Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 7463 (1413 թ. )

Աշխատասիրող` Կիրակոս վարդապետ

<349b> Յիշատակ Կիրակոս վարդապետի:

Յուսով որ առ Աստուած եւ վասն սիրոյ վկայից Քրիստոսի եւ քարոզողաց բանին կենաց` առաջնորդաց եւ լուսաւորչաց եկեղեցոյ, եւ խաչակրօն միանձանց ճգնաւորաց Քրիստոսի, համարձակեալ ես նուաստ ծառայից Քրիստոսի Կիրակոս վարդապետ, ի թուականութեանս ՉԲ (1253), աշխատասիրեալ յաւելի ի նախակարգեալ Տաւնապատճառս ճառս համառաւտս ՃԺԲ (112), հաւաքեալ յաստուածաշունչ գրոց, ի պայծառութիւն կաթողիկէ եկեղեցւոյ եւ մեզ տաւնողացս, ի բարեխաւսութիւն տաւնողացս:

Եւ աղաչեմ զամենեսեան սիրովն Քրիստոսի, ոչ բառնալ զյիշատակ բանիս, այլ գրել յամենայն գիրս` որք գըրին ի սմանէ, զի եւ ձերն գրեսցի յիշատակ ի գիրն կենաց, եւ որք բառնան, բարձցի եւ նորայն ի կենաց դպրութենէն:

Այլ եւ գրողի եւ ստացողի աւրինակի գրոցս վարդապետքն Ստեփաննոս եւ Վահրամ, եւ նոքայ գրեսցին ի դպրութիւն կենաց, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Կիւլեսերեան, Ցուցակ Ղալաթիո, էջ 468-472, Ս. Տէր-Ներսէսեան, Ֆրեւերի պատկերասրահի ձեռագրերը 44-17, էջ 105-107

Գրիչ` Յոհանէս

Վայր` Հռոմկլայ

ա

<285a> Փառք փառաւորեալ Սուրբ Երրորդութեանն, միաբան զաւրութեանն, երեքանձնեա տէրութեանն եւ մի կատարեալ իսկութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Աստուածային սիրոյն հետեւումն բնաւորեալ է յաստուածասէր անձն, զի ամենայն բարեաց սկիզբն եւ գոյութիւն ի նմանէ է: Եւ այնչափ զաւրաւոր է, եթէ ոք սուղ ինչ ճաշակէ ի նմանէ, անհատ կարաւտի, եւ առաւել ցանկայ, զի թեպէտ մեծ են հաւատ եւ յոյս, սակայն ի հանդերձեալսն ունին զկատարումն, իսկ սէր ընդ Աստուծոյ յերկարաձգի յանժամանակ յաւիտեանսն, վասն այնորիկ սուրբքն եւ արդարքն առաջինք զամենայն զկեանս իւրեանց նեղութեամբ եւ չարչարանաւք աւարտեցին` ի սէրն Աստուծոյ բեւեռեալք:

Յաղագս այնորիկ եւ տէր Կոստընդին` աստուածակոչ վերադիտող Հայոց, զամենայն կեանս իւր Աստուծոյ սիրոյն նուիրեալ ի մանկութենէ, յամենայն գործս բարիս յաւժարամիտ, եւ ի պայծառութիւն տան Աստուծոյ փոյթ, եւ ի ստացումն սուրբ կտակարանաց անդանդաղ, որ մեծ յուսով եւ անյատ սիրով, ստացաւ եւ զայս կենսակիր եւ աւետալուր բանս բանին Աստուծոյ, ոչ ի լնուլ զթերութիւն անկարաւտ եւ փարթամ տան իւրոյ, այլ ի լնումն փափագման աստուածասէր հոգոյն:

<286a> Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՉԲ (1253), ի սուրբ եւ յաշխարհամուտ յաթոռս Հոռոմկլայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Լուսաւորչին մերոյ եւ աստուածաներկ Սուրբ Նշանիս, եւ այլ բազհաւաք սրբոցս, ի թագաւորութեանս Հայոց Հեթմոյ պայծառահաւատ թագաւորի եւ բարեպաշտ որդոյ նորա Լեւոնի, որոց տացէ Աստուած կեանս բարիս եւ անսասան թագաւորութիւն ի փառս իւր, հրամանաւ երջանիկ եւ աստուածազգեաց կաթողիկոսի Հայոց տեառն Կոստանդեա, որ ստացաւ զսա յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց եւ եղբարց հանգուցելոց ի Քրիստոս:

<286a> Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ժառանգէք զսա, եւ կամ աւգտիք ի լուսաւոր բանից սորա, եւ կամ գաղափար առնուք, յիշեսջիք ի Քրիստոս զբարեաց յիշատակաց արժանիսն` զտէր Կոստանդին աստուածապատիւ կաթողիկոս Հայոց, եւ զուղղադաւան հայր նորին զՎահրամ, եւ զքրիստոսասէր մայր նորին զՇուշիկն եւ զեղբարս նորին զԳրիգոր եւ զԳեւորգ, եւ զԳեւորգ` զվաղուց փոխեցեալս առ Քրիստոս, եւ զեղբաւրորդի նորին զհանգուցեալն ի Տէր։ Յիշեսջիք եւ զեղբաւրորդի նորին զարժանապատիւ աստուածասէր քահանայն զԹորոս, եւ քրիստոսապահ որդի իւր զՍտեփաննոս, եւ համաւրէն զամենայն ազգայինս իւր` զկենդանիս եւ զննջեցեալսն: Ցաւղ ողորմութեան ցաւղեսցի ի գերեզմանս ննջեցելոցն, եւ կեցուցիչն կենդանութիւն տացէ կենդանեացն ընդ երկայն աւուրս:

Այլ թէ ոք սրտի մտաւք եւ անկեղծ սիրով յիշեսցէ զյիշատակեալսդ, եւ նոքա եղիցին յիշեալք յողորմութիւնն Քրիստոսի եւ Աստուածոյ:

Արդ, ով բան եւ լոյս, ով կեանք եւ իմաստութիւն եւ զաւրութիւն Աստուծոյ Յիսուս Քրիստոս, ի քո յահաւոր եւ սոսկալի գալստեանդ, յահեղ դատաստանիդ եւ յանկաշառ ատենիդ` ի ձեռն անխաւս միջնորդիս, եւ անբարբառ բարեխաւսիս, ընկալցիս զտէր Կոստանդին, ընդ արժանաւոր եւ ընդ հաւատարիմ վաստակաւորսն քո: Եւ ընդ ընտրեալ հովուապետսն առնուլ զբրաբիոն յաղթանակին ի քո յառատաձիր եւ յաննիազ պարգեւացդ, եւ քեզ փառք ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյդ Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտեանից, ամէն:

Եւ արդ, ես անարժան եւ անպիտան գծողս Յոհանէս, յերեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, յիշել զմեզ եւ զմերսն ամենայն: Եւ խոշորութեան եւ սխալանաց անմեղադիր լերուք, զի տկարանայ ամենայն մսեղի ի գործս իւր: Սակայն եւ ես պակասեալ ի սգալի լուսոյ յաչաց տեսութենէ, եւ ի հոգւոյ եւ ի մտաց լուսոյ ամենայն զրկեալ, այլ հարկեալ եւ շնորհաշարժ ալեացն եւ պատկառեալ յաստուածապատիւ պատկերէն, գծագրեցի զսա ըստ իմում կարի: Եւ դուք սիրով ուղղեցէք զթերութիւն եւ Աստուած առհասարակ ամենեցուն ողորմեսցի, եւ ինքն եղիցի աւրհնեալ յաւիտեանս, եւ յաւիտեանից յաւիտեանս, ամէն:

բ

<12b>

Ո ՜վ յանսկիզբն ծոցոյ բան,

Նոյն եւ ծաղկեալ յազգս մարդկան,

Որ զայս մատեան Աւետարան

Մեր հնչեցեր ձայն ցնծութեան:

Դու զպճնողս քո բանի

Զտէր Կոստանտին հովիւ բարի,

Նստո յաթոռ ընդ Պետրոսի

Երգել քեզ փառս անլռելի:

<13a>

Որ յամենայն շնչոց աւրհնիս,

Հանուրց գոյից տէր ճաշակիս:

Արդ, զնուիրող այսմ նիւթիս,

Եւ զստացող սուրբ կտակիս

Ընկալ ի փառսդ որ յապառնիս,

Բազմիլ ընդ քեզ ի հարս[ա]նիս:

Եւ ծնողաց նորին ողորմեսցիս,

Որ յաւիտեանս միշտ աւրհնիս:

գ

<223> Ստացող սորին` հոգեւոր տէր Կոստընդին յիշեսցի առաջի Քրիստոսի:

գ

Ստացող` Կոստանդին կաթողիկոս

Ես Կոստանդին ծառայիցն Աստուծոյ ծառայ եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ կաթողիկոս ամենայն Հայոց, որ ետու գրել զԱւետարանս զայս, յաղագս անձին իմոյ` յընտիր եւ ի լաւ աւրինակաց, եւ ոսկով եւ արծաթով զարդարեցի: Եւ իմ տեսեալ զմենաստան անապատն զՓոսն, եւ միաբանեցի զիւրեանք ի մի պաշտաւն եւ իմի սեղան, եւ առին իւրեանց սահման ըստ կարեաց իւրեանց, եւ ես միաբանեցայ ընդ նոսայ եւ պարգեւեցի նոցա զԱւետարանս զայս` զոր ինձ ստացել էի` յիշատակ ինձ եւ եղբաւրորդոյ իմո Թորոսի քահանայի, եւ ծնողաց մերոց, եւ եղբարց, եւ քերց մերոց, զի անփոփոխ մնասցէ ի սուրբ ուխտս, եւ մի ոք իշխեսցէ հանել զսա ի սուրբ անապատէս, զի մի անիծիւք պատժեսցի: