Հայերէն Յիշատակարաններ

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 6798

 

Գրիչ` Սիմէոն

Վայր` Մաւրիկ անապատ

 

… Աստանաւր յանգ ելեալ աւարտեցաւ հոգէլից մատեանս սուրբ մարգարէին Դաւթի ի ստոյգ եւ յընդիր աւրինակէ, որ է գրած ձեռամբ  Յովանէս Գառնեցոյն, եւ իմ առեալ գրեցի փութով||: Գրեցաւ ձեռամբ յոգնամեղ եւ ախմար գրչի սոսկանուն Սիմէոնի, ի սուրս անապատս, որ Մաւռիկ կոչի, ի դուռս սուրբ Լուսաւորչի, եւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Նշանի եւ յայլ բազմահաւաք սրբոց, որ աստ հաւաքեալ կան: Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ սղալանաց գրիս մի մեղադրէք, զի կարն մեր այս էր:

Արդ, որք աւկտիք ի սմանէ յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր զՍիմէ[ո]ն եպիսկոպոս, որ զկարգն ունիմ եւ ոչ զգործ, եւ որ մի բերան ողորիս ասէ միոյն հարիւրապատիկ իւր ողորմասցի աստուած, ամէն, ամէն:

Գրեցաւ սայ ի հայրապետութեանն տէր Պաւղոսի, եւ յառաջնորդութեան տէր Մկրտչի, եւ է իմ հոգեւոր եղբայր: Ի թվականին Հայոց ՊԿԹ. (1420), ի մարտի ԺԸ. (18):

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՏՈՄԱՐԻ ՅԱԿՈԲԱՅ ՂՐԻՄԵՑՒՈՅ

Երուսաղէմ 1574

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Արգելան

 

ա

 

Ի թուիս մերոյ ՊԿԹ. (1420), ի սահմի ամսոյ ի Ա. (1) հանգեաւ սուրբ ճգնաւոր վարդապետան Յովաննէս մականուն Սադախ, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի, զի էր նա բարի բնութեամբ եւ ամենեցուն յորդորող ի բարի ուսմանս եւ ի վարս առաքինութեան:

 

բ

 

  Այլ եւ յիշել աղաչեմ զիս` զեղկելի զծոյլ զքնափ եւ զմեղսասէր գծողս` զՄկրտիչ սոսկանուն վարդապետ, որ ի վաղուց հետէ փափագէի սուրբ դաւանութեանս, որ գծագրեցի զսա ի զարանձաւ անապատս, որ կոչի Արգելան, ի թվականի ՊԿԹ. (1420) շրջագայութեան տումարի:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 6798

 

Գրիչ` Երեմիա

Վայր` Ի Կեղոյ քաղաքս

 

ա

 

  Գրեցաւ սուրբ || գիրզս որ կոչի Գանձատետր, ասացեալ է ի հոգելից վարդապետացն ի խրախուսութիւն մանկանց եկեղեցոյ, ձեռամբ Երեմիա սարկաւագի, ի Կեղո քաղաքս, ի թաղս որ կոչի Բարձր մահալա, ի դուռն սրբոց վկաիցն` սուրբ Սարգսի զաւրավարի եւ որդոյ նորա Մարտիրոսի, եւ Գէորգա զաւրավա[րի], եւ սուրբ Յակոբա, եւ սուրբ Աստուածածնին, որոյ շնորհիւն եղեւ սկիզբն գրոցս, որ յամենայն ժամ զաւրացուցանէ զտկար եւ զտրտում բնութիւնս իմ ապաւինելով յիւր զաւրութիւնն եւ ի բարեխաւսութիւնն, ամէն:

Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք զստացող սորա զ…

 

բ

 

  Ո՜վ եղբար, գիրք կապած էր յորժամ զգանձս գրեցի ի փառս աստուծոյ:

 

գ

 

  Ո՜վ տէր իմ, ութ աւուր զանձն յաւրինակս չկար, դու զերորդ աւուրն գանձն ասայ:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երուսաղէմ 1574

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Արգելան

 

Այլ եւ յիշել աղաչեմ զիս` զեղկելի, զծոյլ, զքնափ եւ զմեղսասէր գծողս զՄկրտիչ սոսկանուն վարդապետ, որ ի վաղուց հետէ փափագէի սուրբ դաւանութեանս, որ գծագրեցի զսա ի քարանձաւ անապատս, որ կոչի Արգելան, ի թվականիս ՊԿԹ. (1420) շրջագայութեան տոմարի:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 3790

 

Գրիչ` Յովհաննէս

Վայր` Մոխրաբերդ գիւղ

 

  Եւ արդ ես [անպտ]ուղս ի բարեաց` անարժան քահանայ || Յոհանէս գրիչս տեսի զսէր [եւ զփա]փաք սրբասէր քահանային Յովանիս[ի եւ  տ]կար անձամբս յանձն առի [եւ ամէն]ակարող զաւրութեամբ աստուծոյ կա[տարեց]ի զսուրբ գիրզս ի դառն ժամա[նակի], որ ի ծովաէեալ մեղաց մերոց || գործոց եկն ազգիազգի [պատու]հաս ի վերա երկրի` սով, սրած[ութիւն], մահտարաժամ եւ յայսմ [ամի մ]արախ բազում ի յաշխար[հս եւ եր]եր զամենայն բոյս դալարի եւ եղ[կո՞ւ]թիւն մեծ, յոռու[մ էր] թուիս Հայոց || նաւաս[ար]դի ամսոյ ի Ի. (20), ի [հայրա]պետութեանն տէր Դաւթի եւ || ի բռնակալութեան [Ղարա]-Յուսուֆի:

Ա[րդ], գրեցա[ւ Քրիստոս]ա[գիր մա]րգարէական եւ առաքել[ական] մարդ[իր]ոսական տառս [ձեռ]ամբ յոգնամեղ եւ անարուե[ստ գրիչ]Յոհաննիսի քահանայի, բազ[ում աշխա]տանաւք եւ քրտամբք: Հոգ || բ եւ յաւժընդակութեամբ եւ կարո[ղու]թեամբ [կատար]եցի զսուրբ գիրքս յերկիրս Ըռշտունեաց, ի գեաւղս որ կոչի Մոխրաբերդ, ընդ հովանեաւ սուրբ Յովաննիսին, ի խնդրոյ Յովանէս քահանային, հօրն Սա || Ընդ նոսին ինձ աստուած ողորմի ասացէք` Ստեփանոս գրչի, եւ իմ ծնաւղացն, եւ կարդացողացն, եւ լսողաց առհասարակ ողորմեսցի Քրիստոս աստուած, ամէն:

 

ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

Երեւան 10198

 

Գրիչ` Յոհանէս Մոկացի

Վայր` Եղիվարդ եւ անձնապատ

 

ա

 

  Փառք ամենասուրբ երրորդութեան … Ի թուաբերութեան Հայկազեան տօմարի Պ. երրորդի վաթսուներորդի իններորդի (1420) գրեցաւ եւ յանկ ելեալ աւարտեցաւ մատեանս աստուածային, որ կոչի Հարցմունք, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անպիտան Յոհանիսի` Մոկացի կոչեցեալ, ի գեղէն Ապարանից, ի գաւառն Մամրտանից:

Արդ, եղի ի մտի հետեւալ ընթերցմանց եւ տեսի զփափագելիս զայս զգանձս աստուածածյին հաւաքեալ, յոյժ ցանկացող եղէ սմայ: Բայց տըկարութիւնս իմ բացեայ ի սմանէ զիս առնէր, ոչ կարէի ստանալ ի չզաւորութենէ, եւ գրելոյ անվարժ ամէնեոին եւ անկիրթ էի: Ապա քաջալերս առեալ ի յեղբարց, ապաւինելով իմ յամենակարողն եւ ի հղօրն զօրութեամբ ձեռն ի գործ արկի գրել ըստ իմում կարի, ի գաւառն Արարատեան, ի գեօղն Եղիվարդ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սրբոյն Յակոբայ, առ ոտս Սիմէոնի րայբունապետի եւ քաջ հեռետորի Հայոց, որոյ թողեալ զբազումն մարմնական, նաեւ զհանգիստ մարմնոյ, տուեալ զանձն ի չարչարարանս, վասն յոյսոյն Քրիստոսի, անհանգիստ արքայութեամբ եւ անդադար ընթերցմամբ աշխատի ի գիրս աստուածային հնոյ եւ նորոյ կտակարանաց, այլ եւ նորից եւ արտ[ա]քնոց, առատապէս լիացուցանէ զ||մանկունս, որ առ սա հաւաքեալ կան: || Ը. երորդ հատորն անտ գրեցաւ, բայց || մահիճս իւր հեծնէ եւ ծնընդկանն ի յ[ե]րկ[ու]ն[ս] ճղիցէ. եւ ես ոչ կարացից լռե || ո ահումս || ի որ եղեւ առհասարակ, զի քաղցրութիւն || ի դառնութիւն փոխեցա[ւ]: Զի ապերախտ եղաք առ երախտա[ւ]ո[ր]ն եւ ապաշնորհք առ բազմապարգեւն, միշտ մեղուցեալք առ երկայնամիտն, մինչ զի զարդար զցասմունք շարժեցաք ի մեջ առաքեաց զմեզ ըստ մարգարէին զզօր իւր մեծ, այսինքն զմարախ եւ զխառինճ, որ էր կոնտն եւ թեւաւորն, խառն ի խուռն ընդ միմեանս, զի առաջին տարին եկն թեւաւորն եւ սերմանեաց, եւ ի միւս այլ տարին ի գարնան եղանակին ընդ խոտոյն ի վեր փչեաց առաւել, քան զբոյսս: Մինչ զի լի եղեւ ի խորութիւն ձորաց եւ ի լայնութիւն դաշտաց, ի գագաթունս լեռանց. էր երկիր առաջի նորա իբրեւ զդրախտ փափկութեան եւ վերջ նորա դաշտ ապակնութեան` ըստ մարգարէին: Էկեր զամենայն խոտ եւ աչառեաց եւ սպառեաց զամենայն վաստակ սերմանեալ. նուազէն անասունք. լքեալ դատարկեցան երկրագործք ի վաստակելոյ, խցեալ կալնուին զերդ եւ զպատուհասն ի ներքս լինելոյ նոցա: Մինչ զի զերդս պահէին աւելելով, կամ մաղ ի վերա դնելով, եւ ապա հաց ի ներքս եփէին: Ամենայն ժողովք ջուրց պարզք եւ բարեհամք գիշահոտեալ տիղմային արիւնատեսիլ իբրեւ զեգիպտացոցն լինէր: Ի ներքս կոտորելոյ նոցա անբնակ ի մարդոյ եւ յանասնոյ գեօղք լինէին, գնալով նոցա յայլ տեղօջէ յայլ: Քակեցաւ ամենայն միաբանութիւնք, որ հացիւ եւ կերակրով էին շաղկապեալ:

Եւ ապա իմ եկեալ ի յերկիրս Ըռշտունեաց ի [գերա]հռչակ եւ հանդիսական անումբ բարձրացեալ || [մենաստ]անիս Անձնապատ կոչեցեալ: Եւ || գրոցս Բ. (2) այլեւս հատորսն կատարեցի ընդ հո[վանեաւ սուրբ] Աստուածածնին եւ սրբոն Գրիգորի Լուսաւորչի, [յա]ռաջնորդութիւն հերպետաց երկուց` եղբարց հարազատաց` Կարապետի եւ Յովանիսի սրբասնելոց աբեղայից, [որ]ոց լիցի մասն եւ բաժին ընդ սուրբս եւ ընդ սիրելիս աստուածոյ` ծնօղօք եւ արեան մերձաւորօք, ամէն: Բայց իմ դեգերեալ աստ, առ ոտս երջանիկ րաբունապետիս Յակոբայ Ասպիսնըքցի կոչեցեալ, վայելչատիպ, չափահասակ բարիոք ալեաւք ծաղկեալ, զուարճախաւս [առ]ատաբան [բա]նաւոր եւ ուսուցանող ան[ձան]ձրոյթ յոյժ գութ ունելով առ գրոց աշակերտսն, եւ առաւել ի վերա իմ ուսուցանելով, կերակրելով, այլեւ զգեստիւ, որոյ եղիցի մասն եւ վիճակ ժառանգութեան ընդ ամենայն սրբոց ուղափառ վարդապետաց, հանդերձ սրբասնեալ կրօնաւորիւ եղբարքն իւրով Անդրեասիւ, ծնօղօք, եւ ամենայն արեան մերձաւորօք, աստ եւ ի հանդերձելումն, ամէն:

Դարձեալ աղաչեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք այսմ գրոց օրինակելով կամ ընթեռնելով կամ տեսնելով, յիշեսջիք զիս զտառապեալս Յոհանէս, եւ զծ[ն]աւղսըն իմ` զհայրն իմ զԱբրահամ եւ զմայրն զԲաղդատ, եւ զեղբարսն իմ` զփոխոցեալսն առ աստուած: Եւ ով որ ուղիղ սրտով եւ լի բերանով մին տէր-ողորմեայ ասացէ, ողորմութիւն ասասցէ ի Քրիստոսէ աստուածոյն մերոյ, որում ընդ հօր եւ ընդ հոգոյն փառք, պատիւ, եւ իշխանութիւն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Եւ այս երրորդ ամ է մարախս դեռ կայ: