Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7690 (1249 թ. )

Գրիչ` Լեւոն կամ Թորոս արքայորդի

<362a> Ի թուիս Հայոց ՉԺԲ (1263), ի ժամանակս քրիստոսասէր եւ բարէպաշտ թագաւորին Հայոց Հեթմոյ, որ գերազանց գտաւ բարեպաշտութեամբ ամենայն թագաւորացն առաջնոցն, միջնոցն եւ վերջնոցս, եւ ի հայրապետութեանն Հայոց Կոստանդեայ, եւ ի պարոնութեանս Հայոց Լեւոնի, անդրանիկ որդոյ աստուածասէր թագաւորին Հեթմոյ, եւ հարազատ եղբաւր նորին պարոն Թորոսի, որ ողջախոհութեամբ զարդարեալ է, յորում ժամանակի աստուածասէր եւ բարեփառ կայսերածին եւ ծիրանասնունդ տիկինն աստուածապահ քաղաքին Սաիտոյ տամ Ֆիմի, դուստր բարեպաշտ թագաւորին Հեթմոյ, յաղագս սատանայական պատերազմաց եկն յաշխարհ Կիլիկեցւոյ առ հայրն իւր եւ առ աստուածասէր եղբարքն պարոն Լեւոն եւ պարոն Թորոս <362b> ուստերովք իւրովք եւ դստերովք, որոց անուանք առաջնոյն Մարկրաւն, որ վերակոչի Մառինէ, որ թարքմանի ի մեր լեզուս լուսաւորիմ, եւ որդոյ նորին Պալիաւն, որ թարգմանի Բեթղէհեմ, եւ անուն կրսեր որդոյն, որ սնաւ առանց կաթին մաւր իւրոյ Ճուան, որ թարգմանի Յոհաննէս: Եւ զի տրտմեալ էր տամ Ֆիմէ վասն վշտացն, որ ժամանեցին նմա աստուածասէր եղբայր նորին պարոն Լեւոն, ետ զաստուածախաւս Աւետարանս նմա ի մխիթարութիւն եւ ի փրկութիւն հոգւոյ յետ աստի ելիցս տալ ի Սիոն զսա զաւակ մանկանց գրելով յոգոց տախտակ:

Արդ, որք աւգտիք ի սմանէ եւ կամ ընդաւրինակէք, յիշեցէք զաստուածասէր տիկինն զտամ Ֆիմէ, որդովք իւրովք եւ բնաւին զարմիւք։ Յիշեցէք ի Տէր <264> զբարեպաշտ թագաւորն Հեթում, որդւովք իւրովք: Եւս առաւել յիշեցէք ի Քրիստոս զարժանին յիշատակի զբարեպաշտ եւ զաստուածասէր թագուհին Զապէլ եւ նախնիս նորին Ռոբինանք` զհանգուցեալսն ի գոգն Աբրահամու։ Նա եւ զծիրանածին դստերս նորին` զբարեպաշտութեամբ զարդարեալն եւ զսիրող աւրինացն Աստուծոյ, որ եւ զնմանութիւն ծնողին բերելով յինքեան զաստուածասէր բրընձեսն զՍպիլ` որդւովք իւրովք, եւ զկնի սորա եւ զմիւս այլ քոյր իմ զՏիկնաց տիկին եւ զԸռիթայն, եւ զկնի սորա զհոմանուն ծնողին իմո զքոյր իմ` զԶապլուն, որ ոչ միայն անուամբն նման գոլ ծնողին, այլ եւ ի բարեպաշտութեամբն եւ աստուածասիրութեամբն, եւ զկրսեր քոյրն իմ զՄարիուն։

Յիշեցէք ի Տէր եւ զստացաւղ աստուածախաւս մատենիս զտամ Ֆիմի, որ ամենայն բարեպաշտութեամբ զարդարեալ է. <461b> աստուածասէր, ողորմած, աղաւթասէր, հեզ, քաղցր եւ հանդարտ առ ամենեսեան, եւ կարեկից ամենեցուն, մանաւանդ որ հիւանդութեան ախտից նեղեալ են, որոյ Տէր Աստուած տացէ նմա ընդ միոյն հարիւրապատիկ աստ եւ յերկնիցն արքայութիւնն, եւ զըստ մարմնոյ եկեալ փորձութիւնն եւ զտրտմութիւնն ի բարի եւ յուրախութիւն աւարտեսցէ, եւ զորդիս նորա ի խորին ծերութիւն հասուսցէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տէր-Ներսէսեան, Դուբլինի ձեռագրերը, էջ 558

Գրիչ`

ա

<339b> Ի թվին Հայոց ՅԻԵ (876):

բ

<14a> Ով յանսկիզբս ծոցս բան

Նոյն ի ծաղկեալ յազգս մարդկան

Որ մեզ զշնորհս քո շրթան

Հեղէր աւրհնեալդ յաւիտեան.

Դու զպճնողս քո բանի

Եւ զարդարող այսմ տառի

Զտէր Կոստանդին հովիվ բարի

Յաթոռ նստոյ ընդ Պետրոսի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սանջեան, Ցուցակ Ամերիկայի, էջ 737-739

Ստացող` Յոհաննէս Արքաեղբայր

Վայր` Գռներ

ա

Յամիս եօթն հարիւրորդի տասներորդի երկրորդի (1263) թուաբերութեան Հայոց եւ Յոհանն եպիսկոպոս նուաստ ծառայ Աստուծոյ, որդի մեծին Կոստանդիա թագապահի եւ արքայահաւր Հայոց եւ եղբայր սուրբ արքային ամենայ Հայոց Հեթմոյ, մեծափոյթ ջանիւ եւ ջերմ սիրով գրել ետու զաստուածապատում սուրբ Աւետարանս ի Վայելումն կենաց ինձ եւ իմոցն, եւ յիշատակ բարի ապառնեացն, ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդիա, եւ ի թագաւորութեան բարեպաշտին Հեթմոյ իմո արքայի, եւ յիշողութեան բարեսէր եւ աստուածապահ որդոց նորին Լեւոնի եւ Թորոսի, ձեռամբ քահանայի Թորոս գրչի:

Եւ նկարագրեցաւ սա յայլ գրչաց, որոց Տէր ողորմեսցի, ի գաւառիս Կիլիկիոյ, ի սուրբ անապատն Գռնէր կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ եւ աստուածակիր նշանին Կայտենի կոչեցեալ եւ սրբոյն Սիոնի մաւր մեր, որ է մերձ յաստուածապահ դղեկն Բերդ Բարձր կոչեցեալ:

Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնոյք զսա եւ կամ աւգտիք ինչ ի սմանէ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զերջանիկն արքայից Հեթում, որդւովք իւրով եւ եղբարբք եւ քերբք, որպէս զի զննջեցեալսն հանգուսցէ ի սիրելեացս իւր խորանս, եւ զարքայս իւրային կենդանեալքն անփորձ պահեսցէ յամենայն ներհակաց, երկար կենդանութեամբն եւ անտրտում խնդութեամբ, եւ յետ աստեացս թագակից սրբոյն արասցէ։ Զի այս գլուխ յետ առաջնոյն հնարեցաւ եւ հնարի զփրկութիւն բազմաց քրիստոնէից, ոչ զԿիլիկոյս եւեթ ասեմ գաւառ անվնաս պահել ի լիզաջինջ հինից նետողացն, այլ գրեթէ եւ զամենայն քրիստոնեալսն, որք ունկն դնեն կենսատու խրատու սորա: Զոր թէ ոչ Տէր գթութեանց թողեալ էր նշոյլ կենաց լուսոյ եկեղեցւոյ, իբր եւ ղարաբիալեալ էաք, եւ Բաբելոնի Դամասկեաւ նման էաք: Զոր ամենաթագաւորին աջ պահեսցէ զսա որդւովք իւրովք միշտ ի չարէ, լինելով սոցա պարիսպ հրեղէն շուրջանակի:

Դարձեալ աղաչեմ յիշել զարժանին յիշատակի զմեծ նահապետն Հայոց զըհայր արքային եւ մեր զԿոստանդին ի Քրիստոս Յիսուս, որ ի սոյն ամի, յամսեանն փետրուարի ի ԻԶ (26), յաւուր երկշաբաթւոջ փոխեցաւ ի Քրիստոս, բարի խոստովանութեամբ հասարակեալ զկեանս իւր, եւ յիշատակ բարի եթող յաշխարհի. որոյ Տէր Աստուած ողորմեսցի, ամէն:

Նաեւ եւ տառապեալս Յոհաննէս ստացող սորա, երկրամերձ դիմաւք աղաչեմ զձեզ հայցել ի Քրիստոսէ թողութիւն մեղուցեալ ոգւոյ իմոյ, եւ ծնողացն իմոց, որք ըստ հոգւոյ եւ մարմնոյ վարձս բարեաց գտանել ի Քրիստոսէ, զի յոյժ ջանիւ աշխատեցան յիս` յաւէտ երջանիկ կրաւնաւորուհի Հռիփսիմէ, եւ մայրիկն իմ Պիադրիս: Եւ որք զմեզ արժան առնէք յիշատակի, Քրիստոս Աստուած զձեզ իւր ողորմութեան արժանի արասցէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:

բ

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն սրբոյ, այժմ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Զստացող սորա զՅոհաննէս եպիսկոպոս եւ զաստուածապատիւ արհեպիսկոպոս արքեղբայրն Հայոց, զտէրն ոգոյ եւ զերախտաւորն մարմնոյ իմոյ զԲասիլիոս, որոյ երախտիք գերազանց է քան զբան եւ ըզմիտս ի կրսերս իւր: Նաեւ զերջանիկ քոյրսն մեր զԹեֆանաւ` արքայուհի Կիպռաւսոյ, եւ զբարեսէրն Կալամառի գունդէս ճաֆուն որ զմագաղաթ տառիս շնորհեաց կրսերիս իւր, եւ զմեծափառ մարաջախտըն Հայոց` զբարետիպ եղբայրըն մեր Լեւոն, եւ զմեծ նահապետն Հայոց զհայր արքային տիպ եղբայրըն մեր Լեւոն, որ զմեծ նահապետն Հայոց զհայր արքային եւ մեր զԿոստանդին` ամենայն ծննդովք իւր եւ զարմեաւք, մաղթեմ ի ձէնջ հարք մեր եւ եղբարք, յիշել առաջի գըթածին Քրիստոսի, զի զննջեցեալսն ընկալցի ի սիրելեացն իւր խորանս, եւ զարդէն մնացեալսն ի մարմնի յերկար կենդանութեամբ եւ անտրտում խնդութեամբ պահեսցէ հոգւով եւ մարմնով եւ յետ աստեացս թագակից եւ մասնակից սրբոցն արասցէ, եւ ամենեցուն առհասարակ, մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամմէն:

գ

Նկարիչ` Կոստանդին

Զմեղապարտ նկարիչս զԿոստանդին եւ ծնողս իմ աղաչեմ յիշել ի Տէր:

դ

Զմեղապարտ եւ զանարժան նկարագրիչմ զԿոստանդին եւ զծնողս իմ աղաչեմ յիշել ի Տէր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8590

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Սկեռայ

ա

Փառք էական իսկութեան, ինքնագոյ, արարչական, միազաւր, միաբուն տէրութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյ Սրբոյ, ի բնաւից ամենայն գոյացելոց հոգեղինաց եւ բազմահոյլ հոգեղէն զուարթնոց, անկէտ, անժամանակ անձնաւորութեանն, որ յաւիտեանս յաւիտենից:

<241b> Աւարտեցաւ աստուածատունկս այս հոգեբողբոջ լուսաիղծ, քառավտակ սուրբ Աւետարանս, որ յեդովմական դրախտէն ուռճացեալ ծաղիկս բազմազան եւ պտուղս քաղցրաճաշակս, ուղէշս բարձրաբեղունս եւ սաղաւթս գեղեցկատեսիլսփռեալ տարածեցաւ ընդ ամենայն տիեզերս առ ի յարբումն ամենայն ծարաւելոց, եւ ի ճաշակ ամենայն կարաւտելոց, ձեռամբ յոքնամեղ քահանայի Ստեփանոսի, ի թուականիս Հայոց ՉԺԲ (1263), ի մեծ ժողովարանս Սկեռայի` ընդ հովանեաւ Սուրբ Փրկչի, եւ ի մաւր իմոյ Աստուածածնի, եւ կենսսունակ Սուրբ Նշանի, մերձ յանմատոյց <242a> դղեակս Լամբրոնի, որ է ի գլուխ Տարսոնի, եւ ի ստորոտ մեծի լերին Տաւրոսի, եւ ի հայրապետութեան Տեառն Կոստանդեայ Հայոց հեղինակի եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տեառն Մխիթարայ եպիսկոպոսի, եւ ի թագաւորութեան Հեթմոյ բարեպաշտի, ի խնդրոյ սրբասէր քահանայի Հայրապետի սպասաւոր սուրբ խորհրդոյն, որ բաղձալի սիրով ետ գրել զԱւետարանս, ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգոյ:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք վայելէք յաստուածային բղխմանէ սորա ընթերցմամբ եւ լսողութեամբ եւ կամ գաղափար առնելով, յիշեսջիք աղաւթիւք զվերոյ յիշատակեալդ զՀայրապետ քահանա եւ զծնաւղսն իւր ըստ մարմնոյ եւ զեղբարս եւ քորսս, եւ զամենայն ազգատոհմս, զի ողորմութեան ի Քրիստոսէ արժանաւորեսցին, եւ յերկնից արքայութեանն ժառանգորդ լիցին ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր:

Եւս առաւել աղաչեմ զանպիտան եւ զտխմար եւ զփց <242b> ուն գրիչս Ստեփանոս բարւոյ յիշատակի արժանի առնել եւ հայցուածոց թողութեան մեղաց եւ զծնաւղսն իմ, եւ զծերացեալ հաւրեղբաւրս իմ զԹորոս` զսնուցիչ մեր, գտանել ողորմութիւն ի Տեառնէ: Եւ որ ընդունողն է մաղթանաց եւ տուողն պարգեւաց, ընկալցի զհայցուածս ձեր եւ յիշողացդ եւ յիշելոցս առհասարակ ամենեցուն ողորմեսցի, եւ ծագմանն իւրում մեծի, հանդերձ փառաւքն հայրենի, եւ զերանաւետն արժանաւորասցէ լսել ձայն, եթէ Եկայք աւրհնեալք ի Հաւրէ, ժառանգեցէք զպատրաստեալ ձեզ զարքայութիւնն ի սկզբանէ աշխարհի, որում արժանաւորք լիցուք շնորհաւք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է աւրհնեալ ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

Ոսկող` Աւգսէնդ

<244a> Զոսկող սուրբ Աւետարանիս զԱւգսենդ սուտանուն աբեղայս աղաչեմ յիշել ի Տէր: