՇահն, որ այժմ զամենոյ ունի խնամակալութիւն, պահեսցէ Տէր Աստուած անարատ անարատապէս յամենայն փորձանաց:

Իսկ ես նուաստ եւ զանարդիս, ախմարս գիտութեամբ եւ յոյժ ունայնացեալս ի գործառնութենէ բարեաց, առաջինս մեղաւորաց եւ վերջինս ի կարգս կրաւնաւորաց, ընկեցիկ եղբեալ ի գաւիթս Աստուծոյ, եւ ըստ շաւղաց նորին ոչ ընթացեալ Յակոբ, ի մայրաքաղաքէս Անոյ, հանդ <167ա> երձ աստուածագութ եղբաւր իմ Ստեփաննոսիւ, ի մանկութենէ վարժեալ ի սուրբ ուխտս Արջեւառեւծոյ, ի դրունս Սուրբ Աստուածածնիս եւ Սուրբ Գրիգորո, քրիստոսազաւր Սուրբ Նշանիս հովանեաւ տաղաւարեալ եւ յայսմ տեղւոջ ընկալեալ զաւծումն քահանայութեան` պարգեւաւք եւ ոչ ըստ արժանեաց, եւ քանչի ոչ ունէի այլ ինչ փոխարէն յաստուածակոյս կողմն հատուցանել եղբաւրն իմ Ստեփաննոսի, բայց միայն զկենսունակս զայս Աւետարան, զոր աւանդեցի եւ ընծայեցի ի բնական տեղիս մեր, ի սուրբ ուխտս Արջեւառեւծս, ի յիշատակ ինձ, եւ եղբաւրն իմ, եւ վերասացեալ հաւր եւ մաւր, եւ քւեր, եւ ամենայն մերձաւորաց իմոց, զոր վերստին յոտս անկեալ աղաչեմ զբարեմիտ եղբարքդ իմ ի Քրիստոս թողութիւն մեղաց մերոց, եւ ողորմութիւնխնդրել ի Քրիստոսէ յուսոյն մերմէ:

Ընդ ամենեսեան յիշեսջիք եւ զհոգեւոր եղբայրն մեր զՆերսէս կուսակրաւն քահանայ, որ էր մեր սննդակից եւ ցաւակից յամենայն իրս: Եւս առաւել աղաչեմ, որ ի տաւնի պենդակոստէին զԱւետարանս տանել ի գերեզմանն եղբաւրն իմ Ստեփաննոսի եւ Երանի որում թողութիւն ասել, եւ ի պատարագն յիշման արժանի առնել, եւ Քրիստոս Աստուած յիշողացդ եւ յիշելոցս ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեան:

Արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքիս Անո, ի բերդս Ներքի կոչեցեալ, ձեռամբ Եղբայրիկ աբեղայի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Յովաննիսի, յաշխարհակալութեան էլղան Ղազանին, ի թագաւորութեան Հայոց Սմբատա, ի կաթողիկոսութծեան տեառն Գրիգորի, ի Վրաց թագաւորութեան Վաղթանգին, ի պարոնութեան ամիրսպասալար Շահնշահի, եւ եպիսկոպոսութեան տեառն Յովաննիսի, ի տէրութեան Արջեւառծո Մագիստրոսենց տէր Յոհանիսի եւ Ամիրին` որդո Փախրաղինին:

Արդ` էր ի թիւս Հայոց ՉԽԷ (1298):

բ

Նկարող` Խաչատուր

<167բ> Եւ զիս, զեղկելի նկարողս թերեւս յամարէք արժանի յիշել ի Տէր եւ ի Տեառնէ խնդրել թողութիւն մեղաց, զի բազմադէմ են մեղք իմ, մի թէ ներեսցէ Տէր, եւ ազատեսցէ ի կապից մեղաց, եւ Քրիստոս Աստուած յիշողքդ յիշէ յաւիտենից արքայութիւնն: Բայց Գ ժամ առնեն. մին` Աւետեցն, մին` Տիկնոջն, մին` Արքային, եւ Տէր կատարէ զխնդրուածս կատարողաց բանին, ամէն:

գ

<3ա> զԽաչատուր նկարողս յիշեայ ի Տէր, աղաչեմ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6883

Գրիչ` Եղբայրիկ

ա

<78ա> Գրիչս այս Եղբայրիկ մե[ռե]ալս մեղաւք, յեւթն ամ եւ յութ ամիսըն եւթանասուն եւ երեք փերթ գիրք գրեց[ի] եւ բազում գրեանս կազմեցի: Եւ ընկալայ շնորհս ի Քրիստոսէ, ոչ գանձեալ բնաւ յերկրի: Եւ այս տասն եւ ութ Աւետարան, որ գրեցի անշնորհ ձեռաւքս:

բ

<78ա> Յիշեայ զԵղբայրիկ սուտ գրիչս ի բարի, ո՜վ սուրբ եղբայր:

գ

<117ա> զՅովանէս քահանա եւ զծնաւղս [իւր] եւ զերախտաւորսն, եւ զԲարթողովմէոս քահանայս, պահող եւ ճգնող, յաղաւթս յիշեսջիք, ո՜վ սուրբ եղբարք:

դ

<118ա> ԶՅովասափ հիւսն յիշեայ յարքաութեամ քում, Տէր իմ Քրիստոս:

ե

<195ա> ԶՎասակ բերկրեալ պատանի, որ զծաղկագիրս ելից սուտ դեղաւք, յաղաւթս յիշեսջիք աղաչեմ, ո՜վ սոսւրբ եղբարք: Քրիստոս ԱՍտուած բարեխաւսութեամբ սուրբ մաւր քո եւ Յովհաննու սիրելոյ քո, եւ սրբոց քոց առաքելոցդ եւ աւետարանչացդ գթայ ի Յովանէս քահանայ` ստացող սորայ, եւ ի տուն հաւր իւրոյ, եւ յերախտաւորսն նորայ, եւ ի յանձնեալսն եւ ի Բարթողոմէոս ճգնազգեաց քահանայ, եւ ի պատուական եղբայրն իմ Թադէոս քահանայ, եւ Յեղբայրիկ գրիչ խաբեբայ, եւ տուր նոցա զկեանսդ քո յաւիտենից, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա, 169, Տէր-Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 220-221

Գրիչ` Եղբայրիկ

ա

<75բ> Քրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ սուրբ աւետար[ան]չիդ քո Մաթէոսի, ողորմեա ստացողի սորա, եւ թող զյանցանս Գայլանձագին եւ զամուսնոյ նորա զՍիրեթէ, եւ գթայ մեռեալ Եղբայրիկս եւ ի ծնաւղսն իմ, եւ ի քորսն իմ, եւ տուր զքո երկնից բարեաց այնոցիկ, որք յիշեն մեզ ի բարի: Եւ ողորմեա ննջեցելոցն, որք յանձնեցան ձեզ, եւ քեզ փառք ընդ Հաւր եւ Սուրբ Հոգւոյդ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

Քրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ եւ աղաւթիւք սուրբ աւետարանչին քո Մարկոսի, ողորմութիւն արա Խաչատուր քահանայի, որ տարաժմ առ քեզ կոչեցէր, եւ որք մնացաք ի նորա մայրագութ խնամակլութենէ: Եւ ինձ դառնացեալ եւ մեղաւք մեռեալ Եղբայրկանս եւ սիրելի եւ բարեպաշտ քերց իմոց ողորմեա բարեգութ Քրիստոս, եւ երկնից արքայութեան արժանի արա, ամէն:

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Երուսաղէմ, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 559­560

Գրիչ` Յովհաննէս

ա

<265բ> Փառք անէին եւ էին աներեւույթին եւ տեսանելոյն, անսկզբանն, եւ էից էուցանողին միաշար, զուգակշիռ, հաւասար միութեան, ի պատիւ եւ ի փառս, ի տէրութիւն եւ ի զաւրութիւն, ի մեծութիւն եւ յանկըրսերութիւն, միաբան, կարկնաձեւ, բոլորի միեղէն աստուածութեան, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ, եւ ամենայն յաւիտեանս, ամէն:

Ամենայն ոք որ Աստուածայնոյն բաղձան հետեւել, նոքին ի խոր անդաստանս իմաստից մտեալ հրճվին եւ տվելովն նոցա մերձակայից իւրեանց արըստաւրէ ընձեռնեն զուրախարարն: եւ այնք որ այսմ դիպին ի յետ գերագոյնն տենչան հասանել, եւ անդր լինելով` խորին խորհրդոց լինին խորհրդազգաց, որոց փափագն լինել տեղեակ եւ անմարմինքն, քանզի ոչ եթէ զխորհուրդ իւրոյ գիտութեան եցոյց անմարմնոցն, այլ ըստ Պաւղոսի եթէ զծածկեալն յազգաց եւ յաւիտենից յայտնեաց մարդկան բազմապատիկ իմաստութեամբ իւրով, զի յաղթեալ ի մարդասրութենէ իւրմէ, էառ զմերս, եւ իւրովն զմերս վերնոցն գերագոյն կացոյց: Եւ այն որում ցանկալին հրեշտակք տեսանել աղաւտ ինչ, բարեկամ ասաց իւր զմարդիկ եւ նոցա յայտնեաց եւ արբոյց ի հոգւոյ իւրմէ եւ արբեցելովքն արբոյց տիեզերաց: յիշեալ թէ առաջինքն ի մոռացման եղեալ անցին զպատուիրանաւն, վասն այնր զյիմարս աշխարհի, եւ նոքաւք ի գիր դրոշմեաց զամենայն պատվիրանս, հանապազաւր ընթեռ: նուլ եւ ի միտ առնուլ, զի մի կորիցուք:

բ

<36բ> Զստացող բանիս զբազմամեղ Յոհանէս զաշխատողս գրիչս ի խոշորագիծս յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ զեղբարսն իմ զՍտեփանոսի քահանայի եւ զՎարդապետ, որք յայսմ ամի փոխեցան ի Քրիստոս, եւ Տէրն ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Տէր Աստուած ողորմեա այնոցիկ, որ աւգ[նա]կան եղեն ի սմա ստուգաբնութեամբ:

գ

Զտառապեալ աշխատողիկս եւ զծնողսն եւ զեղբարսն յիշեսջիք ի Տէր: Եւ որ զաւ[ր]ինակս ետ ողորմեսցի նմա ՏԷր:

դ

<96բ> Յայցելութեան աւուրն յորժամ նորոգես զարարածս, նորոգեա եւ զիս զմեղապարտ եւ զծնողս եւ զեղբարսն եւ շնորհեա զթողութիւն եւ քեզ փառք:

ե

<123բ> Յիսուս Քրիստոս որդի Աստուծոյ, ի քո ի միւսանգամ գալստեանդ լից հոգւով զփափագ երիցս երանեալ քահանային Յոհանիսի եւ ծնողաց իւրոց, վասնզի նա կարեկից եղեւ մեզ եւ տալով զաւրինակ սրբոյ տառիս, եւ յոյժ երկայնամտեաց, վասն զի եմ հեղգ ի գիրս եւ յոյժ անարվեստ, եւ եկնինձ տրտմութիւն սաստիկ, զի մեռաւ ինձ երկու եղբարք, եւ յարեան ի վերա եկն հիւանդութիւն եւ եղէ մերձ ի մահ, եւ էր տեղս աղմուկ եւ ես մտաւք պոռնիկ եւ վայրաշուրջ, եւ խելաւքանկար եւ յետին եւ յոյժ փառասէր եւ հպարտ, եւ յայսմ սղալեցի ի տառս գրով եւ բանիւ զոր տեսանէք:

Եւ արդ, աղաչեմ, որք հանդիպիք սմա թողութիւն շնորհեցէք յանդըգնութեան իմոյ, զի յաղագս կարեց ձեռնամուխ եղէ ի գիրս սուրբս:

Աղաչեմ զձեզ եղբարք յիշեսջիք զեղբայրն իմ զՍտեփանոս քահանայն եւ զմիւսն զՎարդապետ, որք ի տիս մանգութեան հանգեցան, եւ զծնողսն իմ, եւ Տէր ձեզ ողորմեսցի:

Յիշեսջիք եւ զծաղկեալն հոգւով եւ հերով զյառաջասացեալ քահանայն զՅոհաննէս, որ ետ զաւրինակն, զի լաւէր եւ անպատճառս յոյժ, եւ Տէր ձեզ ողորմեսցի:

զ

<168ա> Տէր Աստուած տացէ ողորմութիւն եւ թողութիւն մեղաց, եւ հանգիստ յարք[այ]ութիւն արդարոց, որ ետ մեզ զաւրինակ Գործոց Առաքելոց, զոր եթէ լաւ էր եթէ խոտան, կատարեաց զհայցուածս մեր, երանելի քահանայն սորոԹ: [ Թորոս ]

***

ՏԱՒՆԱՊԱՏՃԱՌ

Երեւան 5561

Գրիչ` Գրիգորէս

Վայր` Բջնի

ա

<175բ> Միջակ էր, եղբայ՜ր, վասն այն մանր գրեցի եւ յոյժ աշխատեցա, զի աչս խոց էր անբժշկելի վասն իմ մեղացն: Զհոգիս կուրութիւնս յայտնեաց Աստուած ի մարմնոյս տեսութիւնս, զի եղեաց նշանակ ամենեցուն: Զգերապայծառ վարդապետն Գրիգոր մականուն Բջնեցի կոչեցեալ գեղապաճոյճ եւ բազմահռչակ, որ զաւրինակս շնորհեաց` յաղաւթս մաղթեմ յիշել:

բ

<18բ> Զստացող Գրիգորես յիշել ի բարի մաղթեմ ամենայն հարազատաւք:

գ

<21ա> Զամենայնամեղս Գրիգորես յիշել հայցեմ:

դ

<154ա> Զմեղուցեալ գրիչս Գրիգորես աղաչեմ յիշել, որպէս զայր աղքատ եւ զամենայն բարեաց թափուր:

ե

<9ա> Զտառապեալ Գրիգորես յիշ[եսջիք]:

զ

<285ա> Գրիգորես մեղապարտս աղաչեմ յիշել ոչ վայրապար:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՂԻԿԷԻՑ ԹՂԹՈՑ

Երեւան 1409

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Թեղենիք

ա

Յիշատակարան

<329բ>

Ի Հայկազեանս տումարի

Յեաւթն հարիւր մերոյ թուի,

Քառասներորդ եաւթներորդի (1298),

Որ ի ամաւք շրջագայի

Զմեր Հայկազեանս տուն հայրենի,

Որ բռ[ն]ացեալ զսայ ունի

Է բարբարոս եւ այլազգի,

Որոյ անուն Ղազան կոչի:

Յարքայութեանն Հեթմոյ,

Որդի Լեւոն բարեպաշտի,

Բարեբարոյ եւ հեզհոգի,

Որ եւ տիրէ Կիլիկոյի:

ԶԼուսաւորիչն իմ Գրիգորի

Ի գբոյ մեղաց վերածողի,

Զաղտս մեղաց իմ լուացողի,

Զաթոռն ունի տէր Գրիգորի:

Մկրտիչ անուն եւ եղկելի,

Սուտ քահաա տարտամ ոգի,

Ժահահոտեալ մեղաւք ելի,

<330ա>

Զոր կամաւորն գործեց\\ի:

Ի նահանկէ Այրարատի,

Լուսաւորչին մերոյ տեղի,

ՅԱրարատէ մեր հռչակելի,

Որ յորջորջի նա Թեղենի:

Է ի ստորոտն Արագածի,

Լերին մեծի եւ անուանի,

Մերձ ի դղեակն է ի Բրջնի

Առ սահմանաւքն Կոտայի,

Որոյ եկեալ յայս գաւառի,

Որոյ անուն Վայձոր կոգի,

Հուպ ի շիրիմն Սիւնեցի,

Ի յԱղբերց վանս մենաստանի,

Յերկրորդ Աթենս պանծալի,

Առ ոտս հաւր մեր Եսայի,

Եւ րաբունեաց վարժապետի,

Հասեալ ի ծայրս իմաստ բանի,

Բարձեալ զխաչն Քրիստոսի,

Եւ հետեւեալ նորին շաւղի,

Ի գիշերի եւ տուընջենի,

Աստուածային բանիւ բերկրի,

Ըստ տէրունեանն հրամանի,

Քննէ զգիրս մատենի,

Զի առանց այսմ հանճարի,

Կեանս անհնարին ոք ընդունի:

Սկիզբն արարի այսմ տառի,

Կաթողիկեայցս Մեկնչի,

Եւ Յովհաննու Յայտնութենի,

Որ էր ընդ եղբարցս նորին բանի,

Եւ բարձրացուցէ ճառիս խաչի,

Եւ գեղեցիկ ներբողինի,

Որ ասացած է սա Դաւթի,

Անյաղթելի փիլիսոփայի,

Որ է պարծանք մերոյս սեռի,

Զորս դրոշմել ի քարտիսի,

Մանկանց որդոց Նոր Սիոնի,

Որ յուսումն փափագի,

Աստուածային իմաստ բանի,

Զի յիշատակ անջնջելի,

Ինձ եւ ծ[նո]ղաց իմ եղիցի;

Նա եւ սուրբ րաբունապետն իմ Գրիգոր մակյորջորջեալ Բրջնեցի, զսնուցիչն իմ եւ զերախտաւոր, որ էր այր բարեսէր եւ կատարեալ յիմաստս առաքինութեան, ի տեսականն եւ ի գործնականն, բայց առաւելեալ բանականաւն, որպէս թէ սեռ իսկ ասել զնա բանի, եւ կամ միտ վասն որոյ պատուեալ յաստուածուստ եւ ի մարդկանէ, ի մեծամեծաց եւ իփոխունց: եւ էր տարփաւղ աստուածային եւ հոգեւոր գանձուն, որ եւ ըստ մար[գ]արէին ձայնի, Ելս եդ ի մտի, ի հովտէս տրտմութեն <330բ> եւ ի տաժանալից կենցաղոյս, որ եւ յայսմ ամի փոխ[խ]\\առ անձկալին [ի]ւր Քրիստոս, զորս նոյն ինքն բանն Աստուած երկնաին խորանացն արժանի արասցէ, եւ ընդ սուրբս եւ ընդ սիրելիս անուանն իւրոյ դասեսցէ պայծառ եւ զուարթ երեսաւք, եւ ի դասս սրբոց վարդապետացն ընկալցի, հանդերձ ծնողաւք եւ հարազատաւք իւրովք, եւ ամենայն արեան մերձաւորաւք, ամէն եւ եղիցի:

Այլ եւ զքւերորդի սորին զտէր Յովհաննէս զարհեպիսկոպոսն Բրջնոյ եւ զվերատեսուցչն Այրարատեան նահանկին, զսնեալն սրբութեամբ եւ զվարժեալն ամենայն առաքինութեամբ, որ է այր հեզ եւ երկայնամիտ, եւ զուարթ դիմաւք, որպէս վկայի վասն բառնաբայ, զորս պահեսցէ Քրիստոս Աստուած անսասան եւ խաղաղական կենաւք, անարատ եւ անբասիր ի կենցաղոյս պատահմանց մինչ ի խորին ծերութիւնն, ամէն, եւ յետ յաստեացս վճարման սրբոց հայրապետացն եւ ընդ ելոցն մասնակից եւ դասակից արասցէ, եղիցի, եղիցի, որ է արեան մերձաւոր իմ, եւ խնամածու ըստ հոգոյ եւ մարմնոյ:

Նաեւ զեղկելի ծրողս Մկրտիչ սուտանուն աբեղա եւ սպասաւոր բանի, մեղսամակարդ եւ ժահահոտեալ մեղաւք, եւ զհարազատ եղբայրն իմ Յովհաննէս քահանա, եւ խաչակրաւն եւ սրբասէր անձն, հանդերձ եղբարբք եւ ծնողաւք, եւ ամենայն արախտաւորաւք յիշել ի Տէր:

Արդ, երես անկեալ արտասւաթոր դիմաւք աղաչեմ զմերձակայսդ Յիսուսի, զպատահեալքդ այսմ աստուածաշունչ մատենի, եթէ ընթեռնելով եւ եթէ յաւրինակելով, զվերագրեալքս ի սմա յիշել ի մեղաց թողութիւն առաջին Տեառն բարի մտաւք, եւ սխալին եւ խոշորութէն մի լիցի մեղադրութիւն, այլ սղալն սիրով ուղղեսցի, զի եւ ձերոյն պատառեսցի կտակ պարտեացն յառատ Տեառնէն, յաւուրն աներեկի:

բ

Վայր` Գլաձոր

<261բ>

Ընդ նմին եւ զեղկելիս

Վերագծող այսմ տառիս

Ի մենաստանիս Գլաձորիս,

Ընդ հովանեաւ Սուրբ Ստեփանոսիս,

Ձեռամբ անարժանիս Մկրտչիս,

Եւ դերանուն կրաւնաւորիս,

Որ սպասաւոր եմ լեալ բանիս,

Միայն անւամբ ու ոչ ըստ գործիս,

Ընդ խնամաւք վարժապետիս,

Կայծակնամաքուր մեծ հռետորիս,

Անուանակիր մարգարէիս:

Որ յորջորջի իսկ Եսաիս:

Յիշել հայցեմ միշտ զեղկելիս,

Եւ զծնաւղսն իմ ի բարիս,

Եւ զրաբունին իմ զ[ղ]ձալի[ս]

Որո անուն Զուարթուն կոչիս:

Եւ զպատանիս իմ զՍարգիս,

Որ ընդ իս եւ սա իսկ պանդխտիս,

Ընդ նմին եւ զ[ը]ղձալիքս,

<262ա>

Սիրով կա\\պեալ առ իմ ոգիս:

Որք են եղբարք ոչ ըստ մարմնիս,

Այլ հոգեւորս եւ ցանկալիս,

Խնամակալուք ստահակիս

Սրտիւ սիրաւղք զիս զանբարիս,

Զի եւ յիշաւղքդ եւ յիշելիս,

Ի Քրիստոսէ զանճառ բարիս

Ընկալցուք յաւուրն աներեկի, ամէն եւ եղիցի:

***

ԳԻՐՔ ՊԻՏՈՅԻՑ

Երեւան 6273, Փիրղալեմեան, Նշխարք, էջ 61բ

Գրիչ` Յոհաննէս

Ի թուականիս ՉԽԷ (1298), գրեցաւ սա ի գաւառիս կոչեցեալ Վայոց ձոր, ի վանս Գլաձոր, ընդ հովանեաւ Սուրբ Նախավկայիս, ի վարժապետութեան Եսայեայ, առն հեզոյ եւ խաղաղարարի, ձեռամբ յոգնամեղ ծառայիս Յոհաննիսի աշակերտի բանի:

***

ՈՂԲ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՍՏԵՓԱՆՈՍ ՕՐԲԵԼԵԱՆԻ

Երեւան 2079 (1622 թ. )

Ստեփանոս Օրբէլեան, «Ողբք եւ հալածանք«», Կալկաթա, 1846 թ.

<176ա> Շարժեալ չափութեամբն բերմամբ Հոմերական արուեստիւ, ի Ստեփանոսէ Սիւնեաց այցելու է, ի խնդրոյ շնորհազարդ վարդապետին Խաչատրոյ Կեչառեցի, ի թվին ՉԽԷ (1298). Տունք ՄԽ (240).

Հեղինակ` Ստեփանոս Օրբէլեան

<180ա>

Յիշատակ բանիս ըստ անուան ոգողին

Սիւնըդ լուսոյ ի սըկզբանէ

Խորան փառաց կանգնեալ յերկրէ,

<180բ>

Տուն Աստուծոյ կաթողիկէ

Լուսապսակ հարսն ի յերկնէ

Ահա քեզ ողբ դու հառաչէ

Ըստ արժանոյն որպէս պարտ է

Քոյին ծնընդօքս որ նուաղեալ է

Եկեղեցօքս, որ հնացեալ է:

Տողեալ տաղիւ չափ յանկական

Ըստ արհեստին Հոմերական,

Ստեփաննոսի թշուառական

Ոգւով մեռեալ եւ անպիտան,

Համակ կենօք որպէս զանբան

Հերձեալ ի փուշս աշխարհական,

Շնորհաց լքեալ յարփիական

Գործով լցեալ եղերական:

Երկնաքատակ տատըն Սիւնի

Որ անմարմնոցն է սխրալի,

Բոլոր բնաւիցս բաղձալի,

Որպէս զդրախտն Ադենայի:

Կացեալ պարէր բարձր ի դիտի

Գահագլուխ յայսմ աշխարհի,

Նստեալ աթոռ մետրապօլտի

Պռոտոֆրոնդէս Հայոց կոչի:

Փութով մեծաւ ը[զ]մեզ հարկեալ

Ի յայս հանդէս բանից մըղեալ,

Րաբունապետս հոգւով լցեալ

Անյաղթ հռետոր շնորհօք ծաղկեալ.

Եւ բանիբուն մեզ ճանաչեալ

Յազգաց բազմաց գովաբանեալ,

Որ Խաչատուր է յորջորջեալ

ՅԱրարատյան տանէն եկեալ:

Արդ, պաղատիմ, ոփ սուրբ խորան

Եկեղեցօքդ Հայաստան,

Ընկալ զիմ բանքս ողբերգական

Որպէս խայրիք նըւիրական:

Զոր հիւսեցի դիմառնական

Ի դէմս քո խորհրդական,

Թէպէտ եւ գարշ եմ աննման

Բանքդ ի շնորհաց Հոգւոյն ծնան:

Նըման այրոյն խերեւեշին

Լումայք բանիս քեզ ընծային

Կամ չքաւորացն առ խորանին

Որք մազ միայն նմա մատուցին,

Մի անարգել ըստ տեսողին,

Խոզ համարել պատարագին,

Այլ զիմս ընկալ որպէս նոցին,

Յընդունարան քում խորհրդին:

Ողբովք առ Տէրն պաղատէ

Վասն աշխարհիս այս մեր հայցէ,

Նուազեալ ազգիս առ սպառեալ է

Նորոգութիւն փութով խնդրէ:

Խաղաղութիւն խորին շնորհէ

Անշարժ, յաւէտ որ չսասանէ,

Ընդ որ եւ հհիքոյս, որ գերեալ է

Մաղթեա չթողուլ ի ձեռանէ:

Սահման սիրոյն արարչական,

Խոր եւ անհուն անդընդանման

Տացէ փրկանս ազգի մարդկան

Եւսեւ ազինս այս Հայկական

<181ա>

Նայ եւ եղբօր մեր սրբազան

Խնդրող բանքս ներչափական

Ընդ որս եւ ինձ բաշխէ փշրանս

Ի սեղանայ իւր որպէս շան:

Եւ նմա փառք միշտ յաւիտեան

Այժմ եւ յաւէտ եւ անվախճան:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սրոuանձտեան, Թորոս Աղբար, Բ, էջ 298 (1289 թ)

Գրիչ` Վարդան

Ի թվականութեանս Հայկազեան տումարիս ՉԽԷ (1298), ես նուաստ ծառայս Աստուծոյ Հադիտ ստացայ զսուրբ Աւետարանս յիմ հալալ ընչից եւ եդի ոխւ ի Սուրբ Կիրակոս, որ կենայ ի վանքն ինձ յիշատակ եւ ծնողաց իմոց` հաւր իմոյ Հայրապետին, եւ մաւր իմոյ Թամազիզին…

Ես` առաջնորդ սուրբ ուխտիս Ստեփանոս կրաւնաւորս սահմանեցի, որ ամէն տարի համբարձման աւրն պատարագ մի Հաղիային լինի անպատճառ, ու գիրքս ոխվ կենայ ի վանքս, եւ մի ոք իշխեսցէ զսա ծախել, գրաւ դնել կամ աւժտել, այլ կացցէ սա ի սուրբ ուխտս յիշատակ աստուածասէր տիկնոջն Հադիային եւ ծնողաց իւրոց…

Աղաչեմ … յիշել զգծողս Վարդան, որ յետին յիշատակն գրեցի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2630 (1290 թ)

Ոսկերիչ` Կոստանդին

<283ա> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս, ամէն:

Ի թուականիս ՉԽԷ (1298): Աստուածածին ամենառատ բարերարութեան զլոյս գիտութեան հանապազ ծագէ ի սիրտս հաւատացելոց` զհուր սիրոյ իւրոյ բորբոքեալ ի հոգիս: արդ, աղաչեմ զամենեսեան, ո՜վ պատուական դասք լոյսերամից, յիշեսջիք ի մեղսաքաւիչ, երկնաթռիչ յաղաւթս ձեր, զԿոստանդին, եւ զամուսին իւր, զԿալի, որ ի նմին ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս, զի բազում աշխատութեամբ <283բ> աշխատեցաւ եւ կոստղեց զԱւետարանս զայս: Արդ, որք ընթեռնոյք, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զԿոստանդին ոսկերիչ եւ զծնողս իւր, եւ որ յիշեքդ յիշեալ եղեիջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, յորում փառք յաւիտեանս, ամէն:

***

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ ԵՒ ԱՂՕԹԱՄԱՏՈՅՑ

Երեւան 6473

Գրիչ` Գրիգոր

ՎԱյր` Հայոց թառ

<193բ> Գ[ր]եցաւ Աղ[ա]ւթամատոյցս այս ձեռամբ [Գ]րիգորոյ, ի թվին ՉԽԷ (1298), [ի] մեծ մենաստանիս Հայոց Թառ, ընդ հովանեա[ւ սուր]բ [Ա]մենափրկչիս, [ի] խնդրոյ սրբասնուն[դ] կո[ւս]ակրաւն քահանայի [Ս]արգիս անուն, [ի մե]ծահռ[չակ] սուրբ ուխտէն Այրիվան[ա], որ ստացաւ զսա յ[իշա]տակ իւրն եւ աշակեր[տաց ի]ւրոց Վարդին եւ Գորգա\\\ եւ [այլ] ազգայնոցն եւ ծնաւղ[աց] իւրոց\\\

Արդ, աղաչեմ [զամ]ենեսեան սիրով հոգոյ [յիշես]ջիք ի Քրիստոս յառաջաս[ացեալս] Սարգիս եւ զՎա[րդ]\\\ այլ ազգայինս, եւ զԳրիգոր գրիչ եւ \\\սնուցելոյ \\\ զի իմ բազում \\\ առ փրկիչն ամենեցուն Քրիստոս, զի աղաւթիւք ձերովք ողորմեսցի աստ գրելոցս, եւ ձեզ, որ յիշէքդ եւ նմա փառք յաւիտեանս:

Զհոգւոր եղբայր մեր զՄխիթար նորընծա քահանայ յիշեսջ[իք] յաղաւթից մասամբ, աղաչեմ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6333, Բաղրամեան, Ցուցակ, էջ 60ա-60բ

Գրիչ` վարդան

Վայր` Բերդաձոր

Արդ, այսմ աստուածախաւս տառիս եւ աստուածաշունչ կտակիս ցանկացող եղեւ աստուածասէր եւ հոգեսէրն տանուտէր Կիրակոս, ի յարդար արդեանց իւրոց ետ գծել զսա եւ եդ ի դուռն Բերդաձորոյ Սուրբ Աստուածածնի. յիշատակ յաւիտենական հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց Մուշեղայ եւ Մանուշակի, եւ կողակիցն իւրոյ Քնքուշին, եւ դեռաբոյս որդոյ իւրեանց Սահակայ եւ Սերոբի … եւ ամենայն զարմիցն իւրեանց` կենդանեաց եւ առ Աստուած փոխեցելոց: Վասն որոյ այսուհետեւ ոչ մի ազգ[ական], եւ ոչ ոք աւտար չունին իրաւունս հանելոյ, կամ վաճառելոյ, եւ կամ գրաւ գտնելոյ զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ Բերդաձորոյ Սուրբ Աստուածածնիս մինչեւ յաւիտեան: Եւ որք զհակառակն առնեն` ընդ բանիւ լինիցին, զի աստուածային եւ մարդկային օրինաց հակառակ գործեն:

Արդ, ես փցունս եւ ապիկարս եւ անրգս ի բանասիրաց Վարդան սուտանուն աբեղայս, տեսեալ զսէր եւ զփափագ պարոն Կիրակոսին, յանձն առի եւ յանգ հանեալ աւարտեցի սուրբ Աւետարանս ի թուաբերութեանս Հայոց ՉԽԷ (1298)ամին, յաշխարհակալութեան Ղազան խանին եւ ի մերոյ թագաւորութեանն աստուածասէր եւ բարեպաշտ Հեթմոյ արքայի, ի յիշատակ բարեմիտ պարոնին Կիրակոսի եւ ծնողաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց: Վասն որոյ երես անկեալ աղաչեմ զհանդիպողսդ աստուածային տառիս յիշել եւ զիս` զանյիշելիս ի բարեաց, եւ ուղիղ սրտիւ Աստուած ողորմի ասել մեղսաշաղաղխ հոգոյ իմոյ եւ ծնողաց իմոց, զի թերեւս սուրբ աղաւթից ձերոց միջնորդութեամբ ողորմեսցի Աստուած նախ ձեզ եւ ամենայն հաւատացելոց, ապա ինձ` չարագործիս, ամէն:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Քոսեան, «Հայք ի Զմիւռնիա», Բ, էջ 82-83

Գրիչ` Յուսէփ

Վայր` Ասպիսնկա վանք

Ամենագութ եւ մարդասէր Տէր, քեզ փառք յամենայն արարածոց յերկնաւորաց եւ յերկրաւորացս, եւ իմոյ առատագունէս յաւիտեանս յաւիտեանից, ամէն:

ՉԽԷ (1298) թուկանիս Հայոց գրեցաւ գիրքս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս եւ Սուրբ Յարութեանս, ի գաւառիս Արճեշոյ, յանուանեալ ուխտիս Ասպիսնկա վանք, յառաջնորդութեան տեղւոյս տէր Աբրահամու, հրամանաւ հաւրեղբաւր իմոյ Սարկաւագ կոչեցեալ անուն կրաւնաւորի:

Ես Յուսէփս գրեցի թերի հասակաւ վասն պիտոյից, մեծաւ աշխատութեամբ եւ ջանիւ տկար… յարուեստ եւ ի վարժութենէ, այլ շնորհաւքն Աստուծոյ, զի զաւրացոյցն զիս եւ աշխատութեամբ հաւրեղբաւր իմոյ, որ ի նիւթս սորա աշխատէր:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զաշխատաւորք սորա եւ զհայրն իմ` զտարաժամ հանգուցեալն, եւ զայնոսիկ, որք զաւրինակսն շնորհեցին, եւ որք կամակից եղեն մեզ եւ խրատ[ատ]ու: Եւ Քրիստոս Աստուած, որ առատ է ի տուրս եւ կամք իւր յաւժար ի խնդրելն, յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ողորմութիւն շնորհեսցէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

***

ԸՆԴԴԷՄ ԵՐԵՒՈՒԹԱԿԱՆԱՑ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԻ

Վիեննա, 303, (ԺԱ դ. ), Տաշեան, Ցուցակ, էջ 730

Գրիչ` Գորգ [Սկեւռացի]

Վայր` Արմենի լեռ, Յովանիսի անապատ

Ես տրուպս Գորգ, որ ի թիկունս լերինս Արմենի նստիմ յանապատս Յովանիսի, պատահեցայ աւրինակի գրոցս Յովաննու Աւձնեցւոյն յարկեղս մեծ վանացն Սկեւռայի, եւ խոշոր գրով փոխեցի զսա, եւ ի վերջս աւրինակին կայր գրեալ, թէ Տեառն Գրիգորիսի է գիրքս Հայոց քահանայապետի, եւ այլ ի խոնարհ` իւրովք ձեռաւքն գրեալ փոքր յիշատակարանց, զոր տեսանես, եւ տողուկէս քերած էր, եւ յայտ է թէ բանադրանքն է քերւածն, թէ որ այլապէս դաւանէ` նզովեալ է: Արդ` փոխեցի զսա ի յաւգտութեան պիտանացուած իրաց պէսպէս աւանդից` ի զգուշութիւն ինձ եւ համաշունչ հարկակցի եղբաւր Խաչատրոյ վարդապետի, եւ Աստուածատրոյ, եւ զկնի մեր` որոց Տէր յաջողեսցէ:

Գրեցաւ ՉԽԷ (1298) թուիս, ի փառս Աստուծոյ ամէն:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՂՈՒԿԱՍՈՒ ԻԳՆԱՏԻՈՍԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

Երեւան 6273, Փիրղալեմեան, Նշխարք, էջ 61բ-62ա

Վայր` Սիւնիք

Յամի տերութեան աշխարհակալ խանին Ղազանին, որ տիրէր ի ծովէն Պոնդոսի մինչեւ զԱրեւելս` ի գետն մեծ Ջաճուն եւ ըստ ազգաց Ամոյն կոչեցեալ, որ էր թուականՀայոց ՉԽԷ (1298), ի թագաւորութեան Վրաց Դաւթի եւ Հայոց Հեթմոյ բարեպաշտի եւ ճգնազգեաց կրօնաւորի, եւ յիշխանութեան տանս Սիսակայ մեծ պարոն Էլիկումին, որդւոյ Տարսայիճի, եւ քաջ եւ զօրեղ իշխանացն որդւոցն Պռօշայ` Պապաքին:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սրուանձտեան, Թորոս Աղբար, Բ, էջ 334-335

Գրիչ` Յոհաննէս

Փառք…: Եւ արդ աւարտեցաւ Աւետարանս… ի թուաբերութեանս Յոբելեան տումարիս ՉԽԷ (1298), ի փառս եւ ի պայծառութիւն սուրբ եկեղեցւոյն Գէորգա զաւրավարիս…

Աղաչեմ յիշել զիս` զանպիտան եւ զսուտանուն քահանայս յՅոհաննէս, որ գծագրեցի ձեռամբ իմով զտառս աստուածային ի յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց Աւետեաց եւ Թամարի, եւ ննջեցելոց իմոց Մարեմարոյ եւ Մայրտիկնայ, Ատոմի եւ Թումայի, եւ այլ ննջեցելոց… եւ որք զթուղթն շնորհեցին` զՓոքր տիկին, որ բազում փափագեցաւ Աւետարանիս տեսչութեան եւ զթուղթն շնորհեց, եւ յիշատակ ստացաւ իւր եւ ծնողաց իւրոց, եւ զՊաւղոս կրաւնաւոր, եւ զայլ միաբան աշխատաւորքս` զՎահրամ ժամակոչ եւ զծնողսն իւր…

Յիշման արժանի արարէք ի դուռն տաճարիս այս զքահանայք սորա, եւ միաբան եղբարքս, եւ զվարդապետն իւր զԽաչիկ քահանայ, եւ զծնողսըն իւր, եւ զտարաժամ ննջեցեալ զորդեակ իւր Զաքարիա, եւ զայլ քահանայքս, որք աշխատեցան եւ հասուցին զմեզ մինչեւ ցայս վայր«:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան, 6273, Փիրղալեմեան, Նշխարք, էջ 61բ

Գրիչ` Յոհաննէս

Փառք եզակի… բայց գրեցաւ լուսազարդեալ Աւետարանս ի մերս թիւ ՉԽԷ (1298), ձեռամբ Յոհաննէս անարժան քահանայի, ի խնդրոյ Տիրատուր քահանայի, եւ խոշորութեան եւ սխալանաց մի մեղադրէք, քանզի էր ժամանակ չար եւ դառն, եւ տիրեալ էին աշխարհիս ազգն Նետողաց եւ ազգի-ազգի խառնիճաղանճ Պարսից: Թուրքաց, Իսմայելականաց, եւ եղաք հալածեալք եւ ատեցեալք յամենեցունց: եւ ոչ գոյր յոյս կամ տեղի ապաստանի քրիստոնէից, բայց միայն յոյսն Քրիստոսի, նա արասցէ իրաւունս զրկելոց, եւ դարձուսցէ զգերութիւն եւ զտառապանս ազգիս մերոյ, եւ արասցէ այց իւրում ժողովրդեան, եւ փրկեսցէ ի վտանգից հոգոյ եւ մարմնոյ:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՍԱՅԵԱՅ ՄԱՐԳԱՐԷԻՆ ԳԷՈՐԳԵԱ ՍԿԵՒՌԱՑՒՈՅ

Երեւան 4214

Ստացող` Վարդան

Վայր` Սկեւռա եւ Սիս

ա

<223ա> Ի թուականութեաս Հայկազեան տօմարիս ՉԽԷ (1298), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի եւ թագաւորութեան Հայոց Սմբատայ, որ ճշմարտիւ թագաւորեաց ի վերայ մարմաջեցուցանաւղ եւ գունակ-գունակ հեշտակարծ ախտից առաթուր կոխելով, եւ գրեթէ զամենայն աշխարհական փառս նանիր եւ ունայն վարկանելով, որպէս եւ է: Նա եւ զանուն թագաւորութեանն ծանր գրէր եւ նուիրէր զանձն Աստուծոյ, եւ յոլով անգամ հր[ա]ժարէր ի հայրենական աթոռոյն` գնայր յաղքատանայ, զոր հազիւ­հազիւ մեծաջան տենչիւ ոչ կարէին [յեղ]աշրջել զկամսն նորա եւ զայլ[ս դի]պուածս Աստուծոյ ի յանձն առն[եմ]ք:

Իսկ մինչ յայս էր, սիրէր զՔրիստոս եւ զեղկելի նորա եւ զընթերցումն սուրբ գրոց: Սա տեսեալ զՄեկնութիւն համարձակախաւս աստուածատէս մարգարէին Եսայեայ, եւ զի մեծն Եփրեմ կարճ եւ համառաւտ քաջոլորակի բանիւք էր անցեալ ընդ նա, իսկ աստուածաշնորհն Յոհան, Ոսկեբերան յորջորջեալ, վասն հոգեշահ վարժապետութեան եւ առատահոս իմաստիցն որ ի բերանոյ նորա բղխեալ արբուցանէր զականջս եկեղեցւոյ, եւ սա փոխաբար խաւսեցեալ, եւ քաջ ախոյանն ուղղափառ հաւատոյս սըքանչելին Կիւրեղի, սակաւն եւ նա խաւսեցալ:

Արդ, բարգաւաճս այս վսեմս Հեթում ի մտի եդեալ զսոսա ի մի ժողովել` զաւակ ի Սիոն զսա իւր, եւ բարի նախնեացն գանձելուն, խնդրեաց զայս առնել հարկեցուցիչ հրամանաւ ի երբերջանիկ եւ ի լուսաբան րաբունապետէս Գէորգեայ, որ ընդ այսու ժամանակ առաքինութեամբ յանձին ներգործութեամբ բնաւին փարթամացեալ, որ այժմս քրտնաջան երկեամբք հրահանգէ զհամբակսս, որ բանի են հետեւեալ զյոլովս: Իսկ սա, որպէս քարոզ ճշմարիտ հնազանդեալ հարկեցուցանաւղ հրամանին: Եւ զի էր Սարգիս վարդապետի հոգացեալ, առեալ եւ զայն եւ զայլ բանսն սրբոց Մեկընչացն. համառաւտ զուգեաց առ իրեարս կարճաբնութեամբ եդեալ եւ զմտացն ամբողջ ունելով զզաւրութիւն, եւ գրեալ ձեռամբ իւրով` ետ նմա:

Արդ, ես զայս տեսեալ, զվերջինս ի բնաւիցս փցնամիտ աշակերտս սորին Գէորգեայ` <223բ> անարժան քահանայ Վարդան, բազում աշխատութեամբ եւ տառապանաւք ետու ի յանկ հանել զայս, զի սկիզբն սորա եղեւ ի Սկեւռայն, եւ աւարտումն սորա եղեւ ի Սիս: Երկիցս անգամ խնդրեցի զարարեալ աւրինակն ի Յերեմիա վարդապետէն, եւ նա անտրտունջ ետ, զոր Քրիստոս տացէ եւ իւր զառատ բարիւքն, զոր խոստացեալէ սիրելեաց իւրոց, եւ գրաւղի սորա:

Եւ ես, վասն սիրոյ նորին, ետու գրել զսա Գրիգոր քահանայի լաւ արհեստի գրչի, ի յիշատակ բարի մեղուցեալ հոգւոյս իմոյ Վարդ[ա]նա, եւ ծնողին իմոյ Մինաս էրեցու, որ բազում աշխատեալ է զհետ մեր, եւ մաւրն իմոյ Մեծտիկնայ, փոխելոյն առ Քրիստոս, եւ եղբարցն իմոց, եւ ազգականացն եւ ամենայն, որ ինձ աւգտակար են լեալ:

Արդ, երեսս անկեալ արտասուալից մաղթանաւք եւ մեծաւ յուսով, աղաչեմք զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ գրոց, թողութիւն մեղաց եւ հանգիստ հոգւոցս մերոց խնդրեցէք գրաւղիս Գրիգոր քահանայի [եւ ծնող]աց իմոց, եւ ձերոցդ, որ յիշէք: եւ առաւել եւ զգրոցն տէրն [Վա]րդան վարդապետն, որ է [եպ]իսկոպոս, եւ զծնաւղ[ս իւ]ր, հանգիստ եւ ողորմութիւն խնդրեցէք ի գթ[ա]ծէն Աստուծոյ ի Հաւրէ, եւ յողորմածէն Աստուծոյ ի յՈրդոյ, եւ ի բարեխնամ Սուրբ Հոգւոյն, բարեխաւս ունելով զկայծակնամաքուր եւ զաստուածաբանն մարգարէս զԵսայիաս, եւ զմեծն տէր Եփրամ եւ զլուսոյհռչակն զՅոհան, եւ զպայծառն Կիւրեղ, զի եւ սոքա յետ Աստուծոյ երկրորդաբար յոյս են մեզ եւ բարեխաւսք: Մեզ յիշելեացսս եւ ձեզ յիշողացդ, զոր մաղթեմ ամենացուն այսպիսի յուսով, զի յիշատակս մեր կատարեալ յիշմամբ ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յօիտեան, եւ յօիտեանս յաւիտեանից ամէն, ամէն, ՃՌԴՌ ամէն:

Յիշեսջիք զեղբայրն մեր զԿոստանդին աւագ սարկաւագն, եւ ըստ հոգւոյ միւս այլ եղբայրն մեր զՎասիլ գրագիրն, որ է դեռ դպիր, եւ որ յիշէ յիշեալ լիցի ինքն յԱստուծոյ, ի Տեառնէ մերմէ:

բ

<222բ> Զնուաստ անուն քահանայ Գրիգոր, ո՜վ պատուական վարդապետ եւ տէր Վարդան յիշեա, եւ զիմ անդրանիկ որդին զՎասիլն ի սուրբ յաղաւթք, եւ Քրիստոսի փառք:

***

ՀԱՐՑՈՂԱՑ ԳԻՐՔ ԲԱՐՍՂԻ ԿԵՍԱՐԱՑՒՈՅ

Երուսաղեմ, 336, Պողարյան, Ցուցակ Բ, էջ 221

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Սաղիկի Նոր վանք կամ Գայլ վանք

ա

<155ա> Փառք եռակի եւ իւռահիւսակ դաւանութեան, երեքսրբեն տէրութեան Հաւր եւ Որդւոյ եւ ՍուրբՀոգւոյն, այսմ եւ յաւիտեան: Եւս առաւել յիմոյ անարժանէ աւրհ[ն]եսցի բերանւոյ, որոյ շնորհիւն սկսա եւ կատարեցի, ապրեցուցչին Յիսուսի Քրիստոսի փառք յաւիտեան: Եւ գրեցի զսա հրամանաւ հոգեւոր հաւր իմոյ Մարկոսի կրաւնաւորի, որ ետ գրել զսա յաւկտակար վարուց իւր եւ եղբարց իւրոց: Եւ գրեցաւ յերկիրս Սաղիկ, յիշխանութեան Կեռ Լէոնի Ղաւռասա, զոր հաստուն պահեսցէ Տէր ի կամս իւր, ամէն: Ի վանք որ կոչի Նոր, ընդ հովանեւ Սուրբ Աստուծածնիս, ի թուականիս յաւիտենից ՑՉԻԲ (6722) աւարտեցաւ յերեքշաբթի, ապրիլի ԺԵ (15): Գրեցաւ ձեռամբ ապիկար սարկաւագի Սարգիսի: Որ կարդայք, յիշման արժանի արարէք, եւ որ զմեզ յիշէ սրտի մտաւք, յիշեալ լիցի ի Տեառնէ: Փրկութեանգրիս մի մեղադրէք, զի այդքան էր կարողութիւն իմ:

բ

Գրիչ` Յոհաննէս

Քրիստոս ողորմեա մեղաւոր գրչի Յոհաննէսի:

գ

Գրիչ` Եւթիմ

Աւրհնեալ ես Քրիստոս ճշմարիտ Աստուած իմ, որ հասուցեր զիս զանարընկալս կենաց ի վերջին գիծս, գոպանամ զքէն խորհրդովք հոգոյս, եւ փառաւորեմ անձկով սրտիս զփառքտ սրբոց, զի թէպետեւ գրեցաւ սա ձեռամբ աստուածայսէր կրաւնաւորաց Յոհաննիսի, եւ պատուական հաւր մերոյ Մարկոսի հայրապետի, այլ զաւարտումն յիմու անարժ[ան]էս ընկալաւ յանարժան կրաւնաւորէս Եվտաքսէս, որ փոխել կոչի Եւթիմ:

Արդ, աղաչեմ զքրիստոսասէր քահանայսդ եւ զկրաւնաւորստ, որ ընթեռնուք եւ լուսաւորիք իմանալով զճգնութիւն սրբոց հարանցն, աղաչեցէք զնոսա բարեխաւսեալ առ Տէր վասն իմ, եւ դուք իսկ վասն սիրոյ նոցա, աղաչեմ յիշեցէք զյետին կրաւնաւոր եւ զապիկար քահանայս, եւ զեղբայրքս միաբան, եւ որ զմեզ յիշէ սրտի մտաւք, եղիցի նմա զնոյն գտանել ի Քրիտոսէ Աստուծոյ մերոյ, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

դ

<287ա> Գրեցաւ սա ի թուականիս յաւիտենից` ՑՉԻԲ (6722) եւ աւարտեցաւ յամսենն աւղաւստաւս ԺԳ, յաւուր չորեքշաբաթու, յերկիրս Սաղկանս, ի վանքն որ կոչի Նոր, յորջորջեալ Գայլ վանք, մերձ ի գեղն որ կոչի Ադմա, յիշխանութիւն Կեր Լէոնի Ղաւռասայ բարեպաշտ իշխանի, զոր պահեսցէ Տէր յամենայն փորձութեանց: Անփեշրութեան գրիս մի մեղադրէք, զի այդքան էր կար մեր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Ցուցակ ձեռագրաց որ ի Հանդէս ամսօրեայ», էջ 302­303

Գրիչ` Յովսեան

Վայր` Բերդակ

ա

<263ա> Փառք անեղ բանին Աստուծոյ, ամէն: Երից ի միում կատարեալ անձնաւորութեան եւ միաւորեալ ըստ աստուածութեան, եռահրաշ եւ անբաժանելի Սուրբ Երրորդութեանն փառք յաւիտենից յաւիտեանս, ամէն: Շնորհիւն Աստուծոյ սկսա եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զաստուածահոսակ, աղբիւրահոս եւ չորեքվտակեան գետոցն, զոր Մովասէ յառաջ բխեալ եւ ընդ չորս բաժանեալ, զոր աւետարանեցին մեզ առաքեալքն ծառաւելոցս յարբուցումն ճաշակողացս բանին եւ հոգոյն…:

Գծագրեցաւ վսեմական, անբաղդատելի, աստուածունակ, արփիափայլ սուրբ կտակս, ի խնդրո պատուական քահանայի Յոհանիսայ, զոր վայելել տացէ Տէր Աստուած, զոր կաթոգին տանչմամբ եւ բաղձալի սիրով տենչացեալ աստուածական սուրբ կտակիս, յաղագս լինելոյ նմայ ժառանգ որդիութեան եւ բարի յիշատակ առաջի Աստուծոյ:

Եւ արդ, գրեցաւ ի թուաբերութեանս Հայ տումարի յեւթնահարիւրերորդի քառասներորդի եւթներորդի (1298), ձեռամբ անարհեստ եւ եղկելի գրչի Յովսիան նուաստ քահանայի, ի թագաւորութեան աշխարհայկալի յազգէն Նետողաց Ղազան կոչեցելոյ, ի հայրապետութեան տեառն Զարքարիայի վերադիտողի, եւ ի յառաջնորդութեան տէր Յովհաննիսի սուրբ եւ ընդրեալ եպիսկոպոսի, ի գաւառս Տուրիբերունոյ, ի գեղ Բերդակ, ընդ հովանեաւ Սրբո Սարգսի զօրավարի, եւ Սրբոյն Գէորգեա զաւրայվարին եւ սուրբ եւ կենսաբեր Նշանի Խաչին Քրիստոսի, որ եւ բարեխաւս իսկ են վասն մեր եւ պահապան հանապազ ի տվէ եւ ի գիշերի:

Արդ, աղաչեմք զամենեսեան, որ աւկտիք ի սմանէ կամ աւրինակէք, զպատուական եղբարքս մեր զսուրբ եւ զընտրեալ քահանայքս զՍիմէոն եւ զԿարապետ, զՅովաննէս եւ զՄանուէլ յիշման բարո արժանի համարեսջիք, քանզի յոյժ կամակից էին գործոց մերոց աւգնելով եւ խրատ տալով յաղագս սիրո պատճառի, որ ասէ. Սէր ընգերի իւրում չար ոչ առնէ, Լրումն աւրինց սէր է, եւ զիս զմեղապարտ եւ զանպիտան գրիչս Յովսեան, եւ զծնողսն իմ զՇիրիկ եւ զՀռիփսիմէ, եւ զեղբայրն իմ Յակոբ, եւ զամենայն զազգականսն իմ, եւ, եւ զՎարդիկ կրաւնաւորն յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, ամէն: եւ զՂարիպշախ եւ զՋաւխարն` զփոխեցեալսն ի Քրիստոս, ձերովք ննջեցելովքն հանդերձ, յիշեցէք ի Քրիտոս, եմէն, եւ յամենայն ժամու:

բ

 

<1բ> ԶՅովսեան մեղապարտ գրիչ յիշեցէք, ո՜վ սուրբ ընթերցողք, ի ձեր սուրբ մաքրափայլ յաղաւթս եւ Աստուած զձեզ զյիշեցողքտ եւ զյիշեցեալքս յիշէ, ամէն:

գ

<75ա> Յովսեանի մեղապարտ գրչի մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Տեառնէ Աստուծոյ եւ ձեզ առ հասարակ, ամէն:

դ

<265բ> [Փառք Սուրբ Երրորդութեան Հօ]ր [եւ Որդո] եւ Սուրբ Հոգոյն, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Յանգ ելեալ կատարեցաւ աստուածայմուխ մատեանս այս, ձեռամբ յոգնայմեղ անարուեստ գրչի Յովսեան քահանայիս, որ ի գործս բարեաց յետս կացի:

ե

<263ա> ԶՀասան եղբայրակիցն մեր յիշեցէք ի Քրիստոս, ո՜վ եղբարք, որ զծաղկի թանաքն եբեր եւ Աստուած զձեզ յիշէ. ամէն:

զ

Յիշատակագիր` Սիոն

Ես, Հայրապետ քահանայս գնեցի զԱւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց, եւս ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց` հաւրն իմոյ Խաչկէն, եւ մաւրն իմոյ Տիկնէն, եւ ժառանգչաց իմոց Եզեկիէլ քահանայի եւ Յովհաննէս քաջ եւ յաղթող եւ արի կրաւնաւորին եւ փիլիսոփային, որ է սնեալ ի յանապատին, եւ զՅակոբ քահանայն` զհեզ եւ զգովելին որ \\\, զՈւստինայ եւ զամենայն մերձաւոր[աց], զհայրն զՀիզան, եւ զմայրն զԱբմելեգն, եւ զեղբարս նորա, որ փոխեցեալ են ար Քրիստոս:

Ես գրեցի զյիշատակարանս` Սիոն անարժան եղբայր սոցա, քաջ եւ արի կրօնաւորաց եղբարց իմոց, որ աստուածային կամաւքն եւ ողորմութեամբ տացէ վազելել դեռաբոյս զաւակաց իմոց` Սիմէոնի եւ Ծերունի եւ Յոհաննիսի եւ Յակոբի եւ ծնողին սոցայ, եւ իւրոց ամենայն արեան մերձաւորացն եղիցի յիշատակ առ Քրիտսոս, ամէն:

***

ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ ՓԻԼՈՆԻ ԵԲՐԱՅԵՑՒՈՅ

Երուսաղէմ 333, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 209­210

Գրիչ` Վահրամ

Վայր` Արմէնի անապատ

<390բ> Փառք անհասան[ել]ի, անիմանալի, անպատմելի, անպարունակելի, անվայրափակ միաբուն զաւրութեանն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Սկսայ մարդասիրութեամբն Աստուծոյ եւ կատարեցի նորին ողորմութեամբն զաստուածազարդ եւ զլուսաւոր տառս զերիցս երանեալ աստուածախաւս եւ աստուածատես մարգարէին Մովսիսի, զդժուարիմաց եւ զթանձրախիտ տեսութիւնսն, զոր ոմանք ի թանձրամտաց թեթեւաբար այլ իմն կարծէին եւ բաջաղէին: Զոր քաջհմուտն աւրինաց ճոխն իմաստութեամբ, եւ փարթամն գիտութեամբ մեծն եւ երեւելին Փիլոն տեսեալ զայս` եւ վարդապետաւրէն յեղանակաւ, մեկնողաբար յաւրինմամբ պայծառ եւ լուսաւոր բանիւք եւ բայիւք, ըստ ճառին եւ ըստ այլաբանութեան, աստուածային հոգւովն փեռեկեաց եւ ուղղեաց ճանապարհ մեկնողութեան մտից յաստուածային գիրս, իբր զկարապետ եւ զնախընթաց ամենեցուն որք մխեցան ի գործ մեկնութեան:

Այլ եւ զհնոց կարծեցեալ իմաստասիրաց, որք զանձինս առ իմաստունս ունէին ասել` Ոչ գոյ նախախնամութիւն, ի դերեւս հանէ զնոցա զանմտութեան կարծիքն: Նաեւ զհնոց ոմանց զառաքինութիւնս պատմէ մանրամասնաբար մի ըստ միոջէ, ի նախանձ շարժելով զմեզ եւ յուսումն յանձնառութեան, որում Հիւսեայք յորջորջին, մեւս եւս այլ գիրս պատմէ, որում Կեանք Իմաստնոց ասի:

Ունանկացեալ դպրութեամբ մանրամատոյց մասամբ ջամբեցուցանէ երջանկաջոկ մանկանց, որք բազմախոյզ տենչանաւք առատանան լամպարափայլ յարփիազարդ ճեմարանին, զոր կամեցայ յաւրինել ի սպիտակահովիտ հիւթիս` սեաւաթիւր թեւով, ներարհեստիւ շարամանեալ ի լուսաւորութիւն մտաց եւ ի վարժումն մանկանց առագաստի Վերինն Երուսաղէմի ըստ զանազան զարդու զարդարեալ, որ է բուրաստան անմահութեան, եւ բուրէ զհոտ յուսումնասիրաց անձինս:

Որում խանդակաթ փափաքանաւք իբրեւ տեսի` այլապաղ փութով շութափութեամբ խոշոր գրով աւարտեցի զցանկալի տառս ես Վահրամ սուտանուն սարկաւագս, ի վայելումն եւ ի մխիթարութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ, ինքնագիր երկաւք, ի ծոցն սնուցչի իմոյ աստուածաբնակ տաճարին Աստուծածնի եւ Սուրբ Փրկչի, յանապատիս Արմէնի: Եւ թէպէտ եւ տկար էի ի գլխոյ, մինչ գրեթէ յոգիս ապաստան եղեալ եւ յոգնեալ, սակայն ամենակալ ձեռամբն Աստուծոյ աւժնդակեալ` հազիւ հազ, տագնապաւ իմն, հասի յաւարտ ողորմելովն Տեառն, որոյ ի մեղուցեալ անձնէս բիւրապատիկ գոհութիւն եւ երկրպագութիւն:

Եւ վասն ժամանակիս անհանդուրժել վրդովմանցս եւ խուճապ տագնապիս, զոր եհաս ի վերայ մեր յազգէն Իսմայելացւոց, ի յափշտակեաց զյուռթի եւ զպարատ մասն երկրիս մերոյ ի թուականիս Հայոց ՉԽԷ (1298), որում եղեւ զրաւ գրոցս, եւ բազումք անկան ի սուր սուսերի, եւ ի գերութիւն, վասն խրատելոյ զմեզ Տեառն, եւ մեք ոչ խրատեալք: Այլ հաւատք պակասեալք եւ ամպարշտութիւն զաւրացեալ, արդարութիւն հեռացեալ եւ անաւրէնութիւն բազմացեալ, սէր եղծեալ եւ անգթութիւն ծաղկեալ, բարիք գաւսացեալ եւ չար արմատացեալ, Աստուած վաճառեալ եւ ագահութիւն թագաւորեալ, եկեղեցիք քակեալք եւ քահանայք խոզխոզեալք, վանորեայք ապականեալք եւ միանձունք ցրուեալք, մանկանք գերեալք եւ աղջկունք վաճառեալք ի ձեռաց տնաւրինաց:

Արդ, զորպիսի չարաշշուկ եւ բազմավրդով ծանր աղէտի աւուրս, ես ունայնացեալ եւ յոյժ խաւարաժառանգս եւ պարապնդեալս մեղաւք Վահրամ սարկաւագս մարթացից ճառել զթշուառութիւնս, զոր Տէր Յիսուս ընդ արձակումն արասցէ:

Նաեւ առ ապագայսդ հանդիպաւղս եւ ընթերցաւղս, կամ գաղափարաւղս մաղթանք բարւոյ յիշման արժանաւորել զհոգեւոր հայրն իմ եւ զուսուցիչ, որ իբրեւ զհուր մաքրէ զիմ զմարմնական ախորժակս` յաստուածայինսն յորդորելով հանապազ աննախանձաբար` զՍտեփանոս Գոյներերիցանց: եւս եւ զծնողսն իմ աղաչեմ արտասուալից հառաչմամբ յիշել ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, վասնզի սովոր է ամէնողորմ Աստուածայլում աղաչանաւք այլում ողորմել. զի վասն յիշման աշխատեցայ ի սա: Եւ որ յիշէ ողորմելով` յիշեալ լիցի յաներեկ աւուրն առաջի Քրիստոսի, ուր բանք սպառին եւ գործք թագաւորեն:

Եւս եւ զկոկաւղ քարտիսիս զՊետրոս կրաւնաւոր, եւ զԿոստանդին սարկաւագ աղաչեմ յիշել, որ աշխատեցան ի սա:

***

ԳԻՐՔ ԹՂԹՈՑ

Զմմառ 431, Ակինեան եւ Ոսկեան, Ցուցակ Բ, էջ 24-26

Գրիչ` Թովմաս

Վայր` Խորին անապատ

ա

Շնորհք մեծապէս եւ երկրպագութիւն ամենասսուրբն Աստուածն հոգւոյ ի փառս Հաւր եւ Որդւոյ, ամէն: Որ անբաժանելի գոլով բազմամասնապէս բաժանէ շնորհս ըստ չափոյ ընդունողաց մեծամեծացն եւ փոքունց, ոչ առ մեծսն խնայելով իբր զլացմամբ, եւ ոչ առ նուաստսն յաճախ քան զարժանն ի վատնումն զձիրսն տալով, զորս ընդունաւղքն բանականապէս իւրաքանչիւր զիւր ճանաչէ զչափ: Յորոց ի բնաւիցն յոքունց եւ իմս նուաստութիւն, որ եւ փոքու մասին անարժան գոլով` Թովմաս անուն, տարաշխարհիկ եղեալ ի հայրենի տեղոյ իմոյ, յերբեմն ի վաղնջուց ամաց հայրապետական աթոռոյ ճոխութեամբ փառաւորելոյ, ի նշանաւորն ասեմ դղեկէ Հոռոմկլայէն:

Եւ վասն իմոյ մեղացն նախ քան զվեց ամ գրութեան տառիս (1298) ի ձեռս Տաճկաց մատնեցելոյ, յորմէ ամաւ եւ կիսով նախ քան զառնուլն պատահեաց ինձ կլանել եւ գալ յաշխարհս Կիլիկիոյ, յուսով տեսութեան սուրբ գերեզմանին Քրիստոսի, զոր վարկանիմ թէեւ ոչ ըստ իմոյ արժանեաց, այլ վասն անչափ խնամոցն Տեառն դիպեցաւ այս, ոչ տեսանել ի ժամանակի պաշարման դղեկին զանհանդուրժելի նեղութիւնն որոյ եւ լուրն պակուցանէ զամենայն լսաւղս: Ուր եւ բազումք մանաւանդ բնաւքն սննդակիցք իմ եւ ազգայինք ի պէսպէս մահս եւ ի գերութիւն վարեցան մեծ թշուառութեամբ արտաքս քարշեալք ի մայրենի գրչաց պանձալի դղեկին: Զորոյ յիշատակ երջանկութեանն եւ զայժմու թշուառութեան, որպէս ի դէպ ի հարազատ զաւակի առ սիրելի ծնաւղս ոչ առանց արտասուաց բերեմ: Վասն զի գերեալ եղեւ Աջ Սրբոյն Գրիգորի եւ հռչակաւոր Նշանն Վանկոյի, առ ոտն ընկեցեալք նշխարք ոսկերաց սրբոցն վկայիցն, նա եւ աստուածաբնակ եւ երկնանման, շքեղաշուք եւ գերապայծառ սուրբ տաճարսն զՍրբոյն Գրիգորի ասեմ եւ Տիրամաւրն Սրբուհւոյ Աստուածածնին, եւ յանուն որդւոյ նորա Սուրբ Փրկչին, կոխան եղեւ եւ աւթարան անհաւատիցն:

Այլ եւ զիս անարժանութիւն ի վեր քան զիս պատահեալ շնորհի քահանայութեան եւ ուղիղ դատմամբ յոյժ պակաս գտանելով զիս ի վայելչականցն, գործնականացն ասեմ եւ տեսականաց լաւագոյն մասանց հարկաւորաց այսր աստիճանի, գրեթէ անպատշաճիւք լցեալ եւ մեծապէս ընդ այսր զանձն իմ պարսաւեմ, այլ սուղ ինչ եւ զայս ոչ անմասն ի բարեաց ծանեալ զճանաչելն զանձին նուաստութիւն: Եւ թէ չէ իրաւ, գոնէ ի սակաւուց ինչ ձեռնհաս գտելոց մասանց բարեաց պղերգանալ բարձրամիտ խոկմամբ, այլ ըստ չափոյ կարողութեան ժրանալ եւ այսու մտածութեամբ, իբր թէ ի հոգեւոր սբաղանս տրուպ անձինս եւ ի սփոփանս սգապատ ոգւոյս, մանաւանդ վասն առ ի Քրիստոս յուսոյն ձեռնարկեցի ի գրել զսրբոց հարցն պէսպէս եւ զանազան Թղթոց զգիրս, որքվասն ուղիղ հաւատոյ ի Քրիստոս խոստովանութեան ի զանազան ժամանակս հանդիսացեալք եւ վասն աւգտի զկնի եկելոցն յիշատակ թողեալ: Որոյ Աստուածասէրն կամաց եւ ես անարժանս եւ տկարս, հետեող եղեալ խոշոր եւ անուարեստ գրով ձաբոտեցի զսուրբ մատեանս հաւաքեալ թղթոցս, յիշատակ բարեաց մնալ մեղաւոր անձին խոշոր գրչիս Թովմայի: Եւս եւ իմոց ի Քրիստոս հանգուցեալ ծնաւղացն եւ հաւրեղբարցն` սրով խողխողելոց եւ այլոց եւս տոհմակցացն ի վերայ պահպանութեան եւ զգուշութեան նախայիշեցեալ Կլային եւ այլոց \\\ողբերգելի առնամ բերդին \\\ անտ սպանելոց, եւ այլոց գերի վարելոց, եւ քանդի խոստովանութեամբ ի Քրիստոս վճարելոց, եւ ոմանց դեռեւս ի բանտի կապելոց: Յաղագս որոյ յոտս սրբոցդ եւ իմաստնոց անկեալ, պատահելոցդ ասեմ սուրբ մատենիս եւ աւգտեցելոց ինչ ի խոշոր աշխատութենէս \\\

բ

Զմեղապարտ գրողս եւ ստացողս լուսաւոր տառիս զԹումաս, եւ զծնաւղսն իմ յիշեցէք աղաւթիւք ի Քրիստոս աստուած, Ո՜վ դասք ուղղափառաց:

գ

Զնուաստ գրող սուրբ տառիս եւ զամենայնի մեղաւք լցեալս, զսուտանուն վանից քահանայ զԹովմաս, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զամենայն ազգատոհմն իմ յիշեցէք ի Քրիստոս:

դ

Զայլն ի Վարդանայ վարդապետի գիրքն գիտ թէ ուզես:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան, 4843

Ստացող եւ վերջին թերթերի գրիչ` Ահարոն

Վայր` Եզնկա

<216բ> Ի թուին ՉԽԷ (1298, ի յամսենն հոկտեմբեր ԻԸ (28), յերեքշաբաթի գիշեր, ի չորեքշաբթի լոյս, հանգեցաւ ի Քրիստոս ապաշխարող մայրն մեր Մէնտիկին, որոյ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ թողցէ զյանցանս նորա, բարեխաւսութեամբ սրբոյն Աբրահամու արդարոյն եւ Յո <217ա> հաննու Հոսաւեցոյն եւ այլ սրբոցն, որոց ի հոկտեմբերի ԻԸ (28) էր յիշատակ եւ Սրբոյն Նունէ եւ Մանէ եւ այլ սրբոցն, որոց ի ԻԹ (29), որք վասն սիրոյն Քրիստոսի ետուն զմարմին իւրեանց ի սոսկալի եւ ի դժնդակ տանջանս եւ եղեն սիրելիք Աստուծոյ, եւ ունին համարձակութիւն առ նա բարեխաւսել վասն իւրեանց տաւնաւղացն, ո[րոց մաղ]թանաւք եւ հայցմամբ Սուրբ Աստուածածնին եւ աղաչանաւք ամենայն սրբոց փառաւորեալ պայծառացուսցէ Քրիստոս Աստուած զՄէնտիկին ապաշխարող մաւրն հոգին, ջնջէ զձեռագիր յանցանաց նորա ի գեհէնէ, եւ հրոյն եւ յանվախճան տանջանացն փրկեսցէ, եւ իւր երկնից արքայութեանն եւ անճառելի բարեացն արժանի արասցէ, եւ իւր երկնից արքայութեանն եւ անճառելի բարեացն արժանի արասցէ ընդ ամենայն սուրբ իւր, ի փառաւորել զամենասուրբ Երրորդութիւնն, զՀայր եւ զՈրդի, եւ զՍուրբ Հոգին, որ է աւրհնեալ եւ երկրպագեալ յամենայն արարածոց յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Լալայեան, Վասպուրականի, էջ 125-126

Գրիչ` Մաթէոս

Վայր` Կիւզուց վանք

Փառք… Արդ գրեցաւ Աւետարանս ձեռամբ Մաթէոսի սուտանուն կրաւնաւորի, անիմաստ եւ տխմար գրչի: Եւ եմ անընդունակ յարուեստ գրչութեան եւ բազում ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարեւեաց մեզ մարդասէր Հոգին, արտագրեցի անարժան ձեռաւք իմովք, բազում աշխատութեամբ, ի մեծ թուիս, ի յեղանակ շրջագայութեան արեգական ստորիջիւք` երկնաչու ճանապարհաւ յերկնից երկիր, հայելով ըստ արարչութեան, չափեալ ելանելոյն Ադամա ի դրախտէն ԶՌ եւ ԴՃ եւ Ի (6450) ամի` ըստ եւթանասնից, ըստ որում մեք վարինք եւ է ի մարդեղութենէ բանին Աստուծոյ` անժամանակ էին եւ փրկչի Յիսուսի Քրիստոսի, ամբ ՌՄՂԷ (1298), իսկ ըստ թըւոյ Խոսովային յաբեթեանցս տումարի ՉԽԷ (1298)։

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի Կիւզուց վանքս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Գրիգորիս, եւ յառաջնորդութեան հեզահոգի տէր Դանիէլ կրաւնաւորին, որ եւ նման է Յովանէս ողորմածին:

***

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 8179 Գրիչ` Գրիգոր

ա

<141բ> Քրիստոս ԱՍտուած, քո Սուրբ Կարապետիս բարեխաւսութեամբ եւ Աթանագինէի եւ սուրբ հայրապետին Գրիգորոյ ողորմեայ իմ մեծ մեծ մամին, որ աւելի քան զՃ (100) ամաց էր, փոխեցաւ առ Քրիստոս ի թվին ՉԽԷ (1298):

բ

<163ա> ԶՊաւղոս աշակերտ յաղաւթս յիշեսջիք:

գ

<182ա> ԶՅովանէս քահանայ Բքներեցի յաղաւթս յիշեսջիք:

դ

<240բ> Ո՜վ քահանայք աստուածասէրք, յորժամ տաւնախմբէք, զիս զԳրիգոր զաշխատող գրոցս եւ զՅովանէս քահանայ երախտաւոր թղտիս, եւ զհայրն մեր Միթորն, եւ զմայրն մեր զԹահմամն, եւ զհարազատ եղբարքս մեր զՎարդան եւ զՍարգիս, եւ զհոգեւոր եղբայրն մեր զՍուքիաս քահանայ ի յաղաւթս յիշեսջիք, եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ:

ե

<256ա> Տէր Աստուած, քո սուրբ առաքելոցս բարեխաւսութեամբ աւգնեալ եղբարց մերոց Վարդանայ, ՍԱրգսի, եւ Հնդուի, եւ ինձ Գրիգորոյ:

զ <261ա> Զսիրելի մեր զհարազատեղբայրն զՍարգիս, որ զթուղթս շնորհեաց մեզ, եւ զՎարդան, ի յաղաւթս յիշեսջիք:

է

<276բ> Վասն սոցին բարեխաւսութեամբ ողորմեա ինձ` անպիտան եւ անբաժան Գրիգորոյս, եւ մեր ծնաւղացն` Միթորին եւ Թաճմամին, եւ եղբարցն մեր Վարդանայ եւ Սարգսի:

ը

<280բ> Տէր Յիսուս Քրիստոս Աստուած իմ, բարեխաւսութեաբ քո սիրելի աշակերտիդ ողորմեայ իմ մեծ մամին եւ իմ մաւրն:

թ

<307բ> Տէր Աստուած, քո սուրբ եւ փառաւորեալ հրեշտակապետացս բարեխաւսութեամբ ջնջեայ զՄիթորին, եւ զԹաճմամին, Շուշկանն եւ զմեծ եղբաւրն զՅովաննիսի, եւ զմեծ մամին զյանցանքն, եւ փրկեայ եւ աւգնէ հարազատ եղբարցն Վարդանայ եւ Սարգսի, եւ ողորմեայ մայրագութ քոյրոջն մեր Տիկնաց տիկնեայ, եւ ինձ մեղաւորիս:

ժ

<323ա> Քրիստոս Աստուած, Մարկոսի աղաւթիւք ողորմեայ իմ մաւրն Թաճմամին:

ժա

<327բ> Զքոյրն մեր զՏիկնաց տիկինն յիշեայ [ա]ռ Քրիստոս աղաչեմ:

ժբ

<344բ> Քրիստոս Աստուած քո սուրբ բարեխաւսութեամբ ողորմեայ իմ քրոջ Տիկնաց տիկնայ, եւ Շուշկանն եւ իւրեանց տղայոցն:

ժգ

<352ա> Քրիստոս Աստուած որդի Աստուծոյ, բարեխաւսութեամբ Մովսիսի եւ Եղիայի, Պետրոսի, Յոհաննու եւ Յակոբայ, եւ սուրբ եղբարցն, որ ի լերինն Թափաւր, ողորմեա գրողիս գրոցս` անպիտանիս Գրիգորոյ, եւ սիրելի եղբարց մերոց Վարդանայ, եւ Սարգսի, եւ Յոհանէս քահանայի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ճանիկեան, Հնութիւնք Ակնայ, էջ 85­86, Սիւրմէեան, Ցուցակ Հալէպի, էջ 395

Գրիչ` Յոհաննէս

Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած պատուելի եպիսկոպոսին Տէր Սիմէոնի` փոխեցելոյն առ Քրիստոս ի թուին Հայոց ՉԽԷ (1298), եւ տառապեալ գրիչս Յոհանէս դպրի, եւ հաւր իմոյ Կոստանդին քահանայի, եւ բնաւ զարմից մերոց: Արդ աղաչեմք զհամայն պատահողք սորա յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքուր աղօթս ձեր, զի ընդ միոյն հարիւրապատիկ ձեզ պարգեւեսցէ Քրիստոս:

***

ԵՒԱԳՐԻ ՊՈՆՏԱՑՒՈՅ ՄԱՏԵՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՔ

Փարիզ, 113, Երեւան, մանրաժապաւեն 877

Գրիչ` Շահինշահ

Վայր` Եզնկա մայրաքաղաք

ա

<11ա> Զգծող գրիս զանպիտան անուն զՇահինշահ աղաչեմ յիշեալ լիջիք ի Տէր մեր:

բ

Գրիչ` Սարգիս

<173բ> Ո՜վ եղբարք, որք ընթեռնուք մի մեղադրէք սղալանաց եւ փցուն գրիս, այլ յաղաւթս յիշեցէք զՍարգիս, որ յետոյ անուանեցաւ, եւ զԱհարոն սուրբ հայրն մեր զվարդապետն եւ յիշաւղտ աւրհնեալ:

գ

Ստացող` Ահարոն

<84բ> Փառք եւ գոհութիւն, շնորհ եւ աւրհնութիւն, պատիւ եւ երկրպագութիւն ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ երիս անձնաւորութեանն եւ մի բնութիւն բոլորեալ աստուածութեան, արարչին եւ նախախնամողին ամենայն գոյիցս, որ աւգնական եղեւ սկիզբն առնել գծագրութեան մատենիս եւ ի վճարն հասանել, որ է խրատք զգուշական միանձանց Եւագրա գիտնական ճգնաւորի ասացեալ, զոր տրուպ սպասաւորս բանի Ահարոն գրել ետու զսա ի թուականիս Հայոց ՉԽԷ (1298), ի մայրաքաղաքիս Եզնկա, առաջնորդութեան տեառն Ներսիսի:

Արդ, աւքտելքտ ի սմանէ ասացէք թէ Աստուած ողորմի ստացողին եւ ընթերցողին եւ լսողին, եւ ամենայն հաւատացելոց եւ նմա փառք յաւիտեանս: