Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՅԱՃԱԽԱՊԱՏՈՒՄ ՃԱՌՔ ԳՐԻԳՈՐԻ ԼՈՒՍԱՒՈՐՉԻ

Երուսաղէմ 94, Ն. Պողարեան. Ցուցակ Ա, էջ 288-289

Գրիչ` Պետրոս

Վայր` Ակներոյ վանք

<168a> Փառք, պատիւ եւ գոհութիւն ամենասուրբ Երրորվութեանն: Շնորհիւ բարերարին Աստուծոյ կատարեցաւ լուսաւոր վարդապետութիւնս Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի, գիրքս որ կոչի Յաճախապատում ի թուականութեանս Պայոց ՈԿԴ (1215), ի հայրապետութեան տեառն Յոհաննիսի Հայոց կաթողիկոսի, եւ ի թագաւորութեան աստուածասէր եւ բարեպաշտի Լեւոնի: Գրեցաւ հրամանաւ հաւր Թորոսի, եւ յաւժարութեամբ ամենայն եղբայրութեանս, ի մեծ եւ հռչակաւոր անապատիս որ կոչի Ակներոյ վանք, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս եւ Սուրբ Առաքելոցս եւ աստուածընկալ նշանացս:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որքընթեռնոյք եւ լուսաւորիք ի սուրբ վարդապետութեանցս, յիշելոյ արժանի արարէք զմեղապարտ եւ անարժան չրողս Պետրոս, եւ զծնողսն իմ, եւ զեղբարս` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն, եւ Աստուած որ առատն է` ողորմութեամբ իւրով պատուսցէ ձեզ, եւ մեզ ընդ ձեզ, ամէն:

Դարձեալ աղաչեմ զընթերցողսդ, սխալանաց եւ խոշորութեան եւ անյարմար գրելոյս չլինել մեղադիր քանզի տխմար էի, եւ այլ ոչ էի արարեալ, եւ յայս վասն ստուգաբանութեան աւրինակին համարձակեցա աղաչեմ անմեղադիր լինել, եւ որ այսչափ եղեւ ոչ իմ կարողութեամբ, այլ շնորհիւն Քրիստոս Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:

Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած առաջնորդաց սուրբ ուխտիս, եւ ամենայն եղբայրութեանս եւ միաբանաց սոցա` մեծի եւ փոքու, ամէն:

Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած Պետրոսի եւ ծնողաց իւրոց, որ զըսկիզբն գրոցս արար, եւ գրեսցէ զանուն նորաի գիրն կենաց, ամէն:

Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած Կիրակոսի եւ ծնողաց իւրոց, որ միամիտ յաւժարութեամբ աշխատեցաւ ի սմա, տացէ նմա քրիստոս վարձս բարեաց յառատապարգեւ ողորմութենէ իւրմէ, ամէն:

Ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ կազմեցի սորա եւ ծնողաց իւրոց:

Ողորմեցի Քրիստոս Աստուած եղկելի գրողի սորա եւ ծնողաց իւրոց, եւ ամենայն աշխատողաց ի սմա, որ շատ եւ որ սակաւ:

Ողորմեսցի Քրիստոս ամենայն հաւատացելոց, կենդանեաց եւ ննջեցելոց, եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

***

ՃԱՌՔ ՍԵԲԵՐԻԱՆՈՍԻ ԵՒ ԵՓՐԵՄԻ

Երեւան 947

Գրիչ` Պետրոս

Վայր` Ակներ

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սըրբոյ, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

<161a> Յամի Վեցհարիւրորդի վաթսներորդի չորրորդի (1215) թուականութեանս Հայոց, գրեցաւ գիրքս Յաճախապատում լուսաւոր վարդապետութիւն եւ խրատք ոգեշահք, ազգի ազգի բժշկարանք ախտացելոց հոգով, ասացեալ սուրբ եւ երջանիկ Լուսաւորչին Հայոց Գրիգորի, ընդ նմին եւ ուղղափառ վարդապետութիւն ընդդէմ հերձուածողաց ազգի ազգի աւրինաւք, վկայութեամբ սուրբ գրոց սրբոյն Սեբերարիանոսի ուղղափառ վարդապետի` ասացեալ յաւգուտ եւ ի շահ ուղղադաւան եկեղեցոյ եւ ի կործանումն եւ յամաւթ չարափառ հերձուածողաց, ի գերահռչակ անապատս, որ կոչի Ակներ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս եւ Սուրբ Առաքելոցս, հրամանաւ երիցս արանեալ հաւրն Թորոսոյ, եւ այլ միակամ եւ միախորհուրդ եղբայրութեանս, ձեռամբ Պետրոսի փցուն եւ անպիտան գրչի, ի թագաւորութեանն Հայոց Լեւոնի յաղթողի եւ բարեպաշտի, եւ ի հայրապետութեանն տեառն Յոհաննիսի Հայոց կաթողիկոսի:

Արդ, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեսջիք աղաւթիւք զհայրն Թորոս, եւ զմիասանեալ եղբարսն իւր` զմեծամեծս եւ զփոքունս, զյառաջեալսն առ Քրիստոս, եւ որ այժմ են, եւ որ զկնի մեր գալոց են, զի զամեն <F161b> եսեան արժանաւորս արասցէ խոստացելոց բարութեանցն, զոր ակն ոչ ետես եւ ունկն ոչ լուաւ:

Յիշեսջիք եւ զանպիտան անձն Պետրոսի գրչի, եւ զհարազատ եղբայր իմ զՍիմեոն, եւ զծնողսն մեր` զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր, եւ զամենայն երախտաւորսն մեր, եւ որք յիշէքդ, յիշեալ լիջիք եւ դուք յողորմութիւնն Աստուծոյ: Եղբարք, ամենայն ինչ փոխարէնք է, թէ դուք զմեզ յիշէք հաւատով, Աստուած նովին չափովն ձեզ հատուցանէ:

բ

Կազմող` Ըռոբին

Մեղապարտ անձն Ըռոբինա կազմողի սորա, աղաչե զձեզ, ով սուրբ եղբարք, ասել ցաւակցութեամբ, թէ Աստուած ջնջեա զյանցանս Ըռոբինա եւ ծնողաց իւրոց, եւ Աստուած զձերն ջնջէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս:

***

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Վենետիկ 204, Բ. Սարգիսեան, Ցուցակ Բ, էջ 144-145

Գրիչ` Յովան

Վայր` Երուսաղէմ

<385b> Յամի վեցհարիւրերորդի վաթսներորդի եւ չորրորդում ամի շրջաբերութեան Պայոց տումարի (1215), ի թագաւորութեանս Հայոց Լեւոնի, ի վերջացեալ եւ ի նուազեալ դառն ժամանակի, յաւուրս աստուածապատիւ եւ հոգեւոր տեառն Յոհաննէսի Հայոց կաթողիկոսի, յաշխարհս Պաղեստին` ի մէջ գերութեանս Երուսաղէմի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Յակովբայ առաքելական աթոռոյս` գրեցաւ գիրս գերահրաշ եւ ամենապայծառ, լուսայիղձ եւ բազմատենչ, յոքունց փափագելի հոգեւոր մատեանքս` աստուածային տառիս, գերափայլեալ, գերազարդ, վիպասանապէս արտաճառեալս, բայցայատ շարունակեալ անվրէպ շարակածութեամբ, գեղեցկադիր եւ ամենայարմար համանման բաղաձայնութեամբ, յոքնագունակ բայիւք եւ ճոխական իմաստիւք եւ խորիմաց բառիւք, ի լոյս ածեալ հեշտալուր եւ դիւրահաս մեկին մտաց իմացութեամբ ասացուածովք յառաջընդրեալ հոգեկից սրբոց արանց աստուածազգեստից ուղղադաւան եւ լուսաւոր վարդապետաց, եւ գերամաքուր առաջնորդաց` ներբողեանք` բազմատեսակս դրուատեց, եւ յորդորական բանք գովեստից` վսեմական գովասանութեան.

Արդ, ցանկացող եղեալ այսմ գեղեցիկ աստուածային տառիցս, ճըգնաւոր ոմն` անուն Յովհաննէս, հանդերձ քեռբ իւրով կրաւնաւոր կարգաւ եւ բարիանուն, ստացեալ յանձինս` իւրեանց ունելո զվանս արտաքու Երուսաղէմի, հանդէպ Սուրբ Սիոնի` ի վերայ ճանապարհին Բեդղէհեմի, որ է լեալ հանկստարան Սուրբ Աստուածածնին, մինչ գայր յընծայումն ի տաճարն, աստուածացեալ մանկամբ Յիսուսի Քրիստոսի: Վասն այսորիկ բարիանուն եւ ընդրեալ քահանայն Գէորգ կանկնեաց զտաճարն սուրբ եւ անուանեաց յանուն Սուրբ Աստուածածնի, յիշատակ նորա աւրհնութեամբ: Նմանապէս եւ եղբաւրորդի իւր Յովաննէս, զոր վերագոյն յիշեցաք` ընկալաւ զսայ բարեաց յիշատակ եւ բարեխաւս առ Աստուած` իւրեանց եւ ծնողաց իւրեանց, եւ աւանդեցինի Սուրբ Աստուածածնին գանձ անկողոպտելի, ի վայելումն շնորհազարդ որդւոյ իւրեանց Գրիգորոյ սարկաւագի, եւ այլ կրաւնաւորաց եւ քահանայից:

Արդ, աղաչեմք զամենեսեան` որք աւկտիք ի սմանէ ընթերցմամբ կամ գաղափար առնելով, սրտի մտաւք յիշատակեսջիք զստացողք սորա զՅովհաննէս եւ զքեռ իւր զՏիկներես, եւ զժառանկաւոր նոցունց Գրիգոր սարկաւագ, եւ զԳէորգ` զգնացեալն առ Քրիստոս, եւ զվերջին աշխատողս եւ զգծողս եւ զկապողս զՅովան` զվերջեցեալս յամենայն բարեաց, եւ խոշորութեեանս [գրոյս], անմեղադիր [լեր]ուք, եւ որք աւգնական եղեն ի գին սոր[ին] ի կանաց կամ յարանց կամ ի քահանայից, Քրիստոս Աստուած միոյն հազարապատ[իկ հատուսցէ]\\\

***

ԳԻՐՔ ՊԱՐԱՊՄԱՆՑ ԿԻՒՐՂԻ ԵՐՈՒՍԱՂԵՄԱՑՈՅ

Երեւան 3276 (ԺԷ դ)

Գրիչ` Բասի՞լ

ա

<50a> Հրամանաւ տեառն Ներսիսի եւ տիեզերական վարդապետի, կազմեցաւ գիրքս այս ձեռամբ ումեմն տառապեալ Գրիգորի Արեւելցոյ:

Արդ, Տէր Յիսուս վայելել տացէ երկար ժամանակօք ի կամս իւր, ամէն:

բ

Ի ՈԿԴ (1215) թվականիս շարադրեցաւ բանս աստուածային ի ձեռն Ներսիսի:

Հետագայ

գրիչ` Բասիլ

ԶԲասիլս յիշեցէք ի Տէր զկնի աշխատողի սորին:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6512

Գրիչ` Խաչատուր

<72d> Ի թուին ՈԿԴ (1215): քրիստոս Աստուած ողորմեա Խաչատուր քահանային եւ Մարգ[ար]տայ, ամէն: