Հայերէն Յիշատակարաններ

       1350
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Երեւան 5597 (տես` նաեւ 1614 թ. )
      
       Գրիչ ` Ստեփաննոս
      
       վայր` Սարի սբ. Գէորգեայ վանք
      
       ա
      
       Գրեցաւ աստուածային այս մատեան ի թուի[ն ] Հայոց ՉՂԹ. (1350)-երորդի, յանապատիս Սարի սուրբ Գէորգեայ վանո առձայնելոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ մաւրս լուսոյ Աստուածածնի, յառաջնորդութիւն տեղոյս Կիրակոս կրաւնաւորի, ի վայելումն անձին իմոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իմում եւ ծնողաց իմոց` ի Քրիստոս կատարելոց, եւ որոց գթացին ի կեանս մեր , ամէն:
      
       Բաղձանք հոգեւորական սիրոյ գերազանց գոլով քան զամենայն եսս ցանկալիս մին[չ զ]ի որոց առեալ ունիցին զնա, մոռ[ացո]ւմն ամենայն մարմնականաց իրաց առն[է ], որում եւ ես կցորդեալ ըստ
      
       կարի || ամենաթշուառս հոգւով, տաժանմամբ երկոց ջանացեալ գրեցի զլուսազարդ եւ զգեղեցկայեղց մատեանս արգասաւոր, ասացեալ եւ յարդարեալ գործակցութեամբ հոգւոյն սրբոյ յաստուածայնւոյ առն սրբոյն Գրիգորիոսէ նարեկայ վանաց վանականի, աստուածաշունչ վարժապետի, ի ստոյգ եւ յընդր ելագոյն աւրինակէ, ես` Ստեփաննոս կրաւնաւորս, ի վայելումն անձին իմոյ հիքականի եւ աւժանդակ մխիթարութեան տրտմեցելոյս մեղաւք...:
      
       Առ որս աղաչանս բազմապիսի, որք հանդիպիք աստուածայինս այս գանձու ... զթողութիւն մերոցս յանցանաց հայցել յամենառատ պարգեւացն աստուծոյ եւ ննջեցելոց մերոց` ի Քրիստոս հանգուցելոց, եւ ամենայն երախտաւորաց` նախնեաց իմոց` Յորդորոյ եւ Յորդանանայ, Սանվիէլի եւ Մեսրաւպի, Թումայի, եւ Յոհանիսի, եւ Գորգոյ, հաւրեղբայրաց իմոց` Տիրատրոյ եւ կենակցի իւրոյ, Հայրապետի եւ կենակցի իւրոյ, Կարապետի, եւ այլ առհասարակ ամենեցուն` մաւր իմոյ Մարթայի, եւ Վարդան քահ[անայի ], եւ եղբարց իւրոց, եւ ծնողաց նոցին Ծ[երու]նոյ ||| հանգիստ եւ ողորմութիւն խնդրել ի Քրիստոսէ աստուծոյ փրկչէն մերմէ, զի եւ ձեզ հասցէ [յոյս]ն փրկութեան
      
       աներկեւան ցնծութեամբ ի || նմանէ գտանել յաւուրն յետնում եւ յանսպառ յաւիտենին: Ընդ նմին յիշեցէք զՄովսէս կր[աւնաւոր ], եւ զԿիրակոս կր[աւնաւոր ], եւ զՄարտիրոսեանք կր[աւնաւորք ], եւ զԱնդ-
      
       րէաս կր[անաւոր ], եւ զհարազատ եղբայրն իմ զՅոհաննէս, զի կայցեն սոքայ ըստ կամացն աստուծոյ, աջն հայրական եւ բազուկն Քրիստոսի պահեսցէ անարատ , եւ զաւրհնութիւնն ի բերանոյ աստուծոյ հանգիցէ ի վերայ սոցայ ...: Կրկին աւրհնեսցէ Քրիստոս աստուած զՄովսէս եւ զԿիրակոս կրաւնաւորք, [որք ] յոյժ կամակից եղեն գծագրելոյ սոր[այ]:
      
       Աւրհնեսցի Քրիստոս աստուած զՍիմէոն կրաւնաւորն, որ բազումս հոգայր ի վերայ մեր, ըստ հոգեւոր խրատուց. ընդ նոսին յիշեսցի, որ զպէտս պակասութեան մերոյ տայր հանապազ: Աւրհնեսցէ տէր աստուած զտնտեսս մեր զԱպրիլուս, որ սպասաւորէր մեզ յաւժարութեամբ: Ցաւղեսցէ Քրիստոս աստուած զցաւղ ողորմութեան իւրոյ ի հոգի եւ յոսկերս ննջեցելոցս, ընկերաց մերոց` Վարդանայ, եւ Դանիլայ, եւ Յօհանիսի, եւ Վարդիկ իրիցու, եւ մաւրն իմոյ, եւ քւերն, եւ Սարգիս կրաւնաւորացն, եւ Սուջաղին, որ մլքատեր էր սուրբ ուխտիս, որոց ողորմեսցի Քրիստոս աստուած ամենեցուն, եւ քաղցրութեամբ նայեսցի յամենեսեան` յառաջնոցն մինչեւ ի վերջինսն, եւ յիս` յանպիտան գրիչս, որ չեմ արժանի անուանս կրաւնաւորու[թեան ], ով զմեզ յաւժար կամաւք [յիշ ] է, հայրն երկնաւոր զնոսայ ընդ առաքելոցն դասեսցէ , ամէն:
      
       Ո՜վ եղբայր եւ հոգւոյ իմում հարազատ, որ աւրինակ ընդունիցիս զսա առ ի յայլս գրելոյ, յոյժ վստահացիր ի բանս սորա, զի ի ստոյգ եւ ի ճշմարիտ աւրինակէ գրեալ եւ ուղղեալ եմ զսա, ի նմանէ, որ Մխիթար վարդապետն էր գրել եւ ուղղել, որ ոչ ինչ պակաս գտանիւր ի ճշմարտո ւթենէ: Եւ այնպիսի խնամ տարցես սմա, որպէս զքոյին մատանց գրեալ եւ տաժանեալ ի սայ, որպէս եւ եսս, ոչ ինչ բան եւ կամ բայ եւ տառ քերելով ի սմանէ, եւ կամ յաւելուլ ինչ ի սմայ. այլ եւ զգուշացիր յամենայն դժրողաց զսայ` ի ցեցոյ եւ ի կերչաց եւ ի հիւթոց եւ յամենայն վատնողաց զվայ ելչութիւն դորա, միանկամայն եւ վերարկու ծածկութիւ հոգ տարցես դմայ , որպէս եւ իմաստուն վաճառական պատուական մարգարտաց: Ո՜վ, ստացող սորայ, յորժամ զրաւեսցես զսայ ընթեռնլ[ով ] կամ աւրինակելով, ծունր [աղաչե՞մ ] կրկն[ել ] վասն իմոյ եւ քոյոյ փրկութեան...:
      
       Վաճառող Յոհաննէս
      
       բ
      
       Ես` յոհաննէս , Աստուածատուր իրիցու որդիս, Ստեփաննոսի եղբայրս ծախեցի զՆարեկացիս Մկրտիչ կրաւնաւորին առաջի աստուծոյ եւ ամենայն սրբոց |||
      
       Գնող ` Մկրտիչ
      
       գ
      
       Ես` Մկրտիչ կրաւնաւորս ստացայ զհոգեշունչ մատեանս` զսուրբ Նարեկացիս ի խալալ արդեանց իմոց, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց`
      
       Ներսեսի եւ Թաճ Խաթունի, եւ եղբաւրն իմոյ Յովաննիսի, եւ քըւերն իմոյ Խէր Խաթունի: Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով յիշեցէք յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալսն` զՄկրտիչ կրաւնաւորն, եւ զհայրն իւր զՆերսէս, եւ զմայրն իւր զԹաճխաթուն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն: Կրկին աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ ընթերցողք, յիշման արժանի առնել զհոգեւոր մայրն իմ` զԹամթայ, զի յոյժ գթայր ի վերայ մեր ծնողաբար, տէր աստուած զնա ` իւր ծնօղաւքն, եւ զյիշողքդ զմեզ զամենեսեան հանգուսցէ յարքայութեան իւրում, եւս առաւել զլի սրտիւ աստուած [ողո]րմի ստացողսն, եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       Հետ ստացող` Ստեփանոս Սագարածենց
      
       դ
      
       Զվերջին ստացող սուրբ գրոցս` զՍտեփանոս աբեղայն, որ մականուն Սագարածենց կոչի, յիշեցէք ի Քրիստոս, որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց` յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց: Արդ, որք հանդիպիք սուրբ գրոցս յիշեցէք ի Քրիստոս զՍտեփանոս կրաւնաւորն եւ զամենայն մերձաւորքն իւր` զԿիրակոս վարդապետն եւ |||
      
       Արդ, ես` Ստեփանոս կրաւնաւորս` ստացող սուրբ գրոցս, ետու զսուրբ գիրքս Պատըրկի վանից սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Գէորգ զաւրավարին, անջինջ յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ ծնաւղաց իմոց , ամէն:
      
       Արդ , մի ոք իշխեսցէ ծախել, կամ գրաւ դնել, եւ կամ հեռացուցանել ի դրանէ սուրբ Աստուածածնիս եւ Գէորգեա զաւրավարիս, եւ եթէ ոք յանդգնի ծախել եւ կամ հեռացուցանել, նա մասն զՅուդային առնու եւ զայլ խաչահանացն, եւ որոշեալ լիցի ի Քրիստոս , ամէն:
      
       Մ Ա Ն Կ ՈՒ Թ Ե Ա Ն ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Թորոս Աղբար, Բ. էջ 411 (տիգրանակերտի սբ. Սարգիս եկեղեցի)
      
       Վայր` Վանայ գաւառ
      
       գիւղ ` Աւանց
      
       Գրեալ յիշատակ Գէորգ կրաւնաւոր քահանայի, ի թուա[կանութեան ] Հայոց ՉԾԹ. (1350), ձեռամբ Յոհ[աննէս ] գծագրող քահանայի, ի հայրապետութեան Զաքարէի Հայոց կաթողիկոսի, եւ յառաջնորդութեան գերահռչակ սուրբ ուխտիս Վարագայ` համաշունչ եղբարց` տէր Սարգսի եւ տէր Պետրոսի, որք հեզութեամբ եւ հանդարտութեամբ հովուեն զբանաւոր հաւտս ...: Գրեցաւ ի գաւառիս Վանայ, ի գեաւղն Աւանց, ընդ հովանեաւ սուրբ Յովհաննու Կարապետին եւ սուրբ Գրիգորի Հայոց Լուսաւորչին... ՜
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 8772 (տես նաեւ 1371 եւ 1391 թ. թ. )
      
       ... Ի թուաժողովոյ Հայկազեան տօմարի ՉՂԹ . (1350) գրեցաւ
      
       աւետարանս եւ ||| կաթօղիկեօքն ի ընդիր ||| այլ եւ զգլուխ հո[յ ] ակապ ուխտի եւ զարժանաժառանգ յաջորդ սուրբ առաքելոյս Թադէոսի վիճակի զտէր Զաքարիայ` զհանկուցեալն ի Քրիստոս: Եւ զժառանգ նորին զտէր Տիրացուն, որ է այ[ր բար]եխորհ եւ իմաստուն, յոյժ անուանի եւ ամենեցուն մեծա|ր | մեծաց սիրելի, վասն որոյ աղաչեմ զձեզ, զի խնդրեսջիք ի տեառնէ կրկին մաղթանօք, ամենայն սրբոց միջնորդութեամբ եւ աղերսանօք, զի տացէ զսայ մեզ ընդ երկայն աւուրս , եւ պայծառութիւն սուրբ եկեղեցոյ եւ ջահ լուսատու լինել բանիւ եւ գ[որ]ծով նուաղե[ա ] լ ազգիս մերոյ, հանդերձ հարազատ եղբար[բ]ք իւրովք, այլ եւ նախնեօք հարց եւ հաւուց, եւ ամենայն արեան մերձաւորօք` կենդանեօք եւ հանգուցելովք: Եւ յետ աստէս հրաւիրանաց դասեսցի դասս լուսեղինաց երանայշնորհ սուրբ դիտապետացն եւ հայրապետացն խմբից կաճառակցեսցէ [իւր]այօքն հանդերձ |||
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Թորոս Աղբար, Բ. էջ 391-392
      
       (Արզնոյ Բարձրահայեաց սբ. Աստուածածնի վանք)
      
       Վայր ` Սուրխաթ
      
       ... Գրեալ ի թվ. ՉՂԹ. (1350), ի հայրապետութեան տէր Մխիթարայ ուղղափառ հայրապետի, ի թագաւորութեան Կոստանդիանոսի, յեպիսկոպոսութեան այսմ նահանգի հիւսիսական կողմանցս հեզահոգի եւ գեղեցկատիպ եւ յոյժ ողորմածի տէր Ստեփանոսի, եւ երկրորդի նորին` Յոհաննէս աբեղայի Սեբաստացւոյ` ուղղափառ հռետորի եւ իմաստասիրի, եւ յաշխարհակալութեան Ջանիպէկ ղանի, եւ իշխանի քաղաքի Ռամատնայ` իմաստուն դատաւորի:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ ՃԱՌԻՑ ԵՊԻՓԱՆՈՒ
      
       Վիեն. 11. Տաշ. Ցուց. էջ 107
      
       Գրիչ ` Ներսէս
      
       վայր ` Սեբաստիա
      
       Փառք ... շնորհել մանկանց յառագաստի յիշատակ Ասլանին, եւ ի վայելումն Աւետիս քահանային ... զոր ընկալցիս աստուածորդի ... զճգնութիւն սուրբ Գրիգորի ... Հայոց ազգի Լուսաւորչի, տէր Սիմէովն հայրապէտի, որոյ գաւառս Սեբաստի, աթոռ սորա մենաստանի, եւ սուրբ Նշան եւ Սուրբ Գէորգ զօրավարի ... յիշատակ պարոն Ասլանին, եւ կենակցին` Թաճմէլէքին, եւ ծնողացն Պարոն Ծերին, եւ Քիմիա խաթունին, եւ եղբարցն Տումանին, եւ յաստուած փոխեալ Սինանին, եւ Պահր խաթունին, եւ զաւակացն` Պարոն Լուսին, եւ Ծերին եւ Ասարբէկին, Սանամ խաթունին, եւ զաւակացն` Սրապին, եւ կենակցին Տայուս խաթունին, Անպետին եւ Կունաշին...
      
       Գրեցաւ գիրքս աստուածային ի թուականութիւնս Հայոց ՉՂԹ. (1350), ի վայելումն Ասլանին ... եւ գրողի սորա Ներսէս կրոնաւորի , հարց եւ մարց եւ եղբարց մերոց, մեր մեղացն եւ յանցանացն թողութիւն խնդրէ...: