Հայերէն Յիշատակարաններ

       1318
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 4456
      
       Ծաղկող ` Ամիր-Սարգիս
      
       վայր ` Գլաձո՞ր
      
       ա
      
       Քրիստոս աստուած, քո կամաւոր խաչելութեամբդ, որ համբերեցեր մահու եւ խաչի, աւգնեա եւ փրկեա յերեւելի եւ յաներեւոյթ թըշնամեաց զԳրիգորէս քահանայ եւ զամուսին իւր զՄամախաթունն, որ աւգնութիւն արար աւետարանիս ծաղկելուն ամենայն իրաւք` հացիւ եւ թացիւ եւ հոգութեամբ:
      
       Եւ որք կարդայք զգիրս, միով յիշմամբ թողութիւն խնդրեցէք ի տեառնէ մերմէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       բ
      
       Ո՜վ պատուական քահանայ, յորժամ ընթեռնուս զմեղապարտ եւ զանարժան եւ զանպիտան ծաղկողս` զԱմիր-Սարգիսս յաղաւթս յիշեայ,
      
       ընդ նմին զհայրն եւ զմայրն իմ` զԴանէլն եւ զԱղուտխաթունն, նայեւ զվարդապետն իմ զՄխիթար սարկաւագն եւ զԳրիգոր գրագիրն յաղաւթս յիշեցէք, որ աստուած զձեզ յիշէ յիւր միւսանգամ գալուստն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն, եղիցի , եղիցի:
      
       ԹՈՒՂԹ ՊՕՂՈՍԻ ԵՒ ԵՍԱՅԵԱՅ ՄԱՐԳԱՐԷԻ
      
       Գողթն, Ազգ. Հնդ. գիրք 1905թ ., էջ 163-164
      
       Գրիչ ` Յակոբ
      
       վայր` Վարագայ վանք
      
       Արդ, յամս վերադիտութեան երջանիկ հոգեւոր տեառն Զաքարեայի հայոց դիտապետի, եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս` հոգէկիր վեհիմաստ հովւապետի տեառն Պետրոսի եւ նորին [հարազատի ]` Յովասափի, գրեցաւ տառս աստուածային, ընդ հովանեաւ սրբոյ Նշանիս Վարագայ, յոյժ տառապանաւք եւ նեղութեամբ, ձեռամբ մեղապարտ եւ անարժան կրաւնաւորի Յակոբի. ի թուիս Հայկազնեան տումարիս եւթնհարիւրորդի վաթսներորդի եւթներորդի (1318), յայսմ ամի յորում ծփի ամենայն երամք քրիստոսափառաց ի շնչմանէ նետողական ազգին Ղարբանդաղուլն ղանի. փչելով ի նա սատանայ` հարկ հրամայեաց առնուլ յամենայն քրիստոնէից վասն հաւատոցն, որ ի Քրիստոս, եւ նշան կապոյտ հրամայեաց կ արել ի վերայ թիկանց հաւատացելոցս: Եւս աւելի կրաւնաւորացս հարկ առնուին առանց ղանի հրամանին: Յետոյ երից երանեալ երջանիկ հայրապետն Զաքարիայ հետ ղանին գնացեալ մինչեւ ի Բաբելոն ամ մի ողջոյն, եւ առլռեխ առեալ ի նմանէ` զկրաւնաւորքս եւ զքահանայսն ազատեաց ի հարկապահանջութենէ, այլ յաշխարհականացն եւ ի տղայոցն առնուին: Որոց զարդիս խաղաղական կենաւք շնորհեսցէ նմայ տէր, եւ իւրոցն ամենայն, եւ գեղիցն (՞ ) յիշատակ աւրհնութեամբ ի Քրիստոս: Եւ յայսմ ամի գարունն առին զհարկն եւ աշունն ղանն մեռաւ: Եւ այլ եկին, ոմն անուն Աղլաղու, Սինթամուր եւ Հասանթամուր ՌԳՃ. (1300) մարդով եւ կրկին հարկ առին` յոյժ անչափ, եւ ոչ ոք ընդդիմացաւ նոցա: Եւ վանօրայքս, որ ազատ էին, զոր ըմբռնեցին անհնարին տանջանաւք չարչարեցին եւ անչափ տ[ու]կ[ա՞տ ] առին: Մանաւանդ սուրբ ուխտս մատնեաւ ի ձեռս նոցա: Յանկարծակի գաղտաբար եկին յերիկունն եւ ամենեքեան փախեաք, եւ զորս ըմբռնեցին` անհնարին տանջեցին, որ ոչ կարեմք պատմել. եւ քաղաքի տաճկնին բազում ինչք տուին եւ հազիւ թափեցին ի ձեռաց նոցա: Եւ այլքս, որ փախեաք, այլ չիշխեցաք դառնալ ի վանքս, զի հանապազ` զտիւ եւ զգիշեր, ի խնդիր ելանին մեզ, եւ մեր ահաբեկեալք ի նոցանէ ահիւ եւ դողութեամբ կէաք զցայդ եւ զցերեկ ի սուրբ լերինդ, ի խորշս եւ ի ծերպս վիմաց, եւ նոքա ամէն
      
       աւր գային. եւ զեկեղ[եց]եաց դռներն եւ զխցերոյն զամէն բացին, եւ յաւարի տարան զինչ որ գտան: Բայց սուրբ Յովհաննիսա դուռն միայն մնաց, վասն զի ճգնազգեաց փակակալս մեր Ղազար կր[աւնաւոր ], զահ եւ զերկիւղ ի բաց եդեալ եւ յեկեղեցին կացեալ բազում աւուրս , եւ սուրբ Նշանն` պահեաց զնոսա, եւ ափշեցոյց զսիրտս այլազգեացն, որ ոչ մաքառեցան ընդ դուռն երկաթի: Եւ այլ բազում վիշտ, եւ նեղութիւն, եւ տառապանք կրեցաք յամենայն դի մաց` յամարանի եւ ի ձմերանի, փախստեայ լինելով եւ բացաւթեայ կելով ի սուրբ լերինդ` եւ այլ դժնդակ նեղութիւն, որ ոչ կարեմք պատմել. եւ մեք ամէն կրաւնաւորքս կամ աւելի, երիցս երանեալ առաջնորդաւս մերով` տէր Պե[տրոսիւ ], որ ոչ եթող վարատել մի ոք ի մէնջ, որոց զարդիս խաղա[ղա ] կան կենաւք շնորհեսցէ սոցա տէր աստուած միաբան ուխտիս, եւ զելիցն յիշատակաւ աւրհնութեամբ ի Քրիստոս: Եւ մեք բազում ժամանակս զայս նեղութիւնս կրելով եւ առաւել քան զսոյն, եւ առ սէր սուրբ Նշանիս եւ ի սա ապաւինելով, ի սուրբ ուխտէս ո'չ հեռացաք, քաղաքն եւ երկիրս ամէն այսր անտր փախեան, լուր մարդաստան մնաց, եւ մեք ի տեղս հաստատուն կացաք վասն սուրբ Նշանի սիրոյս:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 356 (տես նաեւ 1677թ. )
      
       Գրիչ ` Ներսէս,
      
       վայր ` Եղիվարդ
      
       ... Արդ, գըրեցաւ սայ ի թուաբերութեանս Հայկազեան տոմարիս եաւթնհարիւր եւ վաթսուն եւ եաւթն (1318), ի խընդրոյ հրաշափառ եւ
      
       հաւատարիմ ծառայիցն Քրիստոսի` պարո||ն Ազիզպէկին եւ ամուսնոյ իւրոյ պարոն Վախախին : Սոքայ էին բարեպաշտ ծնողաց զաւակ եւ յազնուական ազգաց եւ տոհմից, կամարարք եւ հաճոյարարք արարչին ամենայն եղականաց: Եւ սոքա` բարեպաշտ տեարքս մեր` քաջ զաւրավարն ընդդէմ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի` պարոն Ազիզպէկն եւ բարեմիտ տիկինն մեր` բարձրավիզն ի ցանկութիւն` Վաղխախ, ի մանգութենէ իւրեանց սնեալ եւ վարժեալք ամենայն բարեպաշտութեամբ, բըխէին ի բերանոյ իւրեանց զբանս քաղ[ց]րաճաշակս ի լըս[ել]իս մար դկան, եւ զողորմութիւնս առ ամենայն աղքատս, եւ զարդիւնս մեծագինս եւ գեղեցկատեսիլս առ ամենայն եկեղեցիս : Եւ աջովն ամրածածուկ եւ սիրովն հայրախնամ վարէին զկեանս իւրեայնց, որպէս զի հաճոյ թվէր ի յաչս եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց, քահանաից եւ աստուածասէր իշխանաց, աւրհնութիւ ն, գովութիւն եւ փառս մատուցանէին || տվողին այնպիսի [ի]մաստութեան մարդկան: Եւ վիշապն
      
       ահագին բարձրացուցեալ զգլուխս իւր եւ պշուցեալ հայեր ընդ յանհաս բարեպաշտութիւնն նոցա, ճմլեցաւ սիրտ նորա եւ դէմս արարե[ա ] լ, գայր սառ ... մամբ ի վերայ նոցայ կլանել զնոսա: եւ հայեցեալ ի հեռաստանէ զհինք ախս ետես եւ փակաղակս ի վերա հինգ դրանցն, որ ի վերա մարմնո նոցա, եւ զհինգ սգաարանս նոցայ բեւեռեալս ի սէրն Քրիստոսի, ո'չ կարաց մերձենալ առ նոսայ:
      
       Ետես զաչս նոցա, որ միշտ հոսէին զվըտակս արտասուաց ի ժամանակս աղաւթից եւ պատարագաց, եւ միշտ ի վեր հայել ի գլուխն իւրեանց ի տէր Յիսուս, եւ ոչ կարաց մըտանել ընդ նայ:
      
       Ետես զբերանս նոցա պարկեշտս յաւելորդ ուտելոյ եւ ի խմելոյ, եւ որոշեալ յամենայն խեղկատականաց, [յ]իշողաց եւ ի բամբասանաց , եւ զձեռս նոցա` արգելեալս ի զրկելոյ եւ ի ծեծելոյ, այլ միշտ եւ անխափան առատ յողորմութիւնս աղքատաց, եւ զոտս նոցայ ` յերթեւեկս
      
       աղաւթից, եւ || զաւակաց նոցա ի լսել ըզպատուիրանն աստուծոյ: Եւ դարձուցեալ զդէմս իւր ի նոցա պեղծն խենեշ, եւ ասէ` վա՜յ ինձ, բազմադիմի սպառնալեաւք եկեալ յաղթեցա ամաւթիալից, եւ ասէ պեղծ թշուառական[ն ]` արդ գի տեմ զինչ արարից, արկից զագահութիւն ի սիր[տ ] ս ընդանեաց սոցայ, զի որոշեսցեն զսոսայ յարկաց իւրեանց: Եւ արար այնպէս. անկէ յառ նոսայ նախանձ, եւ պատերազմ յարոյց ի մէջ եղբարց նոցա, եւ հողմով դիւական տարուբերէր զնոսայ իբրեւ գնաւս ի հողմահար ալեաց: Եւ նոցա նախանձ արկել բանիւք բազմադիմ[ի ] խոխողէին զնոսայ : Եւ նոքայ զմտաւ ածեալս զայն, որ առաքեալն հրամայէ, թէ` ով մեկնեսցէ զմեզ ի սիրոյն Քրիստոսի, նեղութիւն, թէ անձկութիւն, թէ սով, թէ հալածանք, թէ մերկութիւն, զի սովորութիւն է աստուծոյ փորձել զմարդիկ ` թէ հարստութեա՞մբն կու սիր է զաստուած, թէ աղքատութեամբն այլ կու սիրէ, որպէս զ[Յ]ոբ:
      
       Եւ սոքայ` աստուածահաճոյ տեարքս մեր, որոշ || եալ յամենայն ընչից եւ ոչ հատան յուսոյն, որ առ Քրիստոս, եւ համբերել ամենայն հնարիցն սատանայի եւ ուռամբ հոգւոյն ջախեցին զգլուխն Բելիարայ: Եւ հայեցեալ ողորմածին աստուծոյ, զի գըտան յաղթողք ընդդէմ թշնամոյն, ապա ողորմագին աղետիւք ժողովեաց զնոս[ա ] ի խնամքն արարչական, եւ եդ զթշնամիս նոցա պատուանդան ոտից նոցա: Եկեալ տեսին զբնակութիւն նոցայ աւերեալ եւ կործանեալ, եւ զաւանս իւրեանց զԵղիվարդ` բնակութիւն աւազակաց. եւ կա մակցութեամբ ամենակալին աստուծոյ զամենայն ըզպարտսն հատուցին եւ վերստին նորոգեցին ըսզսայ բազում տգնութեամբ եւ չարաչար վըտանկաւք, մի մի ժողովել զցրուեալսն, բազում եւ յոլով աշխատութեամբ ծառայութիւն կատարելով մեծափառ տէրանց իւրեանց` մեծին Շահինշահի եւ Խոյանդզային, եւ հեզաբար եւ հնազանդաբար շրջէին ընդ նոսայ, մինչեւ ամենայն դիմաւք
      
       հաստատեցին զմեծ մենաստանս` զԵղիվարդ, շինել զամենայն քանդեալս: || Եւ յետ այսր ամենայնի հոգին սուրբ շարժեաց ըզնոսայ, եւ սկսան արդիւնս մեծամեծս մի մի յաւելոյր աստուածատիպ շնորհ ողորմածութեանն եւ կամք շինութեան զտունս հոգւոյ եւ մարմնոյ:
      
       Քաղցրատես եւ ողորմագութ պարոնէքս մեր Ազիզպէկն եւ Վախախն
      
       սկսան շինել վանս ի կորդոյ` զուխտն սրբոյն Յակոբայ` յանուն սուրբ առաքելոցն, եւ զարդարեցին զնայ մեծամեծ վայելջութեամբ, ստացան բազում այգիս շուրջ զբնակութեամբն ուխտին: Եւ զներքս եկեղեցոյն զարդարեցին քանդակով, նաղաշութեամբ ձեւացուցին զպատկեր ամենափըրկչին, եւ զմաւր ն իւրոյ Աստուածածնին, եւ զառաքելոց, եւ ըզմարգարէից, միջնորդ արարե[ա]լ զնոսա առ բարեգութն աստուած: Եւ մեծագին գրեանս ազգի ազգի, եւ մեծագին
      
       սգեստիւք զարդարեցին զնայ, եւ արարին զնայ բնակութիւնս կուսանաց, եւ ետուն զամենայն պէտս սգեստից եւ կերակրոց, եւ ոչ ինչ կարաւտք եղ[եալ ] յամենայնէ, զոր ինչ պիտո էր` հոգեւոր եւ մարմնաւոր: Եւ բարեպաշտ պարոնն Ազիզպէկ եւ աստուածասէր տիկինն մեր Վախախն` ուրախութիւն եւ ցնծութիւն մեծ արարին բազում գաւառաց եւ մեծ մենաստանիս Եղիվարդայ:
      
       Գնացեալ ի սուրբ ուխտն աստուածընկեալ եւ տեսեալ զգնացս ջրոյն Եղիվարդա աւարեալս եւ խոպանացեալ, որպէս զի թերեւս երեւէին հետք նորայ, եւ աստուածային նախախնամութեամբն վառեալ սիրտ նոցայ եւ աջովն ապենիազ թագաւորին Քրիստոսի, եւ պնդեցան իբր այր զմէջ ի[ւրեանց եւ ] արիացան եւ ոչ հաշվելով զծախսն, որպէս զուարդուն հրեղէն, տագնապէին, ոչ ունելով զհանգիստ եւ զքուն` ի տվէ եւ ի գիշերի: Եւ շրջապատել զլեառն Արարատեան հասուցին զջուրն յորդառատ վըտակաւք փոյթընթաց յԵղիվարդ: Եւ զդժվարութիւն սահմանացն, եւ զ[յ ] ոլով աշխատութիւնս , եւ զտուրս արվեստավորացն, եւ զամենայն ծախսն ո՜վ կարէ ընդ գրով արկանել: Եւ զանհասանելի երկրաչափ զհեռաւորութիւն տեղոյ, որ ի քաղաքէն Բըջնոյ մինչեւ
      
       Կարբի ոչ գը||տանէին ջուր յարբունս մարդկան, եւ պապակէին անցոր դք ճանապարհաց ի տապոյ յաւուրս ամարայնոյ: Եւ ի գալ եւ ի մըտանել ջրոյն յանտաստանս մեր, վերստին նորոգեցան ամենայն արմատք, եւ նորափետուր զարդարեցան եւ զըւարճացան ամենայն կենդանիք` մարդ եւ անասուն, թռչունք երկնից եւ գազանք զովանաին, զուարճանային եւ ուրախ լինէին , աւրհ նէին, գովէին եւ փառաւոր առնէին զաստուած, եւ բազկատարած ձեռաւք եւ մատնաղերս պաղատանաւք խնդրէին ի տուողէն բարեաց ի Քրիստոսէ շնորհել զերկայն աւուրս, հանդերձ ամենայն ուրախութեամբ, բարեպաշտ պարոնացն մերոց Ազիզպէկին եւ Վախախին, կրկին կենաւք եւ երկու աշխարհաւք պահել զնոսա ամբողջ եւ անխռով ի կամս ողորմութեան նորայ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       Եւ յետ այսորիկ զաւրութիւն բարձրելոյն շրջապատե[ա]լ պահէր
      
       զնոսա || յամենայն հնարից սատանայի:
      
       Արդ, վասն այսորիկ գրեցաք զգնացս վարուց նոցայ , զի բարի աւրինակ էին բազմաց, նոյնպէս եւ ոյք յառնեն ի սոցանէ ծաղիկ դեռայբոյսք` արասցեն զվարս նոցայ եւ դարձեալ պատմեսցեն որդոց իւրեանց, զի մի կորիցէ բարեպաշտութեան վարք նոցայ յաշխարհէ:
      
       Արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս ձեռամբ մեղսասէր քահանայի Ներսէսի, ի յԱյրարատեան գաւառիս, ի մեծ մենաստանիս յԵղիվարդ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Գրիգորիս, եւ սուրբ Յակոբիս, եւ այլ միահամուռ սրբոց առաքել[ոց ], հրամանաւ եւ արդեամ[բ]ք պարոն Ազիզպէկին եւ Վախախին, յիշատակ ինքեանց եւ ծնողաց իւրեանց` Աւագ պարոնին եւ Թամարին, Խար Ասլանին եւ Ըռուզուքանայ, եւ զաւակաց իւրեանց, ի ժառանգութիւն եւ բարեխաւս կենաց առ Քրիստոս` Թուխթանէ, եւ անդրանիկ որդոյ իւրեանց` Աւագին , Յո
      
       հանիսին, ||Սարանդինօսին, եւս Ասանթանէ, եւ ամենայն արեան մերձակայից` կենդանեաց եւ մեռելոց: Որ ետուն գրել ըսզսայ մեծաւ փափաքանաւք ի հալ ալ արդեանց իւրեանց, եւ պատուեցին զսայ ոսկով եւ արծաթով, եւ ընձայեցին ըզսայ սուրբ առաքելոցն, զի լիցի բարեխաւս եւ յոյս պարծանաց առ Քրիստոս յաւուր մեծի հրապարակին, զի ընկալցին զսուրբ աւետարանս ի գիրգս իւրեանց բարեպաշտ իշխեցողքն մեր, եւ տարել ընձայեսցէն Քրիստոսի աս տուծոյ մերոյ, եւ նայ տարել ընձաեսցէ զնոսայ երկնաւոր հաւրն ասելով, եթէ` ունին զբանս իմ ընդ յիւրեանս. եւ նայ դասեցուսցէ զնոսայ յանսպառ ուրախութիւնսն, զի գրեալ է թէ` ուր ես եմ անդ եւ պաշտաւնեան իմ եղիցի:
      
       Արդ, աւարտումն արարից, զի ոչ ներէ բանս բազմի:
      
       Արդ, ունկնդիր լերուք սակաւ բանից տեառն իմոյ Վախախին, լուսոյ որդիք Սիովնի, զի ունի ինչ ասել ձեզ:
      
       Արդ, ես` Վախախս, ծառա ծառաիցդ Քրիստոսի, պարտականս բիւր քանքարաց տեառն իմոյ Յիսուսի, զմտաւ ածի զսէր արքայութեանն եւ զըսպառն[ալ ] իսն դըժոխոց, եւ հաեցա ընդ յիս, զի ոչ ունէի թոշակ պատրաստել այն երկայն ճանապարհին, եւ եմ թափուր յամենայն բարեգործութեանց, զմտաւ ածի զ անաչառ դատաստան Քրիստոսի, եւ զի միայն եմ գտանելս անտ, առանց զաւրաց , զոր այժմ ունիմ, զի անդ աղքատք թագաւորին եւ մեծատունք հեռացեալ լինին ի տեսոյն Քրիստոսի, եւ կապին ձ եռք այնոցիկ, որք ի յաղքատս ոչ արձակին: Արդ, զի՞նչ արարից, զի սարսել դողացաւ անձն իմ, զի թէ մայրն իմ Եւա զմի պատուիրանաւ անցաւ եւ դատապարտեցաւ, իսկ ինձ, որ բազումս քարոզին եւ ես անցայ զամենեքում[բ ] ք, քանի՞ քանքարս պարտիմ տեառն իմում: Արդ, ո՞վ հանցէ զիս ի ծովէս մեղաց, որ տարաբերել ծըփիմ իբրեւ զնաւս հողմակոծեալս ալեաց մեղաց, զի ամենեքեան ընձայեն աստուծոյ զիւրեանց անձին գործեալ
      
       բարին, եւ ես զրկեալ || բոլորովին յառա[տա ] ձիր պարգեւացն Քրիստոսի: Արդ, յոյս եւ ապաւէն Աստուածածինն ունիմ եւ իւր միածինն, որ զանառակ որ դին ընկալաւ, որ աւազակին զդրախտն էբաց, որ ըզմաքսաւորին զաղաչանսն ընկալաւ, զնայ արարի ինձ յոյս եւ տեղի ապաւինի, զի գրեալ է, թէ` որ ընդունի զբանս իմ եւ խոստովանեսցի զիս առաջի մարդկան, խոստովանեցայց եւ ես զնայ առաջի հաւր իմոյ, որ յերկինս է: Եւ ես վասն յուսոյն, ո ր առ Քրիստոս , խոստո-
      
       վանեցայ զնա հաւատով յամենայն սրտէ, եւ յամենայն մտաց, եւ յամենայն զաւրութենէ իմ[մ]է, եւ ետու գըրել զաւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց բազում յուսով եւ փափաքանաւք, յիշատակ ինձ, եւ առն իմում եւ բարի լծակցին իմո պարոն Ազիզպէկին, եւ ծնողաց իմոց, եւ զաւակաց:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենիսեն բոլորով սրտիւ, զի ասասջիք այսպէս` տէր Յիսուս զերծոյ զծառայքն քո` զԱզիզպէկն եւ զՎախախն, յաններելի տանջանացն, եւ Քրիստոս, որ առատն է [ի ] տուրս բարեաց, մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի. եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       Ըստ նմին եւ ես, անարժան ծառայս Քրիստոսի Ներսէս գրիչս, արժանի եղայց մտանել ի պատիւս տէրանց իմոց, որ ելեալ ի գաւառաց իմոց մոլորական շրջէի տարաշխարհիկ ի վերա ամենայն երկրի, որոշեալ ի ծանաւթից եւ յազգականաց իմոց, վայրապար եւ թափառնակի վարիւք , որպէս զի ոչ էի հաճոյ յաչս յիմաստնոց: Եւ բարեպաշտ իշխեցողքս իմ, մեծափառ պարոնս Ազիզպէկն եւ ծնողագութ տիկինն իմ Վախախն, տեսել զվայրապար կացս իմ, ածին զիս առ իւրեանս` գըթացեալ ի վերայ իմ, եւ արարին զիս խելամուտ, ուսուցին ինձ զամենայն հանճարս իմաստութեան եւ բարի մասն ցուցին ինձ, եւ անար գիս պատիւ եդին, եւ ընկալան զիս յարկս իւրեանց, որպէս հաւ, որ ժողովեսցէ զձագս իւր ընդ թեւաւք իւրովք, այնպէս ծնողագութ աղետիւք սիրէին զիս սրտի մտաւք, որպէս զի մարդասէրն աստուած ընկալցէ զնոսայ յարկսն յաւիտենից: Եւ ես ուխտ արարի միջնորդութեամբ աւետարանիս
      
       ծառաել զնոսա || մինչեւ հասցէ առ իս կոչումն ի վերին կոչողէն, զի յետ աստուծոյ եղեն ինձ խնամածոյք եւ բազմադիմի պատւով ընկալան զիս: Եւ ես աղաչեմ զերկնաւոր քահանայապետն Քրիստոս տալ ինձ արիութիւն եւ իմաստութիւն ծառայել անվրէպ եւ անփորձ երկուց տէրանց` հոգեւորի եւ մարմն աւորի: Հոգեւոր ծառայութեամբն ծառայել զՔրիստոս, զի կոչեաց զիս ի կարգ քահանայագործութեան, եւ պաղատանօք խնդրեմ յինքեան անամօթ գործով հասուցանել զկարգս իմ ամենայն գործովք |առ | առաքինութեամբ ի տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, զի մի խոտան գտայց առաջի ահեղ ատենին, եւ մարմնաւոր ծառայութեամբ ծառայել զերկու քրիստոսապսակ իշխեցողքս` զպարոն Ազիզպէկն եւ զքաղցրագութ տիկինն իմ զՎախախն` անխարդախ եւ աներկմիտ սրտիւք:
      
       Եւ ես երես անկեալ աղաչեմ զձեզ` զսրբասէր որդիքդ Սիոնի, յիշեցէք զիս` զանարժան քահանայս` զՆերսէս գրիչ, եւ զծնողսն իմ, եւ զայնոսիկ, ոյք յոյս եւ ակնկալութիւն ունին ի մեզ, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 7575
      
       Գրիչ ` Յակոբ
      
       վայր ` Բերկրի
      
       ... Եւ արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս եւթնհարիւրերորդի վաթսներորդի եւթներորդի (1318), ձեռամբ Յակոբ կրաւնա[ւորի ], ի թագաւորութեան ղան Աբուսաիտի, ի հայրապետութեան տեառն
      
       Զաքարիաի, ի քաղաքիս Բերկրի, || ի նեղութեան եւ ի դառն չար ժամանակի, որ կարի յոյժ հալածումն կայր ի վերա քրիստոնէից եւ ամենեքեան գրաւեալ կաին ընդ ձեռամբ նոցա, որպէս թէ կապեալք ի շխթայս, իբրեւ զհինն Իսրաէլ առ Փարաւոնիւ, եւ ոչ ուստէք ունին ակն փրկութեան, բայց միա յն զփրկիչն մեր Քրիստոս, որ մերձ ընդ մերձ կորուսցէ զհալածիչսն քրիստոնէից , եւ քարագլխեսցէ թաւագլորելով զնոսա ի վիհն կորստեան, ըստ չարութեա ն իւրեանց եւ ըստ գործոց, եւ հաստատեսցէ զհաւատացեալս անուան իւրս ի հաւատս անսասանելի, մինչեւ ի սահմանեալ կէտ կոչման, եւ պահեսցէ անսայթաք եւ անգթելի ի վերա վիմի հիման մաւր մերո նոր Սիոնի:
      
       Եւ գրեցաւ սա ի քաղաքիս Բերկրի, ընդ հովանեաւ սուրբ Կա
      
       րա||պետի եւ սուրբ Գէորգեա զաւրավարի, ի խնդրո երջանիկ եւ պատուական սուրբ եւ մաքուր առն, որոյ անուն Սրավշահ կոչիւր, եւ ամուսնոյ իւրո, եւ զաւակաց իւր, որ ստացաւ զսա ի հալալ եւ յարդար արդեանց իւրոց ի վաելումն եւ ի պահպանութիւն անձանց եւ տանց իւրեանց, եւ զաւակաց իւրեանց պարոն Ելբուղի եւ Խութլուբուղաի, եւ յիշատակ բարի առաջի աստուծոյ յաւուրն համառաւտի, եւ բարեխաւս իւրն եւ ծնաւղաց իւրոց առ աստուած...
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք վերջին գրիս, յիշել ի Քրիստոս զվերագրեալքս ի սմա յանուանէ, եւ մեղաց թողութիւն շնորհեցէք: Եւ ինքն ամենակալն աստուած` գթածն , ողորմածն` անենեցուն ողորմեսցի` յիշողացտ եւ յիշելեացս, եւ յորս յիշէք` եղիջիք յիշեալ ի նոյն , ամէն:
      
       ԶԴաւլաթ ապաշխարաւղ եւ զՄինա յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր:
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Երեւան 206
      
       Գրիչ ` Ստեփանոս
      
       վայր ` Գլաձոր
      
       ա
      
       Զրաբունապետս զԵսայի,
      
       Որ է ստացաւղ համայնս տառի,
      
       Է եւ յայժմուս ժամանակի
      
       Ջուր իմաստից մերոյս սեռի,
      
       Յիշել ի տէր տարփմամբ սրտի,
      
       Յաւետանալ յայսմ գործի,
      
       Զի սընութիւն մերոյս ազգի
      
       Պտղաբերի յիմաստս բանի:
      
       ԶՍտեփ[անոսս ] աղաչ[եմ ] յիշել ի տէր:
      
       բ
      
       Զգրիչս ապիկար յիշեա, ո՜վ խոհեմ ընթերցաւղ, եւ զպետս վարժից ազին թորգումայ ` Եսայի:
      
       գ
      
       Ամովսածնին անունն կրող,
      
       Մարգարէին սուրբ նմանող,
      
       Աստուածային բանին դիտող
      
       Եւ զաշակերտքս ի նոյն վարժող,
      
       Որ եւ տառիցս այսմ է սիրող,
      
       Այլ բազում գրեանց ժողովող,
      
       Հին աւրինացն է հաւաքող,
      
       Ի նորս կցել սա յարմարող,
      
       Շարամանէ զսա ի մին տող,
      
       Ի յետ ելիցն յիշատակող:
      
       Զոր եւ հայցեմք ձրի շնորհող,
      
       Ըստ արժանեաց շնորհաց բաշխող,
      
       Առնես զսա սմին վայելող
      
       Եւ ժամանակաց յերկար կրող:
      
       Եւ Ներսեսի հռետորի`
      
       Գնացեալն առ տէր իւր ըղձալի,
      
       Յիշման առնէք զնա արժանի,
      
       Առ բարեգութն` տէրն ամենի,
      
       Ընդ նմին եւ զմեղաւոր գծողս այսմ տառի:
      
       դ
      
       Զբազմերջանիկն ի յոքունս եւ զարժանին յիշատակի` զհռետորական րաբունապետն եւ զհոգեւորական երկամբք զսնուցանաւղն մեր` զստացաւղն բազում ջանիւ եւ աշխատութեամբ աստուածաշունչ կտակիս` Եսայի, ամենայն արեան մերձաւորաւք եւ հոգեւորասնունդ զաւակաւք, յիշեսջիք առաջի զենման գառինն աստուծոյ, զի արժանի լիցին քաղաքին սրբոյ եւ ծառին կենաց, գրեալ ի գիրն կենդանոյն յաւիտենից եւ գառինն, ամէն, ամէն: Նաեւ զյոքնազան մեղաւք գերիս զԿիւրակէ եւ զքաղցրիկ ծնողսն իմ աղաչեմ յիշել ի մեղաց թողութիւն. եւ որք յիշեն յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, ամէն , ռիւխ:
      
       Գրիչ` Յոհաննէս Ծործորեցիե
      
       ե
      
       Զաստուածեղէն գանձիս ստացօղն, զերջանիկ վարժապետն Եսայիաս յիշեսջիք ի Քրիստոս, ընդ նմին եւ զնուաստ գծող սորին` զՅոհ[աննէս ] սպասաւոր բանի Երզնկայեցի, որ եւ Ծործորեցի, հանդերձ ծնողօք, որ եւ գրեցի զսա յըստ մեզ մարդեղութեան թուին Յիսուսի Քրիստոսի տեառն մերոյ ՌԳՃ. եւ ԺԸ. (1318), եւ ըստ խոսրովային տօմարին ` ՉԿԷ. (1318):
      
       Եւս եւ զանարժան նկարագրող զԹորոս եւ զծնաւղսն մեր [յիշեսջիք ի Քրիստոս]:
      
       ՅԱՂԱԳՍ ԿԱԶՄՈՒԹԵԱՆ ՄԱՐԴՈՅ ԳՐԻԳՈՐԻ
      
       ՆԻՒՍԱՑՒՈՅ
      
       Ալիշան, Սիսական, էջ 133
      
       Գրիչ` Յակոբ Թագորցի
      
       վայր ` Գլաձոր
      
       ... Ի հրեշտակաբնակ մենաստանիս , որ կոչի Գլաձոր, զոր համարձակիմ զսա կոչել երկրորդ Աթէնք եւ մայրաքաղաք ամենայն իմաստից ,... ի վարժապետութեանս քաջ հռետորի եւ ամենիմաստ ֆիլիսաւֆայի` եռամեծի Եսայեայ, ճշմարիտ պատկերի աստուծոյ եւ հոգւոյն ընդունողի, խոհեմ, հեզ եւ արի հոգւոյն , յորում կամք դեգերեալ ի դրունս իմաստից սորա` բազումք աշակերտեալ բանին ճշմարտութեան. զոր լուսաւորեալ բացայայտէ զբազում խրթին եւ դժուարալուծանելի եւ անյայտ իմաստս ծածկեալս, զոր ի գիրս հին եւ նոր կտակարանաց եւ վարդապետական տառից, որ ի բազում ժամանակաց խցեալ ի հարանց նախնականաց: Զոր մաղթեմ աստուծոյ, զի տացէ զսա պարագայց ամօք եւ խաղաղական կենօք ը նդ երկայն աւուրս
      
       լուսատու եւ համառօտիչ բանին նուազեալս սեռի հայկեան եւ տանս Թորգոմայ. եւ յետ ելիցս աստեացս մասնակից արասցէ սրբոց լուսաւորչացն եւ աստուածաբան վարդապետացն, Բարսղի, [Գրիգորի ] Աստուածաբանին, [Գրիգորի ] Նիւսեայ եւ սրբոյն Մեսրովբայ:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ ՄԵԿՆՈՒԹԵԱՆՑ
      
       Երեւան 1419 (տես նաեւ` 1427 եւ 1686թ. թ. )
      
       Գրիչ ` Եփրեմ
      
       վայր ` Գլաձոր
      
       ա
      
       Յամի ԷՉ. երորդի Կ. երորդի Է. երորդի (1318) յանկ ելեալ աւարտեցաւ տառս այս, որ է տեսիլ սրբոյ աւետարանչին Յովհաննու, ձեռամբ անպիտան գրչի կր[տ]սեր համբակի եւ պատանեկի Եփրեմի, հրամանաւ իմոյ սնուցողի եւ վարդապետի` Մարտիրոս սրբասէր եւ ճգնազգեաց կրաւնաւորի, նաեւ սպասաւորի բանի. զոր ետ գրել զսա բազում ըղձիւ եւ փափաքմամբ սրտի, վասն իւրոյ աւգտի, եւ ի պայծառութիւն մանկանց Սիոնի եւ ի խրատ ստահակ եւ անվարժ մտաց, զի սովաւ լուսաւորեսցին խաւարեալքն մտաւք: Արդ , որ աւգտիք ի սմանէ եւ լուսաւորիք, աղաւթիւք խնդրեցէք յաստուծոյ ողորմութիւն ստացաւղի սորա Մարտիրոսոյ եւ ծնողաց սորա` տալ զանթառամ պսակն` զանանց բարութիւնն: Եւ ես անպիտան գծողիկս Եփրեմ, յերես անկեալ աղաչեմ, յիշել զիս եւ զիմսն ամենայն, զի եւ դուք յիշեսջիք ի տեառնէ աստուծոյ . ամէն:
      
       բ
      
       Յանկ ելեալ աւարտեցաւ մեկնութիւն աղաւթական բանից աստւածաբան աւետարանչին Յովհաննու ի թուիս ՉԿԷ. (1318), ձեռամբ ապիկար եւ փցուն գծաւղի Եփրեմի, հրամանաւ իմոյ սնուցաւղի եւ ճգնազգեաց կուսակրաւն քահանայի Մարտիւրոսի` բանի սպասաւորի, ի վայելումն անձին իւր եւ յիշատակ հոգոյ եւ ծնաւղաց իւրոց: Արդ, որք աւգտիք ի լուսաւոր բանիցս, աղաչեմ յիշել զմեզ աղաւթիւք սովորականաւք, յաւարտման գրոցս ասել` Քրիստոս որդի, եւ յիշել առաջի զենլոյն անմահ գառինն զՄարտիւրոս վարդապետն իմ, զՅովհաննէս քահանայ, որ է իմ արենառու, եւ զՈվաննէս ընկեր նորին, հանդերձ ծնաւղաւք եւ վարդապետաւք եւ ամենայն ազգայնաւք. եւ որք յիշէքդ` յիշեալ լիջիք ի տեառնէ աստուծոյ ամենակալէն, ամէն , ամէն:
      
       գ
      
       Կատարեցաւ գրկունքս այս, որ է լուծումն աստուածիմաստ եւ հոգեշահ բանիցն Եւագրի մեծ ճգնաւորի եւ աստուածախաւս վարդապետի եւ իմաստուն հռետորի, ի թուին ՉԿԷ. (1318), ի յամսեանս ապրիլի ԻԵ. (25), ձեռամբ անպիտան գրչի եւ նոր համբակի` Եփրեմի, հրամանաւ իմոյ սնուցաւղի` Մարտիրոսի կուսակրաւն եւ ճգնաւոր
      
       քահանայի, ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց, եւ որք յետ նորա ժառանգեն եւ աւգտին ի լուսաւոր բանիցս այսոցիկ եւ սրտի մտաւք խնդրեն ի տեառնէ ողորմութիւն եւ թողութիւն մեղաց նորին` Մարտիրոս քահանային, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ինձ` անարժան գրչի եւ իմոցն ամենայնի, եւս առավել իմ երկրորդ ծնաւղին եւ բազմերախտ իմ սրտէ սիրեցեալ քեռոյն իմոյ Յովաննէս
      
       քահանաի, որ յայսմ ամի չոքաւ յԵրուսաղեմ. զոր տացէ տէր Յիսուս աղաւ[թիւք ] ամենայն սրբոց տեսանել ինձ զնա միւսանգամ եւ վայ[ելել ի քաղ]ցր տեսոյ եւ ի գթոյ նորա. եւ եւս Յոհանիսի գրչ[ի, ձեռն տու ] աւղի ի յայս գործառնութիւն, զի եւ նմա թողցէ տէր Յիսուս զմեղանսն իւր եւ զծնաւղացն իւրոց. եւ ձեզ յիշողացդ եւ յիշեցելոցս առհասարակ ողորմութիւն յաստուծոյ, ամէն , ամէն:
      
       դ
      
       Կատարեցաւ տառս այս ձեռամբ ապիկար գրչի եւ համբակի, հրամանաւ ճգնազգեաց հաւր Մարտիրոսի եւ իմ սնուցաւղի, ի վանս Գլաձոր, ընդ հովանեաւ սու[ր]բ Ստեփանոսի եւ սուրբ րաբունապետիս Եսայեայ: Արդ, որք աւգտիք ի սմանէ, յիշեսջիք զմեզ աղաւթիւք, եւ զմերսն ամենայն, եւ եւս զհայրն իմ հոգեւոր` զԱռաքեալ կուսակրաւն քահանայ, զի եւ դուք յիշեսջիք ի տեառնէ աստուծոյ , ամէն:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 6301 (տես նաեւ 1329թ. )
      
       Գրիչ` Խաչ[ատուր ] Երզնկացի
      
       ստացող` Սիմոն, վայր ` Աստապատ
      
       ա
       ... Արդ, գրեցաւ ... ձեռամբ Խաչ[ատուր ] գրչի Երզնկացոյ, ի թվիս
      
       ՉԿԷ. (1318), ի մեհեկի ամիսն, ի գեղս Աստապատ, ընդ || հովանեաւ սրբոյ զինաւորի եւ մեծ վկային Քրիստոսի Վարդանայ, ի հայրապետութեանն Հայոց տեառն Կոստանդեայ Կեսարացւոյ, եւ ի վերադիտողութեան մերոյ` սրբոյ լուսաբնակ մենաստանիս սրբոյ նախավկային Ստեփաննոսի եւ այլ համագումար մարտիւրոսաց վկայելոց ի Քրիստոս` տէր Վարդանայ, զոր յուսալով մեզ ի տեառնէ պահել զնա ուղղափառ հաւատով եւ անփորձ մինչ ի խորին ծերութիւն ուղիղ վերակացութեամբ:
      
       Ես` մեղուցեալ ծառայս աստուծոյ Սիմոն աբեղա, որդի Յոհանիսի եւ եղբաւրորդի Գէորգա ծերունոյ սրբասէր կրաւնաւորի, ստացայ զսա ի հալալ արդեանց իմոց, ի յիշատակութիւն ինձ եւ ծնաւղաց իմոց, եւ ընծայեցի ի սուրբ Նախավկայն, որ յորժամ զգիրքս վճարեն ի սուրբ աւր պենդակոստէին, ի գալուստ հոգոյն սրբոյ ի վերնատունն , յերեսս
      
       անկեալ աղաչեմք զամենայն միաբանեալ եղբարսդ եւ զսպասաւորքդ սրբոյ տաճարի աստուծոյ, որ յամենայն տարի ի նոյն տաւնիս մին ժամ ինձ շնորհէք...:
      
       Արդ, որք հանդիպիք այսմ աստուածապատում երգարանիս, յիշեսջիք զառաջնորդ սուրբ ուխտիս մերոյ զտէր Վարդան, եւ զսպասաւորք միաբանեալ եղբարցս մերոց` զ[Խա]չիկ աբեղայն, եւ զԳորգ` զհաւրեղբայրն իմ, զԲաբգէնն, զՍտեփաննոս, զՅակոբ` փակակալ սրբոյ տաճարիս, զՍիմէոն, Զաքարէ , զՀայրապետ, զՅովանէս, զՍարգիս, զՔահանայապետ` մականուն Քամունքաշ, զԽաչատուր, զԱւաքտէրն, զՄկրտիչ, զՄարգարէ, զՑնծութիւն, զՅոհանէս, զՊետրոս, զԹադէոս, զՎրթանէս, զՇմաւոն, զՊաւղոս, զԳրիգոր, զՅոհան, զԿիրակոս, զՍարգիս Մարտիրոսեցի, եւ զայլ գործակալք սրբոյ տաճարիս` զտնտես եւ զտնտես մանուկ, եւ զոր յիշեցաք, եւ զոր ոչ կարացաք յիշել...:
      
       ... Յիշեսջիք եւ զարեան մերձաւորն ստացողի գրոյս, զորդի պարոն Պապաքին` զԱմիր Սարգիսն եւ զաւակն իւր, եւ ասասջիք` փրկեա Քրիստոս աստուած զնայ յերեւելի եւ յաներեւոյթ թշնամւոյն` ի մարմնաւոր կենցաղոյս, եւ քոյն սուրբ արքայութեանդ արժանաւորս արա:
      
       Յիշեսջիք եւ զեղբայրն տէր Վարդանայ` առաջնորդի մերոյ` զպարոն զԱւրամն սրտի մտաւք, եւ ասասջիք, եւ թողութիւն մեղաց խնդրեցէք ի քրիստոսէ աստուծոյ:
      
       Յիշեսջիք եւ զպարոն Խաչիկն եւ զամուսինն իւր զՓոքր տիկինն, ով բազում սէր եւ ընդունելութիւն արարեալ են մեզ . ասասջիք`
      
       փրկեայ Քրիստոս աստուած զսոսայ իւրեանց աստուածատուր || զաւակաւքն ի խաղաղութիւն, մինչ ի խորին ծերութիւն...
      
       Յիշեսջիք եւ զնորընծայեալ մանկունք սրբոյ եկեղեցոյս` զՇահն եւ զՇէկն եւ զՍարգիսն, ասասջիք` Քրիստոս աստուած, տուր սոցայ շնորհք եւ իմաստութիւն, եւ փրկեայ ի փորձութենէ թշնամւոյն, որսողին ի կորուստն յաւիտենից...:
      
       Գ Ո Վ Ե Ս Տ Ս. Ա Ս Տ ՈՒ Ա Ծ Ա Ծ Ն Ի
      
       Ն. Ջուղա, Ամենափրկիչ 98, Տ . Ավետիսյան,
      
       Ցուցակ, էջ 1645-6
      
       Գրիչ ` Մաթէ
      
       վայր ` Նորավանք
      
       Քրիստոս աստուած, քո սուրբ ծնօղիս բարեխօսութեամբ ողորմեա Գրիգորիսի եւ ննջեցելոց ||| ըստացաւ զսայ ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յետ իւր յիշատակ անջինջ: Նաեւ իմոցն ամենեցուն, որք կան եւ որ փոխեալ են յաստեացս: Ո՜, ազնիւ ծառա եւ հաւատարիմ
      
       Քրիստոսի Գրիգորիէ, աղաչեմ ||| վասն սիրոյ նորա, յորժամ ընթեռն[ուս ||| զուարճանաս ներքին մարդովն, յիշ[եա ||| տառապեալ ոգիս, մանաւանդ ||| զենմանն Քրիստոսի եւ թողութիւն հայցեա ||| մեզ եւ ձեզ առհասարակ ողորմե ||| եւ նմա փառք յաւ[իտեանս]:
      
       Գրեցաւ տառս ձեռամբ Մաթէի սուտանուն քահանայի, ի տեղիս ||| Նորավանս, ընդ հովանեաւ սուրբ ||| առուտս, ամէն: Երջանիկ րաբունապ ||| Դաւթի, թուիս ՉԿԷ. (1318):
      
       բ
      
       Զարիաջան քահանայ եւ սպասաւոր փրկագործ խորհրդւոյն Գրիգորիէ, ընկալ ի |||նց նուաստէ Մարտիրոսէ, զխուն ինչ խնդիր քան մեղադրաբար վասն խոշորութեանն ||| զմեզ արժանաւորետ յահագնահայեաց եւ սոսկալին ժամու ուր անդանաւր հաւ ||| դիտմամբ եւ իմանալի հայեցողութեամբ առ բոլորիցս փրկանք յառեայնայեցին (՞ ) եւ զարդիւն իրիս եւս տարեսցես յիշել անմոռաց, զի եւ դուք քոյաւք յիշեալ եղիցիս առաջի անմոռաց դ ||| աստուծոյ:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 242
      
       Գրիչ ` Թորոս
      
       վայր` Կիպրոս կղզի
      
       ... Զսա բազմամբ սիրոյ նուաստս Թորոս գրեցի ձեռամբ իմով` ի Կիպրոս կղզի, ի դուռն ատենահասին սրբոյն Սարքսի, յոյժ տաժանմամբ, ո'չ ունելով պատշաճաւոր տեղի, քանզի հեռաբնակ լեալ յիմ սնընդեան աշխարհէ, եւ յ[ը]նտանեաց, եւ ի սիրելեաց, զայս հոգեւոր մխիթարութիւնս գտի սփոփանս վշտագնեալ անձինս:
      
       Արդ , որք ի սմանէ տարազաւ իւիք աւգտիք, զանթիւ բիւրուց պարտականս տեառն իմոյ Քրիստոսի, ծնողաւք իմովք, եւ եղբար[բ]ք,
      
       եւ քուերբք, || եւ բնաւ զարմիւք ի սուրբ եւ ի մաքուր աղաւթս ձեր յիշեսջիք, նաեւ եւս առաւել եւ զերախտաւորսն մեր, որ ի հանդերձ եւ կերակուրս զմեր մարմնական պէտսն լցուցել են, զի ի մեծի աւուր գալըստեան փրկչին առհասարակ յիշեցեալքս եւ յիշաւղք ողորմութեանն յուսոյն մերոյ Քրիս տոսի արժանապէս հանդիպեսցուք, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       Բայց գրեցաւ սա ի թու[ականիս ] ՉԿԷ. (1318):
      
       Յիշեսջիք աղաւթիւք եւ զՍահակ քահանայ ծնողաւքն եւ զարմիւքն իւրովք, որ է ի նոյն կղզիս պանդխտակից մեր, որ եւ կազմեաց զգիրքս զայս:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 4018 (տես նաեւ 1304թ. )
      
       Վաճառող ` Խաչիկ
      
       ա
      
       Ի յայտնութենէ տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի կենարար գալստեանն մինչեւ ցայժմ` յորում ամի գրեցի զյիշատակարան գրոց, որ են Ռ. եւ ՅԺԸ. (1318) եւ ի թուականութեան հայոց տօմարիս ՉԿԷ. (13 18), ես` նուաստ սպասաւոր բանի Խաչիկ վարդապետս, զաւետարանս զայս ընդ սակաւ գնոց քան զարժանն ետու մեր եղբաւրն` Մխիթարայ քահանայի, զի եւ մեզ մասն լիցի ըստ յուսոյն մերոյ յարդար դատաւորէն, որ հատուցանէ իւրաքանչիւր զվարձս իւր, եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       Գնող ` Մխիթար
      
       բ
      
       Ես` Մխիթար անպիտան եւ անարժան ծառայ աստուծոյ, սուտանուն քահանայ, ցանկացող եղէ այսմ աստուածային գանձիս, որ է աւետարան փրկութեան հոգոց մարդկան, եւ ստացայ զսայ ի հալալ
      
       ընչից իմոց առ ի յիշատակ ինձ, եւ կենակցի || իմոյ Մարա խաթունին, այլ եւ ծնաւղաց մեր` Յովանիսի եւ Գոհար խաթունին, այլ եւ պատուական քահանայիցն եւ սրբասէր եղբարցն իմ` Վարդանայ եւ Շմաւոնի, եւ ծնօղացն նոցայ` Գանգատին եւ Քոյրկանն, այլ եւ ամենայն արեան մերձաւորաց մերոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, եւս առաւել միամաւր զաւակին իմոյ Սիսկանն:
      
       Արդ, ես` նուաստոգի Մխիթար քահանայ, որ ստացայ զսայ ինձ հոգոյ զաւակ ի նեղ եւ ի դառն ժամանակի, յորում անաւրէնքս զաւրացեալ են, նեղեն զքրիստոնայքս ջիզայով. բայց Քրիստոս մեծ է, որ փրկէ զմեզ յամենայն վտանկից: Այլ որք հանդիպիք այսմ աստուածային գանձիս, կամ որք կարդ այք, կամ օրինակէք, զվերագրեալքս յիշեսջիք ի սրբամատոյց յաղօթս ձեր...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 128 (Մեծոփայ վանք)
      
       Գրիչ` Մխիթար [Սասնեցի]
      
       Գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի թուին Հայոց ՉԿԷ. (1318), ձեռամբ Մխիթար [Սասնեցի ] պիտականուն վարդապետի, ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ , որ է օրհնեալ եւ երկրպագեալ ընդ հօր եւ սուրբ հոգւոյն , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Ապուչեխ գիւղ, սբ. Նշան եկեղեցի, Ճանիկյան, էջ 86
      
       Գրիչ ` Սիմէոն
      
       վայր ` Դրազարկ
      
       Գրեցաւ տիեզերալոյս սուրբ աւետարանս ի թուին ՉԿԷ. (1318), ի մեծափառ եւ ի հռչակաւոր անապատս Դրազարկ, ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ Կեսարացւոյ, ի թագաւորութեան Աւշինի, ձեռամբ Սիմէոնի սուտանուն կրաւնաւորի...
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 4817
      
       Գրիչ ` Յովաննէս
      
       վայր` Ուռնկար անապատ
      
       ա
      
       Գրեցաւ գերարփիս այս ... ի յանապատիս Ուռնկար կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ եւ յաղթող եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանի, եւ սրբոյն Ստեփաննոսի, եւ առաքելոյն Պետրոսի, ի յաշխարհակալութեանն Բուսայիտ ղանին, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, ի յառաջնորդութեան տեղոյս Ղազար կրաւնաւորի: Յիշատակ ամենիմաստ, ամենագով, քաղցրահայեաց եւ արդիւնայկատար, սրբասնեալ եւ աստուածահաճոյ , սրբասէր|||
      
       բ
      
       Ո՜վ սուրբ Նշան աստուածային ... քեզ աղաչեմ ողորմագին, լեր բարեխաւս Տիրացու քահանային, եւ իւր ծնաւղին, ըստ նմին եւ գրողին` Յովաննէս մեղապարտին, իւր ծնաւղին, եւ ամենայն հաւատացելոց:
      
       Ծաղկող ` Կիրակոս
      
       գ
      
       ԶԿիրակոս ծաղկողս` զսուտանուն քահանայ, աղաչեմք յիշել ի տէր. վասն խոշորութեան ծաղկիս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր:
      
       Հետ. ստացող ` Խնդուբէկ
      
       դ
      
       ... Եւ արդ, ես Խնդուբէկ դերձակս` ի յՈստան քաղաքի, գնեցի ի քրդու, զի էր գերի բերած սուրբ աւետարանս, յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց, եւ կենակցին իմոյ Խաթունմելէքի: Բայց յետոյ տէրն եկ եւ գտաւ առ իս, եւ իմ յաւժար սրտիւ ի տէրն տուի զսուրբ աւետարանս, որ յիւր սուրբ աղաւթքն յիշեսցէ զիս հանապազ...:
      
       Կազմող ` Կարապետ
      
       ե
      
       Դարձեալ աղաչեմ զմանկունսդ սուրբ եկեղեցւոյ, որք հանդիպիք սմա, յիշեցէք ի սուրբ եւ յարժանաւոր յաղաւթս ձեր զստացող սորա զպատուական քահանա զՅովանէս, եւ զծնողքն իւր` զՅակոբ քահանայ եւ զըՌուզ, եւ զքոյրն` զԹանկխաթուն` զհանգուցեալն ի Քրիստոս, եւ զփեսայն` զՊետրոս, եւ զորդին իւրեանց` զՍահակ, եւ զիւր որդիքն` զՅոհանէս քահանայ եւ զՍտեփանոս սարկաւագ, եւ զթոռունքն` զՅակոբ եւ զԳրիգոր. եւ զազգականսն իւր` զՅակոբ եւ զԴիտիկ` զհանգուցեալքն ի Քրիստոս, եւ զՔրմանշայ սարկաւագն , եւ զեղբայրն` զՍարգիս մահդասին, եւ բոլոր սրտիւ եւ լի բերանով աստուած ողորմի ասացէք ի ժամ սոսկալի սուրբ պատարագին Յովանէս քահանին եւ ծնողաց նորին, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի , ամէն:
      
       Ընդ նոսին եւ զիս` զանարհեստ կազմողս ` զԿարապետ յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ աստուած զձեզ յիշէ , ամէն: