Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՀԱՂԲԱՏԻ ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6288 (1211 թ. )

Վայր` Մեծ կողմանց Ս. Գրիգոր եկեղեցի

<358a> Սիրոյ զաւրութիւն գերեզ[ա]նց է քան զբնութիւն, եւ բարեխորհ արանց անյագայպէս ունի առ ի բարին զ[ը]նթացս որ առ Աստուած, մանաւանդ առ որ աստուածայինն զաւրանալ գիտութիւն, եւ բաց եւ սրահաց ունի զհոգոյն տեսութիւն, արհամարհելով զանցաւոր եւ զապականացու կեանս, որպէս աստանաւր տեսաք, յորս աստուածայնոյն գտաւ բարոյն տեսութիւն առանց դանդաղանաց, որպէս սիրելեալս յԱստուծոյ եւ յաստուածայնոցս Սարգիս քահանայ սնեալ սրբութեամբ ի մէջ եկեղեցոյ, եւ զարգացեալ ի մէջ իմաստ <358b> [ու]ն եւ հոգեւոր արանց, ըստացաւ զկենսաբեր Աւետարնս, զոր քառայհոլով վտակաւքն արբուցանէ զտիեզերս, գանձ անպակաս յերկինս, եւ յիշատակ յաւիտենից, ըստ գրեցելումն, թէ Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընտանիք իցեն նորայ յԵրուսաղէմ:

Արդ երանելիս Սարգիս իբրեւ զիմաստուն վաճառական ի խնդիր եղեալ պատուական մարգարտին, եւ գտեալ զսա ի գաւառին Անոյ, մեծայծախ, ոսկեգիր եւ ոսկեճաճանչ ծաղկաւք զարդարեալ, ըստացաւ զսա ի հալալ [ըն]չից իւրոց, ի բարեխա <359a> ւս հոգոյ իւր առ Քրիստոս, եւ յիշա[տակ յաւ]իտենական ծնաւղաց իւրոց, եւ ընծայեաց զսա Մեծկողմանս եպիսկոպոսարանիս, որ է իւր տեղի սնընդեան, եւ ի տարոջն Բ աւր ժամ նմայ յիշատակ կատարեն սրբոյ Սարգսի տաւնին: Որ խափանց, նորա ազգի յանցանացն պարտական եղիցի, եւ որ զայս Աւետարանս ի յեպիսկոպոսարանէս հանել ջանայ, ի յառաջնորդաց եւ կամ յիշխանաց, հանե[ա]լ եղիցի նա յարքայութենէն Աստուծոյ, եւ որոշեալ հոգով եւ մարմնով ի Սուրբ Երրորդութենէն, եւ նզովեալ եղիցի ՅԺԸ հայրապետէն:

Ընծայեցաւ կենսայ<359b>[բե]ր Աւետարանս Սուրբ Գրիգորիս, ի թուականութեանս ՈՀԲ (1223), ի յիշխանութեանս հզաւրին Հասանայ որդոյ Վախտանգա, եւ ի հայրապետութեանս տեառն Յոհաննիսի: Արդ, որք ընթեռնոյք եւ լուսաւորէք, կամ գաղափար առնոյք, զՍարգիս եւ զՄխիթար, որ գնեաց եւ եբեր զԱւետարանս, յիշեցէք ի սրբայփայլ եւ ընդունակ յաղաւթս ձեր, եւ Քրիստոս Աստուած յիշաւղացդ եւ յիշեցելոցդ ողորմեսցի իւրում գալստեանն եւ յապագայի աւուրն, ամէն:

Զսակաւ աշխատողս յիշեցէք ի Տէր աղաչեմ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ղազինեան, Համառօտ ցուցակ Ղալաթիոյ, էջ 13

Վայր` Թագւորի վանք

Արդ եղեւ զրաւ գրութեան սորա ի թուականիս հայոց ի ՈՀԲ (1223), ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս Տիրամաւրն, յանապատիս Թագւորի վանք, ընդ հովանեաւ Մամեսդիոյ…

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վենետիկ 94 (1543), Սարգիսեան, Ցուցակ Ա, էջ 422-423

Գրիչ` Պետրոս

Վայր` Խաւմ քաղաք

<238b> Փառք կենարարին եւ յիշատակ գրչի:

Փառք անբաժանելի եւ անպատումն Սուրբ Երրորդութեան եւ մի աստուածութեան` Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգիոյն, որ արժանի արար զտկարութիւնս իմ հասանել ի կատարումն այսմ աստուածապատում եւ կենեղուտ սուրբ Աւետարանիս: Որ [է] սայ ծաղիկ անթառամ եւ անուշահոտութիւն խնկոց, լոյս խորհրդոց եւ առ Աստուած ընթացք, եւ դաստիարակ մանկանց առագաստի: Եւ այժմ աւարտեալ յանկեցաւ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

Արդ, աղաչեմք զամենիսեան սիրովն Աստուծոյ յիշել աղաւթիւք գծողս սուրբ Աւետարանիս` զՊետրոս երեց, եւ զհայրն իմ զԵղիշէ քահանայ, եւ զմայրն իմ զՇուշան, եւ խոշորութեան գծիս անմեղադիր լերուք, եւ Տէր Յիսուս Քրիստոս մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի յաւուր գալստեանն իւրում, ամէն:

Տէր աստուած ողորմի Վահանադրէի, եւ տաւրն իւրոյ Յովհաննէս քահանաի, եւ մաւր նորայ որ անուն Տիկին յորջորջի, զի եւ շատ աշխատեցաւ զկնի մերում եւ ջանս դնէր վասն գծելոյ սուրբ Աւետարանիս, եւ սմայ ողորմեսցի Տէր Յիսուս, ամէն:

Տէր ողորմեսցի Հոյսանն Աստուածատրու եւ ամուսնու իւրոյ Ռամին, որ ստացաւ զսայ յարդար վաստակոց իւրոց որդեկին իւրոյ Հազրպետ քահանայի, վասն զի շատ ցանկութիւն ունէր հոգեւորական եւ բարեպաշտութիւն գործիս, եւ ջանս շատ եղեալ զաւակին իւր քահանայութեան` մինչեւ ժամանեաց ի կատարումն խորհրդոցն եւ տեսաւ զորդեակն իւր քահանայ, եւ ստացաւ զսայ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ի վայելումն պատանեկի իւրոյ Հազրպետի: Եւ տէր Աստուած վայելել տացէ մինչեւ ի խորին ծերութիւն, եւ ողորմեսցի Աստուածատրին հոգիոյն, ամէն:

Տէր Աստուած ողորմեսցի գաւառապետին` Մրվան դարբնի, որ սարուծիկն մեր զուգէր, եւ այլ զինչ եւ տանս պէտք էր` անտրտում աշխատէր, եւ ոչ յապաղէր, այլ սրտով, խորհրդով գործէր, եւ փափաքանաւք ցանկայր յիշել զանուն նորա ի սուրբ յԱւետարանս. Տէր Աստուած ողորմի սմա եւ թողցէ զբազմութիւն մեղաց իւրոց, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուիս ՈՀԲ (1223), ի գաւառիս Հայոց Նիկոպաւլիս, որ եւ Ախշար յորջորջի, եւ մականուն Մելիսոյ, ի քաղաքնս որ կոչի Խաւմ, ընդ հովանեաւ Սրբոյն Ստեփաննոսի, ձեռամբ Պետրոսի մեղապարտ քահանայի, ի վայելումն պատանեկին Հազրպետի եւ զաւակի իւրոյ Մարտիրոսի: Արդ աղաչեմք զամենեսեն վասն սիրոյն քրիստոսի թողութիւն հայցեցէք ի քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ` վասն մեղաց մեր եւ ննջեցելոց մերոց, եւ Քրիստոս յԱստուած ձեր ողորմեսցի, ամէն:

Քրիստոս Աստուած, աւգնեա Յովանիս քահանայի եւ ողորմ[ե]ա ծնողաց իւրոց, որ զնամակն կոկէր եւ ձեռնատու լինէր մեզ:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 2101

Գրիչ` Ստեփանոս Ախթամարցի

Վայր` Խորանաշատ

ա

<85b> Ի ՈՀԲ (1223) թուականիս Հայոց գրեցաւ Առասպելախաւս տետ[ր]ակս այս ի ձեռն Ստեփանոսի Ախթամարեցոյ, ի վանքս Խորանաշատու, ի գաւառիս Գարդմանայ, առ ոտս աղփաճեմ եւ աստուածարդիւնական վարդապետիս Վանականի, որ փայլէ ի ժամանակիս որպէս <86a> զաստղ առաւտոյ եւ ի կողմանց հիւս[ի]ւսոյ, նահանգիս Թորգոմա` ամպ հոգէցաւղ, հանապազ հոսելով զաստուածաինսն եւ զբանաւորաց ոռոգանց երկիր: Եւ թեպէտ կրսեր էաք ի լսարան համահանդիսիս եւ անարուեստ գոլով գծոյ գրոյ, այլ յաւժարութեամբ սրտիւ, միայն յուսացեալ յԱստուած ի ձմեռնաին յաւուրս գրեցաւ: Այլ աղաչեմ չլինել մեղադիւ թիւրութեանն, զի զյոլովն ճրագով գրեցի: Եւ զայս միայն խնդրեմ` յիշել զիս, եւ զհայրն իմ տէր Սարգիս, եւ զծնաւղսն իմ ըստ մարմնոյ, եւ զեղբարսն, եւ զսիրելին իմ զԻգնատիոս քահանայ, եւ Քրիստոս հասարակաց ողորմեսցիս` յիշողոցդ եւ յիշեցելոցս, եւ նա եղիցի աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

<190a> Աւրհնեալ է Աստուած յաւիտեանս, որ հասին ի վերջին գիծս Նախախնամական գրոցս, ի թովիս ՈՀԲ (1223), ի տաւնի Աստուածածնիս, ի վանք Խորանաշատու, շինեալ Վանականի իմ վարդապետիս, որոյ ի հանգէտն չհասի, այլ ի վերջ անկեալ անպիտանիս, որպէս զանաս ի յասողէ:

գ

<204a> Աւրհնեալ Սուրբ Երրորդութիւն Աստուած յաւիտեան, ամէն:

Գրեցաւ Իմաստացոյց բանքս առաջնոց գրաւղած բնութեան իրաց, որ ըստ գովի եւ պարսաւի, ի ՈՀԲ (1223) թուաբերութեանս մերաին ազանց, ի վանքս Խորանաշատ կոչեցեալ, ի նահանգիս Աղուանից, ընդ[հով]անեաւ մաւրս լուսոյ Աստուածածնիս, ձեռամբ Ստ[եփ]անոս Աղթամարեցոյ, կրթեալ առ Վանական վ[ար]դապետիս: Արդ, աղաչեմ զհանդիպեալստ յի[շել] միով Տէր ողորմեիւ զվարդապատն իմ զտէր Սարգիս հաւրեղբայր եւ զծնաւղսն իմ զՅոհան[նէս եւ] զիմսն ամենայն, եւ հասարակաց ողորմեսցի Աստուած` յիշողացտ եւ շեչեցելոցս, եւ ինքն եղիցի աւրհ[նեալ] յաւիտեանս:

***

ՃԱՇՈՑ

Վիեննա 5, Տաշեան, Ցուցակ, էջ 20-21

Գրիչ` Յոհանէս Բաբերդացի

Վայր` Բաբերդ

ա

<134b> Ով սուրբ դասք քահանայից… արդ ի յայնմ ատենի յիշեսջիք զստացաւղ սուրբ տառիս աստուածապատում զՄկրտիչ քահանայն, եւ զծընաւղ սորին զպարոն Տիրացոյն եւ զՄամքան տիկինն, եւ զեղբայրն զՄելիքշահն, զհանգուցեալսն առ Քրիստոս: Եւ զբարեսէր եւ զհեզահոգի ամուսինն զՄկրտիչ քահանային, Կիրա խաթունն եւ զնորաբողբոջ եւ դեռահաս զաւակք սոցին, զՄխիթարն, եւ զՄելքիսեդեկն, եւ զԱբդլմըսեհն, զոր Տէր Աստուած պահեսցէ զսոսա…

Արդ ստացաւ զսա Մկրտիչ քահանայն ի հալալ արդեանց իւրոց յիշատակ բարի ինքեան եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձակայից եւ ազգականաց իւրոց, եւ ի վայելումն անձին իւրոյ եւ զաւակացն իւրոց վերոյգրելոցն ի սմա` Մխիթարին եւ Մելքիսեդեկին եւ Աբդլմսեհին, զոր Տէր Աստուած վայելեալ տացէ զսա սոցին ընդ երկայն աւուրս, ամէն: Արդ աղաչեմ զամենեսեան զարժանաւոր եւ զառաքինասէր դասս ընթերցողոցդ սուրբ գրոցս, արժանի առնել յիշատակի…։ Եւ զիս զառածեալս մեղաւք եւ զանարժանս ի գրչաց զՅոհաննէս երէց եւ զծնաւղսն իմ յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր եւ զերկայն քահանայն` զփոխեցեալն ի Քրիստոս:

բ

<333b>

Քրիստոս Աստուած մեր…

Ողորմեա ստացողիս սուրբ բուրաստանիս

Եւ ծաղկաւետ լցեալ տնկիս

Որ նորոգաւղ է աշխարհիս,

Յաւէտառոգ տաւնախմբիս:

… Յերես անկեալ կամ ի յերկրիս

Եւ աղաչեմ զձեզ ողբալիս,

Յիշման առնել զիս արժանիս

ԶՄեղաւք լցեալս եւ զզազրալիս,

ԶՅոհան Բաբերդացիս:

գ

<34b> Ոհ, որ թանաքս է մածուցեալ եւ գծագիրս է յիմարեալ

դ

<75b> …Ի հասանել դռնաբացիս Յիշեա եւ զիս յողորմելիս ԶՅովանէս Բաբերդացիս:

ե

Ծաղկող` Մկրտիչ

<134b> Նուաստ եւ ներգեւեալ ոգի Մկրտիչ եպիսկոպոս եւ սպասաւոր բանի գրեցի, ով որ զյիշատակարանն ջնջէ` Աստուած զինքն ջնջէ ի դպրութենէն կենաց, ամէն:

զ

Հետագայ գրիչ

<1a> Թվին ՌՄԺԷ (1768)-ին գիրքս այս եղեւ ԵՃԽԵ (545) տարեկան:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սանջեան, Ցուցակ Ամերիկայի, էջ 389-390

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Առոյծ Մարգ

ա

<264b> Փառքեւ պատիւ եւ գոհութիւն ամենասուրբ Երրորդութեանն, Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն, յաւիտեանս յաւիտենից, ամեն: Որ ետ զաւրութիւն ծայայի իւրոյ Գրիգորի կատարել զսուրբ տառս քառառած աւետաբեր սուրբ նամակս, որ յորդառատ բղխեալ լցուցանէ զտիեզերս ամենայն աստուածայհրաման կանոնադրութեամբ: Եւ է սա սահման եւ կնիք երկնագնաց ճանապարհին, եւ դուռն մտից կենաց սովաւ վարժելոյն, որուն ցանկացող եղեալ բարեսէր քահանայի ուրումն Մարտիրոս կոչեցելոյ, որ բազմաբաղձիկ տարփմամբ եւ կենաղաւտ տենջմամբ եւ սիրայարդար փութով ստացաւ զսա գանձ աստուածային եւ մարգարիտ պատուական եւ վերին պայծառութեանն առիթ: Որոյ եւ ես հլու եւ հպատակ եղէ աստուածահաճոյ կամաց նորա, յանձն առի գրել դասն իմ հոգւոյս, քանզի ես հաւատացի ի ձեռն այս գծագրութեան ողորմութիւն ընդունել ի Քրիստոսէ աւգնականութեամբ աղաւթից ձերոց:

Բայց գրեցաւ ի թուականիս Հայոց ՈՀԲ (1223), յերրորդում ամի հայրապետութեան տէր Անանի Հայոց կաթողիկոսի, ի գաւառիս Մնձրոյ Մարգ, ի գեղս որ կոչի Առոյծ Մարգ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուծածնին եւ սրբոյն Գրիգորի եւ Սրբոյն Յակոբայ: Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան` որք ընթեռնոյք զսուրբ պատուիրանս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, ստացող սորա զՄարտիրոս քահանայ, եւ զիւր տղայքըն, եւ զիւր երիցակին, եւ զիւր աներն` զԹաւրոս, եւ զՀերիքէ` որ հանդերձիկն երետ, եւ զԹորոս ի Յաւձ գեղա` որ զգտակն երետ, եւ զմեղաւոր խոշորագիծս, եւ զծնողսն իմ, եւ զեղբարսն իմ, եւ զքոյրսն իմ, յիշման արժանի արարէք ի Տէր քրիստոս, զի ողորմեսցի մեզ ի վերջնում աւուրն, եւ ի հրացայթ շարժմանն սրբովք աղաւթիւք ձերովք ապրեսցուք \\\ Մարտի[րոս] եւ [Յո]հանէսն, եւ սպասաւոր սուրբ խորհրդոյն, անմոռաց յիշեսջիր զիս եւ զծնողսն իմ ի կառավարեան, եւ դու յիշեալ լիջիր ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

բ

<205a> Զմեղաւոր ծառայս Քրիստոսի Աստուծոյ զԳրիգոր` որ եւ զսիրեցեալ որդի իմ զՄարտիրոս, եւ զկենակիցն իւր, եւ զծնողսն իմ, եւ զեղբարսն իմ, եւ զերիցակին իմ, եւ զԹորոս ի Յաւձ գեղա` որ զգտակն երետ, անմոռաց յիշեցէք ի Տէր, եւ Աստուած յիշողաց Տէր ողորմեսցի` որ է աւրհնեալ, յաւտեան:

<31> Քրիստոս Աստուած ողորմի Վարթտիկնա հոգոյն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սրվանձտեան, Թորոս Աղբար, Բ, էջ 388

Գրեալ ի լեառն Կարմիր, ի մենաստանն ուխտիս, որ է [յ]անուն Աստուածամաւր, ի կաթողիկոսութեան տեառն Կոստանդեայ, եւ ի ժամանկս մեծի արքային Փիլիպպոսի, ի թուականութեանս ՈՀԲ (1223):