Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2816

Գրիչ` Յոհանէս

Վայր` Կարս

ա

Փառք երից անբաւից, անհասից եւ անկարից կարելեաց, անբաժանելի միաս[ն]ական Սուրբ Երրորդութեանն:

Փառք Փրկչին եւ յիշատակ գրչին, աւրհնութիւն Հաւր, աւրհնութիւն Որդ[ոյ], աւրհնու[թիւն] Սուրբ Հոգոյն, յամենայն արարածոց եւ յանարժան բերանոյս, որ հասոյց զիս յաւարտումն աստուածախաւս մատենիս, զի որպ[էս] ուրախութիւն է <288b> նաւավարի հասանել ի նաւահանգիստ, նոյնպէս եւ գրչին` վերջին գծին: Շնորհիւ եւ ողորմութեամբ Հաւր, եւ ներողութեամբ Որդոյ եւ աւգնականութեամբ Սուրբ Հոգոյն սկսայ եւ կատարեցի զսուրբ Աւետարանս ի թուաբերութեանս Հայոց ի ՉԼԹ (1290), ի մայրաքաղաքս Կարս, ընդ հովանեաւ Սրբոյ Աստուածածնին, ձեռամբ ամենայմեղ եւ եղկելի գրչի Յոհանէս իրիցո, ի փառս Քրիստոսի:

Արդ, յոյժ փափագանաւք ետ գրել զսուրբ Աւետարանս Յակոբ քահանա ի զարդ կաթողիկէ եկեղեցոյ, եւ ի վայելումն մանկանց առագաստի, եւ յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց` Թամարին եւ Պապուկին` փոխեցելոյն առ Քրիստոս, եւ հաւի իւրոյ Մխիթարա սրբասէր քահանայի, եւ եղբաւր նորին Տաւնկանն, եւ մաւր իւրոյ Մամախաթ <288a> ունին` փոխեցելոյն առ Քրիստոս, եւ եղբարց իւրոց` Կիրակոս քահանայի եւ Նիկողայոսի, որ երկոտասան ամեայ ի Քրիստոս փոխեցաւ, եւ քերց իւրոց Խաթերուն, եւ փոխեցելոցն առ Քրիստոս Ազզին եւ Թագոհէ: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք լուսաւորիք ի սմանէ, եւ կամ աւրինակէք, յիշեսջիք առաջի զենլոյն Քրիստոսի զՅակոբ երէց, ընդ նմին եւ զկենակից իւր զՄամքանն, ընդ նոսին եւ ծնողսն իւրեանց եւ զեղբարսն եւ զքուրսն:

Ընդ նոսին եւ զիս` զամենամեղ եւ զսուտ գրիչ Յոհանէս երէց, եւ զծնողսն իմ, եւ զեղբայրն, եւ զքուրսն յիշելոյ արժանի արարէք, եւ Քրիստոս Աստուած, որ առատն է ի տուրս` յիշողացդ եւ յիշեցելոցս առհասարակ ողորմեսցի ի գալստեանն իւրում, եւ նմա փառք յաւիտեանց: Յիշեսջիք եւ զՍամուխ հոգեւոր եղբայր մեր, եւ զկենակից իւր զՍեդէթ, եւ զծնողսն նոցայ, որ զնշաշտակս ետուն Աւետարանիս:

բ

<288a> Ո՜վ աստուածասէր եղբարք, անմեղադիր լերուք խոշորու[թ]եան գրիս, զի յոյժ շտապով գրեցաւ ի քսան աւր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7378

Գրիչ` Յովհաննէս

ա

Փառք անեղի, անմահի, անբաւի, անքննելի, անբաժանելի միասնական Սուրբ Երրորդութեանն, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

<276b> Ի [լու]սոյ Հաւրէ լուսածին ծնունդ, ի երկուցն էից աղբիւրաբար բղխելումն առակի անձամբ միացեալ բնութեամբ, ի յերից անդի խոնարհեալ առ մեզ կուսածին մարմնով երեւեալ մարդկան, որ յաւիտեանցն ազգաց ծածկապէս առ Հաւր, այլ յադին դրախտին խորհրդով յայտնեալ, զոր նախկի տեսողն առակէ բանիւ, որ ի դալար վայրի անծախապէս հոսեալ քառահոլով շարժմամբ արբուցանէ զերկիր, ի խորհուրդ չորից աւետարանչացն առեալ ոռոգել նոք[ա] զբանական բնութեամբ մշտաբուխ յաւե[րժ] խաղաց, [ծա]յրածանին ծիրանէծաւալ [կ]ա[ր]կաջահոս զծ\\\ղխող ջուր կենդ[անի] ճշմարտախաւս \\\կան անփորձ \\\ձկանց բանա\\\ համանման \\ հուր էի\\\ց մեղաց գանձ\\\կապէս ճոխացեալ \\\ եւ բանալի արասցէ \\\անն\\\\մի եւ անգիւտ [մե]ծ մարգարիտ \\գաւղաց վեր <277a> նոյն, ձգալի \\\աւոր\\\ \\\եալ բնութեանս:

Խարամանեաց աւձիցն ընդդէմ

Եւ հալածիչ դիւաց գնդին:

Ախտահալած եւ կուրաբաց,

Եւ յարուցիչ գոլ մեռելոց,

Կենդանեաց կեանք, մեռելոց յ[ոյ]ս

Ոչ ծն[ի]ցելոց դաստիարակ,

[Ծ]առ հայրական երկինագործ,

Տերեւախիտ, [լ]այնասաղարթ եւ ծաղկաւետ:

Յոգնապտուղ, քաղցրաճաշակ,

Այգի անկու[թ],

Ող[կոյ]զ ա[ռ]ա[տ]

Ցանկով պատեալ\\\

Հնգին հարեալ,

Արեամբ ներկեալ,

Խաչիւ ճմլեալ:

Եսայիասի Աստուած տեսեալ,

Զի մի անապակ յ[եր]կնից հոսեալ,

Սաստիկ [հո]ղմով ի սմա բնակեալ:

Եւ յառաքեայլսն հանգուցեալ,

[Տ]աշտաւք նոցին մատռուակեալ,

Եւ զհեթանոսս զմայլեալ:

Սոքա են չորեքկերպեան կենդանիւքն, յորումն լեալ հզաւրն ի բարձանց շահատակէ յամուրն կարծեցեալ իշխանին, առնու աւուր զգերեալն ի նմանէ: Սոքա են չորս հի[մո]նքն, որով շինեցաւ վերըս[տին] կործանեալ խորանն Դաւթի: Սոքա են [չ]որք հող[մք]ն, որ եւ շնչեքս զ[ղ]ջախաւս վարդապետութեանն իւրեանց շարժեցին գծով կենցաղոյս: Սոքա են չորք գազանքն, որ ելին իբրեւ փ <277b> եսայ յառագաստէ, ընթացան ի չորս կողմանս աշխարհի: Սոքին իսկ են ձիք սեւաւք, եւ ձիք սպիտակք, ձիք եւ ղխեցտք, է ճաճենք, եւ ճարտարք, յորում ելեալ քաջ զաւրականն զերասանակ վարդապետութեանն իւրոյ ուղղէ առ ամենայն ազգս մարդկան:

Արդ, այսքանեացս եւ այսպիսի բարութեանցս մեզ առթողի եւ անուն նորա կենաց ունի դարդիս եւ զհանդերձելոյն:

Արդ, ցան[կաց]ող ե[ղե]ալ սմա բարեպաշտ եւ աստուածասէր ծերունի այրս, որ յորջորջի Ջանդար, ետ գրել զսա յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ կենակցի եւ զաւ[ա]կաց իւրոց, որոց ող[որմ]եսցի Քրիստոս, ամէն:

Եւ արդ, շնորհիւն Աստուծոյ սկսաւ եւ ողորմութեամբ նորին [կա]տարեցաւ պայծառ եւ պանձալի սուրբ եւ կենսաբեր տ[ի]եզերախաւս վարդա[պետ]ութիւնս տեառնաբանին Աստուծոյ, ձեռամբ փանաք եւ անպիտան նուաստիս Յովհաննէսի, եւ ծաղկեցաւ եւ կազմեցաւ [ի] թ[ուա]կա[նու]թեանս Հայոց ՉԼԹ (1290), ի կաթողիկոսութեան տեառն Ստեփանոսի եւ ի թագաւ[որութեան] Հայոց Հեթմոյ, [ի եպ]իսկոպոսութեան\\\ մեծի մ\\\րի, որ կոչի\\\

Արդ, ես \\\ ծառա [Յովան]էս քահանայ, աղաչեմ զամենեսեան զընթերցողսդ եւ զլուսամնասէրսդզիս կա\\\ել\\\ն Յիսուս, աղաչել եւ հայց[ել] \\\ կենակիցն իւր Թամարն եւ զաւակսն իւր[եանց]: Դարձեալ աղաչեմ [ըձ]եզ, ո՜վ եղբարք, առ որս արդիւնասցի սուրբ եւ տիեզերափրկող Աւետարանս, Տէր Յիսուս վայելել տացէ ի դաստիարակութիւն մտաց եւ ի լուսաւորութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ, եւ ի պայծառութիւն մանկանց եկեղեցւոյ, թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ անթիւ յանցանաց իմոց եւ ծնաւղաց իմոց: Յիշեսջիք եւ զ[դեռ]աբոյս զաւակին ի[մո զՅ]ակովբ զ[ս]րով խոխողեան ի Քրիստոս, վասն \\\յամիս այս զոր պատա <278b> հեցաւն ըստ չարին [ո]մանց ի տիոցր, թ[էեւ] ողորմեսցի Քրիստոս, ընդ նմա եւ ինձ եւ ամուսնոյս իմոյ որ [տա]ռապիմք ար[տաս]ուալից ձայնիւ \\\ չարչարեացս, որ դիպեցաւ ի վերայ մեր: Ոհ, զիմ հ[ո]գիս:

Եւ ինքն Քրիստոս, որ մեծն է ողորմութեամբ եւ կարող է ի ձեռն այլում այլոց ողորմել` մեզ եւ ձեզ, առ հասարակ, ողորմեսցի` կարդացողացդ եւ լսողացդ, եւ նմա փ[առք] ընդ Հաւր եւ ընդ [Որդւոյ եւ ընդ] Սուրբ Հոգւոյն [այժմ եւ միշտ եւ յաւիտե]անս յա[ւիտենից], ամէն, [ամ]էն:

բ

<131b> Զմեղապարտ գծող սորին զՅովհաննէս աղաչեմ յիշել ի փրկական սուրբ պատարագին եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ինձ եւ ծնողացս, եւ Քրիստոս մեզ եւ ձեզ առհասարակ ողորմեսցի, ամէն, եւ նմայ փառք յաւիտենից:

գ

<216b> Աղաչեմ զձեզ եղբարք, որք աւգտիք կամ ընդաւրինակէք, յիշեսջիք զանարժան գծող սորայ զՅովհաննէս քահանայ, եւ թողութիւն հայցեցէք անթիւ յանցանաց իմոց, եւ ծնողաց եւ ազգականաց իմոց, եւ որ Աստուած ողորմին ասէ եւ ոչ ձանձրանա, եւ նմա ողորմեսցի Քրիստոս ի միւս անգամ գալստեան իւրում, ամէն, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

Գրիչ` Վարդան

Զվարդան միակեց յիշէ ի Տէր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5736

Գրիչ` Թորոս

Վայր` Դրազարկ

<310b> Փառք եզակի եռահիւսակ դաւանութեանն ապենիազին կատարեալ եւ անսահմանելի, Աստուծոյ Հաւր, Աստուծոյ Որդւոյ, Աստուծոյ Հոգւոյ յաւիտեանս, ամէն:

Շնորհիւն Տեառն ամենակալի եւ նորին աւգնականութեամբ աւարտեցաւ եռահրաշ եւ հոգիազարդ Աւետարանս, զո էր շաղկապեալ աւետարանչացն ըստ բազմերանգ գունոց եւ ի մի(ի) ոստայն անկելով հանճար, զոր արուեստակեալ անուշողացծաղկանց իւղ եփեցական կազմութեամբ, որ ըստ հոգւոյն յատկութեամբ խնամի զանազան որակութեամբք գաղափարելով ըստ յոքունց արփիացելոյն դասակցութեանց, առ ի յեկեղեցւոյ յարմնրումն, յաւդիւ խաղաղութեամբ գլխոյն պատշաճեալ, զի յայսմանէ կատարելութիւնն:

Չորք Աւետարանք ի բազում պատճառէ շորեքկերպեան կենդանիւք` մարդ առեւծ, ցուլ արծիւ, չորք նիւթք աշխարհիս` հող, ջուր, հուր, աւդ` հակ <311a> առակք, անհաշտելիք եւ սիրելիք անքակտելիք չորք-չորք գիրի անուան Երրորդութեանն` հաւր, Որդի, Հոգի, չորք գետք բղխեալք ի դրախտէն` Փիսովն, Գիհովն, Տիգրիս, Եփրատէս, չորս անգիւնս եւ եղջերուք սեղանոյն, չորք դէսք խաչին, եւ այլ բազում պատճառս, յորս գաղափարի չորեքեան աւետարանիչքս: Զի թէպէտ եւ բազում բանք ի սոսա երեւին ներհակ միմեանց, այլ քաջ ճշմարիտք եւ յոյժ միաբանք միմեանց:

Արդ, գրեաց Մաթէոս ի խնդրոյ Հրէից հաւատացելոցն, որք էին յԵրուսաղէմ քաղաքի, զոր առեալ Թովմայի քարոզէ Հնդկաց, եւ Բարթողովմէոս` Դելմաստանի եւ Ամրանայ եւ ամենայն արեւելից:

Իսկ Մարկոս գրէ ի հրամանէ Պետրոսի վիմի, վարդապետին իւրոյ, յԱղեքսանդր քաղաքի, ի լեզու Եգիպտացի, զկնի ԺԱ (11) ամի, եւ աւետարանէ յԵթովպէ եւ ի Լիւրիկւա, եւ լուսաւորէ զարեւմուտս:

Իսկ Ղուկաս յառաջագոյն աշակերտ գոլով <211b> Գա[ղ]իա[նոս]ի բժշկապետի, որ եւ ինքն էր արուեստիւ բժիշկ, յետոյ աշակերտէ Սրբոյն Պաւղոսի, որ եւ հրամանաւ իսկ նորա գրէ ԺԸ (18) ամի, ի լեզու Հռոմայեցի, յԱնտիոք քաղաքի, եւ քարոզէ ի Բիւթանին եւ յամենայն Մակեդոնիա:

Իսկ Յովհաննէս որդի Չեբեդեայ, որդի Որոտման, որդի սուրբ կուսին, որ փարեցաւն զսարսափելի պարանոցաւ զանճառ լուսոյն, զվերինն որոտալով Աւետարան, եւ Աւետարանէ զկնի ԾԳ (53) ամի, գրէ յԵփեսոս քաղաք, եւ լուսաւորէ զամենայն Ասիա:

Արդ, Աւետարան կոչի, որ պատմէ մեզ զեղեալ բարութիւնս, զխաղաղութիւն, որ եղեւ հրեշտակաց եւ մարդկան զքակտումն բռնութեան թըշնամւոյն կենաց մերոց, զաւերումն դժոխաց, զազատութիւն հոգւոց զընդ աջմէ Աստուծոյ նստեալ բնութեան մարդկութեանս:

Բայց գրեցաւ լուսազարդեալ Աւետարանսի ի լուսալրական ժամանակի, սկզբանց արարչութեանն մինչեւ առ մեզ: ՑՉԺԴ (6714), իսկ ի կենարարին գալս <312a> տենէն ՌԲՃՂԳ (1292), իսկ ի Խոսրովայն Պարսից սկսեալ մերս թիւ, որ է ՉԼԹ (1290), ի թագաւորութեան Հայոց բարեպաշտ, աստուածասէր, աստուածապահ, աստուածազարդ թագաւորիս Հայոց Հեթմոյ եւ ի հովուապետութեանս տեառն Ստեփանոսի: Եւ Թորոս նուաստ եւ յոգնամեղս, իսկ անամբ քահանայ, բայց խորհրդով եւ գործով խաբեբայ, գրեցի զաստուածահրաշ Աւետարանս ի գերահրաշ ուխտս Դրազարկ, ընդ հովանեաւ սուրբ եւ փառաւորեալ տիրամաւր Աստուածածնիս, եւ կենսակիր եւ աստուածաբնակ Սուրբ Նշանացս, որ է գիր եւ դամբարան թագաւորացն Հայոց եւ թագուհեացն իւրեանց, եւ իւրեանց աւրհնեալ զարմին Ռուբինեանց, յառաջնորդութեանն տէր Թորոսի:

Եւ թէ յոր սակս գրեցի զսա, ասացից փոքրիշատէ: Յիշելով իմ զպատմութիւնս ծերունի հաւրն իմո, զհայրէնի գաւառէն Շատախ կոչեցելո եւզՏարաւնոյ, եւ զգիրս սուրբ եւ առաջընթաց Կարապետին եւ Ամլորդ <312b> ւոյն Յովաննու, հպողին յանհպելի գլ\\ուխն Աատուծոյն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի, եւ ի վաղուց հետէ ցանկայի տեսանել զսուրբ ուշտն եւ հայրէնի գաւառն ի, եւ մինչ ցայս վայր զգալի աչաւք ոչ տեսի, այլ մտաւք յամենայն ժամ: Եւ ածի զբանս իմաստիցն զմտաւ թէ` Զի՞նչ այլ ինչ է իմաստութիւն, բայց խոկումն մահու, եւ զկնի մահու` յիշատակ բարի: Եւ ես ինքնին ձեռաւք իմովք գրեցի զցանկալի սուրբ Աւետարանս, եւ յարդար ընչից իմոց ետու զսա ոսկի ծաղկովք, ոսկի գլխագրովք, համաբարբառաւք, եւ չորեսին խոր[ա]նաւք եւ բազմերանգ գունով, կազմաւք եւ արծաթի կոճակաւք` յարմարեցի ըստ իմ փանաքի եւ թարմատար կարիս, եւ ետու զսա ընծայ Սրբոյն Յովաննու Կարապետի, որ է ի գաւառն Տարաւնոյ, յառաջնորդութեանն տէր Յովանիսի գերամաքուր եպիսկոպոսի: Եւ խնդրեցի ի նմանէ եւ ի վարդապետէն Ստեփաննոսէ մաքուր ոգւոյ, ի Յակոբայ եւ ի Կարապետէ եւ նոքա յանձն առին յա <313a> ւժար կամաւք, զի աւր յայտ արարասցեն եւ յամենայն ամի մի աւր զպատարագն ժամարարքն ինձ եւ ծնողացն արասցեն:

Եւ արդ, աղաչեմ նախ քան զամենայն աղաւթս առնել, զի զտարակուսեալ եւ զսինլքոր ազգս Հայոց ազատեսցէ Աստուած ի դառն ծառայութենէ փարաւոնի, եւ իժանդ, եւ ի պղծագործ, եւ յապարասան ազգէն Իսմայէլի, զի բազում անգամ զաշխարհս Հայոց սրով եւ հրով մաշեցին, եւ զտաճարս Աստուծոյ արարին հաւտից եւ խաչանց փարախ, զոր Տէր Յիսուս սատակեսցէ զնոսա, զոր միով ամաւ յառաջ էառ զհոյակապ եւ հռչակաւոր քաղաքն Տրէպաւլիս եւ տապալեաց ի հիմանց: Եւ երկու ամաւ յառաջ տէրն իմ եւ խնամողն, եւ անընդմիջելի սիրով սիրողն եւ սնուցողն զիմս նուաստութիւն, բարեպաշտ եւ աստուածասէր թագաւորն Հայոց հանգեաւ ի Քրիստոս` ՉԼԹ (1290), յամսեանն փետրուարի Զ (6), յաւուր շաբաթու: Հայցեցէք յԱստուծոյ նմայ մեղաց թողութիւն, <313b> եւ խնդրեսցի Տեառնէ Աստուծոյ, զի բարէպաշտ եւ զաստուածասէր թագաւորին ամենայն Հայոց տացէ ընդ երկայն աւուրս պարագայց ամաւք խաղաղական կենաւք յարազուարճ բերկրանաւք, զի է սքանչելի իմաստութեամբ, համբակ` տիովք եւ ծեր` խորհրդով, գեղեցիկ հասակաւ եւ բարի` բարուք, տունկ երկնային եւ երկայն աղաւ[թի]ց պտուղ, սերեալ յամենաւրհնեալ զարմէն Ռոբինեանց առ ի մխիթարութիւն ազգիս Հայոց զոր պահեսցէ Աստուած զսա եւ զվեց եղբարս սորա, զգեղեցիկսն, զոր մի ըստ միոջէ` զԹորոս, զՍմբատ, զԿոստանդին, զՍտեֆանէ զերկուորեակսն, զԱւշին եւ զկայտառն զՌաւբէն` աստ եւ ի հանդերձեալն անպայման խնդութեամբ հրճուեսցին: եւ մի պակասեսցէ թագաւորութիւն ի զարմէ սոցա, մինչեւ եկեսցէ ամենաթագաւորն Քրիստոս, որոյ իւր է թագաւորութիւնն:

Յիշեսջիք ի Քրիստոս զընթանուր եղբայրութիւնս` զեպիսկոպոս զրաբունի, զերաժիշտսն, զըն <314a> կերսն իմ եւ զաշակերտսն` զՅուսէփ փակակալ, զմիանձունսն որ յանապատս, զգործաւորս, զՏիմաւթ պատուական քահանայ` զքանոնող քարտիս, եւ զգէորգ անյապաղ սպասաւոր: Եւ ապա յերեսս անկեալ լալագին արտասուաւք հայցէմ յընթանուր եւ ի սուրբ լրութենէդ, զի յընթեռնուլն զսսա մի մի ծունր կրկնէք լի ու անբիծ հաւատով առաջի աստուածահուպ նշխարացտ Յովանու, մեղաց թողութիւն հայցէք դառնացելոյս մեղաւք, եւ իմոց ծնաւղացն, եւ ամենայն զարմիցս: Եւ Քրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ Սրբոյն Յովաննու Կարապետի եւ Աթանագինէ վկայի եւ եւթն խոտաճարակացն եւ ամենայն սրբոց յիշելոցդ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

Ընկալ, Սուրբ Կարապետ ի թարմատեր, յապիկար, եւ մեղաւոր, եւ անարժան ծառայէս զԱւետարանս հրաշալի, որպէս Փրկիչն ամենեցուն զխէրեւէշ այրւոյն: Եւ որ ջանա գողանալ կամ հանէլ զսա յայն սուրբ ուխտէն, նզովեալ լից[ի] հոգւով եւ մարմնով:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մաքսուդեան, Ցուցակ Թովմա Առաքելոյ վանուց, «Արարատ», 1911 թ. էջ 223 Լենինգրադ, Էրմիտաժ V 3-835

Գրիչ` Թորոս

Վայր` Դրազարկ

<290b> Կատարեցաւ սուրբ եւ գերահրաշ Աւետարանս ի սուրբ ուխտս Դրազարկս, ի թուիս Հայոց ՉԼԹ (1290), ի թագաւորութես Հայոց Հեթմոյ, ձեռամբ Թորոսի նուաստ եւ յոգնամեղ փիլիսոփայի, որոյ Տէր Յիսուս ողորմեսցի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2630

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Սկեռա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն այժմ, եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն, որ տայ զաւրութիւն յինքն հայեցողաց ի ներհակ եկամտիցն պարսպեալ զանձինս, եւ բնաւորական արարչագիրն հետեւել սահմանի, որով զբնաւորական շարժումն իմաստապէս մարթի յաւրինել աստուածային սիրովն ուղերձեալ եւ սիլիր համբուրիւ զսեփհականն <302a> ողջունել կեանս յար ի գլուխն ըստ իմաստնոյն հայեցմամբ:

Ըստ որում է եւ այժմու յիշատակեալ քահանայս Թորոս, որ է յաշխարհէ թագաւորական քաղաքին Կոստանդինուպաւլիսի, ի գաւառէն, որ կոչի Ակռտաւն, ի բերդէն, որ կոչի Շիկաւն: Եւ երիտասարդական հասակին թողեալ զծնաւղս եւ զազգայինս, լնլով զտէրունական հրամանն, ուսումնասիրութեան փափագամբ պանդըխտեալ յաշխարհս Կիլիկիոյ, շրջելով յանապատս եւ ի վանորեայս, եւ առաքինութեան վարուք արժանի լեալ քահան այ ութեան աշտիճանի: եւ ըստ բնաւորական բարեսէր բարուցն` մեծաւ ըղձիւ ստացաւղ եղեալ քառավտակ սուրբ Աւետարանիս, յորոյ բղխմանէ սորա կենդանածնեալ նորոգին ամենայն աչգք եւ աւգտիք, ի վայելումն սրբասէր անձին իւրոյ եւ ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնո <302b> ղաց իւրոց եւ եղբարց: Որ եւ զայս աւանդէ, զի յետ մահուանն իւրոյ, ուր եւ հանդիպի ըստ ժառանգութեան իւրեանց, մի ոք իշխեսցէ վաճառել զսա, այլ մնասցէ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց, եւ թէ ոք ստունգնիէ, ընդ բանիւ եղիցի:

Արդ, եղեւ գրչութիւնս սորա ի թուականիս ՉԼԹ (1290), ի հայրապետութեան առաջին ամին տեառն Ստեփանոսի, եւ յիշխանութեան թագաժառանգ ծիրանածին պարոնին` Հեթմոյ, որոյ Լեւոնի արքայի, ի սուրբ եւ ի գերահռչակ ուխտս Սկեւռա, որ է առընթեր անմատոյց դղեկիս Լամբրունի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Փրկչիս եւ կենսակիր Սուրբ Նշանիս եւ մաւր լուսոյ Աստուածածնի, ձեռամբ ամենամեղ քահանայի Ստեփանոսի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնոյք զսա եւ լուսաւորիք կամ ընդաւրինակէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս զյառաջասացեալ պատուական քահանայն <303a> Թորոս, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զեղբարս, եւ զբնաւ զարմն նոցին: Ընդ նմին եւ զամենամեղ գրիչս Ստեփանոս եւ զծնաւղսն իմ եւ զուսուցիչս իմ, եւ որ ընդունաւղն է աղաւթից` Տէր Յիսուս Քրիստոս, յիշելոցս եւ յիշողացս ողորմեսցի, եւ ինքն աւրհնեալ եղիցի ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգոյն Սրբոյ այժմ, եւ միշտ, եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Կիւլեսերեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, էջ 1338-1339

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Սկեւռա

Փառք գոյացուցչին բոլորից, անսկիզբն եւ անեղ բնութեան միասնական աստուածութեանն` հաւր եւ որդւոյ եւ սուրբ հոգւոյն, որոյ շնորհաւքն շարժին էակք ամենայն յիւրաքանչիւր ընթացս ըստ կարգի: Յաւէտ եւս ի զգգալեացս բանականս այս մարդ պատուեալ հանճարով, որով զբնաւորական շարժումն իմաստապէս մարթ է յաւրինել աստուածային սիրովն ուղերձեալ, եւ սիրալիր համբուրիւ զսեպհականըն ողջունել կեանս` յար ի գլուխն ըստ իմաստնոյն հայեցմամբ, եւ ըստ տէրունական հրամանին զպատուականն եւ զգեղեցիկն խնդրելով մարգարիտ, ըստ որում է տեսանել եւ ի բազմադիմի յայսպիսեաց իրաց` այսինքն յաստուածասէր կամաց սրբասէր անձանց: Յոր` պնդագոյն խորհրդեամբ քահանայ ոմն ամէնիմաստ անձանց: Յոր` պնդագոյն խորհրդեամբ քահանայ ոմն ամէնիմաստ Ստեփանոս, մականուն Սէնեֆցի, զի ըստ բարէյաւժար կամաց իւրոց, մեծաւ բաղձանաւք ստացաւ զքառավտակ սուրբ Աւետարանս յիշատակ մնացական եկ անջինջ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց, որ միշտ եւ հանապազ բղխեալ արբուցանէ յաւէտ զմարդկայինս սեռ:

Արդ, գրեցաւ ունաւղս աւետեաց արքայութեանն հանուրց պարգեւաց ի թուականիս Հայոց ՉԼԹ (1290), ի հայրապետութեան առաջին ամին տեառն Ստեփանոսի, եւ յիշխանութեան բարեպաշտ եւ քրիստոսասէր թագաժառանգ պարոն Հեթմոյ` որդւոյ Լեւոնի, ի սուրբ եւ ի գերահռչակ ուխտս Սկեւռայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Փրկչիս եւ կենակիր Սուրբ Նշանինս եւ մաւր լուսոյ Աստուածածնիս, որ է մերձ յանմատոյց դղեակս Լամբրունի, ձեռամբ ամենամեղ եւ տրուպ քահանայի Ստեփանոսի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնոյք զսա եւ աւգտիք ի սմանէ ուսմամբ կամ տեսակաւ, կամ գաղափար առնելով, հայցեցէք ի Փրկչէն մերմէ` Յիսուսէ Քրիստոսէ, զի ըստ իւրում առատ բարերարութեանն, քաւութիւն եւ ողորմութիւն շնորհէ ստացողի տառիս` յառաջասացեալ քահանային Ստեփանոսի, եւ ծնողաց իւրեանց, եւ բնաւ զարմից: Եւս անպիտան մեղապարտ գրիչս, եւ իմոց ծնողացն, եւ ուսուցչաց, եւ երախտաւորաց: Եւ որ ընդունաւղն է մաղթանաց եւ տուակղն ողորմութեան` Տէր Յիսուս, ըստ իւրում բարէրարութեանն բարէխաւսութեամբ Սուրբ Աստուածածնին եւ ամենայն սրբոց` շնորհէ զխաղաղութիւն ամենայն աշխարհի, եւ յիշողացդ եւ յիշելոցս ողորմեսցի, եւ ինքն եղիցի աւրհնեալ Հաւր եւ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6273, Փիրղալեմեան, Նշխարք, էջ 87-88

Գրիչ` Ստեփանոս Գոյներիցանց

Վայր` Արմէնի լեռ

Արդ, գրեցաւ սա ի լռարանում խցկան, ի հիւսիսակողմ թիկունս լերին, որ կոչի Արմէն, որ հուպ կայ ելիցանմատոյց ամրոցին Լամբրոնի, այն որ երեւելի ճոխութեամբ նստի ի գլուխն Տարսոնի, յառաջնում գահաւանդակի ահաւոր լերինն Տարոսի, ի թուականիս Հայոց ՉԼԹ (1290), ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի յառաջնում ամի, եւ թագապահութեան Հայոց խաղարարար եւ բարեհամբաւ արքայորդոյն տեառն Հեթմոյ, որդւոյ Լեւոնի:

Եւ գրեցաւ յազնիւ եւ յամենընտիր օրինակէ: Յիշեսջիք … եւ զիս զմեղուցեալ գրիչս Ստեփանոս Գոյներիցանց:

***

ՄԱՇՏՈՑ

Ն. Ջուղա, Տէր-Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 518-519

Գրիչ` Տիրացու

Գրեցաւ եւ աւարտեցաւ Քահանայաթաղս ի թվին Հայոց ՉԼԹ (1290), եւ թագաւորութեան Արղուն ղանին, եւ ի հայ[րապետութեան] տեառն Ստեփաննոսի, ձեռամբ տխմար եւ անարուսետ գրչի տիրացուի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Կարապետին, ի վայելումն սրբայսնեալ քահանային Շնորհւորին, եւ յիշատակ ծնողաց իւրոց:

Արդ, ո՜վ պատուական մանգունք սուրբ եկեղեցւոյ, յորժամ կարդայք կամ աւրինակէք իմ բազում մեղացն թողութիւն խնդրեցէք եւ ծնողաց իմոց, եւ Քրիստոս Աստուած ողորմի յիշողոցն եւ յիշեցելոցն, ամէն:

***

ՏՕՆԱՊԱՏՃԱՌ

Երուսաղէմ 1272, Պողարեան, Ցուցակ Դ, էջ 455

Գրիչ` Բարսեղ

ա

<411b>

Զնուաստ, որ զայս գրեցի,

Խրատ ամէն մարդոց ի բարի,

Յիշման այրէք դուք զիս արժանի,

Զի բարի Տէրն ինձ ողորմեսցի,

Եւ ծնողացն իմոց յոյժ բարի,

Զյիշողքդ յիշէ Տէրն յամենայնի:

Ի թու[իս] Հայոց ՉԼԹ (1290) գրեցան պիտանի աստուածային, ձեռամբ նուաստ քահանա Բարսղի, ի թագաւորութեան քրիստոսասիրի, եւ բարեպաշտին Հեթմոյ որդոյ Լեւոնի, որոյ Քրիստոս ողորմեսցի, եւ պահեսցէ զբարի թագաւոր մեր Հեթում հարազատաւք իւր: Եւ որք աւկտիք ի սմանէ, մեղաց թողութիւն հայցեցէք, յաստուծոյ Բարսղի եւ ծնողաց իմոցն` Աստուած յիշողացդ ողորմի:

բ <89a> Զփցուն եւ զտխմար գրողս Բարսեղ յիշեցէք աղաւթիւք:

գ

Գրիչ` Յոհաննէս

<376a> ԶՅոհանէս քահանա զգրող սորա յիշեցէք:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Զմմառ 17, Քեշիշեան, Ցուցակ, էջ 33

Գրիչ` Խաչատուր

Վայր` Ատանա

<223b> Շնորհիւ Տեառն սկսա եւ ողորմութեամբն նորին կատարեցի զսուրբ եւ զկեան[ս]աբեր աստուածաբանք Աւետարանս ի հռչակաւոր քաղաքիս Ատանայ, ընդ հովանեաւ Սրբոյն Սարգսի զաւրավարին, ի թուին ՉԼԹ (1290), ի թագաւորութեան աստուածապաշտի թագաւորին Հեթմոյ, եւ յառաջնորդութիւն Ստեփանոսի Հոռոմկլայեցուն:

Ստացաւ զսա բարեպաշտ եւ աստուածասէր Տիկնաց տիկին ի յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ Սուրբ Վասլին ետ, ըստ այնմ, որ ասէ, թե Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն:

Արդ, որք աւկտիք ի սման[է] կարդացմամբ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զՏի[կ]նաց տիկին, եւ զԿոստըն[տ]ին երէց, զբազ[մա]մեղ գրչողս զԽա[չա]տուր, եւ Քրիստոս զձեզ [յիշէ իւր] յարքա[յ]ութեան, ամէն: