Հայերէն Յիշատակարաններ

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 7593

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

ա

 

  Փառք … որ ես կարողութիւն [տ]կարիս հասանել ի յաւարտ գծիս:

Աւերտե[ց]աւ քրիստոսահիմն եւ հոգիաբուղխ Գանձարանս [ի] թուաբերութեանս հայկազեան տաւմարիս ՋԼԳ. (1484), [ի] հայրապետութեան տեառն Սարգսի ի յաթոռ սուրբ Էջմիածինն, որ ի Վաղարշապատ, եւ ի յառաջնորդութ[եան] ուխտիս զմեզ դիտապետ զտէր Յոհաննէս արհե[պիսկոպոսի եւ] զեղբայր նորին զտէր Ստեփանոս եպիսկոպոս: Եւ ի յաշխ[ար]հակալութեանն կորովի եւ յաղթող մանկանն [Յա]ղուբէկին, որդոյ մեծին Հասան-բէկին, որ բազում [քաղա]ք եւ տեղեր էառ եւ աւր արար, եւ գնաց ի Վր[աց]տուն, եւ զաւ[ր]քն սփռեալ տարածեցան յերկիր || եւ մտեալ ի մեծ քաղաքն Տըփղիս, եւ սուր ի [վերայ եդ]եալ կոտորեցին առհասարակ զծերս եւ զտ[ղայո, ա]ռհասարակ` զքահանայքն եւ [սա]րկաւագ[ունքն] ի եկեղեցո միջին զենուին: Եւ զորս փախըստա[կան ի] մացառս մայրոյ որոնէին եւ զտեալս [զենէին որ]պէս զանասուն, եւ զբազումս գերեցուցին || աւրեցին եւ բազում նոճիրս գործեցին || փախըստական արարին ||.

 

բ

 

  Զանպատան մեղաւք իլի Ստեփանոս գրիչս յիշեա:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 939

 

Հետ. ստացող` Ներսէս Քանաքեռցի

 

Այլ եւ զվերջին ստացող գրիս

ԶՆերս[էս] էրէց Քանաքեռցիս,

Որ ստացայ զգանձս բարիս,

Յայս նեղութեան ժամանակիս`

Ի մեծ թվին հայ տումարիս

Իննհարիւր յերեսուն'ւ երիս (1484):

  Յոյժ զօրացան ազգս նետողիս

Եւ ոխացան դէմ Հայոց ազգիս,

Ժողովեցին զմեր զանգականիս

Եւ շատ աւեր ածին այս երկրիս:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 7553

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Մողնի

 

ա

 

  Փառք … որ կարողութիւն մեղսասէր եւ տկար ոգոյ սղալոտ, փծուն եւ անարհեստ գրչի` սուտանուն եւ անարժան Մկրտիչ երիցուի:

 

Ես անպիտանս յամենայնի

Մեղաւք լըցեալ 'ւ ողորմելի

Ունիմ տեղիք բանբասելի,

Որ զԳանձարանս յուշ գրեցի:

Ես էլ գիտեմ, որ սուտ էի,

Շատաշրջիկ յամէն տիղի,

Որք հանդիպիք յայսմ գանձի

Ինձ ասացէք աստուած-ողորմի,

Եւ դուք արժան լինիք տեսոյն Քրիստոսի:

 

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք ամայ` յիշեցէք… չբարեմիտ, զհոգէսէր, զհիւրընկալ եւ զաղքատասէր, զողորմած || զՍահիլն, եւ զկենակիցին իւր զԲայրամն` փոխեցեալն ի Քրիստոս, վասն զի չի մնալով զաւակ մարմնաւոր ի վերայ երկրի` ստացաւ զայս գանձս, որ ճշմարիտ գանձ է աստուածային…

… Հաւատարիմ կինն այս Զահվիլն.. ստացաւ զսա ի հալալ ընչից իւրոց յիշատակ իւր, եւ ծնօղաց իւրոց` հաւրն Յովհաննիսին եւ մաւրն Թուխթարին, եւ զաւակացն Վիրապտուրին եւ Շահապտուրին, եւ կենակցին Բայրամին, եւ տէր Յոհաննիսին, որ եղբայր էր Բայրամին` հարազատ եւ լաւ, ընտիր կրաւնաւոր, փիլիսոփայ, գրագիր, ծաղկող, կազմող եւ լաւ աբեղայ: Եւ Զահվիլն սոցա յիշատակ ստացաւ զսա իւրն, եւ քւեցն Շնոհորին, Սարգսին, որ էր երախտաւոր փեսայ իւր, եւ զաւակացն Մարտիրոսին, եւ Մանանի, եւ մեծի եւ փոքու, եւ միւս քւերն Զմրութին, եւ որդոյն Յոհանիսին, եւ Շահպարոն փեսային, եւ ինձ` մեղաւոր գրչիս Մկրտիչ երիցիս, որ անուամբս միայն եմ եւ ոչ գործովս:

Արդ, գրեցաւ սայ ի թվականիս Հայոց ՋՃԼԳ. (1484), ի հայրապետութեան տէր Սարգսի ի սուրբ Էջմիածնի, եւ ի ղանութեան Աղուբէկւն, ի գեւղըս որ կոչի Մողնի, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորքեայ զաւրավարի, առ ոտս Գէորք կրօնաւոր[ի] աբեղիցս` Ատոմիս եւ Սարգիս եւ Մաթէոս երիցիս, եւ ինձ` մեղաւոր գծողիս Մկրտիչ երիցիս: Արդ, ո՜վ եղբայրք, խոշորութեան եւ սղալանացն անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր: Ել որ հանդիպիք սմայ ուսմամբ, կամ աւրինակելով, կամ տեսանելով` յիշեցէք ի Քրիստոս Զահֆիլն եւ զամենայն արեան մերձաորսն իւր, եւ աստուած զձեզ յիշի ի միւսանգամ գալուստն իւր, ամէն:

 

բ

 

Աւախ, զի ի բազում մեղաց միտքս մոլորեցօ: Եւ այս թուղտս կիսատ է:

 

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Վիեննա, 403. Յ. Տաշեան. Ցուցակ, էջ 855

 

Գրիչ` Աբրահամ

Վայր` Բոլորաջոր անապատ

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն անարհեստ գրչի անարժան Աբրահամի սոսկ անուամբ աբեղա կոչեցեալ եւ ոչ գործով, զի գրեցի զտետրակս եւ ոսկով գարդարեցի եւ կապեցի, ի վայելումն անձին իմոյ, եւ հոգեւոր հօրս եւ ուսուցչի եւ հօրեղբաւրս իմ` Աւագտէր վարդապետի, եւ եղբարց իմոյ տէր Զաքարին, Յակոբին, եւ աւաք եղբաւրն իմ տէր Դավիթ աւագիրիցու եւ փիլիսոփայի, եւ Մարգարին, եւ զօակաց նոցին: Եւ յիշատակ մեզ եւ ծնողաց մերոց:

Գրեցաւ ի յանապատս Բոլորաձորոյ, ի թվ. ՋԼԳ. (1484)…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հ. Աճառեան. Ցուցակ Թաւրիզի 15, էջ 16. Թաւրիզ, Բերդաթաղ

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Վերի Նոր[ավանք]

 

ա

 

… Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան այսմ աստուածաշունչ սուրբ Աւտարանիս ի թվականութեան հայկազան տումարի ՋԼԳ. (1484), ի դառն եւ ի դժնեա, յանգրի եւ ի վշտաշատ ժամանակի, յորում նեղ[իմք] յանաւրինաց [եւ] անիր[աւ] պահանջող[աց], ի եկնահանգ[էտ] եւ [մեծ]ահռչակ [սուրբ] ուխտիս Վերի Նոր[ավանս || ի հայրա]պետութ[եան Յովհաննի]սի, ի յաթ[ոռն սուրբ էջմի]ածնի Վաղ[արշա]պատ գրու (՞) Այ[րարա]դեան նահանգի, ձեռամբ ամենամեղ, փծուն եւ անարհեստ գրչի Գրիգոր անարժան եւ ծոյլ աբեղայի, որ անունս միայն ունիմ կրաւնաւորի:

Ի խնդրոյ եւ յարդեանց երիցիս երանեալ երջանիկ եւ սրբասէր աբեղայի Յովանէս վերաձ[այն]ելոյ…

բ

 

  Զերիցս երանել եւ զարժանապատիւ զսրբասէր զզՅովանէս որբակրաւն աբեղայ` ստացաւղ սուրբ Աւետերանիս, հանդերձ ծնողաւք եւ ամենայն արեան մերձաւորաւք, եւ զիմ զանարժանութիւրս` Գրիգորի գծողի սորա յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ

Նախավկայ 5/2, ՍՏԱ

 

Գրիչ` Բարդողիմէոս

Վայր` Մաղարդու վանք

 

Արդ, գրեցաւ Սաղմոսարանս ձեռամբ յոգնամեղ սուտանուն Բարդողիմէոս [կր]օնաւորի, ի տեղս որ կոչի Մաղար[դու] վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփա[նոս] նախավկայի, առ ոտս երջանիկ || պս, եւ զվարպետն իմ զտէր Գրիգոր Բերկրեցին, եւ զուսուցիչ իմ զտէր Պետրոս մահդասին. թուին ՋԼԳ. (1484):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6273 (Ղ. Փիրղալեմեան, Նշխարք պտմ. հայոց) էջ 330, Վան` Հայկավանք

 

Գրիչ` Հերապետ

Վայր` Աղթամար

 

Եւ արդ, ես ունայնս եւ թափուրս յամենայն հոգեւոր բարեմասնութեանց… սուտանուն աբեղայս Հերապետ` տեսի զփափագ Գուհարին զսէրն զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ իմով իսկ տկար անձամբս յանձին առի եւ ամենակարող զօրութեամբն աստուծոյ կատարեցի զսուրբ Աւետարանս զայս յաստուածախնամ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփաննոսի, ի թուականութեան հայկազեանս տումարի ՋԼԳ. (1484), ի դառն եւ նեղ ժամանակ[ի], որ երկիր ամենայն երերեալ եւ տատանեալ կայ ի ձեռաց անօրէն ազգին նետողաց, եւ ի յամէ աստուածահրաման պատուհասին` մահտարաժամէս, որ ի վերայ աշխարհիս է տարածեալ վասն ծովացեալ մեղաք մերոց…

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 4966

 

Գրիչ` Մինաս

Վայր` Կտուց կղզի

 

… Արդ Ազբեկ եւ կողակցին իւր Հաթուն-Մէլէքն իմացեալ զայսպիսի պատուէր եւ զերանաւետ ձայն` ստացան եւ ետուն գրել զաւրհնութիւնս քահանահագործութեան ամենայն կարգօորութեանց եկեղեցոյ եւ զկրաւնս քրիստոնեութեան, զոր սահմանեցին սուրբ հարքն յիւրաքանչիւր ժամանակս, զոր ժողովեայց սուրբ վարդապետն Մաշտոց, եւ եթող դարձ անկողոպտելի եկեղեցոյ եւ լուսաւորիչ հաւատացելոց քրիստոնէից:

Արդ, աղաչիմ զձեզ զամենեսեան` զքահանայքդ եւ զպաշտունայս եկեղեցւոյ` յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զԱզբէկ, եւ զկողակիցն իւր զՀաթուն-Մէլէքն, եւ զաւակն իւրեանց զԱւագն` զփոխեցեալն ի Քրիստոս, եւ զծնա[ւ]ղս իւրեանց, եւ զամենայն արեան մերձօորս իւրեանց` զկենդան||ին եւ զհանգուցեալ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմի, ամէն:

Եւ արդ, ես նուաստանուն կրաւնաւորս, որ միայն անուամբ եմ կրանօոր այլ գործով ծոյլ եւ անպիտան, եւ յերես անգ[ե]ալ աղաչեմ զամենիսան եղըեղ (իմա' ուղիղ) սրտիւք աստուած-ողորմի ասացէք Ազբէկին, եւ Հաթուն-Մէլէքին, եւ զօակաց նոցին, որ հանգին ի գոգն Աբրահամին, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Մաշտոցս յանապատս, որ կոչի Կտուց, ընդ հովանօ սուրբ եւ դեւահալած սուրբ Կարապետին եւ սուրբ Աստուածածնին, ի թվական Հայոց ՋԼԳ. (1484)…

… Արդ, աղաչեմ զձեզ սուրբ մանգունք եկեղեցու, որք խան[դ]իպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով կամ տեսնելով` ուղիղ սրտուք եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք անարժան գծաւղս Մինասիս, եւ ծաւղաց իմոց` հաւրն Հաէրապետին եւ մաւրն Արուսին, եւ եղբաւրն իմ Աբրահամին, եւ ամենայն արեան մերձաորաց իմոց, ամէն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ 63, «Էջմիածին», 1951 թ. յունիս-օգոստոս, էջ 8788. նաեւ Ե. Լալայեան, Ցուցակ Վասպուրականի 202, սիւն. 493498

 

Գրիչ` Ազարիա

Վայր` Վան

 

ա

 

… [Ա]րդ, յանգ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարժան եւ սուտանուն երիցու Ազարիայի, որ զանունս ունիմ եւ զգործս ոչ, ի քաղաքս Վան կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս, ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԼԳ. (1484), ի դառն եւ ի վշտաշատ ժամանակիս:

 

Որ չգիտեմք թէ ինչ տի լինի Հայոց ազգիս

Ի թիւնաւոր աւձից միջիս շիւարեալ կանք ողորմելի,

Սպառնեալ կանք մեղաւք հանապազ ի հոգս աշխարհի,

Աղաւթք եւ աղաչանք չունենք առ աստուած, որ մեզ ողորմի,

Զսէր աշխարհիս ունինք` աստուծոյ եղեալ թշնամի:

Հազար բերան լալ պիտի, թէ զի՞նչ տանք մեք պատասխանի,

Յորժամ արարիչն գայ եւ քննաւղ լինի ամենի:

Եկայք արդարոցն ասէ, զմեղսասէրքն դատապարտէ,

Աւա՜ղ ու հազա՜ր աւա'ղ, ճշմարիտ որ այս տի լինի:

Դարձեալ աղաչեմք զձեզ` զմանկուքդ սուրբ Սիոնի,

Յորժամ հանդիպիք տառիս յիշեցէք զստացաւղն յաղաւթի,

Զմեռեալ տառապեալ գերի, զհողացեալքն ի գերեզմանի,

Քրիստոս ասացէք, որ հանգչին ի յաւթեվանի.

Եւ ձեզ ողորմի Քրիստոս ի յահեղ աւուրն մեծի,

Ի յաջակողմեան դասուն ձեզ պսակ փառաց պատրաստի,

Զեկայքն լսել տա ձեզ` ժառանգել զդրախտն Ադենի, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

… Այսմ աստուածեղէն եւ երկրոպարգեւ գանձիս եւ լուսափայլ մարգարիտս ցանկացող եղեն սրբասէր եւ բարեմիտ տաուտէրքն խոջայ Քարիմշէն, խոջայ Խդրշէն աւ խաւջայ Ատոմն … ստացան ի վայելումն անձանց իւրեանց, եւ յիշատակ հոգոց իւրանց, եւ ծնողաց իւրեանց` հաւրն Թումին եւ մաւրն Շարմէլէքին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորոցն, ամէն…

Դարձեալ երես անկեալ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի սուրբ եւ ի մաքարափայլ աղաւթս ձեր զբարեմիտ եւ զհեզահոգի տանուտէրն զխաւջայ Քարիմշէն, որ փափաքելի սիրով ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ վաստակոց իւրոց, յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոյ Թումին եւ Շարմէլէքին. եւ կենակցին իւրոյ Գուլստանին, եւ զաւակաց իւրոց Սաֆարշին, Ամիրզատին եւ Գուլամփաշին` փոխեցելոցն ի Քրիստոս, եւ զդեռաբոյս ծաղիկն իւր Զխաւջէն, որոյ տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս առնէ զնա, ամէն:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զխաւջա Խդրշէն եւ զկողակցին իւր զԱղութն, եւ զմիւս կողակիցն Ահլի-Փաշէն, եւ զնորին զաւակսն զխաջ[այ] Սմբատն, եւ զխաջայ Միրաքն, եւ զմիւս կողակիցն զԲէկի-Խաթունն, եւ զդեռաբույս ծաղիկն իւր զՍուլթան-Ղուլին, որոյ տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս արասցէ զնոսա մինչ ի խորին ծերութիւնն, ամէն: Եւ ողորմեսցի Քրիստոս աստուած մեր Աղութ-Խաթունին եւ Ահլի-Փաշին, Էզդանին եւ Մուհուբ-Սաւլթանին` փոխեցելոցն ի Քրիստոս…

Դարձեալ յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զխաւջայ Ատոմն, եւ զնորին կենակիցն զԳուլում-Փաշէն, եւ զաւակսն իւր զԴովլաթ-ղուլէն եւ Շահնիաթն, եւ զմիւս Դովլաթ-ղուլին` զփոխեցեալն ի Քրիստոս, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմեոցի ամէն:

Դարձեալ յիշեցէք … զխաւջայ Խդրշին, եւ զեղբայրիւր զՄիրջանն, եւ զնորին կողակիցն զԹաթար-Խաթունն, եւ զնորին զաւական զԱհիջանն, տէր աստուած փրկէսցէ զնա յամենայն չարէ, ամէն, [եւ զՓարի-Խաթունն` զփոխեցեան ի Քրիստոս]:

Դարձեալ, յիշեցէք … զխաւջ[այ] Խդրշէն եւ զորդին իւր զխաւջայ Սմբատն, եւ զնորին կենակիցն զԳուլստանն, եւ զորդին զԿարապետն, եւ զքուերքն իւր զՔնքուշ եւ զԹուրան-Մէլէքն, զԹարթիփշէն եւ զԽալաֆ-Խաթունն, եւ զմեծ պապն զՇաքարն եւ զԱտոմն, եւ զքեռիքն` զխաւջա Բախշայիշն, եւ զնորին արդին զՍիւամոնն, եւ զմիւս քեռին զՄախթումն, զՔանդարն, եւ զնորին որդին զԱտոմն, եւ զհաւրաքոյրն զՓաշէն, եւ զմաւրաքոյրն զԽաթունշէն, եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք:

Արդ, յերես անգեալ աղաչիմ զձեզ յիշման արժանի արարէք զմեղուցեալ գծողս զԱզարիայ, եւ զծնաւղսն իմ եւ զուսուցիչ զԿարապետ քահանայն, որ նահատակեցաւ ի յԱրճէշ քաղաքի, եւ զմայրն իմ զՍաղդաթ, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորքն մեր` զկենդանիք եւ զհանգուցեալքն ի Քրիստոս…

բ

 

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխոջայ Քարիմշէն, որ զարդարեաց զժամատունն Պետրոսի առաքելոյն եւ զթարմէն կապէց…

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զխոջայ Քարիմշէն, որ զշուրջառն է տըւեր եւ զբուրվառն յՌուսաց է բերէր եւ դրեր ի դուռն Պետրոսի առաքելոյն…

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զխոջա Քարիմշէն, որ զերկաթայգիր Աւետարան եւ զՄաշթոց է բերէր եւ դրեր ի դու[ռ]ն սուրբ առաքելոյն Պետրոսի եւ Պողոսի:

Ո՜վ եղբարք եւ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով յիշեցէք եւ լի բերանով եւ բոլոր սրտիւ աստուած-ողորմի աս[ացէք] քահանայն (՞) եւ զխոջայ Քարիմշէն եւ զեղբայր Խդըրշէն, որ ետուն զսոսկալի սուրբ Աւետարանն ի դուռն սուրբ Պետրոսի առաքելոյն անջինջ յիշատակ հոգոյ իւրեանց. եթէ ոք [յ]անդգնաբար հեռացնէ կամ ծախէ կամ գրաւէ` անէծք Կայենի առցէ:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 5313

 

Վայր` Վան

 

… Յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զԱսլան-Մէլիքենց Ասպահանշէն եւ զքաջ նահատակն զՍքանդարն, որ ի ձեռաց անօրինաց մարտիրոսացաւ…

  Յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր զՎանայ տանուտէրքն զխոջայ Արապշէն, եւ զխոջայ Խդրշէն, եւ զխոջայ Մուրադշէն, եւ զռէս Խումարշէն, եւ զտանուտէրքս` զմեծ եւ զփոքր, որ ի Սուլիման-բէկի աւուրքս բազում բարութիւնս արարին. զի ջւանն խափանեցին, եւ զդահիանզդէն վերուցին ու զմլքանէն տասնէն մէկ առնուն, ու զքահանայք յանօրինաց հարկապահանջութենէն ազատեցին…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4097

 

Ստացող` Թադէոս մահդասի

Վայր` Արարուց (եկեղեցի)

 

… Արդ, աղաչեմ զձեզ ո՜վ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, յորժամ տեսանիցէք զաստուածայխաւս սուրբ Աւետարանս տեսնելով կամ աւրինակելով` յիշեսջիք ի յերկնայթռիչ յաղաւթս ձեր զԹադէոս մահդասի, որ ըստացա զսուրբ Աւետարանս ի հալալ վաստակոց իմոց, յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն իմոյ Չըրքընին եւ մաւրն իմոյ Բաղտատին…

Գնեցի զսուրբ Աւե||տարանս եւ նորոգեցի եւ դրի ի դուռն սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչիս Արարուց, եւ տվի ընձայ սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչիս` զսուրբ Աւետարանս, զսուրբ սկիհն եւ զգանձտետրն` իմ հոգոյս բաժին: Ոչ ոք իշխէ իմոց կամ աւտարաց ծախել, կամ գրաւել, կամ հանել ի վանուցս: Ով որ հանէ ի դրանէ սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչիս զիմ հոգոյ բաժինս կամ ծախէ` զմասն Յուդայի առցէ [եւ] զխաչահանուացն: Ով որ լաւ պահէ կամ խնամս տանի` զվարձն յաստուծոյ առնու ի սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչէս, ամէն:

Դարձեալ, կրկին աղաչեմ յիշել յաղաւթս ձեր զսուրբ Գրիգորի վանուց միաբանս` զտէր Գէորքն, զտէր Դաւիթն, զտէր Վարդանէսն, զտէր Գրիգորն. զտէր Պաւղոս, զտէր Ստեփանոսն, զտէր Մաթէոսն, եւ զԹադէոս մահդասի, եւ զսարգաւաքէրն` զՄիրիջան, եւ զՄինասն, եւ զՋանիկն, եւ զՀայրապետն, եւ զայլ ամենայն զմեծն եւ զփոքրն:

Կազմեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ՋՃԼԳ. (1484), եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն։ Ով որ զմեր յիշատակութիւնս ջնջէ կամ կտրէ, նայ անիծած լինի յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց նորա։ Շատ անմիտ զայդ կառնեն, դուք մի՛ առնէք, զձերն գրեցէք եւ զմերն անջինջ պահեցէք։

Կրկին աղաչեմ յիշել յաղաւթս զվարպետն իմ` զտէր Գրիգորն, եւ զմիւս ուսուցիչն իմ զԴաւիթ Սառաճենց յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն: Սովորութիւն է աստուծոյ այլում բերանով այլում ողորմիլ, դուք աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած ձեզ ողորմի, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9233

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Աղթամար

 

… Հեզահոգի տանուտէրն խոջա Սադաղէն… ետ գծագրել զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ եղբաւրն` խոջա Թումաբէկին, որ յայսմ ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս երիտասարդ եւ տղա հասակաւ ի ղարիբութիւն, եւ եթող սուք անմխիթար, այլ եւ ծնաւղացն Յովանիսին եւ Ղանիմին. եւ կո||ղակցացն Մէլէք-Խաթունին եւ Ասլի-Փաշին, եւ տղայոցն եւ զաւակացն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն իւրեանց` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն, առհասարակ:

Եւ արդ ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կարգաւորաց սուտանուն կրաւնաւորս Յակոբ… կատարեցի զսա մեղսամած մատամբ իմոյ եւ աստուածաբնակ կղզիս … Աղթամար, ընդ հուանեաւ ամէնայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նըշանիս, ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոս կաթողիկոսի, ի թուականիս Հայոց ՋԼԳ. (1484)…

Արդ, որք ճաշակիք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամէնալի սեղանոյս, || որք պատահիք սմա տեսութեամբ եւ կամ ընթերցմամբ… յիշեցէք ի Քրիստոս զառաջ յիշեցեալ զստացողն սուրբ Աւետարանիս ըզխոջա Սադաղէն, եւ զեղբայրն զխոջա Թումաբէկն, եւ զծնաւղքն իւրեանց` զՂըձելենց Յովանէսն, եւ զՂանիմ-Մէլէք, եւ զՍադաղի կողակիցն զՄէլէք-Խաթուն, եւ որդիքն զՄակարոց, եւ Միրաք, զՊարսամ, եւ զԽոջամիր, եւ զդստերքն զԴիլքուշատ եւ զԱհլիհան, եւ զԹումաբէկի կողակիցն` զՍալիփաշէն, եւ տղայք նոցին` զՍաւլտանշայ, զՍաֆարշայ եւ զՍքանդար, եւ զդուստրն զԱսլիզադէն, եւ զքոյրն զՋանփաշայ, եւ զայլ ամենայն աւեան մերձաւորքն` զկենդանիքն եւ ըզհանգուցեալքն, եւ զգնած ծառէն` զԳուշդանէն…

… Ընդ նոսին եւ զիս` զանպիտան եւ զանարժան եւ զմեղաւոր ծառայս աստուծոյ զՅակոբ աղաչեմ յիշել ի տեր, եւ զիմ անարժանութիւնս, նաեւ զծնաւղքն իմ զՅովսէփ եւ զՓաշայ, եւ զեղբայրն իմ զՍուքիաս, որ յայսմ ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զեղբորօրդին իմ զՍտեփանոս, եւ զվարպետն իմ զտէր Յովաննէս կրօնաւորն, որ զաւրինակն շնորհեաց, եւ զամենայն երախտաւորք եւ զամենայն ազգականք իմ… եւ ծաղկողին` զտէր Կարապետ վարդապետին, որ մեծաւ աշխատաւք նկարեաց զայս, այլ եւ վայելողին` տէր Յակոբին, եւ տէր Հայրապետին, եւ տէր Սամբսոնին, եւ որք զկնի նոցա լինին…

Ես խոջա Սադաղայ եւ Թումաբէկ ստացաք զսուրբ Աւետարանս ի հալալ եւ յարդար վաստակոց մերռյ եւ տուաք զսա ընծայ ու նուէր Պարըսպի սուրբ Նշանին, ի ձեռն տէր Յակոբ քահանային եւ որք զկնի նոցա լինին, զի յամենայն ամի զյիշատակարանս ընթեռնուն եւ մի ձանձրանան թէպէտ յաճախ է անյարմար, աստուած զիւրեանց հոգին լուսաւորէ, որ կամենան եւ կարդան աննախանձ, եւ խոշորութեանն եւ սխալանացն անմեղադիւ լերուք, զի կար մեր այս էր…

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 4767

 

Գրիչ` Թումայ

Վայր` Աղթամար

 

…Եւ արդ ես` անյիշելիս ի գրչաց սուտանուն քահանայ Թումայ եղկելի ոգի, տեսի զսէր եւ զփափագ սորա (Սարգսի) առ հոգեւորսն եւ… գծագրեցի զսա մեղսամած մատեանս իմով, մեծաւ աշխատութեամբ յաստուածաբնակ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ հռչակաւոր եւ երկնանման գումբեթայարկ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Յարութեանս, ի հայրապետութիւն տեառն Ստեփանոսի, եւ ի թուականութեան հայկազեան տօմարիս ՋԼԳ. (1484)…

Արդ, ես` Սարգիս եւ կենակիցն իմ Եղսաբեդ լուսազարդ եւ ուրախարար բանից ցանկացող եղէ եւ ստացայ զնիւթ սորա ի հալալ արդեանց իմոց եւ նուիրեցի ի դուռն սուրբ երաշխաւոր Աստուածածնին` Ծկորու վանիցն, որպէսզի ուրախասցին սովաւ հանապազ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ համեղաբան գանձիւքն եւ քաղցրեղանակ մեղեդեաւքն եւ տաղիւքն որ ||

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 1585

 

Վայր` Աղթամար

 

  Փառք անեղ էին, անսկիզբն արարչին

Ամենից ոյացուցչին, յանէից հաստչին,

Հաւրն անպատճառին,

Որդոյն պատճ(՞) իւրում բանին,

Զի է միակ ի յերեսին`

Երրեակ ի մին անքննային

Ի պատկերէս մեր տիրային

Տէր ճանաչի անհասն յերկին,

Մարմին եւ բան եւ հոգիս մին

Երիս եւ մի ի բոլորին,

Որ արժանի արար սմին

Հանել ի յանկ զտառիս կռժաին,

Զի յոյժ կարիք էաք սմին,

Ի կղզիս, որ Ախթա[մա]ր կոչին,

Ընդ հովանեաւ սրբոյ Խաչին

Ի ամէնաւրհնեալ Աստուածածնին,

Թուով հասեալ յիննհարիւրին`

Երեսուներեք սարբար նորին (1484),

Ի վայելումն իմում անձին

Եւ յիշատակ իմ ծնողին:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Լեյդենի համալսարան, Ֆ. Մակլեր, Ցուցակ 17, էջ 38

 

Գրիչ` Մելիքսէթ

Վայր` Բաղէշ

 

… Եւ ես` փծուն գրիչս Մելիքսէթ քահանա` ծանրաբեռն մեղաւք, տգէտ գիտութեամբ եւ անիմաստ մտաւք, անհմուտ գրոց գիտութեան եւ անվարժ արուեստիւք, յանդգնութեամբ ձեռնարկելով ի մեծ գործս յայս ոչ ըստ իմում կարողութեանս, այլ ապաւինելով յամենակարող զաւրութիւն պարգեւատուին, որ տա առատապէս եւ ոչ նախատէ, բազում եւ մեծ աշխատանաւք հասուցի զսա յաւարտումն յաստուծապահ քաղաքս Բաղէշ, ընդ հովանեաւ հինկ խորոնացս՝ սրբուհւոյ Աստուածածնին, եւ սուրբ Սարգսի զաւրավարին, Պետրոսի եւ Պողոսի, եւ սուրբ Խաչին: Ի թուականիս Հայոց   ի Ջ. եւ ԼԳ. (1484) ամին, եւ հայրապետութիւն տէր Սարգսին եւ ի ղանութիւն Աղուբէկին:

… Քրիստոս սատուած դասակից եկ պսակակից արասցէ սրբոց Հռիփսիմեանցն եւ Գայիանանցն զհոգի ստացողաց գրոցս պարոն Սէթին, եւ Մուրադին, եւ Դալշատին, եւ Մելքոնին, եւ Ղազարին, եւ Մկրտչին, Մարթ-Խաթունին, եւ Մուսիսին, եւ Թուրվարդին, եւ Սարգսին մշակին, եւ աստուած-ողորմի Սարգիս քահանային, փծուն գրչիս, ամէն:

Դարձեալ կրկին աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ աստուածաշունչ տայռիս կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զգծող սորին զՄելիքսէթ, եւ զծնաւղն իւր զՅոհանէս քահանան եւ զԱզիզն, եւ լի բերանով ասհուած-ողորմի ասացէք, եւ ինքն տէրն ամենայնի մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի, եւս առաւել ստացողի գրոցս Սարգիս քահանայ գծողիս, ամէն:

Որ քահանայ եւ կամ ժողովուրդ, որ զայս ծախէ եւ կամ գրաւէ` զպատիժն զՈւդայի առցէ եւ զխաչայհանունծացն, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ատրպատականի Մուժամբար գյուղ, ՄՏՄ

 

Գրիչ` Գրիգոր

 

Արդ, եղեւ գրչութեանս այսմ աստուածաշունչ սուրբ Աւտարանի ի թվ. Հայոց ՋԼԳ. (1484), ի դառն եւ դժնակ ժամանակի, յորում կամք նեղեալ յանօրինաց, ձեռամբ Գրիգոր անարժան աբեղայի Յովհաննէս վերաձայնելոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Գ. Սրուանձտեանց, «Թորոս Աղբար», Բ, էջ 302 (Կամախ, Թադէոս առաքելոյ վանք)

 

Գրիչ` Առաքել

Վայր` Աւագ վանք

 

… Գրեալ յԱւագ վանք … ի թվ. ՋԼԳ. (1484), աւուրս երջանիկ րաբունապետին Յոհաննէս վարդապետի, եղեալ յիշատակ ի սուրբ անապատիս, յիշեսջիք զառաջնորդն սուրբ ուխտիս զՊաւղոս հայրապետն … եւ Առաքել գրչակս … 

 

ՃԱՇՈՑ

Տ. Պալեան, Ցուցակ Ս. Կարապետի վանուց, էջ 14, նաեւ «Ծաղիկ» 1891, թ. 32, ՀԱ, 1959, 421-424

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Կեսարիա, Գրիգոր Նիւստացւոյ վանք

 

ա

 

Յայս հրաշափառ մեծի տաւնիս,

Քեզ երանի, որ հանդիպիս

Լուսափթիթ բուրաստանիս

Հոգիաբուղխ սրբոյ տառիս:

Երբ լի սրտանց ծունր կրկնիս,

Սիրով հոգոյդ յաստուած հպիս,

Յայնժամ յիշեա դու զեղկելիս`

ԸզՅովանէս գծող տառիս`

Զմեղաւք թաղեալս ի մէջ աղմիս`

Որ զձեւ ունիմ կրաւնաւորիս,

Գործոց բարեաց [թափուր] հոգիս.

Եւ արդ յիշէք զմեզ ի բարին,

Յիշեալ լիջիք յայնմ ատենին:

 

բ

 

  … Արդ, ցանկացաւղ եղեալ այսմ լուսազարդ բուրաստանիս հոգեւոր եւ աստուածասէր մղտեսի խօջայ Մանուկն, եւ ետ գրել եւ ոսկով զարդարել զաստուածատունկ լուսափթիթ սուրբ տառս` որ կոչի Տարէգիրք, եւ եդ զսա յիշատակ անջնջելի ի դուռն սուրբ Ամհուածածնին ի մայրաքաղաքիս, որ Կեսարիա անուանեալ կոչին Կապադովկեցոց: Ի հայրապետութեան տէր Ստեփանոսի, որ յայսմ ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ եպիսկոպոսութեան այսմ նահանգիս տէր Անդրիասի եւ տէր Կիրակոսի, ի թվականութեան Հայոց ՋԼԳ. (1484):

Արդ, գրեցաւ սա եւ ծաղկեցաւ եւ ոսկով զարդարեցաւ ձեռամբ մեղաւոր եւ անարժան եւ փցուն եւ տխմար գրչի Յովանէս յանցաւորի, ի հռչակաւոր անապատս սուրբ Գրիգորի Նիւսացոյն, ընդ հովանեաւ սրբոյ Յակոբայ Մծբնայ հայրապետին եւ սրբոյն Ստեփանոսի Ուլնացւոյն: Եւ եդաւ յիշատակ ի սուրբ Աստուածածինն մղդիսի Մանուկին, եւ իւր կողակցին Խթայփաշային, եւ ծնողացն իւր մղդեսի Մելիքշին, եւ մղդեսի Ասլիմելիքին, եւ եղբայրն Երանշին եւ Խասպակ սարկաւագին, եւ իւր որդոցն Ամիրին եւ Գրիգորին, եւ երկու Ղարիպշին, եւ իւր հոգեւոր որդոյն Թորոսին, եւ փեսանուն Ղարակաւզին, եւ Աստուածատուրին, եւ Խտրշին, եւ դստերացն Քիմիային, Խաթունճուխին եւ Խաթփաշային, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն իւր` կենդանեաց եւ ննջեցելոցն, ամէն:

Յիշեսցիք ի Քրիստոա զուսուցիչն իմ Սամուէլ եւ զՊետրոս կուսակրաւն աբեղայիքն, որ բազում աշխատութեամբ սնուցին եւ ուսուցին զմեզ, հատուցէ նոցա աստուած իւրեանց աշխատանացն փոխարէն զերկնից արքայութիւնն եւ զանտրտում ուրախութինն, ամէն:

Դարձեալ, յիշեսջիք ի Քրիստոս զեղբաւր դուստրն իմ զԳուհարն եւ զդուստրն իւր զՄալխաթունն, որ բազում աշքատութեամբ սպասաւորեցին մեզ եւ աւգնական եղեն ի խազել թղթիս, եւ ամենայն սպասաւորութեան: Եւ զաշակերտն իմ զԱստուածատուր սարկաւագն, եւ զԹորոս սարկաւագն, որ զգրոցս թուխթն կոկեցին եւ աւգնական եղեն գրոցս, յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ յաստուծոյ մերոյ, ամէն:

Քահանայք եւ տանուտէրք եւ ժողովուրդք, ունկն դիք մղդեսի Մանուկին եւ վկայ կացիք այս բանիս, չունի ոք իշխանութիւն, ոչ յիմ ազգականաց եւ ոչ ոք յաւտարաց այս գրոցս, որ յԱստուածածինս դրանէն հանէ զայս գիրքս, ոչ ծախելով եւ ոչ գրաւ դնելով եւ ոչ այլ բանիւ. եւ թէ յանդգնի ոք եւ հանել ջանայ` ինքն զարմաւքն ի Քրիստոսէ արքաութենէն, եւ մասն եւ բաժինն զԿայէնի, զՅուդայի եւ զխաչահանուացն ընկալցին: Եւ ոք խնամով պահին եւ դաստարակաւ բռնեն եւ մոմ չկաթեցնեն` աւրհնեն յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց, ամէն:

 

Ձեռս երթայ դառնայ ի հող,

Գիրս մնայ յիշատակող,

Ով զմեզ յիշէ սրտի բոլոր`

Տէրն ողորմի յատեանն ահաւոր:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 6333 (Հ. Բարաղամեան, Ցուցակ Վասպուրականի), 470

 

Գրիչ` ՄԵլքիսեթեկ

 

… Արդ, գրեցաւ աստուածաշունչ տառս, որ կոչի սայ Գանձարան … ի թուականիս Հայոց ՋԼԳ. (1484), ձեռամբ անարհեստ գրչի Մելքիսեթեկի, ի խնդրոյ իմաստուն եւ հանճարեղ քահանային Աստուածատրոյ, յիշատակ … հաւրն Խոսրովին եւ մաւրն, եւ կենակիցին իւրոյ Գուլփաշին, եւ զաւակացն իւրեանց Կարապետին, որ տարաժամ մահուամբ փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ թողին սուգ անմխիթար ծնողաց իւրեանց…

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զՄելքիսէթ սուտանուն քահանայն, եւ զծնօղսն իմ զՍտեփանոս եւ զԳօհար, եւ զզաւակսն իմ` զհանգուցեալն եւ զկենդանիսն, եւ աստուած-ողորմի ասացէք:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 6273 (Ղ. Փիրղալեմեան, Նշխարք պատմութեան Հայոց). էջ 329, Ամասիա` ս. Նիկողայոս եկեղեցի

 

Գրիչ` Անդրեաս

Վայր` Ամասիա

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն ինձ` մեղաւոր եւ անարժան … գրչի Անդրէաս մեղապարտս իրիցու, որ գրեցի զԳանձարանս թախծեալ ոգով եւ մեղսամած մատամբ, ի թուականութեանս հայոց ՋԼԳ. (1484), ի մայրաքաղաքս յԱմասիայ, առ դրան սուրբ Նիկողայոսի արագահաս եւ սքանչելագործի, ի կաթողիկոսութեան տեառն Սարգսի եւ յեպիսկոպոսութեան տէր Յովհաննէսի:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 10142

 

Ստացո՞ղ` Աստուածատուր

 

… Ստացանք զա[ս ի] հալալ արդ[եանց] մերոց ի թ[վա]կան[ի]ս Հայոց Ջ. եւ ԼԳ.: Անիմաստ եւ մեղսամա[կար]դ անու[ան]եալ վարդապե[տ]: Ե[ս Ա]ստուածատուրս ահաւ ||/