Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 2273

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Խորանաշատ

ա

<361a> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն անբաժանելի Հաւր անսկզբան, եւ Որդւոյ միածնի, եւ Հոգւոյն ճշմարտի յաւիտեանս, ամէն:

Գրեցաւ լուսաշաւեղ եւ աստուածաշունչ գիրքս այս ի թուաբեր ամանակաց Հայկազնեան ի Չ եւ ի Ա համարին (1252), ի նեղ եւ ի դառն [ժամա]նակս այսմիկ եւ ի դարուս հետեւման, եւ այս վասն մեղաց մերոց, զի բազմացաւ անհնարին վիշտք եւ նեղութիւնք ի վերայ ամենայն աշխարհի, ի ձեռն անաւրէն եւ այլակերպ զաւրուն Նետողաց, որով բազմացեալ են քան զաստեղս եւ քան զաւազ ծովու: Իսկ գրեցաւ տառս աստուածաշունչ ի վանս վարդապետի Վանականի, Խորանաշատ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Սրբոհոյ Աստուածածնիս, որ է յոյս եւ բարեխաւս աշխարհի: Արդ, ես` Ստեփաննոս քահանայ, սիրող եղեալ բանին սպասաւորութեան վասն պատուիրանացն Աստուծոյ մերոյ, սիրել յամենայն սրտէ եւ ի զաւրութենէ ըստ կամաց իւրոց ի փառս, գրել ետու զհոգէշահ բանս լուսաւորութիւն հոգւոյ եւ մտաց իմոց, ի յիշատակ եւ ի բարեխաւս ինձ եւ ծնողաց իմոց:

Արդ, գրեցաւ երկակ բաներս առաքելական եւ մարգարէ[ակ]ան ի տանս Աղուանից, ի գաւառիս Երգեւանք կոչեցեալ, ի վանս Խորանաշատո Սուրբ Աստուածածնիս, ի գլուխ իշխանութեան երկրիս այսմ պարոն Աղպուղային, եւ որդւոց իւր[ո]ց Վահրամ եւ Զաքարէ եւ Իւանէ, <361b> եւ ի հայրապետ[ու]թեան տեառն Ներսիսի Աղուանից կաթողիկոսի:

Արդ, ով սուրբ մանկուք եկեղեցոյ եւ կոչեցեալք յորդեգրութիւն Հաւրն երկնաւորի, որք յաւժար կամաւք եւ շնորհաւ[ք Հոգւոյն] Սրբոյ աւգտիք եւ կամ աւրինա[կ] [ա]ռնոյք զլուսաւոր գիրքս զայս, յիշեցէք նախ եւ առաջին զփառաւոր վարդապետն եւ զհասարակաց հայրն զտէր Վանական, որ լուսատու եւ բաշխիչ եղեւ ամենառատ շնորհացն Աստուծոյ, ընդ նմին եւ ձեռասսուն զաւակ իւր զԳրիգորէս վարդապետն, որ այժմիկ յաջորդէ զաթոռ վարդապետին իւրոյ, լցեալ բանիւ եւ գիտութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ, ընդ սմին զՍտեփանոս եւ զԿիրակոս քահանայք եւ զծնողսն իւրեանց, հանդերձ ամենայն բարեկամաւք եւ ընկերակցաւք, որ են գաւառաւ Բաբերդեցի, եւ գեղջէն, որ կոչի Խուբս եւ սնեալ ի հռչակաւոր ուխտն, որ կոչի Տարաւնեցիք, որ կաս առ ոտս եկեղեցոյն Ամենափրկիչ կոչեցեալ ի Սուրբ Աստուածածնին Մարիամու: Եւ ի վերա այսր ամենայնի, զանարժան եւ զտարապեալ գրիչս զԳրիգոր եւ զծնողսն իմ, եւ զսնուցեալսն եւ զամենայն հոգեւոր եղբա[ր]քս, [որ] կան շուրջ զմեք եւ խնամեն զմեզ հոգեւոր սիրով իւրեանց, զի թեպէտ եւ խոշոր էր գիրս, բազում աշխատեցայ եւ լի հաւատով գրեցի, եւ այս էր պատճառն, որ չէաք հմուտ այսմ արուեստի, եւ յիշողքտ եւ յիշեալքս աւրհնին [ի] Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

բ

<148b> Զստացող գրոցս զՍտեփաննոս յիշեսջիք ի Քրիստոս, ընդ նմին եւ զծրողս աղաչեմ:

գ

<153b> Ի խաչ ելեալդ Քրիստոս, տուր ինձ իմաստութիւն եւ համբերութիւն:

դ

<173a> Ո՜վ սուրբ ընթերցողք, որք աւգտիք ի սուրբ ի յաստուածընկալ բանիցս, յիշեցէք յաղաւթս ձեր զՍտեփաննոս, եւ ծնողս իւր, ընդ նմին եւ զծողսորա զԳրիգոր անարժան քահանայ, եւ բարեաց տուաղն Քրիստոս զձեզ յիշէ իւր գալու[ս]տն, ամէն:

ե

Գրիչ` Ստեփաննոս

<233b> Փառք համագո Երրորդութեանն, որ արժանի արար զիս զտարակոյսս` տեսանել զվերջին գիծս: Արդ, գրեցաւ գի[ր]ս Ստեփանոսի գրոց աշակերտի` գաւառաւ Բաբերդեցի, գեղջաւ Խփացի, ի վանացն Տարաւնցի: Արդ, աղաչեմ զսուրբ ընթերցող գրոյս, ասա[ս]ջիք թէ Քրիստոս քո սուրբ մարմնոյ եւ արեանդ, ողորմեա Ստեփանոսի եւ հաւրն իմ Հայրապետ քահանայի, եւ մաւրն իմ Թեկղ կոչեցեալ, եւ եղբաւրն իմ Կիրակոս քահանաի, եւ միւս եղբաւրն Աբրահամո: Քրիստոս իւր սուրբ մեղսքաւիչ մարմնոյ եւ արեանն բարեխաւսութիւն տայց նոցա խաղաղական կեանս մինչ ի խորին ծերութիւն, եւ փոխեալ կենցաղուս` սիրով ընկալցի զնոսա Քրիստոս ընդ սիրելիս անուանն իւրո, վասն զի յոյժ սիրէի զնոսա, եւ զփոխեցեալն ի Քրիստոս տղա հասակաւ եւ զքուրն Զաբիկն եւ Ծիծմարն: Որ զմեզ յիշէ, յիշել եւ աւրհնեալ լ[ի]ցին յԱստուծոյ, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8321, «Լումայ», 1902, #1, էջ 197

Ծաղկող` Թորոս Ռոսլին

ա

Տեառն Կոստանդեա կաթողիկոսի

ԶԱւետարանս այս [ը]ղձալի

Շնորհեալ սանոյն իւր Լեւոնի

Որդոյ Հեթում թագաւորի:

Առ ի նշան արքայութեան

Դատել ըստ հաւատոյ դաւանութեան,

Որ յուղղափառացն եդեալ սահման

Ի յիշատակ իւր յաւիտեան:

բ

Լեւոն որդի Հեթում թագաւորի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3893

Գրիչ` Բարսեղ սարկաւագ

Վայր` Խորին անապատ

ա

Փառք համագոյ ի միասնական Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Յամի եւթնահարիւրորդի եւ ի մինն (1252) թուաբերու <231b> թեանս Հայկազեան տումարիս աւարտագործեալ եղեւ սուրբ եւ կենսաբեր Աւետարանս Քրիստոսի Յիսուսի Աստուծոյն մերոյ, զոր ընկալեալ աստուածալուր վարդապետութենէ երկնաւոր հովուապետաց սրբոց աւետարանչացն Մաթէոսի, Մարկոսի, Ղուկասի, եւ Սրբոյն Յովհաննու աստուածաբանի, յառաջացեալք յանապական եւ յամահարար գետոյն չորից յորդախաղաց վտակաց, յարբումն եւ ի զովացումն ծարաւ <231a> ի անձանց, եւ յաւրինեալ ըստ թագ արքայական եդեալ ի գլուխ մաւրս մերոյ կաթողիկէ սուրբ եկեղեցւոյ, ի մխիթարութիւն աւրիորդաց նորին, եւ ի պարծանս հանուրց հաւատացելոց, եւ ի փառս փառաց թագաւորին քրիստոսի:

Զոր իմ բազմամեղի եւ անարժան քահանայի Յովաննիսի, ստացա զսա յիշատակ ինձ, եւ գանձ անկողոպտելի, եւ փրկանս մեղուցեալ հոգւոյս, ընդ նմին եւ ծնողաց իմոց եւ ամենայն արեան մերձակայիցն: Եւ աղաչեմ զամենէսեան աղերսահայց մաղթանաւք, զի ո ոք եւ իցէ, որ ժառանգէ զսա յեի ելից մերոց յաստեցս, սրտի մտաւք կարեկցաբար իբրեւ եղբաւր սիրելոյ` աղաւթիւք յիշեսջիք առաջի մեղսաքաւիչ սուրբ պատարագին Յովհաննէս զստացող սորա, եւ զվերայգրեալսն ի սմա: Յիշեսջիք եւ զԱւետիս քահանայն, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս, որ տէր գովելի աւրինակիս էր:

Եւ արդ, գրեցաւ սա ի յականաւոր եւ հռչակաւոր յանապատիս Խորնի, ընդ հով <232b> անեաւ Սուրբ Աստուածածնի, ձեռամբ տխմար գրչի եւ մեղապարտ սարկաւագի Բարսղի, կելով յանապատիս Խորնի: Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած այս միաբան եղբայրութեանս, որ կան պանդխտութեամբ յանապատիս, [եւ] առաջնորդի տեղւոյս, Բարսղի եւ պատուական ծերունոյ հայր Սահակայ եւ այլ միեղէն եղբայրութեանս, եւ մասնակից արասցէ զսոսա զամենէսեան բարիվաստակ մշակացն Քրիստոսի, նաեւ գրողի սորա Բարսղի յոգնամ[ե]ղի եւ տառապեալ ոգոյ, ընդ նմին եւ ծնաւղաց իմոց եւ այլ արեան մերձակայիցն:

Արդ, ես ըստ իմում կարաւղութեան արտասանեցի զսա, որչափ կարացի, եւ դու ընկալ, ո՜վ պատուական եղբայր Յովաննէս զսա, եւ զեղկելիս յիշեա ի Տէր: Ընդ նմին զպատուական քահանայ Բարսեղ եւ զհայր նորին \\\ապիկ Ափսէկեցին, եւ զՅովանէս հոգեւոր եղբայրն զպատուական քահանայն, եւ զՍիմէովն զդեռաբոյս մանուկն, զորդի քեռն իմոյ, զծնաւղսն նորին, եւ զձեզ Աստուած յիշէ, զի պարգեւատու առատ է, եւ Քրիստոս ամենեցուն ողորմեսցի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6202 (909 թ. )

Նուիրող` հայրապետ

Վայր` Սուրբ Խաչ

ա

<207> Յամի Չ երորդի առաջներորդի (1252) թւի, ի հայրապետութեան տեառն Բարսղի Հա[յ]ոց կաթողիկոսի, ես Հայրապետ աբեղայս գնեցի զսուրբ Աւետարանս ի Ոստան քաղաքի` յայլազգեաց, ի ԻԱ (25) դեկ[ան] կարմիր, եւ ետու ի Սուրբ Խաչի վանքն, յիւր սեփհական տեղն, որ առն[են] յամէն յամ ի Բ (2) պատարագ, զտեառնընդառաջին եւ զԿիւրղին անխափան: Եւ որք հեռացուցել ջանայ ի Սուրբ Խաչէն զինչ եւ իցէ պատճառաւ, ինքն հեռացեալ լիցի ի փառաց որդոյն Աստուծոյ, ամէն:

բ

<132b> Ո՜վ դասք սրբազանից եւ սպասաւորք աստուածային խորհրդոյն, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս, զՀայրապետ նուաստ քահանա եւ զծնողս իմ զԽաչիկ եւ զՏիկնոց յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, եւ Աստուած յիշողոցդ ողորմեսցի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 3469

Գրիչ` Խաչատուր

ա

<482> Զսուտանուն գրիչ յիշեա եւ զդմիրակ կրաւնաւորն, \\որ շնորհիւ Տեառն սկսայ եւ ձեռնտութեամբն նորին կատարեցի զաստուածախաւսութիւնս սրբոց լուսաւորչացն Մատթէոսի, Մարկոստ, Ղուկասու եւ Յովհաննու, ի թուականութեան Հայոց ՉԱ (1252), ի թագաւորութիւն քրիստոսապսակին Հեթմոյ, եւ ի հայրապետութիւն տեառն Կոստանդնեայ: Գրեցաւ սա ձեռամբ իմով նուաստի Խաչատրոյ, ի խնդրոյ սրբասնեալ կրաւնաւորի Կիրակոսի, որ ստացաւ զսայ ի յարդար վաստակոց, յիշատակ իւրոց եւ ծնողաց իւրոց, եւ ընդանեակ ի Վերինն Երուսաղէմ:

Արդ, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զԿիրակոս, որ հետեւող աստուածային գանձոյս, եւ զհայրն իւր զԲարեմանուկ, եւ զմայրն իւր զՔոյրազատն, եւ զհամաւրէն ազգականսն` զկենդանիսն եւ զմեռեալսն, եւ զիս զմեղապարտ գրիչս եւ զծնողսն իմ, եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի ահեղ ատենին Քրիստոստ: Տէր Յիսուս ողորմի Ստեփանոս քահանայի եւ որդւոյ իւրոյ Կոստանդնեայ, եւ Գորգ քահանայի:

բ

<135> Քրիստոս Աստուած քո սուրբ չարչարանացդ բարեխաւսութեամբ ողորմեա գրողին, եւ ողորմեա պարոն Յուսիբայ, եւ իւր զաւակին տիկին Խոսրովանուշին, եւ իւր մաւրն Քահանայի եւ Դաւթի, ամէն: Սիոն քահանայի ողորմի, որ զԱւետարանն աւրինակ խնդրեցաք, նա երեդ:

գ

<376> Քրիստոս Աստուած քո Սուրբ Աւետարանիդ բարեխաւսութեամբ, ողորմեա Յոհաննիսի, եւ Դաւիթ դարբնի, եւ Յուսկանն փիլ[իսոփայի]:

դ

<222> Զնուաստ եւ զանարհեստ գրիչ, եւ զՊետրոս, որ զայս զընջուֆըս շնորհեաց, յիշեսջիք ի Քրիստոս: