Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՀԱՒԱՏԱՐՄԱՏ ՎԱՐԴԱՆԱՑ ԱՅԳԵԿՑՒՈՅ

Երուսաղեմ, 2526(ԺԷ դ), Ն. Պողարեան, Ցուցակ Ը, էջ 203-207

Հեղինակ` Վարդան Այգեկցի

Վայր` Պարւասան

ա

<203> Եւ ես ողորմելիս Վարդան, որ հաւաքեցի զայս աստուածային եւ յուսափայլ մարգարիտս հաւատոյ` մեծաւ ցանկութեամբ յուսոյ եւ սիրոյ, հետեւելով աստուածազան եւ բարեփառ հարցն ուղիղ դաւանութեան, հաւատով խոստովանիմ անթերի մտօք` զհամագոյ եւ զամենասուրբ Երրորդութիւնն…:

Արդ, մեծաւ հոգեբարձութեամբ, եւ յղձայի սիրով հաւատով արարաք հաւաքումն բազում բանից, ամենայն ուղղափառ հայրապետացն խօսից եւ վարդապետաց եկեղեցոյ` ի մերոյ Հայաստանեաց, եւ յամենայն ազգաց, առեալ միայն զվկայութիւնսն` սակաւ բանիւ վկա մերոյ ճշմարիտ եւ ուղղափառ հաւատոյս, ընդդէմ երկաբնակացն, եւ արիանոսացն, եւ ընդդէմ մոցա, որք ապականեցու ասացին զանապական մարմին բանին Աստուծոյ եւ անդոսնելի կիրք ետուն նմա:

Դարձեալ եկ բաղձալի եւ բեր զմիտս քո զխընամակալութեամբ Հոգւոյն Աստուծոյ, հաւաքեսցուք եւ այլ վկայութիւնս, որ կարի եւս պիտանացու է մերս եկեղեցւոյ կարգաց եւ օրինաց, որք են խորհրդածութիւնք հատոյ յամենայն ազգաց սուրբ առաջնորդաց եւ ի մերոյ Հայաստանեայց, եւ լցցուք զայս աստուածաբնակ տառս իբրեւ զդրախտ մի` լցեալ զանազան ծաղկօք, աստուածային հագէխառն, բանիւք, եւ իբրեւ զքաղաք մի լցեալ ամենայն մեծութեամբ, եւ աստուածական համեմատ զանձիւ, եւ արասցուք զսա պարիսպ եկեղեցոյ ուղղափառաց յազգաց յազգըս, որով հերքեալ հալածեսցին ամենայն հերձուածողքն, եւ պապանձեսցին շատաբան եւ անդուռն բերան նոցա:

Եւ արդ սկիզբն արասցուք, ուստի սկսանել արժան է: Նախ վասն ծննդենա Տեառն եւ մկրտութեանն, եւ սուրբ պատարագին, եւ խաչեցերին, եւ զելի եւ մատաղի, զատկի, եւ ննջեցելոց. եւ վասն գառինն, զի եկեր Տէրն յերեկոյին Ե-շաբաթին, վասն ազգն:

բ

<260> … Եւ է սա երկոտասան գիրք, գրեալ եւ փոխեալ յառաջին օրինակէն, ձեռամբ մեղապարտիս Վարդանայ, եւ առաքել զպսակ` ուղղահաւատ եկեղեցւոյ Հայաստանեայց, որպէս եւ այլք, որ յառաջ քան զսայ թողեալ յիշատակ բարի մեզ, եւ ծնողաց եւ եղբարց մերոց, եւ ազգի մերոյ: Եւ արդ առ ոտս ամենեցուն անկեալ պաղատիմ աղերսանօք եւ աղաչեմ` արարէք յիշելոյ արժանի զմեզ զամենեսեան, եւ խնդրեցէք թողութիւն մեղաց մերոց յողոմածէն Յիսուսէ Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ, զի թերեւս ապրեսցուք `անսպառ տանջանացն, որ եւ զձեզ փրկեսցէ Տէր Աստուած ի նմանէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Եւ գրեցաւ սա ի Պարւասան, ՈԾԸ (1209) թուիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս եւ Սրբոյ Նշանիս, յառաջնորդութեան տեառն Մնաուէլի սրբասնեալ եպիսկոպոսի:

գ

Այս ինչ է կարգեալ այս աստուածաբնակ տառս. Սակաւ քան մեր յիշատակին, եւ պատուէր գրոցս առ ժառանգօղս իւր, եւ ուղիղ դաւանութիւն Սուրբ Երրորդութեանն, եւ բեզում վկայութիւնք ընդդէմ երկբնակացն, եւ բան զոր սաէ սուրբն Աթանաս թէ դժոխք սգայռեցան ասել մի բնութիւն բանին Հօր եւ մարմնոյն որ ի Մարիամայ, եւ զոր Աստուածաբանն ասէ բնութիւնք երկուք, եւ զոր Եփրեմ ասէ թողլի զնա չարչարելի եւ թէ ի մահուանդ ի ոչ էր նայ ընդ նմայ: Քանզի այս երեք բանս զոր այս երեք սուրբ ասեն, բազումք տկարանան, եւ զուղիղն ոչ կարեն իմանալ: Իսկ դու գտցես զսոսա պարզս, մեկնեալս, եւ եղեալ յիւրաքանչիւր կարգն, շնորհօքն Աստուծոյ, որով իմանաս ճշմարտութիւնն, եւ յամօթ առնես, զանոպայսն, որք անմիտք են: Եւ ընդդէմ նոցա յոլով վկայութիւնք, որոց (յ)ապականեցու ասացին զանապական մարմին Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ անգոսնելի կիրք ետուն նմա, այսինքն կերակրոց եւ ըմպելեաց ոչ է իմ տալ. եւ անցո զբաժակս. եւ որք այսպիսիք են: Եւ վասն ճրագալուցին, զի երեկունն պարտ է աւտել: Եւ վասնզի պարտ է ի Զ-ն յունվարի տօնել, ի միում աւուր, զծնունդն Տեառն եւ զմկրտութիւնն: Եւ զի եկեր Տէր զդառն յերեկոյին հինգշաբաթին: Եւ զի պարտ է զպատարագն անխմոր եւ անջուր մատուցանել: Եւ զի պարտ է ասել զխաչեցարն` ամենայն աւուր, ի դէմս որդւոյ: Եւ զի սուտ է, որ ուրբաթաղել առնէ: Եւ զի բարի է զատկի մատաղ, եւ այլ մատաղ զոր առնեն: Եւ աղն զոր աւրհնեն եւ տան անասնոց:

Զայսոսիկ գտցես եդեալ վկայութեամբ բազմաւ ամրացեալ, որով խնուս զբերանս հակառակողաց:

Արդ է սա գանձարն Աստուծոյ կենդանւոյ, լցեալ անբաւ եւ անճառ, լուսափայլ հաւատոյ մարգարտով: Եւ որ շատ աշխատի ընթերձումն նորա` նա ճաշակէ զմեծեպանծ գեղեցկութիւն սորա: Քանզի սայ լեառն է Մինէական, ուր բնակէ եւ ուստի խօսի Աստուած, եւ սայ է հալածօղ հերձուածօղաց քարամբք հոգւոյն պարտելով զնոժա: Սայ է յոյս հոգոյ խաւարին շաւիղսն յելսն մեր յերկինս: Սայ է հիմն եւ մայր հաւատոյ, որ կամի ճաշակել զԱստուած: Սայ է դուռն արքայութեան: Սայ է, որ տեսանել տայ մեզ զԱստուած եւ շրջել համարձակ եւ անամօթ յահագին ատենին, եւ օրհնեալ է [զ]Քրիստոս դատաւորն արդար:

գ

Գրիչ` Աստուածատուր

<260> Աւրհնեալ է ամէնաւրհնեալ եւ ամենաբարի բնութիւն, համագոյ եւ ամենասուրբ Երրորդութիւն, անբաժանելի ամենայն եղելոցս, յաւիտեանս յաւիտեանից, ամէն, որ զորացոյց զողորմելիս Աստուածատուր իբր քահանայս, տանել ի կատարումն զաձս աստուածաբնակ տառս, եւ լցոյց զցանկութիւնս իմ ողորմութեամբն իւրով, որ եւ ցնծա հոգւովս ընդ աւարտումն սորա:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան, պատառիկ, 1886

Կազմող` Մարգարէ

Վայր` Հառիճ

<1a> Ամենասուրբ Երրո[րդ]ութեան ն փառք, պատ[իւ] եւ գոհութիւն յաւիտե[անս, ամէն]: Եւ մեղուցեալ եւ յետի[նս] ի կրաւնաւորս Ովասափ[ս], որ եի ազգաւ եւ տոհմիւ [ի]մեծ գեաւղաքաղաքէն Կո[ւ]միրոյ, ոիր թոշակ կութն[ան] կրաւնաւորեալ մինչեւ յալիս, եւ ոչ ինչ ունե[ի] թոշակ երկայն [ճա]նա[պար]հին, բայց միայն զո[ղոր]մութիւն Աստուծոյ, ապա[ւ]նե[ց]այ առ բարեգ[ութն, եւ] յիմ արդար ը[նչից, ստաց]այ զսուրբ Աւետ[արանս փր]կանք հոգւոյ, [ազատ]եցի ի գերող[աց որ էր] կարի զեղծեա[լ] \\\ էր, եւ առ անձուկ\\\ եւ յուսոյն զոր[ութեամբ] սուրբ Աւետարանն [ետու<1b> դարձ]եալ նշանագրել ծաղ[կեալ], եւ կազմել, եւ արծաթ[ով] փառազարդեալ առ ի [փ]ափագ զտեսաւղսն [ա]զդելոյ, զի լիցի յիշատակ մեզ եւ ծնաւղաց մերոց եւ եղբարց, միջնորդ եւ բարեխաւս առ Քրիստոս, եւ մխիթար վշտագնեալ ոգւոյս:

[Ե]ւ արդ, աղաչեմ զձեզ [սուրբ] հարք եւ եղբարք եւ որդ[իք]սրբոյ Սիոնի, յորժամ վ[երադ]առնայք զսսուրբ [Աւետարա]նս եւ կարդ[այք]\\\ այղիք եւ քաղ[ցր \\\] [ճա]շակէս եւ \\\ առնոյք, [յիշեսջիք] ի սուրբ յաղաւթս [ձեր]առաջի զենման [գառին] զՈվասափս, եւ [զծնաւղսն] իմ` զհայրն իմ զՔրիստափոր, եւ զեղբայրն իմ զԱբրահամ կրաւնաւոր` փոխեալ առ Քրիստոս, եւ զմիւս եղբայրն իմ զԱղբեր անուն, եւ զորդեակս նորա զՍարգիս: Նա եւ զհայր Վարդան Հառինայոյ, եւ ըստ հոգւոյ զեղբարս մեր զԲարսեղ կուսակրաւն քահանայ, եւ զՍարգիս, եւ զԽաչոտն, եւ զմեղաւոր կազմաւղս զՄարգարէս, եւ զամենայն միաբանեալսն մեր: Եւ Աստուած. որ առատն է ի տուրս, տացէ վարձս բարեաց ստացաւղացն եւ աշխատողացն, եւ ամենայն հաւատացելոց, եւ Աստուծոյ Հաւր փառք յաւիտեանս, ամէն:

ՈԾԸ (1209) թուիս կազմեցաւ:

***

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երեւան 194 (1207թ. )

Կազմող` Սուքիաս

Վայր` Հաղբատ

<392a> Հ[ր]ամանաւ սրբազան քահանաի Յո[ւն]ան[ու], ի թուիս ՈԾԸ (1209), կազմեցաւ գիր[ս] առաքելական եւ մարգարէական, ձեռամբ իմոյս տխմար հեստի Սուքիասի, աղաչեմ եւ զիս մ[ասն]աւորել աղաւթից թերեւս ի ձեռն ձեր տաց[ի] ողորմութիւն ի Տեառն, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն: