Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 10359

Գրիչ` Ստեփաննոս Վայր` Աւագ վանք

ա

Փառք փառասիրեալ միաբան զաւրութեանն, եռակի անձնաւորութեանն, աններհակ կամակցութեանն, համակամ սիրելութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամին:

Ի վեցհարիւրերորդի յիսներորդի թուաբերութեանս Հայոց նոր տումարիս (1201), ի գաւառիս Դարանաղեաց, առ ստորոտով լերինս Սեպոհի, ի հրեշտակակրաւն անապատիս կոչեցելոյ Աւագ վանք, յորս բնակեն արք ամենայբարիք ճգնասէրք եւ անուանիք, ի հովանեաւ նախագահ եւ մեծափառ սրբոյ Աստուածածնի եւ Կարապետի եւ սրբոյ Առաքելոյ, յառաջնորդութեան սրբասնեալ եւ մաքրափայլ երկուց հարազատից` տեառն Սարգսի եւ Ամբակումայ, զորս տէր Յիսուս պահեսցէ արտաքոյ ամենայն փորձուծեանց, ամէն:

Արդ, ի հինգերորդ ամի թագաւորութեան Հա[յ]ոց Ղեւովն յաղթող եւ բարեպաշտի եւ ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորիսի որ եւ յայսմ ամի երկուս բաժանի եւ նստի Անանէէ ի Կեսարիա: Եւ արդ, ի յայսմ ժամանակի գրեցաւ ամենագովելի եւ հռչակելի գերակատար եւ գերապանձ, լուսայիղձ եւ աստուածապատումն սուրբ Աւետարանս չորեքճառաքայթեան ճշմարիտ աստուածախաւսութիւն, վսեմական աստուածաբանութիւն, անգիւտագործ եւ անհամեմատ ճայրածաւալ եւ ծայրագոյն վիպասանութեամբ, ի կարէ կատարոյն բարձրանուն յամենազաւր եւ յամենիմաստ առչութենէ Հոգոյն Սրբոյ առ լցեալ ի հայրաշարժ աղբիւրէն արբեալ զբղխումն շնորհաց չորիցն աւետարանչաց քառ[ա]բղխիցն, սրբոց աստուածակիր արանցն ընտրելոց շարադասեալ բայցափայլ արտաճառութեամբ, բարձրաբարբառ աւետարանութեամբ, յաղագս բանին Աստուծոյ միածնին Հաւր մարմնաւոր ծննդեանն եւ մկրտութեան եւ ամենայն տնաւրինական տնտեսութեան, զոր յերկրի կատարեաց Աստուած բանն յաղ[ագս] փրկութեան ազգի մարդկան ընդ չորեքծագեան աշխարհս  տպաւորեալ յամենայն հաւատացելոց անձինս ճշմարիտ երկրպագուաց Սրբոյ Երրորդութեանն եւ յաղագս աստուածազաւր սքանչելեացն, զոր յերկրի հրաշագործեալ բանն Աստուծոյ իւրով միացեալ եւ անորոշ աստուածախառն մարմնովն զկուրաց տեսանել, կաղաց գնալ, բորոտաց սրբիլ, անդամալուծից հաստատիլ, մեռելոց յառնել, դիւաց հալածել, ի վերայ ծովուն զգնալն, եւ որ այլեւս աստուածաին զաւրութեանն գործք յաշխարհ ամենայն յայտնապէս քարոզելով, եւ հալածելով զխաւար կռապաշտութեանն, զԵրրորդութեանն ծաւալեցին զլոյս յոգիս մարդկան, աղբիւր եդեմական չորիւք վտակեան յորդախաղացն գնացիւք ոռոգելով զբնաւ բնակիչս չորեքծագեան տիեզերաց զբոլոր բնութիւնս մարդկային սեռի նմանել աստուածաբարբառ աւետա[րա]նչանցն չորեքկերպեան կենդանեացս ի բարձունս մարդոյ եւ առիւծու, եզին եւ արծուոյ: Այսու ամենայնիւ հոգեւոր փարթամութեամբ եւ աստուածային ծոխութեամբ լիեւ պատարուն գոյ աստուածապատում սուրբ աւետարանս եւ այլեւս բազմաւք, որ մեզ է անգիտելի, որորվ զուարճանան անզրաւ ուրախութեամբ երկնաինքն եւ երկրաւորքս, փառաւորելով զհամագոյ Երրորդութիւնն այժմ եւ յաւիտեանս, ամէն:

Արդ այսմ աստուածապատում եւ քրիստոսաւանդ տառիս ցանկացող եղեա ես, տառապեալ յոքունց եւ անարժանս յորդիս եկեղեցւոյ Ստեփաննոսս մեծաւ փափաքանաւք եւ սրտաջան յաւժարութեամբ, բազում աշխատութեասբ եւ յոգնատարժան երկաւք, քաջայաւատ յուսով եւ քրիստոսէր բաղձանաւք ետու գրել զսուրբ Աւետարանս զայս ի փրկութիւն կենաց իմոց եւ ի լուսաւորութիւն հոգւոյ իմոյ, գանձ յաւիտենական եւ անկապուտ ճոխութիւն, ի յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն Կոստանդի եւ մաւր իմոյ բարեպաշտի, եւ քուերց, եղբարց իմոց Վարդան եւ Մխիթարա, եւ Թորոսի, որ ի Քրիստոս փոխեցաւ, եւ ամենայն ազգականաց` կենդանեաց եւ մեռելոց, եւ ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ եւ յուրախութիւն մանկանց նազելի սաւր մերոյ նոր Սիովնի: Եւ գրեցաւ ձեռամբ Ստեփանոսի մեղապարտ եւ փցուն գրչի յ(ը)նտիր եւ ի ստոյգ աւրինակէ ամենայն արհեստիւք լի եւ պատարուն, որ էր Կաւզմաի հռետորի:

Արդ աղաչեմ զսրբազան եւ զաստուածամերձ դասս քահանայիցդ եւ զամենայն ընթերցասէր մանկունս եկեղեցւոյ, որք ընթեռնուք եւ լուսաւորիք յայսմ հրաշապայծառ եւ հոգեւոր կտակարանացս` զյառաջ յիշատակեալս զստացողն Ստեփանոս, եւ զամենայն ազգայինսիւր` զկենդանիս եւ զմեռեալսն, յիշեսջիք առաջի զենլոյն Քրիստոստ, որոյ ողորմեսցէ Քրիստոս Աստուած եւ տացէ մասն յարքայութեան իւրում, ամէն:

Յիշեսջ[իք] եւ զբարի առաջնորդ սրբոյ ուխտիս զտէր Սարգիս ու զնորին հարազատ եղբայրն զԱմպակում, որք սգաստութեամբ եւ արդարութեամբ առաջնորդեն եւ քաղցրութեամբ գթան ի վերայ աւտարաց եւ աղքատաց, որորց տացէ Քրիստոս Աստուած բարի փոխարէն աստ եւ ի; հանդերձեալսն, ամէն, զի յոյժ գթացեալ ի սեզ եւ հանգուցին ի վշտաց, , նաեւ որք համաւրէն միաբանեալ են սրբոյ ուխտիս ճգնաւորք եւ միանձունք, ծերք եւ երիտասարդք` հանդերձ դասու քահանայից: Եւ որք յայսմ տեղւոջս ննջեցեալք իցեն, ամենեցուն ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, եւ զընտրեալ քահանայն Վարդան յիշեսջիք ի Տէր, զի բազում իրաւք աւգնական եղեւ մեզ, ընդ նմին զծերունի պատուական զԱւետիս քահանայ: Յիշեսջիք զշնորհազարդեալ քահանայն զՍտեփանոս եւ զԽաչանեսն առ Քրիստոս փոխոցեալ, եւ վերջինս ամենեցուն զգրոյս գծողս Ստեփանոս, որ ցաւագին անձամբ աշխատ աւղէ, եւ Տէր Յիսուս Քրիստոս առհասարակ յիշողացդ եւ յիշեցելոյս ողորմեսցի իւրում գալստեանն, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

բ

Տէր Աստուած ողորմեա աշխատողի գրոյս եւ ծնողաց իւրոց, ամէն:

գ

Զստացող սուրբ կտակիս զՍտեփանոս յիշեցէի ի Տէր եւ զծնողս նորա, [յ]որում ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած. եւ աշխատողիս եւ յիշողաց, ամէն:

դ

Կաշիս կա[ր]ծր է:

ե

Ո՜վ պատուականք, աղաչեմ զամենեսեան, ասասջիք Տէր Աստուած ողորմեա զծնողին եւ ծնողաց իւրոց, ամէն:

զ

Ստացող` Յովհաննես ԶՅովհանէս երէցս յիշեցէք որ սակաւ մի աշխատեցայ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղեմ 3274

Գրիչ` Յովհաննէս Վայր` Աւագ վանք

ա

Փառք փրկողին, զմեզ ազատողին, եւ յիշատակ գրչիս առաջի անմահին, յանմահ յաւիտենին:

Աւրհնութիւն, որ կարդայ, գովութիւն` որ լսէ, փառք Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Յամի վեց հարիւրերորդի յիսներորդի թուականութեանս Հայոց (1201) ի գաւառիս Դարանաղեաց ի լեառն Սրբոյ լուսաւորչին մերոյ` մեծն Գրիգորի մերձ ի յայրս Սրբուհուն Մանէ, ի ստորեւ ի խոնարհ առաջի հանգստարանաց նոցին, յանապատիս, որ կոչի Սրբոյն Գրիգորի, որ ինքն Սուրբ Լուսաւորիչն մեր Գրիգորիոս կառուցեալ ձեռամբ իւրով ի յանապատիս յայս մատուռ մի յանուն սուրբ Կարապետին, ընդ հովանեաւ այս Սուրբ Կարապետիս, գրեցաւ ամենագով եւ հռչակելի, գերակատար եւ գերապանծ, գերապաճոյճ եւ յոքնատենչ, լուսայեղց եւ աստուածապատում սուրբ Աւետարնս, չորեքճառագայթեաան, ճշմարիտ աստուածախաւսութիւն, վսեմական աստուածաբանութիւն, անգիւտագործ եւ անհամեմատ, ծայրածաւալ եւ ծայրագոյն վիպասանութեամբ, ի կայէ կատարոյ բարձրագունէ, յամենայզաւր եւ յամենիմաստ տուչութենէ Հոգւոյն Սրբոյ առլցեալ ի հայրաշարժ աղբիւրէն, ի հրածորանն հոսմանէ արբեալ զբղխումն շնորհաց չորիցն աւետարանչաց քառաբղխիցն, սրբոց աստուածակիր արանցն ընտրելոց շարադասեալ բացափայլ արտափառութեամբ, բարձրաբարբառ աւետարանութեամբ, յաղագս բանին Աս տուծոյ միածնին Հաւր մարմնաւոր ծննդեանն եւ մկրտութեանն եւ ամենայն տնաւրինական տնտեսութեանն, զոր ի յերկրի կատարեաց Աստուածն բան յաղագս փրկութեան ազգի մարդկան ընդ չորեքծագեան տիեզերս տպաւորեալ յամենայն յաւատացելոց անձինս ճշմարիտ երկրպագուաց Սրբոյ Երրորդութեանն, որպէս որդին Որոտման Յոհաննէս յանսատուերի լուսոյն զծագումն շնորհաց եւ թեւաւք Հոգւոյն հասեալ յանիմանալիսն եւ բարձրաբարբառ որոտաց ի վերուստ, ասելով. Ի սկզբանէ էր բանն, եւ բանն էր առ Աստուած, եւ Աստուած էր բանն: Ամենայն ինչ նովաւ եղեւ: Ցուցանելով բոլորից զՈրդի համագոյ, փառակից եւ արարչակից Հաւր, յառաջ քան զամենայն յաւիտեանս:

Եւ յաղագս աստուածազաւր սքանչելեացն, զոր յարկրի հրաշագործեալ բանն Աստուած` իւրով միացեալ եւ անորոշ աստուածախառն մարմնովն, զկուրաց տեսանել, կաղաց գնալ, բորոտից սրբիլ, անդամալուծից հաստատիլ, մեռելոց յառնել, դիւաց հալածել, ի վերայ ծովու զգնալն, եւ որ այղ եւս աստուածային զաւրութեանն գործք յաշխարհ ամենայն  յայտնապէս քարոզելով, հալածելով զխաւար կռապաշտութեանն, զԵրրորդութեանն ծաւալեցին զլոյս յոգիս մարդկան, որով պայծառացեալ բերկրի միշտ կաթուղիկէ եկեղեցի եւ մանկունքն Նոր Սիովնի, ցնծացեալ հրճուին ի փառս եւ ի գովութիւն փրկչին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

Որ է հրաշապատում տառ աստուածին մատենին այս սկիզբն հաւատոյ, հիմն եւ խարիսխ անդրդուելի եւ սիւն հաստատութեան եւ ճշմարիտ ճանապարհ փրկութեան, եւ առաջնորդ կենացն յաւիտենից, աշտանակ պատուական, եւթնարփի լուսով Երրորդութեանն պայծառացեալ: Դրախտ աստուածատունկ, լուսերանգ, անոյշահոտ ծաղկաւք եւ անթառամ կանաչութեամբ վարսաւորեալ անմահական եւ քաղցրաճաշակ պտղովք պարարարելով զանձինս աստուածասիրաց: Աղբիւր եդեմական, չորեքվտակեան, յորդախաղացն գնացիւք ոռոգելով զբնաւ բնակիչս չորեքծագեան, եզերաց տիեզերաց, զբոլոր բնութիւնս մարդկային սեռի:

Նմանեալ աստուածաբարբառ աւետարանչացս եւ չորեքկերպեան կենդանեացն ի բարձունս մարդոյ եւառեւծո, եզին եւ արծուոյ: Որ նշա նակէ մարդն զՄատթէոս, վասն զի նա ի մարմնաւորութենէն Տեառն մերոյ արար սկիզբն: Գւրք Ծննդեան ասելով, եւ Յիսուսի Քրիստոսի ծնունդն էր այսպէս: Եւ առեւծն զՄարկոս, վասն զի նա առեւծաբար պատմէ զելսն Յիսուսի ի Յորդանանէ: Իսկ եզինն դէմք զՂուկաս, վասն զի նա որպէս զեզն վաստակասէր էր, եւ գործաւնեա եղեալ ի հոգ, եւ որ մշակութիւն զամենայն խորհուրդն կարգաւ պատմէ: Եւ դարձեալ որպէս զեզն պատարագի զենումն, ասէ ածեալ զմիածինն: Իսկ արծուին զՅովհանէս նշանակէ, վասն զի նա բարձրաթռիչ եղեալ ի վերուստ բարբառեցաւ ի հայրական ծննդենին:

Այսուամենայնիւ հոգեւոր փարթամութեամբ եւ աստուածայի ճոխութեամբ լի եւ պատարուն գոյ աստուածապատում սուրբ Աւետարանս եւ այղ եւս բազմաւք, որ մեզ է անգիտելի, որով զուարճանան անզրաւ ուրախութեամբ երկայինք եւ երկրաւորքս, փառաւորելով զմահագոյ Երրորդութիւն այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտ[ենից ամէն]:

Արդ այսմ աստուածապատում եւ քրիստոսաւանդ կտակիս ցանկացաւղ եղէ ես, տառապեալ եւ անարժան որդիս եկեղեցւոյ Յովհանէս եւ մեծաւ փափագանաւք եւ սրտաջան յաժարութեամբ, բազում աշխատութեամբ եւ յոքնատանջ երկաւք, քաջահաւատ յուսով եւ քրիստոսասէր բաղձանաւք գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի փրկութիւն կենաց ինձ եւ ծնաւղաց իմոց եւ եղբարց, եւ ի լուսաւորութիւն հոգւոց մերոց` գանձ յաւիտենական եւ անկապուտ ճոխութիւն, ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ եւ յուրախութիւն ուխտի մանկանց նազելի մաւր մերոյ Նոր Սիովնի:

Եւ գրեցաւ սա յ[ը]նտիր եւ ի ստոյգ յաւրին[ակէ] եւ ամենայն արհեստիւ լի եւ պատարուն` բան եւ անհատ, հրաման եւ ստորատ, սիջնակտոր եւ վերնակէտ: Եւ արդ աղաչիմ զաստուածային դասս քահանայութեանցդ, որք ընթեռնոյք եւ լուսաւորիք եւ փարթամանայք անթափելի ճոխութեամբ յայսմ հրաշապայծառ եւ յաստուածային մատենէ, յիշեսջիք ի գերամաքուր եւ յերկնաթռիչ աղաւթս ձեր առաջի զենլոյն Քրիստոսի զամենամեղս զՅովհանէս գրիչ եւ զծնաւղսն իմ եւ զեղբարսն: Յիշեսջիք ի Քրիստոս զգիտնական եւ զարդիւնական վարդապետս զԿոստանդ, որ եղեւ մեզ վանատու, եւ հանգուցիչ եւ պատճառ այսմ իրագործութեանս, զոր արժանի արասցէ Քրիստոս ընդ երջանիկ սուրբ վարդապետացն վերադասիլ ի խորանսն լուսոյ, ընդ նմին եւ զեղբայր իւր Աստուածատուր յիշեսջիք ի Քրիստոս: Յիշեսջիք եւ զՅովհաննէս քահանայ, սպասաւոր սուրբ եւ գերահռչակ Սուրբ Կարապետիս, եւ զհայր իւր, եւ զեղբայրսն ի սուրբ աղաւթս ձեր: Յիշեսջիք եւ զՄարտիրոս միայնակեացն յարժանաւոր աղաւթս ձեր: Ընդ նմին յիշեսջիք եւ զՍխիթար քահանայ եւ զտէր Սիմէոն: Յիշեսջիք եւ զտառապեալգրիչս զՅովհաննէս, որ բազում աշխատութեամբ եւ տառապանաւք գրեցի զսուրբ Աւետարանս զայս: Այլ եւ յիշեսջիք զյառաջասացեալ վարդապետն մեր զ[Կոստանդ], եւ զպարոն հայրն իւր Սարգիս, եւ մայրն, որ զաւրինակն շնորհեաց մեզ` անխնայ եւ բազում յաւժարութեամբ:

Քրիստոս Աստուած, այն որ հատուցանողն բարեաց, հատուցանէ միոյն հարիւրապատիկ եւ զերկնային ողորմութիւնն, եւ ընդ սուրբս դասեսցէ զնմա հոգին:

Յիշեսջիք եւ զՆերսէս բազմամեղս, որ ըստ իմում կարի աշխատեցայ ի գրելս, նաեւ զծնաւղսն իմ, եւ զեղբա[յ]րն իմ: Եւ ինքն Քրիստոս զյիշողքդ հանդերձ յիշեցեալս արժանի արասցէ եւ իւրում արքայութեանն ընդ սուրբս իւր, եւ նմա փառք, իշխանութիւն եւ պատիւ այժմ, եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

Քրիստոս Աստուած, զոր սուրբ զԱւետարանս առ քեզ միջնորդ եւ բարեխաւս ունիմ, ողորմեա Ղազար վարդապետի ի քեզ յուսացելոյ, եւ ինձ անպիտան ծառայիս քում Յովանիսի, եւ ծնաւղաւց իմոց եւ զարմից եւ ամենայն հաւատացելոցս ի քեզ, կենդանեաց եւ մեռելոց, ամէն: Եւ քեզ ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյ եւ Սրբոյ փառք յաւիտեանս, ամէն: Յայսմ վայրի աղաչիմ յիշեսջիք զԽաչաղբայր, որ բազում սէր եցոյց առ մեզ:

գ

Տէր իմ եւ Աստուած Յիսուս Քրիստոս, զքո աստուածային գթութիւն առ քեզ բարեխաւս ունիմք եւ ճշմարիտ մարդեղութիւն քո, եւ զկիրս անհասանելի եւ սոսկալի չարչարանաց քոց, եւ զաստուածախաւս եւ զկենեղուտ աւետագիր կտակս քո: Վասն այսր ամենայնի ողորմեա մեղապարտիս Յովանիսի սուտանուն գրչի, եւ Ղազարու ծերացելոյ սուրբ վարդապետի աւրինակիս զարդարչի` ի քեզ յուսացելոցս, եւ եղբարց մերոց եւ ծնաւղաց եւ զարմից մերոց, եւ ամենայն հաւատացելոց:

դ

Եւ որք կարդայք եւ աւրինակէք անմոռաց յիշեսջիք, եւ զձեզ ողորմեսցի Քրիստոս, ամէն:

ե

Յայսմ վայրի եկն ծերունին միայնակեցն Մարտիրոս եւ եբեր մեզ տաք բաղարջ ի պատճառս սիրոյ, հատուսցէ նմա Տէր:

զ

Քրիստոս Աստուած իմ, զաւրութիւն իմ եւ աւգնութիւն, ապրեցուցիչ իմ եւ փրկիչ, յոյս իմ եւ ապաւէն, զքեզ աղաչեմ եւ ի քէն հայցեմ, եւ լքո ինքեան զաստուածախաւս եւ զաւետաքարոզ կտակս առ քո հեզութիւնդ միջնորդ եւ բարեխաւս ունիմ, ողորմեա եղկելի եւ բազմասեղ անձին իմոյ գրչին եւ ազատեա զիս ի յանցանաց մեղաց իմոց եւ զաշխատութիւն իմ համարեա ի փրկութիւն ոգւոյ անպիտանիս:

Յիշեա Տէր գթած եւ սուրբ վարդապետն զՂազար` հանդերձ հարազատաւն Աստուածատրիւ, հեզոց եւ խոնարհաց եւ Աստուծոյ հաճոյից եւ մարդասիրաց, աւգնեա եւ փրկեա ի փորձութենէ, ամէն:

Ընդ նմին եւ Յովանիսի հաւր ողորմեա, Տէր. եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն:

է

Յովանիսի մեղեպարտ գրչի ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ եղբաւր, եւ համաւրէն ամենայն հաւատացելոց` կենդանեաց եւ մեռելոց, ամէն:

ը

Պատկերագրիչ` Սարգիս

Եւ զիս զանարժան եւ զնուաստ եւ զվերջացեալ մեղեւք սարկաւարկս եւ պատկերագրիչս զՍարգիս, ո՜վ սուրբ կրոնաւորք եւ ընթերցող սուրբ Աւետարանիս, յիշեսցուք ի ձեր սուրբ աղաւթքտ եւ դուք յիշել լիցիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ, ամէն, եւ զոր///

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 3349

Գրիչ` Ղազար

Վայր` Սուրբ Գրիգորի վանք

ա

Փառք փրկողին, զմեզ ազատողին, եւ յիշատակ գրչիս, առաջի անմահին, յանմահ յաւիտենին:

Աւրհնութիւն, որ կարդա, գովութիւն, որ լսէ, փառք Սուրբ Երրորդութեանն, յաւիտեանս յաւիտենից:

Յամի վեցհարիւրերորդի յիսներորդի թուականութեանս Հայոց (1201), [ի թագաւորութեան մերոյ ազինս բարեպաշտ արքային Լեւոնի, ի նահանգին Կիլիկիոյ, ի գաւառիս Դարանաղեաց, ի լեառն Սրբոյ Լուսաւորչին մերոյ մեծին Գրիգորի, մերձ ի յայրս Սրբուհւոյն Մանէի, ի ստորեւ եւ խոնարհ առաջի հանգստարանաց նոցին, յանապատիս, որ կոչի Սրբոյն Գրիգորի, ընդ հովանեաւ նորին, գրեցաւ ամենագով եւ հըռչակելի, գերակատար եւ գերապանծ, գերապաճոյճ եւ յոքնատենչ, լուսայեղծ եւ աստուածապատում սուրբ Աւետարանս փառաւորելով զհամագոյ Երրորդութիւնն այժմ եւ յաւիտեանս:

Արդ այսմ աստուածապատում եւ քրիստոսաւանդ կտակիս ցանկացող եղէ ես` տառապեալ եւ անարժան որդիս եկեղեցւոյ Ղազար, եւ մե ծաւ փափաքանաւք եւ սրտաջան յաւժարութեամբ, բազում աշխատութեամբ եւ յոքնատանջ երկաւք, քաջահաւատ յուսով եւ քրիստոսասէր բաղձանաւք գրեցի զսուրբ Աւետարանս զայս, ի փրկութիւն կենաց ինձ եւ եղբաւր իմոյ Աստուածատրոյ եւ ի լուսաւորութիւն հոգւոց մերոց`գանձ յաւիտենական եւ անկապուտ ճոխութիւն, յիշատակ մեզ եւ ծնաւղաց մերոց եւ ամենայն զարմից, ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցկոյ եւ յուրախութիւն ուխտի մանկանց նազելի զարմից Նոր Սիոնի։

Եւ գրեցաւ սա յընտիր եւ յստոյգ աւրինակէ, ամենայն արհեստիւ լի եւ պատարուն, բան եւ անհատ, հրաման եւ ստորատ, միջնակտուր եւ վերնակէտ: Եւ գրեցաւ առ փոքրագոյն հասակաւ, վասն դիւրաբարձիկ լինելոյ ի շրջանապտոյտ եւ ի խռովասէր ժամանակիս եւ դառն դիպող աւուրցս բերմանց։

Եւ արդ աղաչեմ զաստուածային դասս քահանայութեանցդ, որք ընթեռնոյք եւ լուսաւորիք եւ փարթամանայք անթափելի ճոխութեասբ յայսմ հրաշապայծառ եւ յաստուածային մատենէ, յիշեսջիք ի գերամաքուր եւ յերկնաթռիչ աղաւթս ձեր` առաջի զենլոյն Քրիստոստ զամենամեղս Ղազար գրիչ եւ զեղբայր իմ զԱստուածատուր քահանայ, որ միշտ սպասաւորէ մերում տկարութեանս, եւ զծնաւղսն մեր: Յիշեսջիք ի Քրիստոս զգիտնական եւ զարդիւնական վարդապետ մեր զԿոստանդ, որ եղեւ մեզ վանատու եւ հանգուցիչ եւ պատճառ այսմ իրրագործութեանս, զոր արժանի արասցէ Քրիստոս ընդ երջանիկ սուրբ վարդապետացն վերադասել ի խորանս լուսոյ: Յիշեսջիք եւ զտէր Յակովբս, եւ զհայր Արիստակէս եւ զՍտեփանոս միայնակեաց, եւ զԹորոս` նորին սպասաւոր, զհայր Աստուածատուր եւ զՊապանուն, որոց ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած: Յիշեսջիք եւ զվարդապետսն մեր` զԱռաքեալն, զԽաչատուր, զԿարապետն, զՅովտաննէս ծեր, զՎարդան, զՅուսիկն, եւ զհայրն իմ զՍարգիս, եւ զմաձրըն` Քրիստոսասէր, նաեւ զամենեսեան, որք հոգւով միաբանեալ են ընդ մեզ` զկենդանիս եւ զմեռելս:

Այդ, որ Տէրդ ես ամենայնի, դու ողորմութեամբ յիշողքս յիշեցելովքն արժանաւորեա քոյին սուրբ արքայութեանդ, եւ քեզ փառք ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյդ Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Այղ եւ որք ընդաւրինակէք, աղաչեմ յիշեսջիք միով Տէր ողորմեայիւ եւ զիմս անուն ի ձեր յիշատակի։

բ

Գրեց[աւ սուրբ Աւետ]արանս յանապատիս ի Ծրի///նիս, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնի, ի ՈԾԱ (1202) թուականիս:

գ

Քրիստոս Աստուած, զքո սուրբ Աւետարանս առ քեզ միջնորդ եւ բարեխաւս ունիմ, ողորմեա ինձ` անպիտան ծառայիս քում Ղազարու` ի քեզ յուսացելոյ, եւ եղբաւր մերոյ Աստուածատրոյ, եւ ծնաւղաց մերոց, եւ զարմից, եւ ամենայն հաւատացելոցս ի քեզ` կենդանեաց եւ մեռելոց, ամէն, եւ քեզ ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյդ Սրբոյ փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

դ

Տէր իմ եւ Աստուած Յիսուս Քրիստոս, զքո աստուածային գթութիւնդ առ քեզ բարեխաւս ունիմք եւ զճշմարիտ մարդեղութիւն քո եւ զկիրս անհասանելի եւ սո[ս]կալի չարչարանաց քոց, եւ զաստուածախաւս եւ զկենեղուտ աւետագիր կտակ քո: Վասն այսր ամենայնի ողորմեա մեղապարտիս Ղազարու գրչի` ի քեզ յուսացեալ, եւ եղբաւր իմոյ Աստուածատրոյ, եւ ծնաւղաց եւ զարմից մերոց, եւ ամենայն հաւատացելոց: Եւ որ կարդ[ա]ք եւ ընդաւրինակէք` անմոռաց յիշեսջիք:

ե

Քրիստոս Աստուած իմ, զաւրութիւն իմ եւ աւգնութիւն, ապրեցուցիչ իմ եւ փրկիչ, յոյս իմ եւ ապաւէն, զքեզ աղաչեմ եւ ի քէն հայցեմ եւ զքո ինքեան զաստուածախաւս եւ զաւետաքարոզ կտակդ առ քո հեզութիւն միջնորդ եւ բարեխաւս ունիմ: Ողորմեա եղկելի եւ բազմասեղ անձին իմոյ գրչի եւ ազատեա զիս ի յանցանաց մեղաց իմոց, եւ զաշխատութիւն իմ համարեա ի փրկութիւն ոգոյ անպիտանիս: Յիշեա, Տէր գթած, եւ զեղբայր իմ զԱստուածատուր, աւգնեա եւ փրկեա ի փորձութենէ, նաեւ ամենից ողորրմեա, Տէր, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

զ

Ղազարու մեղապարտ գրչի ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, եւ Աստուածատրու, հաւատացելոց` կենդանեաց եւ մեռելոց: Սուրբ Աստուած Տէր Յիսուս Քրիստոս, վասն սուրբ եւ աստուածախաւս կտակի քո ողորմեա Ղազարու գրչի եւ ջնջեա զպարտիս մեղաց նորա, ամէն:

***

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Երեւան 1525

Գրիչ` Յովաննէս

ա

Զմեղսամակար[դ]ս եւ զաղկաղկս յիշեայ ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր:

բ

Զստացողս եւ զգրողս զՅովհաննէս յիշեա:

գ

Գրիչ` Գէորգ

Յիշեսջիք իսրբամատոյց յաղաւթս ձեր զՅովաննէս քահանայ զառաջի գիծն, որ սկսակ կատարել եւ ոչ ժամանեաց, այլ փոխեցաւ ըստ աստուածային կամացն:

Ես` Գէորգ, հայր Յովանիսի, յանձն առեալ խաւար աչաւք, թերեւս կարացից կատարել զյիշատակս Յովանիսի` ինձ ծնողիս, եւ Յովանիսի եւ Մխիթարչին մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ի Քրիստոսէ:

դ

Աղաչիմ զընթերցողսդ զԳէորգ մեղապարտ յիշեսջիք ի յաղաւթս ձեր:

ե

Աղաչեմ յասմ վայրի զՅովաննէս զառաջիգիծն, եւ զԳէորգ եւ զՄխիթարիչն, որ ձեռնատու եղեւ գրոցս, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր, աղաչեմ: Քրիստոս Աստուած սուրբ Սարգսի բարեխաւսութեամբ ողորմեայ մեղուցեալ ծառայիս` սուտանուն քահանայի:

զ

Յիշեսջիք ի Քրիստոս զսուտանուն քահանայ զԳէորգ, եւ զառաջինգիծն զՅովանէս, որ տարաշխարհ ելաւ ի յայս կենացս, եւ զծնողս մեր Խաչատուր քահանայ, եւ զամենայն զեղբարս մեր, որք ի Քրիստոս փոխեցան: Եւ զՄխիթարիչ, որ աւկտակար եղեւ աւարտելոյ յառաջադիր գրոցս եղբաւր իւրոյ, եւ զծնողս սոցա յիշեսջիք: Եւ խոշորութեան գրոցս անմեղադիր լերուք: Լուր վասն յիշատակութեան չկորուսի առ հասարակ: Յիշեսջիք զմեղապարտ Գէորգ:

է

Ի թուին ՈԾ (1201), ի ժամանակս բարեպաշտ ամիրսպասալար Զաքարիայի, ի հրոտից ամսեան, բովանդակ ԻԲ (22) աւր թաթաւ եկն եւ գետ յարոյց եղեւ:

ը

ԶԳէորգ գրիչ զմեղուցեալ ծառա յիշեսջիք ի Քրիստոս, աղաչեմ զամենեսին, խոշորութեան գրոյս անմեղադիր լերուք:

թ

ԶԳէորգ մեղուցեալ գրիչ յիշեա, զի եմ յողորմելեացն եւ ոչ ի նախանձելեացն:

ժ

ԶԳէորգ գրիչ յիշեցէք: Այլ աղաչեմ զընթերցողսդ ի յայս վայրի Ամբիծք ասել, զի պարտաւոր եմ:

 

ժա

ԶԳէորգ մեղապարտ զգծողս, եւ զորդի զՄխիթարիչ անուն, որ զնիւթս ետ անտրտունջ ի յիւր հալալ վաստակաց ի յիշատակ իւրն եւ զիս` զսուտանուն գրողս յիշեսջիք ի սրբամատոյց յաղաւթս: Եւ աղաչեմ զամենեսեան մի մեղադրէք, զի ոչ էի տեղեկ բայից եւ բառից, այլ բնաւ չունէի, վասն այնր յաւժարեցայ ի ժամ ծերութեանս, զի զառաջին զգիծն Յովաննէս սկսեալ, եւ տարաժամ փոխեցաւ յաշխարհէ: Այս Յովանէս եւ Մխիթարիչս եղբարք էին: Յիշեսջիք եւ զգրողս, որ հայրս եմ:

ժգ

 

Սուրբ աստուածածին Մարիամ

լեր բարեխաւս մեղոցելոյս

Առ որդիդ քո եւ Աստուած մեր,

զի ողորմեսցի ողորմելոյս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3793 (1053)

Գրիչ` Բաներգէս

 

Կազմեցաւ Աւետարանս այս ի թուականիս ՈԾ (1201),

Ձեռամբ Յակովբոսի,

Հրամանաւ Վարդայ քահանայի,

Եւ որդւոցն իւր հարազատի`

Կոստանդեա եւ Զաւ[ր]ավարի

Եւ տիրուհեացն գովելի,

Նշի եւ Որմէն ինքն կոչի,

Շաքարի եւ Խնձորի,

Եւ Մարեմի մաւրն ամենի:

Յաւուրն աներեկի,

Ի Դատաստանն յայն սոսկալի,

Ուր Որդի փառաւք գա հայրենի,

Իբր դատաւոր բազմեալ նըստի,

Ի Դատաստանն յայ սոսկալի,

Երկոտասանքն հաւն բազմին,

Եւ զհատուցման տան ըստ արժանին:

Եւ արդ յորժամ փողով անդ ժողովին,

Եւ արդարքն զեկայքն առնուն բաժի[ն],

Հաւն, ուր արդարքն պսակին:

Վարդեր քահանայ հան[դերձ որ]ւդովք,

Հարազատաւք բարի բուսովք`

Հանդերձ///

Սուրբ Գրիգորի սպասաւորաւք

Առց[ե]ն բաժին///

Ընդ Մովսիսի եւ Ահարոնի,

Ընդ Պետրոսի եւ Պաւղոսի,

Ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մ[եր] աւրհնեալ, յաւիտեանս, ամէն:

Միխայլի ոսկե[րիչի,

Աւ]ետարանս զայս շնորհողի,

Զաւրաւարի քահան[այի,

Դստ]երն իւր անդրանկի`

Որմենի` Հայք ինքն կոչի,

Եւ [զնոցայ]ն ամենայնի,

Յիսուս Քրիստոս ողորմեսցի:

Եւ որ յիշեա յիշեալ լից[ի

Յաւ]ուր մեծի յապագայի,

ԶԲաներգէս անպիտան[ի,

Որ] զայս գիծ գրեցի,

Յիշելոյս արժանասցի,

Եւ յայսմ Քրիստոս [թագաւ]որի

Եւ նմա փառք յամենայնի, ամէն:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԻՄԱՍՏՈՒԹԵԱՆ ՍՈՂՈՄՈՆԻ ՆԵՐՍԻՍԻ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ

Երուսաղեմ 539 (1809),

Ն. Պողարեան, Ցուցակ, Բ, էջ 887

Գրեցաւ իմաստատիպ, հանճարունակ, աստուածախաւս մատենիս այս սրբոյ առն Աստուծոյ Սողոմոնի թարգմանութեանս, արարեալ քրիստոսակիր եւ հոգիընկալ անձին Ներէսի սրբոյ եւ մաքրամիտ եպիսկոպոպոսի նշանաւորն Տարսոնի, ընդ բազմաշխատ բանից երկնային գանձուց կանխաւ ի վերջոյ եւ զայս, աննախանձ իմացող մտաց արդարեւ սխրացուցիչ, ի թուիս Հայոց ի ՈԾ (1201):

Եւ զիարդ ոչ` որ ի մեաց սառուցեալ դարուս լուսատու ոգւոց բանի առատ ի հոգւոյն Սրբոյ բղխմամբ յեկեղեցիս Քրիստոստ պայծառ եւ արթուն սրտին յայտնեցաւ։ Որ ի տխուր ոգւոց աւուրսս ի մարմնի արութեան վաստակօք անազգ ջահ հոգւոյն ճարպովյաստուածուստ փայլեալ ծագեցաւ: Սա եւ նորին անսխալ առաքինութիւն բանիւ ընրապէս ահա ոչ պարագրի, բայց թե յինքնածագ անընթաց արեւուն յայտնութեան աշխարհի սպասողացն ստուգիւ սփռեալ ցուցանի, ընդ այլ բազմազան գաղտնի բարեաց մարդկան, զոր ունի անեղծ գծով Աստուած առ ինքեան:

Այս սուրբ քննեաց զերգարանս Դաւթի պարզ եւ մեկին բանիւ, խորին եւ ախորժ դիմոք, հաւանական աւ առփելի անձին ունողի երկեղ եւ իմաստս: Սա մեկնեաց եւ զխորին խորհուրդ սրբոյ եւ սարսափելի խորհըրդոյ Պատարագի մեղսաքաւիչապրեցուցչին մերոյ ամոքիչ եւ թռուցիչ բայիւ սրտի, որ յերկինս նայի: Զոմանս յայլոց լեզուի արաւրոց (՞) եւ զկէսս ինքեամբ արարուածոյ եւ ձեռնին երկոց ի լոյս ցած եւ յանդիման կացոյց զանյայտ խօսուն մարգարիտս իմաստից, եւ եթող Սիոնի նորոյ մանկանց ի հրճուանս ճաշակոց կենաց սեղանաւորեալ:

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Վենետիկ 22, Սարգիսեան, Ցուցակ Ա, էջ 167-168

Գրիչ` Բասիլ Վայր` Հռոմկլա

ա

Յամի Ո որդի յիսներորդի, թուաբերութեան Հայկազան տումարիս (1201), գրեցաւ աստուածախաւս եւ հոգելից իմաստութիւն առակախաւս երգ մեծի իմաստնոյ եւ արքայի Սողոմոնի, ձեռամ իմով Բասլի սարկաւագի` նորակերտ եւ դեռաբոյս, ոչ համարեալ ի գրչութեան, ի խնդրոյ եւ հրամանաւ քրիստոսասէր եւ ամենիմաստ, ամենագով եւ ամենաւրհնեալ եւ ամենաբարի եւ բարեպաշտ իշխանի եւ իշխողի մերոյ եւ /// պարծանաց պարոնի Միխայլի եղբայր կաթողիկոսի Հայոց, որոյ յիշատակն նոցա եղիցի աւրհնութեամբ, ի վայելումն եւ ի վարժումն իւր, եւ յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, զոր պահեսցէ զսա Տէր Աստուած խաղաղութեամբ եւ բազում ժամանակաւ:

Գրեցաւ սա յաթոռս սուրբ` ի Կլայս Հռովմեական ընդ հովանեաւ սրբոյ տաճարիս Սրբոյն Գրիգորի, եւ առաջի ասիուազընգալ եւ համագումար սրբոցս, ի ստոյգ եւ յընդիր եւ ի լաւ աւրինակէ, աստուածապատիւ եւ քրիստոսալոյս, գերահռչակ վարդապետի եւ հայրապետի տեառն Ներսիսի` հաւրեղբաւր պարոնիս, գրեալ աստուածային եւ սուրբ մատամբ իւրով, եւ ի հայրապետութեան եւ յաթոռակալութեան աստուածապատիւ եւ տիեզերալոյս եւ գերահռչակ վարդապետին Գրիգորիսի եղբայր ամին, զոր պահեսցէ Քրիստոս Յիսուս ամրածածուկ աջով իւրով զհայրապետս եւ զվերեկացուս մեր, եւ զհարազատ եղբայրս իւր զպարոնՄիխայլն եւ զպարոն Վասիլն, եւ տացէ սոցա Տէր Աստուած կր կին կենդանութիւն բազում ամաւք եւ ժամանակաւք, եւ զծնող սոցունց ըստ մարմնոյ, եւ զեղբարս սոցա` զտարաժամ գնացեալսն առ Քրիստոս` դասակից եւ պսակակից արասցէ Որդին Աստուծոյ ամենայն սրբոց եւ սիրողաց իւրոց:

Արդ աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք եւ լուսաւորիք ի սմանէ կամ աւրինակէք, յիշեսջիք «եւ զանարժան գծողս զԲասիլ եւ զծնողս իմ եւ խոշորութեան եւ սխալանաց անմեղ///

բ

 

Տէր Յիսուս Հաւր Միածին,

Տուր վայ[ե]ել զսա ստացողին,

Պարոն Միխայլի Մեծի իշխանին,

Եղբաւր Հայոց հայրապետին:

Եւ տուր նմա զհանճար վերին,

Զանճառ իմաստ հոգեւորին,

Վայելել զայժմու իշխանութիւն

Եւ զյաւիտեանցտ մեծութիւն:

գ

 

Տէր Յիսուս վայելել տացէ զերգս Սողոմոնի

Բարեպաշտ պարոնին Միխայլի`

Եղբաւր Տեառն Գրիգորիսի,

Հայոց մեծաց հայրապետի,

Ազգաւ են մեծ եւ Պահլաւունի,

Եւ որդի մեծ սեւաստաւսին Զաւրաւարի:

դ

Սեբաստաւսն Հեթում յիշեսջիք ի Քրիստոս:

***

ՃԱՌՔ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆԻ

Երուսաղէմ 972 (1714), Ն. Պողարեան, Ցուցակ Գ., էջ 549

Վայր` Սիս

ա

Սկիզբն գրոցս, որ կոչի Անդրիանդեա ասացեալ սրբոյն Յոհաննու, Ոսկեբերանի, եւ տրամադրեալ գլուխս ԼԱ (31)ն, որում պարունակին ճառք եւ պատմութիւնք եւ ներբողեանք ոգեշահք, թգտակարք եւ պիտանացուք: Թարգմանեցեալ Յունականէն ի հայս յաւուրս հայրապետութեան տեառն Գրիգորիսի Կաթողիկոսի եւ քրիստոսապսակ արքային Հայոց Լեւոնի, ըստ խնդրոյ երանելոյն Ներսէսի Լամբրոնեցւոյ, յամի Տեառն ՌՃՂԸ (1198)եւ Հայոց ԶՃԽԷ(1198), գաղափարեցեալ ԶՃԾ (1201) թվին Հայոց ի Սիս:

բ

Զտէր Ներսէս յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ ի սոյն ամի հանդերձաւ ի Քրիստոս: