Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւանի Ս. Սարգիս եկեղեցի, Տ. - Աւետիսեան, Ցուցակ Ն. Ջուղայի ձեռագրերի, էջ 135-136

 

Գրիչ ` Եղբայրիկ

 

ա

 

… Աստանօր յանկ ելեալ աւարտեցաւ աւետաբեր սուրբ կըտակս գեղաքաղաքս, որ կոչի Սիմէօն երից յիշեսցուք [ ՞ ], ընդ հովանեաւ գերահռչակ սուրբ տաճարիս, որ է անուանակիր փրկչին, ձեռամբ նուաստ աբեղաի Եղբայրիկ կոչեցեալ, ի թվ. ՉԾԴ. (1305), ի հայրապետութեան հայոց տեառն Գրիգորիսի, եւ ի թագաւորութեան Հեթմո բարեմաշտ արքայի, ի փառս կաթուղիկէ եկեղեցոյ եւ ի հրճւումն մանկանց նոր Սիոնի …:

Արդ, աղաչեմ զամենեսին, որք ընթեռնուք եւ լուսաւորիք ի հոգեւոր փարթամութենէ սորա, զնուաստ գրողս յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր եւ զծնողսն իմ, եւ զեղբայրն իմ զՍտեփանոս քահանա, որ ի ծաղիկս աշխատեցաւ: եւ զպարկեշտ քոյրիկն իմ զՏղատիկին, որ բազում գթով սպասաւորեաց մեզ, եւ զհոգեւոր եղբայրն իմ զՍեփանոս, որ շատ սիրեցոյց մեզ …:

Ո ՜ վ եղբարք, յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր զստացաւղ սուրբ աւետարանիս զՍիմէօն երէց Բերդակեցի, եւ զկենակիցն իւր զԽոնդն, եւ զդստերքն իւր ` զԵղիսաբեթ եւ զՄատարջան [ ՞ ], եւ զհանգուցեալ որդիքն իւր ` Եսայի եւ զԱստուածատուր, եւ զհայրն իւր զՈհանէս, եւ զմայրն իւր ջզԲուրաստան, եւ զեղբայրն իւր զՊապն, եւ զորդիքն իւր ` զԽդրշայ եւ զԴաւլաթշայ եւ ամենայն արեան մերձաւորք իւր, եւ զվարպետն իւր զՅակոբ կրաւնաւոր եւ զՍադոն: Որ եւ տեսեալ զսուրբ աւետարանս քաջահաւատ երէց Սիմէոն յոյժ փափագմամբ եւ սիրով էառ ի յարդար վաստակոց իւր, յիշատակ հոգո իւրոյ, եւ յետ աստեացս ելանելոյ ` բարեխաւս առ աստուած:

 

Հետ. ստացող ` Մխիթար

 

բ

 

Շնորհիւ [ եւ ] ողորմութեամբ Քրիստոսի … Մխիթար անուն պատւական եւ աստուածասէր, զարդարեալ ամենայն առաքինութեամբ, ստացաւ զկենաց կտակս զայս ի հալալ արդեանց, յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ի վարժումն որդոց իւրոց: Արդ, որք լուսաւորիք յայսմ աստուածախաւս սուրբ աւետարանիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զՄխիթար քահանա, եւ զզուգակիցն իւր զԽվթիկն, եւ զանդրանիկ որդին իւր զՍտեփանոս, եւ զքահանա որդին իւր զԽաչգենդն, եւ զԳրիգորն, եւ զՎահանն, եւ զամենայն ազգաին իւր ` զկենդանիս եւ զմեռեալս: Յիշեսջիք եւ զԹուերն, որ ձեռնտու եղեն ի ծախսն, եւ զՄխիթարիչն, եւ զԱմեն - տիկին, եւ զԱւագ - տիկին, եւ զՎաստակ, եւ զՍառռայն, եւ զՄամ - տիկին, զՓոքր - տիկին, զԹամարն:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Վիեն. 324. Տաշ. Ցուց. էջ 771

 

Գրիչ ` Տիրացու

Վայր ` Կիլիկիա, Խորին անապատ

 

… Արեամբ տեառն գնեալք եւ ի մաքուր յարգանդէ եկեղեցս, հողս հաւասար ծառայս ձեր, մեղապարտ գծող ժողովածոյ գրոցս, ըստ կարի աղքատութեամբ ի մի ածեալ հաւաքեցի  Տիրացու անարժան կրաւնաւորս …: Եղբարք, յիշեցէք ի տէր զսրբասէր եւ հեզ եւ խոնարհ հոգի կրաւնաւոր եւ զարժանապատիւ քահանայն զՈվաննէս եւ իւր եւ ծնօղաց իւրոց մեղաց թող [ ութիւն ] խնդրեցէք, որ զգիրքս է կապել |||:

Արդ, եղեւ գրաւ ցանկալի այսմ տառի ի նահանգիս Կիղիկէի, յանապատի առակելի, որ անուն Խորին ճանաչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ Գրիգորի մերոյ Լուսաւորչին, ի թուականութեան Հայկազնի յՉԾ. եւ չորրորդի (1305), եւ ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորի, եւ ի թագաւորութեանն Հեթմի, ի դառն եւ ի չար ժամանակի, նեղեալք յազգէն Իսմայելի, որ ի յայսմ ամի եմուտ զաւրք Եգիպտոսի, ի յաշխարհս Կիլիկէի, վասն գործոց իմոց չարի, բազում տեղիս մատնեաց անողորմ պատուհասի, զերիտասարդսն եւ զտղայսն տարեալ գերի. մնացեալքս կամք ի տագնապի, զարհուրեալք ի տուէ եւ ի գիշերի …:

 

ՄԱՐԳԱՐԷՈՒԹԻՒՆ ԵՍԱՅԵԱՅ

Երեւան 5609

 

Գրիչ ` Յոհան

Վայր ` Խաղտեաց գաւառ, Բերդակ մենաստան

 

Աստանաւր յանգ ելեալ կատարեցաւ տառս աստուածաշունչ բարձրաքարոզ սուրբ մարգարէին եսայեա ի գաւառիս Խաղտեաց, ի հռչակաւոր սուրբ մենաստանս, որ կոչի  Բերդակն, ընդ հովանեաւ հրաշազարդ եւ գեղեցկաշէն տաճարի, որ յանուն սրբո [ ւ ] հոյ Աստուածածնին եւ սուրբ Լուսաւորչին Գրիգորի Հայաստանեաց, ի ստոյգ եւ ընտիր աւրինակէ, որ կոչի Բագնայրեցի, զոր սուրբ վարդապետին Յովսէփայ գտեալ թարգմանչացն գրած ի մայրաքաղաքն  Հաղբատ, ձեռամբ հոգնամեղ եւ թարմատար գրչի Յոհ [ աննու ], ծախիւք եւ արդեամբք առաքինազարդ կրաւնաւորի Մարուգէի կուսակրաւն աբեղայի, ի փրկութիւն հոգւոյ իւրոյ եւ ի դաստիարակութիւն անձին իւրոյ: Արդ, աղաչեմ զսուրբ դասս լուսերամից, որք աւգտիք ի սմանէ կամ գաղափարէք, յիշես || ջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զՄարուգէ …

Գրեցաւ ի թու [ ականիս Հայոց ] ՉԾԴ. (1305), ձեռամբ Յոհան աբեղայի եւ մեղապարտ գրչի, յիշեսջիք աղաչեմ ի տէր Յիսուս:

 

ԹՈՒՂԹ ԸՆԴՀԱՆՐԱԿԱՆ ՆԵՐՍԻՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ

Երեւան 500

 

Գրիչ ` Վ արդան

Վայր ` Կիլիկիա

 

ա

 

Զարժանապատիւ հայրապետն Հայոց զտէր Գրիգորւոս ` ստացաւղ գրոցս, աղաչեմ յիշել ի տէր, ծնողաւք, քերբք, եւ եղբարբք, եւ բնաւին զարմաւք, որպէսզի ողորմեսցի նոցա Քրիստոս. ընդ նոսին եւ մեղաւոր գրչիս Վարդանա, եւ իմոց ծնողացն, եւ որոց ամէն ասեն:

 

Նուիրող ` Գրիգոր կաթողիկոս

 

բ

 

Տէր Գրիգորիս ծառայ աստուծոյ եւ ողորմութեամբ նորին կաթողիկ [ ոս ] ամենայն Հայոց ընձաեցի զգիրքս Եսայի վարդապետին, ի ձեռն մեր հաւատարիմ լիկատին ` տէր Կոստանդեա արքեպիսկոպոսին  Կեսարու, առաքեալ յարեւելս ի թվիս ՉԾԴ. (1305):

 

Հետ. ստացող ` Եսայի Նչեցի

 

գ

 

Եսայի վարդապետին է գիրքս. յաղագս որոյ միշտ յիշել աղաչեմ յողորմութիւնն աստուծոյ:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 2839

 

Ստացող ` Յովհաննէս

 

Յամի Չ. եւ Ծ. եւ Դ. (1305) թուականիս Հայոց, ի թագաւորութեանն ազգին նետողաց Խարպանդի, ի հայրապետութեանն տեառն Ներսէսի: Արդ, յայսմ ժամանակի քահանա ոմն, անուն կոչեցեալ նմա Յովհաննէս, ցանկացող եղեալ այսմ տառի ի տղայական հասակի, եւ ստացաւ զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց, եւ զաւակի իւր յետ իւր: Արդ, վայելել տացէ Քրիստոս աստուած զտառս զայս  Յովաննէս քահանայի, առողջ անձամբ եւ խաղաղական կենաւք, ամէն: Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի տէր զՅովաննէս եւ զծնողսն իւր, աղաչեմ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2744

 

Գրիչ ` Սիմէոն

Վայր ` Արճէշ

 

ա

 

… Արդ, այսմ գաղափարութեան [ ցանկացեալ ] երջանիկ ոմն, աստուածային ձրիւքն բարգաւաճեալ, աստուածապատիւ կարգաւ տէր Սիմոն, ախորժական կամաւք, մեծաւ տենչմամբ ստացաւ զսա անջնջելի արձան ի մխիթարութիւն անձին եւ յոյս փրկութեան: Եւ ես ` յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց, յանձն առեալ ըստ իմում կարի, յանգ հանեալ կատարեցի շնորհաւք եւ ողորմութեամբն աստուծոյ ի թուականիս Հայոց ՉԾԴ. (13 05), ի քաղաքիս Արճէշ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Յակովբայ:

Եւ արդ, աղաչեմ զձեզ տ [ երամ ] բ ` զընթերցաւղսդ եւ զլսաւղսդ, յիշման արժանի առնել զվերոյստացեալ զտէր Սիմոն ստացաւղ տառիս, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զեղբարս իւր, եւս առ || աւել ի ժամ սուրբ եւ սոսկալի պատարագին, զի արժանասցին ողորմութիւն ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ: Ընդ, նոսին եւ ես, ամենամեղս ի գրչաց Սիմէ [ ոն ], յերեսս անկեալ աղաչեմ յիշել եւ զիմս անարժանութիւն եւ զծնաւղսն իմ ` զհանգուցեալսն ի Քրիստոսի …

 

Ստացող ` Տէր Սարգիս

 

վայր ` Վարագ

 

բ

 

Եւ արդ, ես ` տէր Սարգիս, առաջնորդ սուրբ ուխտիս Վարագա միաբան եղբայրութեան դասուս, ըստ կանոնական սահմ [ ան ] ի կարգեցաք հաստատուն հրամանաւ, որ յամէն տարի նոր կիւրակէն Բ. (2) ժամ առնենք ստացողի սուրբ աւետարանիս, մի ` տէր Սիմոնի, եւ մի ` Յոհանէս իրիցու. եւ որ յետ մեզ լինիլ առաջնորդք եւ եկեղեցայպանք, անխափան արասցեն զպ [ ատարագն …]:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Վիեն. 212. Տաշ. Ցուց. էջ 535

 

Գրիչ ` Գրիգոր

 

ա

 

… Գրեցաւ եղանակաւոր տառս թուականիս Հայոց ՉԾԴ. (1305), ի թագաւորութեանս Հայոց Հեթմոյ եւ ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, ձեռամբ Գրիգորի սուտանուն [ ի ], ի խնդրոյ պատուական սարկաւագի Ստեփաննոսի, ի վայելումն անձին եւ ի յիշատակ հոգւոյ եւ ծնաւղաց իւրոց: Արդ, աղաչեմք զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ կամ ընդաւրինակէք ` յիշեսջիք զՍտեփանոս սարկաւագ եւ զծնաւղս սորին, որ ստացաւ զսա յարդար վաստակոց իւրոց: Ընդ նմին եւ զիս զանարժանս ` զգծողս սորա ` զԳրիգոր քահանայ, եւ զծնողս իմ ի տէր աղաչեմ յիշեսջիք:

 

Ստացող ` Ստեփաննոս

 

բ

 

… Արդ, ես ` նուաստս Ստեփաննոս սարկաւագ, վերջինս յորդիս եկեղեցոյ, ցանկացայ բաղցմամբ սիրոյ այսմ եղանակաւոր տառիս … ստացա զսայ յոյժ աշխատութեամբ ի տառապեալ կեանս իմ, ի քրտնաջան վաստակոց իմոց, զի լինիցի ինձ աւժանդակ ճշմարիտ կենաց, եւ համասնունդ հոգեւոր եղբաւրս իմ Յակոբ քահանայի, եւ ծնօղաց իւրոց, որ միախորհուրդ կամաւք կամք աւտարացեալ ի գաւառէն մերմէ …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4819 ( տես նաեւ 1423)

 

Գրիչ ` Սիմէոն

Վայր ` Արճէշ

 

Փառք անպարագիծ էին … որ տրամադրեաց զմատունս մեղսամած վերջացեալ տկար ոգւոյ Սիմէոնի նուաստ քահանայի գրեալ եւ կարգեալ զճառս երախտեաց աստուածագործ սքանչելեացն …

… Արդ, այսմ գաղափարութեան [ ցանկացեալ ] երջանիկ ոմն եւ աստուածային ձրիւքն բարգաւաճեալ, որոյ անուն իշխան  Շնոֆոր յորջորջի ` աստուածասէր եւ բարեպաշտ, սա ախորժական կամաւ եւ մեծաւ տենչմամբ ելեալ ի խնդիր աստուածեան հրամանացս, որ կեանս տայ կամայորդոր լսաւղաց, ստացաւ զսա անջնջելի արձան ի մխիթարութիւն անձին, ՉԾԴ. երորդի թուաբերութեանս հայոց (1305), ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակի, ի քաղաքիս Արճէշ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Յակովբայ …:

 

ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ

Փիրղ. 6273, էջ 107 ( Կարնոյ Սբ. Աստուածածին եկեղեցի )

 

Գրիչ ` Սարգիս

Վայր ` Քաջբերունեաց գաւառ

 

… Արդ, գրեցաւ սա ի թուականութիւնս Հայոցն ՉԾԴ. (1305), ի գաւառիս Քաջբերունւոյ, յանապատիս, որ կոչի Սուրբ Կուսանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ յոգնամեղ եւ փցուն գրչի Սարգսի, ի խնդրոյ սրբասէր եւ ժրաջան կրօնաւորի Թէոհոյ, [ որ ] Հռիփսիմայ կոչի, որ փափագէր հանապազօր այսմ տառի:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ ՆԵՐՍԻՍԻ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ

Ն. Ջուղա, Ամենափրկիչ, 18. Տէր - Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 1638 ( տես նաեւ 1575 եւ 1689 թ. թ. )

 

Գրիչ ` Յորդանան

Վայր ` Տարոն, սբ. Կարապետի վանք

 

… Յամի եւթնհարիւրերորդի յիսներորդի չորրորդի (1305) եղեւ կատարումն սուրբ եւ աստուածաին մեղսաքաւիչ պատարագի մեկնչիս ձեռամբ Յորդանան աբեղաի ` ապիկար եւ պիտականուն կրաւնաւորի, զոր ետ գրել սուրբ եւ երջանիկ րաբունին մեր Ստեփանոս վարդապետ, տեսուչ եւ վերադիտող Տարո ւնս սուրբ Կարապետին, յիշատակ իւր, եւ ծնողաց, եւ եղբարց իւրոց, եւ ամենայն ազգատոհմին իւր, եւ սուրբ հովուապետին, հեզահոգի եւ ճշմարիտ դիտին տէր Յովանիսի, առաջնորդի սուրբ ուխտին սրբոյ Կարապետին եւ ամենայն զարմից իւրոց …:

 

ՍԱՂՄՈՍ

Բրիտ. թանգ. 25 (11857), Կոնիբ. Ցուց. էջ 47 ( տես նաեւ 1590 թ. )

 

Գրիչ ` Բարսեղ

 

ա

 

… Արդ, գրեցաւ աստուածային տառս մարգարէին Դաւթի թվին Հայոց ՉԾԴ. (1305), ձեռամբ յոգնամեղ գրչի Բարսղի:

 

բ

 

Սղալ եւ շփոթումն եղեւ, զի աւրինակն այսպէս էր, եւ միտքս չէր ի վերայս, եւ զյետին գուբլայն մորացայ:

 

ԳՐՈՒԹԻՒՆՔ ԵՒԱԳՐԵԱՅ ՊՈՆՏԱՑՒՈՅ

Մատենադարան Հայկ. թարգմ. էջ 427

 

Գրիչ ` ՄԽ [ իթար ]

Վայր ` Մեծոփայ վանք

 

… Գրեցաւ հոգիընկալ եւ աստուածազարդ մատեանս առ ի յԵւագրէ սրբոյ անապահաւորէ արարեալ սատար օգնականի հոգւոց մերոց, ի թուի ՉԾԴ. (1305), յաստուածաբնակ անապատիս  Մեծոփայ վանք առձայնելոյ: Քանզի նախ այսմ մատենի ի սոյն տեղւոջ սկիզբն արարեալ գծագրութեամբ, յայլում տեղի փոխելով, եւ անդուստ դարձեալ յայլում վայրի զսայ ընդ մեզ կրելով. իսկ դարձեալ, ըստ նախախնամելո յն աստուծոյն իմոյ Յիսուսի, ի սոյն տեղի եկաւորութեամբ զսա յանգ հանեալ կատարեցաք, ընդ հովանեաւ սուրբ մաւրս լուսոյ Աստուածածնիս, յառաջնորդութեան տեառն Սարգսի եւ վերակացուի հոգւոց մերոց: Գրեալ եղեւ ձեռամբ անպիտան եւ յետին սպասաւորի բանի Մխ [ իթար ] պիտականուն վարդապետի …:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՂՄՈՍԱՑ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երեւան 1180

 

Գրիչ ` Մխ [ իթար ]

 

Զստացող աստուածային գանձունցս ` զԲարսեղ սպասաւոր բանին, եւ զծնողս իւր յիշեսջիք ի տէր Յիսուս, ընդ նմին եւ զախմար գրիչ Մխ [ իթարս ]: