Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7757

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Հիզան

 

… Արդ, կատարեցաւ աստուածախաւս աւետարանս ձեռամբ անարժան եւ ախմար գրչի Մկրտչի մեղաւորի, ի խնդրոյ պատուական կրաւնաւորին Սահակին: Եւ ետ գրել զսայ յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղացն` հաւրն Սարգսին եւ մաւրն  Մերդիշին, եւ եղբարցն Յովանիսին եւ Մկր[տ]չին: Զոր տէր աստուած բարով վայելել տայ զսուրբ Աւետարանս սոցա, ամէն:

Եւ արդ, ես` ունայ[ն]ս ի բարեաց գործոց, ըստ իմում տկարութեանս գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի յ[ը]նտիր եւ ի ստոյգ աւրինակէ, կենաւք տառապանաւք եւ  հառաչմամբ սրտիւ: Աղաչեմ զհանդիպողքդ այսմ աստուածախաւս մատենիս յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զանարժան գրիչս զՄկրտիչ մեղաւոր քահանայ, եւ զծնօղսն իմ զԱվրան դարբինն եւ  զԱղութն, եւ լի բերանով եւ բոլոր սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն:

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս յիշեցէք ի Քրիստոս զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս` զՍահակ կրաւնաւորն, եւ զծնաւղսն, եւ զեղբարսն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն, եւ աստուած ողորմի ասացէք, ամէն:

Արդ, յիշեցէք ի Քրիստոս զքոյր սոցա զԱրղուն, եւ զդուստրն իւր զՇամամն, եւ զհարսներն` զՇամամն եւ զԳուլստանն եւ զՄլքանն, եւ աստուած-ողորմի ասացէք սոցա, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս այս ի քաղաքիս որ կոչի Հիզան, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Յարութեանն, եւ սուրբ Սարգսի զաւրավարին, եւ սրբոյն Գէորգեա, ի թվ. հայոց Ջ. եւ ԺԷ. (1468): ի դառն եւ ի դժւար ժամանակի, զի յայսմ ամի ել Ջհանշայ ղանն ի քաղաքէն

Շահաստանայ, որ է Թաւվրէզ, բազում հէնիւ եւ զաւրաւք, եւ  կամէր երթալ ի վերայ քաղաքին Ամթայ, եւ այլ ի վայր` մինչ ի Դամասկոս: Եւ ի յերթալն ի ճանապարհին բազումք դողային ի յահէ սորայ, զի այս  Ջհանշայս բազում գաւառաց եւ քաղաքաց տիրէր եւ ունէր զսայ եւս` զիշխանութիւն Պարսից աշխարհին, մինչ ի Հրէ եւ բոլոր տանն  Խորասանայ: եւ արեւելք եւ արեւմուտք ի յահէ սրոյ սորայ դողային, եւ մնամ թէ հիւսուս եւ հարաւ ի հարկապահանջութիւն էր սորայ: Եւ էր քրիստոնէից աւգնական. եւ բազում եկեղեցիք ի յաւուրս սորայ շինեցան եւ նորոգեցան. եւ էր խաղաղու[թիւն] Հայոց աշխարհիս. եւ բազմացան քահանայք եւ կարգաւորք եւ վանորայք. եւ էր շինութիւն ի բոլոր իշխանութիւն սորա:

Արդ, ի չուել ճանապարհի սորա` բազում գաւառք աւերեցան եւ բնակիչք գաւառացն փախչէին ի յայրս եւ ի ծերպս վիմաց, սովալլուկ մեռանէին: Եւ եկեալ եհաս ի գաւառն Տարաւնոյ, ի դաշտն  Մշոյ. եւ անդ բազում աւերս արարին զաւրքն նորա, զի բազում էին եւ անհամար, եւ ոչ   ճանաչէին զաստուած, եւ ասէին թէ ի՞նչ է քրիստոնեայն, եւ քրիստոնէին աչք եւ բերան կա՞յ: Եյ դիմեցին ի վանքն  Ղազարու, եւ զլուսարարն խորովեցին ի կրակն եւ նահատակեցին, եւ անցին, գնացին: Եւ ի ճանապարհին իջավանեցան. եւ զաւրքն ի յիւրմէն ի բաց արձակեաց, եւ անահ եւ անկասկած գոլով ի թշնամեաց, ասելով, թէ` Ոչ ոք է ի վերայ երկրի, որ կարէ կալ առաջի իմ եւ սուր քաշել ի յերեսս իմ:

Զոր ասդ արարեալ թշնամեացն` դիմեցին ի վերայ նորա, եւ առին յաւարի զինչսն եւ զնա սպանին եւ զորդիս նորա: Եւ ի սպանմանէ սորա բազում աւերք եղեն յամենայն տեղիս, եւս առաւել ի յերկիրս Հայոց. եւ բազում եկեղեցիք աւերեցան, եւ բազում քրիստոնեայք ս րով եւ սովով մեռան, եւ ոչ ոք կարէ գրով արկանել եւ պատմել զոր եղեւ ի վերայ երկրի: Եւ թանգութիւն եղեւ յամենայն տեղիս, եւ զկապիճ հացն ՃԻ. (120) թանկայ գնեցաք եւ զսուրբ Աւետարանս գրեցաք:

Եւ արդ, գրեցաւ սայ ի կաթողիկոսութեան տեառն Ստեփաննոսի Աղթամարեցոյ, եւ ի ղանութեան այլասեռից Հասան-Ալուն` որդոյ Ջհանշին. զոր տէր ատուած անսասան պահեսցէ զաթոռ հայրապետական եւ զթագաւորական մերոյ ազին, ամէն:

Եւ արդ, աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, խոշորութեան եւ սխալանացս անմեղադիր լերուք, զի կարն իմ այս էր:

Արդ, յիշեցէք ի Քրիստոս զստացողք սուրբ Աւետարանիս զՍահակ կրաւնաւորն, եւ զծնաւղսն` զՍարգիսն եւ զՄերդինշէն, եւ զեղբարքն զՅովաննէսն եւ զՄկրտիչն, եւ զքոյրն զԱրղուն եւ զՇամամն, զհարսերն զՇամամն եւ զԳուլստանն եւ զՄլքանն, եւ զամենայն արեանն մերձաւորսն. եւ աստւած-ողորմի ասացէք վերագրելոցս ի սմայ. եւ աստուած ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս առհասարակ ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալուստն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հ. Ոսկեան, «Արցախի վանքերը», Վիեննա, 1953, էջ 161-162

 

Նկարող` Ազարիա

Վայր` յերկիրս Գանձակայ, յաթոռս Գառնակերի

 

… Արդ եղեւ աւարտ գրչութեան սորա ի գեղաքաղաք Եղիվարդ, ի կաթողիկոսութեան տեառն Գրիգորի, ի թվ. Հայոց ՋԺԷ. (1468), ի ղանութեան Ճհանշահին, ի խնդրոյ Մատթէոս քահանայի…:

Աղաչեմ յիշել զնկարող սորա զանարժան Ազարիայ կրօնաւոր…:

Եղեւ նկարակերտութիւն ի յերկիրս Գանձակայ, ի յաթոռս Գառնակերի, ի դուռն Ծաղկոցի սուրբ Աստուածածնիս… ի կաթողիկոսութեան տեառն տէր Յովհաննիսի եւ տեղոյս աթոռակալութեան տէր Ծերունի արքեպիսկոպոսի…: Յայսմ ամի թագաւորն Վրաց  Կաւըր]կի ձեռն||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հ. Ոսկեան, «Տարօն-Տուրուբերանի վանքերը», էջ 256

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Խլաթ, Մատնէվանք

 

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի Խլաթ քաղաքի, ընդ հովանեաւ Մատնէվանից սուրբ Աստուածածնին, սուրբ Սարգսին եւ սուրբ Գէորգուն, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անիմաստ գրչի Մկրտչին սուտանուն քահանայիս, յամի ՋԺԷ. (1468)…:

Եւ արդ ես Մկրտիչ եւ կողակիցն իմ Սաղդաթ-Խաթունն տուինք զԱւետարանն սուրբ Աստուածածնին ի դուռն, որ կենայ ի ձեռն տէր Կիրակոս հերպետին, եւ տէր Վարդանին, եւ տէր Սարգսին, եւ Յովսէփին, եւ տէր Յոհանին…:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

«Թորոս Աղբար» Բ., էջ 377-378, Բալու, Հաւաւ գիւղ

 

Գրիչ` Մարգարէ

Վայր` Մենծկերտ, Սիրունքարի վանք

 

… Գրեցաւ սուրբ մատեանս ի ձեռն Մարգարէ կրաւնաւորի, ի գաւառիս Մենծկերտու, ի յանապատն որ կոչի Սիրունքարի, ընդ հովանեաւ սուրբ Յակոբայ, ի թվ. Հայոց ՋԺԷ. (1468), յաշխարհակալութեան Հասան բէկին…: Եւ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց ելաւ Թավրիզու խանն եւ եկաւ յաշխարհս մեր, եւ մեծն եւ փոքրն շահէն սասանեցան եւ փախուստ առին: Եւ ողորմածն աստուած յետս դարձոյց, եւ ոյժ եւ զաւրութիւն ետ Հասան բեկին, եւ քան զփարաւոն եւ քան զՌափսակ ի սուր սուսերի մատնեց զինքն` որդւովք եւ հեծելովք, եւ զքրիստոնէք ազատեց ի գերութենէ: Փառք աստուծոյ նախախնամութեան: Այս եղեւ ի հայրապետութեան Վաղարշապատու տեառն Ռստակիսի սուրբ Էջմիածնի աստուածագիր աթոռոյն, յեպիսկոպոսութեան տէր Ստեփաննոսի եւ ծերոյն` տէր Ղազարոյ…:

 

ԱՆՅԱՅՏ ՁԵՌԱԳԻՐ

Ալիշան, «Հայապատում», Բ, էջ 579 «Սիսուան», էջ 228

 

Ի մեծ թուին Հայոց ՋԺԶ. (1467), ի բազմանալ մեղաց մարդկան եւ յազդմանէ չարին, Տուլղարցի ոմն Շահ-Սուար անուն` եղեալ հակառակ  Մսրայ սուլտանին, եւ շատ աւերակ էած անոր աշխարհին եւ շատ թուրքման, զոր Ապաների կոչէին` զամենն քշտեց, եւ բազում չարութիւն գործեաց, եւ էառ զՎահկայն: Եւ յետ այսր ամենայնի խորհեցաւ չարութիւն  Սըսոյ քաղաքին եւ բերդին. ուստի բազում հեծելազօրօք խաղաց ի վերայ նորա ի յունիսի երկրորդ օրին. եւ հրկէզ արարեալ` անցեալ գնաց, եւ էառ զԱտանա եւ զՏարսոն եւ զծովահայեաց քաղաքն Յայաս. էառ նաեւ զԱնարզաբա, զԿովառա եւ զամենայն դաշտն. էառ եւ  Պաղրասու բերդն, զԱնթապ, զՆայիպենց, եւ զԼեւոն բերդն, եւ զԿոպիտառա, եւ յետոյ զԲարձրաբերդ, եւ տիրեաց ամենայն լեռնակողմանցն:

Ելան յետոյ սուլտանայ հեծելազօրքն. եւ գնաց Շահ-Սուարն ընդդէմ Շամցուն, եւ կոտորեաց եւ արար փախստական մինչ ի Հալապ, եւ աւարեաց զբազում տեղիս, եւ դարձաւ մրմռալով ի վերայ բերդին Սըսայ, եւ այրեաց. եւ  Չագամ պարոն կայր ի բերդն` պատերազմ արարին քրիստոնեայքն ի բերդէն, շատ տաճիկ սպանին. բայց աւելի տագնապելով տուաք զբերդն ի դեկտեմբերի երեք:

Եւ ի թուին ՋԺԷ. (1468) գնաց Շահ-Սուարն դարձեալ ի Շամցուն երկիրն, եւ առեալ հազար տուն տաճիկ Շամցի` ելից ի Սիս քաղաքն: Դարձեալ եկն Շամցուն մեծն, եւ Շահ-Սուարն գնաց ընդդէմ նոցա՞ եւ  Սըսու թուրքերն եւ Շամցիքն եղան մէկ` ի մայիս ամսոյ չորեքտասան, եւ արարին պատերազմ. եւ խլեցին զբերդի պարոնին զձիան եւ զջորեստան. եւ պարոնն բռնեց զքրիստոնեայս եւ ետ ի հորն: Եւ քաղաքացիքս ամէն թողաք զտուն եւ ըռզակ. եւ ֆարսահ թուրքմանն թալնեց զքաղաքն. եւ շատ ըռզակ առաւ. եւ զեկեղեցեաց անօթս կողոպտեցին. եւ զամենայն աւերութիւն զոր արարին` չեմ բաւական ընդ գրով արկանել: եւ մեք եկաք ի Կոպիտառոյ բերդն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ. 188, սիւն. 451-452, (Վարագ 2), Երեւան 9223, ԺԵ

 

Գրիչ` Ղազար

Վայր` Խիզան, Գամաղիէլի վանք

 

Փառք… որ տրամադրեաց զմեղսամած մատունս տասանց անարժան եւ տկար ոգոյ Ղազարի` նուաստ եւ անարժան կրաւնաւորի` գրեալ եւ կարգեալ զփառս երախտեաց աստուածագործ սքանչելեացն…:

Արդ, կատարեցաւ աստուածախաւս եւ տիեզերաքարոզ Աւետարանս ի խնդրոյ աստուածասէր եւ հաւատարիմ Սարգիսին, յիշատակ իւրն, եւ զաւակացն Անձրեւին եւ Գազին, եւ ծնաւղացն Կարապետին, եւ մաւրնեղբաւրն Յովհաննիսին, եւ հաւրեղբաւրն  Յովանիսին, Թաւաքալին եւ Աղբրացին: Ետ գրել զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւրեանց, եւ ծնաւղացն իւրեանց, եւ հոգոյն իւրոյ` Սարգսին, եւ քւերն Ամբարին, եւ Թումին, եւ Գոգունին եւ այլոցն ամենեցուն:

Եւ արդ, ես` ունայնս բարեաց գործոց, սուտանուն գրչակս, որ անուամբս եմ եւ եթ եւ ոչ արդեամբք, եւ երկեակ (՞), որ եւ հոգով կո[ւ]րացեալ եւ մտաւք մոլորեալ, ըստ իմում տկարութեանս գրեցի զսա` զսուրբ Աւետարանս` ի վանքս որ կոչի  Գամաղիէլ, ընդ հովանեաւ առաքելոյս Գամաղիէլի եւ ամենայն սրբոցս, որ աստ շուրջ զմեաւք բանակեալ կան, ի յառաջնորդութեան վանացս` րաբունոյս մերոյ Յովանէս վարդապետի եւ Դաւիթ եպիսկոպոսի, եւ ի յայլ միեղէն եղբարցս` Սարգսին, եւ Կարապետին, Գրիգորին, եւ Յովանիսին, Կիրակոսին, եւ Սուքիասին, եւ Ստեփանոսին, Յովանիսին, եւ միւս Յովանիսին, եւ Ներսէս փոքր երիցուն, զոր տէր աստուած խաղաղական կենաւք պահեսցէ զնոսա մինչեւ ի խորին ծերութիւն, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԺԷ. (1468), ի ղանութիւն Հասան-Ալուն, եւ մերոյս քուրդ ամիրիս` Ամիր-Մելեքին:

Որ եւ կրկին զաղերսալին,

Ձեզ առաջի արկեալ բանին,

Զերեսս դնեմ ձեզ ի մոխրին`

Յիշել յաղաւթս վերստին զանարժան գրիչս զՂազար

Եւ զհայրն իմ զԹումայ եւ զմայրն զԹամարին…:

Այլ եւ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդի[պի]ք սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ աւրինակելով` սխալման եւ խոշորութեան գրիս անմեղադիր լերուք, զի միտք իմ կուրացեալ էր ի բազում մեղաց իմոց:

Այլ եւ կրկին աղաչեմ զձեզ յիշեսջիք… զստացող սուրբ աւետարանիս զՍարգիսն, եւ զաւակն Անձրեւն եւ զԳագիկն, եւ ծնաւղսն զԿարապետն, եւ զմայրն, եւ զեղբարքն զՍամոնն (՞), եւ զՂազարն, եւ  զՅովաննէսն, եւ զիւր որդիքն, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն, եւ աստուած-ողորմի ասացէք սոցա, ամէն:

 

ԳԻՐՔ ՍԱՀՄԱՆԱՑ ԴԱՒԹԻ ԱՆՅԱՂԹԻ

ՍՊԲ, առ Կ. Եզեան, գնված Սանասարեան վարժարանի համար, 110

 

Գրիչ` Խաչատուր

Վայր` Խարբերդ

 

ա

 

Այս գծածք հանդիսադիր խմբից առաջնոցն տառից տրամախոհ իմաստասէր մակացու արանց ներբողեան ի Դաւթէ եռամեծէ ընթադրեցաւ:

Աւարտեցաւ Սահմանք Դաւթի եռամեծի եւ քաջ հռետորի ձեռամբ Խաչատրի փցուն եւ փանաքի եւ անարհեստ գրչի… յիշեցէք զմեզ… եւ զմեր եղբայրս` զտէր Մկրտիչ եպիսկոպոսն…:

Ի թվին` ՋՃԺԷ. (1468), սեպտեմբեր ամսոյ Թ. (9), ի Խուլաու վանքս, որ է սուրբ Գէորգ, ի Խարբերդ:

 

բ

 

Ո՜, զմեղօոր գրչակս, որ միտքս դեգերեալ կա ի զբաղմանց աշխարհիս, վա՜ ինձ:

 

ՄԱՇՏՈՑ

ԲՑՎ 418

 

Գրիչ`  Յովանէս

Վայր` Գամաղիէլի վանք

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն… անարժան անձինս Յովանէսի հասանել յաւարտ այսմ աստուածաշունչ կտակիս, որ կոչի Մաշտոց…: Ծրեցի զսա յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց Մելքիսէթ քահանայի, եւ մօրն իմոյ  Խաթուն-Մէլէքի…: Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ գիրքս… ի վանքս որ կոչի Գամաղիէլ, ի թուականիս մերոյ ՋԺԷ. (1468):

 

ՄԱՇՏՈՑ

Կիպրոս, Նիկոսիա քաղաք, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Խարբերդ

 

Գրիչ Յակոբ քահանայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգիս զաւրավարի եւ որդւոյն Մարտիրոսի, ի թաղն որ կոչի Սինամուտ, ի քաղաքն Խարբերդ, ի կաթողիկոսութեան տեառն Արիստակիսի եւ յեպիսկոպոսութեան տէր Սիմէոնի եւ տէր Առաքելի:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 6273, էջ 306 (Փիրղալեմեանի ձեռագիր մատեանը), Ռօտոստոյ` ի ս. Թագաւոր եկեղեցի

 

Վայր` Բալու դղեակ

 

… Ազգանազեանս գրոհի

Թուաբերութեանս տումարի

Իննհարիւր տասն եւ եւթի (1468)

Զրաւ եղեւ այսմ տառի,

Որ անուամբ Մաշտոց կոչի.

Յամուր դղեակս երեւելի,

Որոյ անուն Բալու կոչի,

Ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի,

Որ Հաւավանք վերակոչի,

Աթոռ մերոյ հայրապետի,

Հրեշտակատես տիպ տենչալի

Մեսրովպ անուն վարդապետի,

Ձեռամբ փծուն գրչի ||

Նաեւ զտեսուչ սուրբ ուխտիս

Միաբանօքն իւր գովելի…:

 

Յիշեցէք ի մաքրափայլ զաղօթս ձեր զստացող տառիս զՇնաւֆորն… որ ստացաւ զսա… եդ յիշատակ ի դուռն սուրբ Աստուածածնին, ի ձեռս Առաքել քահանային, եւ որդւոյն նորա Յովհաննէս քահանային:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8933

 

Գերութիւնից ազատող` Առաքել

Վայր` Թացու գիւղ

 

Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զտէր Առաքելն, որ բազում աշխատութեամբ դարձոյց ի գերութենէն զսուրբ Աւետարանս ի Թուվ[ականին] Հայոց ՋԺԷ. (1468), զի գողացան զԱւետարանս եւ տարան յԵզընկայն: Եւ բարեխորհ քահանայն` Առաքելն գնաց եւ բազում աշխատութեամբ դարձոյց յետս: Ինքն` տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս վարձահատոյց լինի տէր Առաքելին եւ հանգուցանէ յիւր արքայութիւն զինքն, եւ զիւր ծնօղքն, եւ զամենայն մերձաւորքն իւր, ամէն:

Ես` Առաքել քահանայս, գնացի խնդիր Աւետարանիս եւ շատ նեղութիւն կրեցի, եւ դարձուցի ի գերութենէ զսուրբ Աւետարանս, եւ բերի յիմ բնիկ գեղն` ի Թացու: Եւ դուք որ կարդաք աստուած-ողորմի ասացէք Առաքել քահանային:

Ե. (5) տարի յայլոց ձեռն եկաց: Շատ լալով ու դառնութեամբ շուրջ եկի հետ Աւետարանիս, Է. (7) ամիս ի դուս կացի` ապա գտի [Մ. (200) կարմիր գին տուի]:

 

ԲԱՌԳԻՐՔ ԳԱՂԻԱՆՈՍԻ

Երեւան 266

 

Գրիչ` Ամիրտովլաթ բժիշկ Ամասիացի

 

Կատարեցաւ բառն գեղիանոսի կամաւքն աստուծոյ, որ աւրհնեալ է յաւիտեանս, ամէն: եւ զանարժան եւ զանպիտան ծառայն զԱմիրտովլաթ բժիշկն յիշեցէք ի տէր, եւ Քրիստոս զձեզ յիշէ ի վերին յԷրուսաղէմ, ամէն:

Գրեցաւ գիրս յունվարի ԻԲ. (22), աւրն ուրբաթ, ի թվական Հայոց ՋԺԷ. (1468) ամին, որ է նահանջ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բ. Կիւլէսէրեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, հմր. 184, սիւն. 896

 

Յիշատակարանի գրիչ` Յովանես երէց

Վայր` Անկիւրիա

 

… Ի թվականութեանս Հայոց ՋԺԷ. (1468) էառ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ յարդեանց իւրոց մղտեսի Մարթայ խաթունն, պղընձգործ Ուսումին դուստրն, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնօղացն` Ուսումին եւ  Մելիքին, եւ եղբարցն Տուրսունին, Պալիին, եւ մղտեսի Էմինին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, եւ եդիր ի Սուրբ հոգի: Ով հ ակառակի եւ կորզէ ի դրանէ Սուրբ հոգոյն եւ հանէ ըզսուրբ Աւետարանս` Յուդայի եւ խաչահանւացն մասնակից լինի, եւ անիծեալ յամենայն սրբոց. զի իառ ԴՃԾ. (450) սպ[իտակ], եւ իբեւելաց (՞) սորա ով տամահ անէ, եւ մի ի սորայ հանէ, նայ կրկին ամենայն սրբոց անէծք եւ նզովանք ի վերայ նոցա լինի:

Զյիշատակիս գրողս` անուամբ միայն Յովանէս երեցս, եւ ստացօղ, սորին յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր, եւ յիշօղացդ Աստուած ողորմի ի միւսանգամ գալստեան իւրում, ամէն:

Պըղընծգործ Ուսումին դուստրն մղտեսի Մարթային եղբայրն` խաւճայ Պալիին որդին մղտեսի Փաւլատս առ տէր յիշէք եւ դուք յիշեալ լիցիք ի Քրիստոսէ, ամէն:

Ի յանօրինաց ձեռքն գերի էր սուրբ Աւետարանս եւ բերին ի յԱնկուռիայ եւ ծախեցին, եւ էր ծախող սմա ի Գանկռոյ, ի Չուքի գեղէն, անունն Մուրվաթ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Գասապեան, Ցուցակ հայերէն ձեռագրաց ի Բուլգարիա հմր. 33 (ի Պլովդիւ), ՀԱ, 1942, սիւն. 253-254

 

ա

Կազմող` Աբրահամ

Վայր` ի քաղաքիս Պաւնդոսի (Տրապիզոն)

 

Զվերջի կազմաւղ սուրբ Աւետար[ան]իս զաստուածասէր եւ զբարեպաշտ մանուկն  զՇամշատին ոսկէգործն, որ ետ վերստին նորոգեալ զցանկալի սուրբ Աւետարանս մեծաւ յուսով եւ եռափափագ սիրով, ի պահպանութիւն աստուածապահ կենաց իւր եւ զաւակաց, եւ բարեխաւս հոգոյ եւ մարմնոյ իւրոյ, եւ յիշատակ ծնաւղացն իւր` հաւրն եւ մաւրն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն: Արդ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետար[ան]իս եւ գրիս յիշեցէք յաստուածահաճոյ աղաւթս ձեր զոսկէգործ Շամշադին Բաբերդացին եւ ծնաւղսն իւր…:

Ընդ նմին յիշասջիք եւ զԱլեքսանոս քահանայն, զորդի Նուրպէկ աղաին, որ յորդորելով մասնակից եղեւ կազմութեան եւ պայծառութեան սուրբ Աւետարանիս:

Կազմեցաւ ցանկալի սուրբ Աւետարանս ձեռամբ յոգնեղկելի եւ անարժան Աբրաամ կրաւնաւորի եւ պիտակ անուն վարդապետի, ի քաղաքիս Պաւնդոսի, ի դրան սուրբ Ամենափրկչի, յիշողքդ զմեզ ի բարի` յիշեալ լիջիք առաջի Յիսուսի: Թվին ՋԺԷ. (146 8), եւ յամսեանն յունիսի եւ Հայոց` մեհեկի:

 

բ

Ստացող` Շամշատին ոսկէգործ

Վայր` Կողոնիայ (Ղարասար) քաղաք

 

Զվերջին ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զպարոն Շամշատինն աղաչեմ յիշել յաղաւթս ձեր, ո՜վ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, որ ստացաւ զԱւետարանս ի հալալ արդեանց եւ յարդար վաստակոց իւրոց, եւ բերեալ ի քաղաքս Կողոնիայ, որ արդ ասի  Ղարասար, եւ եդ յեկեղեցի սուրբ Աստուածածնին, յիշատակ իւր, եւ ծնաւղացն իւրոց Ֆախրատինին եւ Հումա-Խաթունին, եւ կենակցին իւրոյ Կուլքանին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց: Եւ մի ոք իշխեսցէ հանել զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ սուրբ Աստուածածնիս` յիմոց եւ կամ յաւտարաց` իմմ է ասելով, ծախելով կամ գրաւելով, կամ այլոց բաշխելով…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Միւնխեն 1, ՀԱ, 1891, էջ 238

 

Յիշատակագիր` Մարտիրոս

Վայր` Կիպրոս

 

Քրիստոս աստուած, քո սուրբ ծընողին բարեխաւսութեամբ ողորմեայ Վահրամայ` որդոյ պրն. Ասպետի, եւ ծընողաց իւրոց, եւ ամենայն զարմից, եւ քաւրն իւրոյ տիկին  Թիֆանէ: Զի պարգեւեցին զԱւետարանս սուրբ Աստուածածընին սուրբ Բարսեղայ եկեղեցոյն յիշատակ, որ է ի Կիպռօս…:

Յայսմն ժամանակի պարգեւեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվայբերութեան Հայոց ԹՃԺԷ. (1468) ամի: Զգրող յիշատակարանիս [Մարտիրոս] յիշեսջիք ի Քրիստոս:

 

ՄԱՇՏՈՑ

«Թորոս Աղբար» Բ., էջ 465, Չնքուշի Սիրահայեաց սուրբ Աստուածածնի վանք

 

Գրիչ` Աստուածատուր

Վայր` Երուսաղէմ

 

Գրեցաւ յաստուածակոխ սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ի վանքս որ կոչի սուրբ Փրկիչ, ի թվին Հայոց ՋԺԷ. (1468), ի խնդրոյ… Առաքել աբեղային, ձեռամբ Աստուածատուր… աբեղայի Տրապիզոնցի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տեղը անհայտ, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Մկրտիչ

 

… Երկիւղած աստուծոյ առն Թումա անուն, որ եւ փափագաւղ եղեալ աստուածային եւ կենսաբեր սուրբ Աւետարանիս ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ եղբաւրն իւրոյ Ստեփաննոս վարդապետին, եւ միւս եղբաւրն  Կիրակէտուրին, եւ ծնողաց իւրեանց` հաւրն իւրեանց եւ մաւրն իւրեանց, եւ զդեռաբոյս եւ զնորաբողբոջ զաւակն իւր զԱռաքել սարկաւագն, զոր տէր աստուած պահեսցէ զնա մինչեւ ի խորին ծերութիւն, ամէն:

Արդ, աղաչեմք զամենեսեան որք հանդիպիք յայսմ լուսաւոր եւ կեանսունակ սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող սորա  զՍտեփաննոս րաբունապետն. եւ զամենայն արեան մերձաւոր իւր` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն: Եւ զիս մեղապարտ գրիչս` սուտանուն քահանայ Մկրտիչս յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն: Արդ, գրեցաւ լուսաւոր եւ սուրբ Աւետարանս ի թվ. Հայկազեան տումարի ՋԺԷ. (1468), ի դրան կամակատար սուրբ Աստուածածնիս եւ Գէորգեայ զաւրավարիս, ի հայրապետութեան տեառն տէր Արիստակէսի, եւ ի վերադիտողութեան տեղւոյս տէր Ղուկաս արքեպիսկոպոսի: Արդ, ես`  Թումէս եւ իմ որդի Առաքելս տուաք ընծայ զսուրբ Աւետարանս Սումբեց Աստուածածնին` վարդապետի գերեզմանին յիշատակ, եւ ոչ ոք ունի իշխանութիւն հանել զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ Սումբեց Աստուածածնին, ոչ քահանայ եւ ոչ աշխարհական, ոչ իմոց եւ ոչ աւտարաց: Ե թէ ոք յանդգնի թէ ի քահանայից, կամ յաշխարհականց, կամ իմոց, կամ աւտարաց, կամ ծախելով, կամ գողանալով, կամ գրաւելով, կամ այլ ինչ պատճառանաւք, որ հանել ջանայ վարդապետի գերեզմանէն` մասն Յուդ[այի] առցէ եւ դատի աստուծոյ, ամէն:

 

ՏՈՄԱՐԱԳԻՏՈՒԹԻՒՆ

Երեւան 3587

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

ա

 

Յիշեա եղբայր զմեղուցեալ գրիչս եւ մի բերան աստուած-ողորմի ասա, եւ տէր աստուած քեզ ողորմի, ամէն: ի թվականիս ՋԺԷ. (1468):

 

բ

 

Զեղկելի քարտուղարս անարհեստ քերթողութեան` զՍտեփանոս մոլորեալ մտաւք յիշեա, ո՜վ տէր:

Ձեռքս փտի եւ հողանայ,

գիրքս յիշատակ առ ձեզ մնայ: