Հայերէն Յիշատակարաններ

 

***

ՀԱՒԱՔԱԾՈՅ

Վիեննա 571, Տաշեան, Ցուցակ, էջ 1039

Գրիչ` Մատթէոս

Վայր` Աղբերց վանք

ա

Արդ յորժամ գրեցաւ ահեղ եւ սքանչելի տեսութիւն աստուածաին յայտնութիւնս սուրբ եւ աստուածաբան աւետարանչին Յովհաննու էր թիւ <157a> Հայկազեան ՉԼԲ (1283), եւ թագաւոր Լեւոն, բայց իշխէր Կիլիկո նահանգին միայն, դիտապետ տէր Յակոբ, եւ վարժապետ եւ խրատիչ սուրբ վարդապետս ՆԵրսէս, որոյ հրամանաւ գրեցի զսայ մեղապարտս Մատթէոս, որ դեգերեալ կայի առ ոտս սորա, զոր մաղթեմ յիշել յաղաւթս զստացաւղ սորին` զառաջասացեալ րաբունին, եւ զմեղաւոր գրիչս, որ եւ դուք յիշեալ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

բ

<485b - 486b>

Գրոցս յիշատակարան Եւ արդ չափաբերական

Ի հայկազեանըս տումարի,

Յեւթն հարիւր մերոյս թուի

Երեսներրորդի եւ երրորդի (1284),

Որ եւ ամաւք շրջագայի:

Զմեր Հայկազեան տուն հայրենի,

Որ բռնացեալ զսա ունի

Ի բարբարոս եւ այլազգի,

Որոյ անունըն Սմբատ կոչի,

Յարքայութեանն Լեւոնի,

Որդւոյ Հեթմոյ բարեպաշտի,

Բարերարոյ եւ հեզահոգի,

Որ եւ տիրէ Կիլիկոյի.

Մատթէ անուն եւ աղկելի,

Սուտ քահանայ տարտամ հոգի,

Ժահահոտեալ մեղաւք իլի,

Զոր կամաւորն գործեցի:

ԶԼուսաւորչին ի Գրիգորի

Ի գրոյ մեղաց վեր ածողի

Զաղաս մեղաց իմ լուսացողի,

Զաթոռն ունի տեառն Յակոբի,

Ի նահանգէ Կիլիկեցի,

Ուստի եւ փողն Տարսոնացի,

Յանապատէ հռչակելի,

Որ յորջորջի տեառն Մլինի:

Է ի ստորոտն Տաւրոսի

Լերին մեծի եւ անուանի,

Մերձի ի դղեակ Պապառաւնի

Առ սահմանաւքն Տարսոնի:

Որոյ եկեալ յայս գաւառի,

Որում անուն Վայձոր կոչի,

Հուպ ի շիրիմն Սիւնեցի,

Ի Յաղբերց վանս մենաստանի:

Յերկրորդ Աթէնս պանծալի,

Առ ոտս հաւր մեր Ներսէսի,

Եւ րաբունեաց վարժապետի,

Հասեալ ի ծայրս իմաստ բանի:

Բարձեալ զխաչն Քրիստոսի,

Եւ հետեւյալ նորին շաւղի,

Ի գիշերի եւ ի տուընջենի,

Աստուածային բանիւ բերկրի:

Ըստ տէրունեանն հրամանի,

Քննէր զգիրս մատենի,

Զի առանց այսմ հանճարի,

Կեանս անհնարին ոք ընդունի:

Հրաման առի այսմ տառի,

Էր ընդ եղբարցս մեկնչի,

Եւ Յովհաննու Յայտնութիւնի,

Զսոսա դրոշմել ի քարտիսի`

Մանկանց որդւոյ Նոր Սիովնի,

Որ ի յուսումն փափագի,

Աստուածային իմաստ բանի:

Ի յիշատակ անջնջելի,

Իւր եւ հոգւոյ սրբասիրի,

Այլ եւ ծնաւղաց իւր եւ զարմի,

Որ վասն մեր յոյժ տաժանի,

ԶԱստուածաշունչ գիրս մատենի,

Վարձահատուց Քրիստոս լիցի,

Եւ ննջելոց իւր համազգի,

Այլ եւ ծնողաց իմ եղիցի

Յարքայութեանն Յիսուսի:

Այլ եւ իմոյ անարժանի

Հոգւոյ զաւակ ինձ եղիցի,

Որք ընթեռնուն ընդ լատենի,

Յիշման առնեն զմեզ արժանի

Երեսս անկեալ արտասսուելի,

Մերձակայիցդ Քրիստոսի,

Խոշորութեանս մի լիցի

Տրտունջ ի ձենջ աններալի:

Եւ սխալանաց ոք մի լիցի,

Եղբարք եւ հարք իմ սիրելի,

Այլ ուղղելով մեզ շնորհեսցի,

Զի եւ ձերում պարգեւեսցի:

Դաստիարակին իմոյ Բարսղի

Յանուն եւ կարգ վարդապետի,

Եւ հոգեւոր իմ ուսուցչի,

Որ զմեզ վարժեաց այսմ արհեստի,

Հայցեմ ասելՏէր ողորմի,

Միով բանիւ, զի կարաւտի

Որ հողաղէն զգեցեալ ունի

Մարմին եւ տուն քառանիւթի:

Այլ եւ Ղուկաս քահանայի,

Որ էր եղբայր մեր սիրելի,

Եւ առ Քրիստոս վերափոխի,

Որոյ Յիսուս ողորմեսցի:

Աւրհնեալ է Հայր անճառելի

Որդւոյ պատճառ անզննելի

Եւ յէութեանց նոցունց հոգի

Այժմ, յաւէտ, անլըռելի: Ամէն:

գ

Գրեցաւ յառաջ քան զԸ (8) կաղանդին, յուլիս ամսոյ, ձեռամբ Մատթէոս անարժան քահանայի:

դ

Գրիչ` Եսայի [Նշեցի] Եսայի աշակերտ մեծիմաստ վեհին Ներսիսի յիշեսցուք:

ե

Նկարիչ` Մոմիկ

<23a> ԶՄոմիկ նկարիչ խորանիս յիշեցէք, աղաչեմ:

զ

Գրիչ` Սարգիս

<312b> Եւ մեղուցեալ խուլս անմոռաց յիշեա յաղաւթս, ո՜վ սուրբ վարդապետ րաբունի եւ մեծայպատիւ: Վարդապետին եւ Ներսիսի Եւագրայ ոգեշահ խրատս: Անպիտան գրիչ Սարգիս ծրեաց եւ աւարտեաց: Վարդապետ, աղաչեմ զսովեալս ի հոգեւոր կերակրոյն յիշեալ ի կենդանի յաղաւթքտ:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 437

Գրիչ` Եսայի [Նշեցի]

Վայր` [Աղբերց վանք]

ա

<88a> Աստանաւր հանդիպեալք այսմ խըթանայայ[տիչ եւ մ]իգասուզիչ լուսարանիս, յիշեսջիք զ[եր]ից երանեալ այրն Աստուծոյն` զմեծ հռետորն Ներսէս վարժիչ իմ ամենավրդովս անձին, ընդ նմին եւ զեղկելտ գրիչ[ս] Եսայի, եւ դուք յիշեալ լիջիք:

բ

<98b> Զմեղապարտ գրիչս եւ զվարդապետն իմ յիշել աղաչեմ յաղաւթս:

գ

<107a> Զհամշիրակ եղբայր իմ Ստեփանոս, որ զօրինակս քարտիւ հանդերձ շնորհեաց, յիշեսջիք: Ընդ նմին եւ զամենամեղ գրիչս Եսայի, աղաչեմ:

դ

<127a> Ընդ որս եւ դու, ո՜վ ընթերցասէր եւ սպասօոր բանի։

ե

<144a> Զվարդապետն իմ զՆերսէս եւ զամենամեղ գրոցս աշակերտ նորին Եսայի յիշել աղաչեմ ի Տէր, ամէն եւ եղիցի:

զ

<153b> Աղաչեմ յիշել զպէտս իմո վարժից եւ իմոց համասեռից Ներսէս: Յիշեա ի Տէր ո՜վ ընթերցող այսմ մատենի, ընդ նմին եւ զամեենամեղս Եսաի գրիչ:

է

<278b> Դժւար է խիստ, այսչափ բազում աշխատութեամբ, մի մեղադնեք: Ձեզ տացէ Աստուած զստոյգն իմանալ:

ը

<314a> Զամենաերջանիկ վարդապետն իմ Ներսէս եւ զմեղաւոր գրիչս Եսաի յիշել աղաչեմ:

թ

<340b> Զմեղապարտ գրիչս յիշել [աղաչեմ], եւ զհռետոր վարդաեպտն իմ Ներսէս` հանճարեղ դպիր այս իմաս[տութեան]:

ժ

Գրիչ` Սիմոն

<117b> Զմեղացեալ Սիմոն գծաւղս աղաչեմ յիշել:

ժա

<126b> Ո՜վ պատուական եղբայր Եսայի, դու արժանի ես թէ Խ (4Օ) տետր այստեղ քեզ օգնութիւն էի արարեալ, ապա դու գիտես զտկարութիւնս իմ եւ զհարկիս, որ ի վերա կա Անմեղադիր լեր եւ յաղօթից մի մոռանար:

Թէ այլ կարեմ օգնել, յոժար եմ:

ժբ

<363b> Զվերի էջս անյարմար գրեցին այլք:

ժգ

<365>

Գիրս հնանա,

Ձեռս հողանա,

Աստուած միայն է միշտ, եւ կա,

Եւ որ զայս տգեղ գիր կարդա

Յիսուս ողորմի ինձ եւ նմա:

ժդ

Գրիչ Սարգիս

<227b> ԶՍարգիս գրողս յիշե[ցէ]:

ժե

<293> Աւրհնեալ Տէր Աստուած, որ զաւրացոյց զտկարութիւնս իմ յանկ հանել զսակաւ աշխատութիւնս: Զստացող գրոցս զԵսաի վարդապետ յիշեա առ Քրիստոս:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 1422

Գրիչ` Եսայի [Նշեցի]

ա

<190b> [Փ]առք ի գոյից բնաւից եւ անտարբ արարածոց եզակի եւ առակի աստուածութեանն, այժմ եւ միշտ եւ յանսպառ յաւիտեանս, ամէն: Ծրագրեալ եւ ի ծայրս աւարտմամբ զկա ընկալեալ դպրութիւն տեսութեան սարսափելի տեսլեան եւ աղաւթից, սրբազան եւ աստուածաբան աւետարանչին Յոհանու, հրամանաւ երիցս երանեալ առնն Աստուծոյ Գրիգորի արքեպիսկոպոսի Սարարադեան գաւառի, ի յիշատակ իւր յետ աստեացս եւ խրոցն նախնեաց տէր Վանականին եւ այլոցն ամենեցուն, եւ ի վաելումն արիւնառու մերձաւորաց եւ ժառանգորդաց իւրոց` տէր Վարդանայ, եւ Դաւթի, եւ Գրիգոր վարդապետի, որ եւ վասն հռչակելի գոլոյն մականուամբ յաշխարհէն հրատարարակի, այսինքն \\\: Եւ միւս այլ վարդապետի Վահրամայ, որ ի սոցանէ սնեալ եւ կրթեալ ի մամուլս գրոց, եւ ի սոյն ամի եղեւ կոչումն սորա յաստիճան վարդապետութեան: Որք են սոքա ժառանգորդ եւ աթոռապահք Սուրբ Լուսաւորչին մեր <191a> Գրիգորի, եւ հարանց յորդիս ընկալեալ զշնորհս աւրհնութեան եւ զաթոռս: Որ է սա երրակի ակամբք զարդարեալ, յեռանձնեալ յերրորդութենէ պարգեւ ընձեռեալ տանս Թորգոմա: Ա՝ հատեալն մասն ի կենդանարարն փայտէ աստուածեանն խաչէ, նշանն Հացաւնեաց, մխեալն արեամբ Աստուծոյ հրախառն վտակաւք, եւ Բ՝ Վիրապն անդնդաին տեղի չարչարանաց սուրբ մաւրն մերո, լըմամբ եւ նորոգմանս մերո, վասն զի իջմամբ նորա ի շորս անդընդաին վերադասեաց զմեզ ի յերկինս, եւ յանլոյս բանդին բնակել նմին, ի բանդէ մեղաց զմեզ ազատեաց նսեմական աղջամղջին. եւ Գ-ն տապանն Նոյան` մայրն երկրորդի սեռի մարդկութեանս, հանգուցեալ ի բարձրաբլուր գագաթն Մասեաց, որ է լեառն Սարարադ գաւառի, որ է առակ աւրինակի, զի սկիզբն բարեպաշտութեանն, որ է ուղղափառ հաւատն, աստ է սիրով զաւրացեալ եւ տրմատացեալ, զի բնակեալ յերկինս երկնից ի սմա բնակեցօ, զի հաճեցաւ սա:

Բայց գրեցաւ ի թիւ Հայկազինս տումարի ՉԼԳ (1284), ի հայրապետութիւն տեառն Յակոբա, եւ ի թագաւորութիւն Հայոց Ղեւոնի, <191b> բայց տիրէր միայն նահանգին Կիլիկո: \\ Եւ յաշխարհա[կա]լութիւն Արղաւն ղանին [որ է ա]զգէն նետողաց, որ տիրէր սեռ ազգայնոց եւ ազանաց ամենայն: Ահարկու ի վերա անաւրէն եւ ապստամբ ազգացն մահ[մ]ետականաց, եւ յոյժ գտած եւ խնամած բարեպաշտ ազգաց քրիստոնէից ընտրեալ ի բանէն Աստուծոյ եւ աւծեալ շնորհաւք նորին, եւ գաւազան բազկաւն ամենազաւր ըմբռնեալ խորտակել եւ մանրել զխստացեալ պարանոց անհնազանդից աւրինաց իւրոց:

Եւ արդ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ մատենագրութեան, յիշեսջիք զվերայհիշտակեալսդ, որք են սմա ստացողք եւ ժառանգորդք, յաղաւթս ձեր, ընդ նսին եւ զամենամեղ գրիչս Եսաի, եւ զսիրելի եղբայրս Ստեփանոս, սպասաւոր բանի, վասն զի շատ յորդորիչ եւ մխիթար գտաւ մեզ յամենայն պէտս հոգո եւ մարմնո, եւ որք յիշէքդ ի բարի եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

բ

<137a> Զմեղա[պարտ] գրիչս Եսաի յիշել աղ[աչեմ]:

գ

<244a> յյ աա յմ րտ շշ յմ բբ բա շմ բա շշ ճճ դա ժմ առ շշ րտ շշ ցո դա ռռ («Զմեղապարտ Եսաի յիշել աղաչեմ» ):

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 34, Տէր-Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 60-61

Ստացող` Վարդան

Վայր` Գնդէվանք

ա

Փառք… Արդ այսպիսի հրաշակերտ տէրունական հրամանացս եղէ եւ անպէտս ի բնաւիցս անարժան եւ յոքունց Վարդան` վարդապետ անուամբ եւ ձեւով միայն, եւ ոչ արդամբք եւ ճշմարտութեամբ, վասնզի խաւար այսոյ զկենցաղս պատրէ զհիս հանապազ, սնեալ եւ վարժեալ ի սուրբ ուխտին, որ կոչի Արատէս, առ ոտս աստուածազարդ րաբունոյ Հայրապետի, նորոգիչ եկեղեցոյ եւ սիրող սրբութեան: եւ նա այնորիկ եկեալ բնակեալի ի մենաստանիս, որ կոչի Գնդէվանս, ընդ հովանեալ Սուրբ նախավկայիս եւ աստուածամուխ նշանիս, որ յորջորջի Սուրբ Սարգիս եւ գծագրել ետու ի թուայբերութեանն Հայոց, որ էր ՉԼԳ (1284), ի հայրապետութեա Հայոց տեառն Յակոբայ եւ յարհիեպիսկոպոսութեան այսմ նահանկի տէր Սարգսի գիտնականի եւ արդիւնականի, յիշխանութեան բարեպաշտ Պատաքին, եւ ի տէրութեան այսմ \\ մենաստանիս պարոն Դաւթի եւ ամուսնոյն իմոյ Թամսերին, ձեռամբ սրբասընեալ եւ պատուական Յովաննէսի ի սուրբ ուխտէն, որ կոչի Թանատի վանս, որ մեծաւ աշխատութեամբ գրեաց զսայ եւ նկարեաց ըստ իւրում կարողութեան:

Արդ, ըստացա զսա ինձ եւ ծնողաց իմոց եւ եղբարց իմոց գանձ անկողոպտելի յերկինս զաւրաւիղն եւ բարեխաւս յաներեկ աւուրն, մանաւանդ յիշատակ մաւրն իմոյ Մամայխաթունին, զի բան Հաւր ջնջեսցէ ձեռագիր յանցանաց նորա: Եւ աղաչեմ զամենեսեն որք ընթեռնոյք կամ աւրինակ առնոյք, յիշեցէք ի Քրիստոս զիս` զեղկելիս, եւ զհայրն իմ Ասլան եւ զմայրն իմ, զոր վերագոյն յիշեցաք, եւ զհարազատ եղբարքն իմ զՄխիթար եւ զՈվանէս, եւ զամուսինսն եւ զաւակսն իւրեանց, եւ զՈհան եղբայրն իմ, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զհաւրեղբայրն իմ զՊտիկ, եւ զքեռին իմ զԳրիգոր, եւ զգծող տառիս զՅովհանէս: <262a> Եւ առաւել աղաչեմ յիշեցէք առաջի Քրիստոսի զպատուականս ի կարգ քահանայից, զմաքրամիտ հոգեւոր հայր իմ եւ խնամածու զԱռաքեալս, որ է զարդ եկեղեցոյ եւ ի բարի արմատոց շառաւիղ բխեալ: Ընդ նմին յիշեցէք ի Քրիստոս զհոգեւոր հայրս մեր զԱռաքել փակակալ սուրբ եկեղեցոյս, եւ զՊետրոս անդրանիկ որդի սուրբ վկաիցս, եւ զՄխիթար ծերունի քահանայ, եւ լՀամազասպն նորնծայ, եւ զՍարգիս ճգնաւոր, եւ զՄխիթար սարկաւագ, որ զքարտէզս կոկեաց, եւ առաւել զհոգեւոր եղբայրն իմ զՅուսիկ րաբունի, որ յայսմ ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զառաջագոյն յիշեցեալ պարոնայքն եւ զննջեցեալսն իւրեանց, եւ ինքն Տէրն բոլորից յիշողացդ եւ յիշեցելոցս առ հասարակ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

բ

Բ = Ճ =Հ = Գ = Կ =

= Վ = Մ = Է = Զ = Է = Ց =

= Կ = Ս = Ծ = Շ = Ո = Է

Թէ դպիր ես՝ կարդա, թէ չէ՝ լռեայ։

գ

<262b> Յիշեցէք ի Քրիստոս զպատուական եւ զսրբայսնեալ քահանայքն զՍահակ եւ զԴաւիթ, որ զաւրինակս շնորհեսցի:

դ

<204a> Ո՜վ սուրբ եղբարք, զստացող սուրբ Աւետարանիս զՎարդան վարդայպետս հեզ եւ խոնարհ յիշեցէք ի Քրիստոս: Ընդ նմին եւ զմեղուցեալ գծողս զՅոհանէս, աղաչեմ:

ե

Կազմող` Տուրք

<262a> Յիշեսցի աղաւթիւք մասամբ Տուրք անուն կազմող:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԿՈՏԱՍԱՆ ՄԱՐԳԱՐԷԻՑ ՆԵՐՍԻՍԻ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ

Երուսաղէմ 1280, Պողարեան, Ցուցակ Դ, էջ 469-470

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Սիւնեաց նահանգ

ա

Փառք անբաւից եռանձնեայ Սուրբ Երրորդութեանն… եւ աստուածութեանն Հաւր եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգոյն, այժմ եւ միշտ եւ յամենայն յաւիտեան:

Աստանաւր յանգ ելեալ կատարեցաւ դպրութիւն երկոտասան աստուածախաւս սուրբ մարգարէիցն, ի նահանգիս Սիւնեաց, եւ ի տէրութիւն մեծաշուք իշխանի այսմ գաւառի Տարսաիճին, իսկ հանուրց ազգին նետողաց, ի թագաւորութիւնն Հայոց Լեւոնի, եւ ի հայրապետութիւն տեառն Յակոբա, եւ ի տումարի Հայկազանցս թուոյ ՉԼԳ (1284), հրամանաւ եւ արդեամբ ազնուազարմ եւ իշխանաշուք, վեհիմաստ եւ զուարթանուն րաբունս Ստեփանոսի, որ տարփացաւ բանից սորին անբիծ, եւ հրամայեաց դրոշմել ի գիծ ինձ ամենամեղ անձինս Յովանէս քահանայի… հարազատ նորին եղբարց եւ արիւնառու մերձաւորեց քաջ իշխանաց Հայոց Մեծաց գովելի եւ յաղթող զաւրավարաց… Արդ, աղաչեմ զամենեսեան., որք արբիք եւ զմայլիք զերիցս երանեալ րաբունին, զպանծալի Պսակն, եւ զծընաւղս նորին զառաջասացեալ զաւրապետն Տարսաիճն, եւ զամենայն մերձաւորս եւ երախտաւորս ըստ հոգոյ եւ ըստ մարմնոյ, ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, զի երկու կենաւքս ճոխասցին, եւ կրկին աշխարհաւք պայծառացին, եւ երանեսցին ի փառս աւրհնելոյն յաւիտեանս. ամէն:

բ

Ստացող` Ստեփանոս

\\\ զՍտեֆանոս մեղապարտ յիշեցէք:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 2654, Սիւրմէեան, Ցուցակ, էջ 359

Գրիչ` Աստուածատուր

Վայր` Հաւարծին

Փառք քեզ Սուրբ եւ համագոյ Երրորդութիւն յամենայն արարածոց քոց, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն, ամէն:

Ի թուականութեանս Հայոց ՉԼԳ (1284) գրեցաւ Աւետարանս Յոհաննու սիրելոյ Տեառն եւ այլոց աւետարանչացն սկիզբն եւ վերջն, ի վանս Հաւարծին կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Տեառն եւ անպիտան քահանայ Աստուածատրոյ` Յուսկայ որդոյ, եւ գրեցաւ հրամանաւ եւ արդեամբք սուրբ եւ պատուական քահանայի Գրիգոր անուն կոչեցեալ, զոր ետ գրեալ յիշատակ եւ բարեխաւս իւր եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց: Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք լուսաւորիք ի կենսահրաւէր Աւետարանէս, յիշեցէք Աստուած ողորմեիւ զպատուական քահանայն Գրիգոր, եւ զամուսին իւր Տիրանց, եւ զմայր նորին Մարիամ, յիշեցէք եւ զծնողսն նորայ, եւ զեղբարսն, եւ զփոխեցեալսն ի Քրիստոս զարժանաւոր քահանայսն` զՄխիթար եւ զՆահապետն, եւ զայլ եղբարսն նորին` զկենդանիսն, եւ զմայր իւրեանց եւ զամենայն ընտանիսն, եւ որ բարի մտաւք յիշէք եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս Յիսուս, ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

Տէր Աստուած ողորմի Փթութին, որ աւժանդակ եղաւ ի գին գրոյս վասն յիշատակի հոգոյն իւրոյ, ի գիր կենդանի գրեսցի եւ նա, ամէն, եւ եղիցի: Ընդ նոսին եւ անպիտան գծողս աղաչեմ յիշել զիս եւ զիմսն ամենայն, զի Տէրն առատ է ի տուրս պարգեւաց ամենեցուն առհասարակ ողորմեսցի վերագրելոցս եւ յիշողացդ: Աղաչեմ զբարեգութտ Աստուած եւ բարեխաւս ունիմ առ քեզ զբանտ կենդանի եւ զմայր միածնի քո, եւ զամենայն սուրբս քո, որ հաճեցան քեզ զամենեցուն որ յայսմ աւետագոչ տառիս գծագրել կան յանցանաց նոցա ջնջեալ եւ գրեալ եւ գիր կենդանի եւ դասեա ի դասս աջ ու ընդ սիրելիսն եւ ընդ կամարարսն քո, եւ քեզ փառք յամենայն շնչոց, ամէն, ամէն:

Խոշորութիւնս գրոց անմեղադիր լերուք, աղաչեմ, եւ թէ սխալանաս ինչ գտանէք, ուղղեցէք աննախանձաբար, գիտէզ զի ամենայն մսեղի տկարանայ ի գործս իւր: Հասու մարդ որ տասնուս, վասն նշանացն մի մեղադրել, զի ոչ ուսեալ էի եւ ոչ այլ չափ կարացի:

Տէր Յիսուս Քրիստոս, Աստուած իմ, ընդդ սուրբ եղաբերիցն յիշեալ զանարժան ծառայս քո, զմեղուցեալ գրիչս Աստուածատուր, եւ զքոյրն իմ հոգեւոր զՄարիամ աղաչեմ զքեզ Տէր յիշել ի գալստեան քում եւ ողորմեա վասն Սուրբ Աստուածածնիդ եւ ամենայն սրբոց քոց, ամէն:

***

ՅԱՂԱԳՍ ԵՐԿՆԱՅԻՆ ՇԱՐԺՄԱՆՆ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԻ ԵՐԶՆԿԱՑՒՈՅ

Երեւան 10337 (1339)

Հեղինակ` Յովաննէս Երզնկացի

Յաղագս Երզնկային շարժմանն նուաստ Յովաննիսի Եզնկեցոյ շարագրեալ իմաստնոյն բանից ի խնդրոյ բարեպաշտ եւ երկիղազարդ պատանոյն պարոն Վաղթանկայ

<167a> Ամենայն ոք որ զբան` որ է ծնունդ անմարմին մտաց` գրով եւ քարտիսի կամիցի դրոշմել` պարտի եւ զնորին պատճառն յանդիման կացուցանել, որպէս զի վերջին ժամանակին ծննդոց մարդկան յօժարութիւն ի սէր խնդրողի բանին` եւ աշխատանք տուողի <167b> խնդրոյն մի ծածկեսցի ի բանասիրաց եւ յաշխատասէր անձանց, զի կարօտքն բանի իբրեւ զերկիր ծարավուտ զցող քաղցրութեանն երկնի խնդրեսցեն, եւ ապա սպասաւորին բանի իբրեւ զամբ ընդունակ ցօղոյ զառեալն յանսահման ծովէ իմաստից եւ ի գետոց հոսմանէ` յաղագս ծուլութեան մի արգելցեն:

Ըստ որում եւ ես նուաստ Յոհաննէս Եզնկեցի, աշակերտ հոգելից հօրն եւ սուրբ վարդապետին Վարդանայ, սպասաւոր սուրբ գրոց բանից, ի թվին ՉԼԳ (1284), պատահեաց գալ ի կողմանս աստուածապահ թագաւորութեանս աշխարհիս Վրաց, ի հռչակաւոր եւ ի մեծ մայրաքաղաքս ի Տփխիս, Փայտակարան կոչեցեալ ի գիրս պատմողաց, եւ հանդիպեցաւ խօսել մեզ բանս քարոզութեանս ի դուռն եկեղեցւոյն մեծապատիւ եւ խոհեմամիտ եւ մեծ իշխանին Հայոց պարոն Քարիմատինին, զոր շինեալ էր աստուածասէր եւ բարեհոգի հայրն նորա պարոն Ոմեկն, եւ էր խօսեցեալ բանն` յաղագս երկնային շարժմանն:

<168a> Վասն որոյ ախորժելի եղեւ զուարթամիտ պատանոյն Վախթանկայ, որ էր որդի կրսեր հռչակաւոր անուանն պարոն Ոմեկին, ի մայրենի ազգաւ թոռն մեծ իշխանին Ջալալին, տեառն Խաչենոյ, որդի մօր բարեպաշտի, որ էր Քրիստոսի օրինօքն զարդարեալ յոգի, եւ ի խնդիր բանիս յորդորող զորդի: Սա խնդրեաց ի մենջ յաղագս երկնի եւ նորին շարժմանն, յորս հարկեալ յորդորեաց զտկարութիւնս մեր` մեծազգ եպիսկոպոսն տէր Յոհաննէս ազնուական զարմից եւ բարետոհմիկ հարց ծնունդ, որ եւ շարժեալ ի սիրոյն եւ ի յուսոյ խնդրողաց, եւ ակն առեալ ի պատուոյ շնորհաշուք տեառն եւ գերապատիւ եկեղեցւոյ գլխոյն եւ նրբաշաւիղ եւ ի կորովամիտ բանից սուրբ հարցն, եւ վարդապետաց մերոց, եւ իմաստախոհ արանց, պարզեալ գրեցի համառօտ բանիւ եւ աշխարհական խօսիւք, վասն զիւրաւ հասկանալի լինել ընթերցողաց:

Արդ, որք գրէք յաղագս օգտի` զսակաւ աշխատութիւնս մեր, գրեսջիք եւ զայս նախադրութիւնս, եւ զբան յիշատակի անուան խնդրողաց եւ գրողի սորին <168b> գրեալ լիջիք եւ դուք ի գիրն կենաց, եւ որ ծուլանայ, թողու զսա, ոչ լիցի առանց պատժոց, իբր յոլով աշխատութեանց` զիւր սակաւն գին տալ ոչ կամեցաւղ այլոց:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 4297

Գրիչ` Կոստանդին, մականուն` Թուռաթ

Վայր` Ատանա

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս, ամէն: Կարողութեամբ տեառն սկսա եւ ողորմութեամբ <127b> նորին կատարեցի զԹուղթ պատգամաց, ի խնդրո աստուածասէր եւ հետաքրքիր աստուածային աւրինացս պարոն Աւշնի, եղբաւր պարոն Հեթմոյ, որ է տէր Կիւռիկոսոյ, եւ որդիք պարոն Աւշնի եւ թոռունք Աւագ պարոնի եւ ազն թագաւորին Հայոց Լեւոնի, ի վայելումն մարմնոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ նախնեաց նորին:

Արդ, որք կարդայք եւ աւգտիք ի սմա, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք իւր եւ իւրոցն: գրեցաւ սա ձեռամբ յօգնամեղ եւ անպիտան, սուտանուն քահանայի Կոստանդնի, որ մակնուն Թուռաթ կոչի ի թվին ՉԼԳ (1284), ի մայրաքաղաքիս Ատանայ ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս:

Մշակքդ Քրիստոսի.

Յիշեցէք զիս զեղկելի,

Յորժամ գայցէ Տէր հայրենի,

Տացէ ձեզ վարձս անհատնելի:

Եւ Քրիստոսի փառք[ք] յաւիտեանս, ամէն:

բ

Փառք Հաւր եւ Որդւո եւ Սուրբ Հոգոյն այժմ եւ յաւիտեանս, ամէն:

<363b> Գրեցաւ սա ձեռամբ անարժան քահանայի Կոստանդնի, մականուն Թուռաթ կոչի, ի վայելումն հոգէկիր եւ ուսումնասէր, եւ աստուածասէր եւ բարեպաշտ իշխանի Աւշնի, որ է որդի իշխանին Աւշնի թագաւորազնի, որ է եղբայր Հեթմի եւ տէր Կիւռիկոսի, ի վայելումն մարմնոյ եւ յիշատ<364a>ակ հոգւոյ եւ ծնողաց իւրոց, որ եւ փոխեալ ի Քրիստոս:

Արդ, որք ընթեռնոյք կամ աւրինակէք, յիշեսջիք զբարեպաշտ իշխանն զԱւշին, քանզի յոյժ փափականաւք ետ գրել, զի յոյժ սիրէր զընթերցումն գրոց, եւ զի էր լցեալ առ աստուածային շնորիւ:

Արդ, գրեցաւ սա ի թւին Հայոց ՉԼԳ (1284), ի քաղաքիս Ատանայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնին, եւ որք յիշէք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:

գ

<385b> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս, ամէն: Աղաչեմ յիշել զԱւշին իշխանն, զի յոյժ աստուածասէր զուսումնայսէր զորդին պարոն Աւշին, զտէր Կիւռիկոսու, որ եւ սայ ետ շարագրեալ զսա ձեռամբ անարժան Կոստանդեա, մականուն Թուռաթ կոչեցեալ: Աղաչեմ չմեղադրել, զի ժամանակս ցաւագին եւ ի գրել սմա շատ հիւանդ եւ ունայն կեցա:

***

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երեւան 195

Գրիչ` Կոստանդին

ա

<118b> Զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զՅոհաննէս արհեպիսկոպոս արքաեղբայր Հայոց, հանդերձ ծնողիւք իւր եւ համայն ընտանեաւք յիշեցէք ի բարին Քրիստոս:

Ի թուականիս ՉԼԳ (1284), ի ժամ սորին գթութեան փոխեցաւ առ Քրիստոս բարեպաշտ իշխանաց իշխանն արքայեղբայրն Հայոց եւ տեառնս Վասակ տէր Ճանճոյն, ի մարտի ամսոյ ի ԺԳ (13), յաւուր երկշաբաթոջ ընդ էրեկս աւուրն, ի մայրաքաղաքին Սիս, եւ թաղեցաւ ի սուրբ ուխտն Ակներ, որոյ ողորմեսցի Տէր Յիսուս Քրիստոս, ամէն:

բ

<195b> Զստացաւղ սորին աստուածաշունչ տառիս զՅովհաննէս արհեպիսկոպոս արքաեղբայր Հայոց, հանդերձ ծնողաւք եւ նոցին ծննդաւք եւ համայն զարմաւքն իւրն թագազնեաւք յիշեցէք ի բարին Քրիստոսի` տեսողք սորին եւ վայելողք:

Ընդ որս եւ զիս, զանարհեստ գրիչս Կոստա[անդին], ծառայ եւ աշակերտ վերասացեալ տեառնն իմում յաստուածամեծար վեհիցդ հայցեմ յիշել եւ զմեզ սովաւ ի բարին Քրիստոս:

Եւ նա որ ամենառատն է եւ բազմաբաշխ առ հասարակ յիշողացդ եւ յիշեցելոցս եւ ամենայն հաւատացելոց հանգիստ եւ ողորմութիւն շնորհեսցէ իւրոց անսպառ գթութեանցն, այժմ եւ յաւրն յաւիտենից, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

գ

<273b> ԶԿոստ[անդին] սորին գծող յիշեցէք ի Տէր:

դ

Ստացող, սրբագրող եւ մի մասի գրիչ` Յոհաննէս Արքաեղբայր

<363a> Դատապարտ եւ եղկելի սուրբ Յոհաննէսի եպիսկոպոսի արքաեղբաւր ստացողի սորա եւ աշխատողի, ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, եւ աշխատողացն ի սա, եւ զմեզ սրտի մտաւք ի բարին յիշողաց, ամէն:

ե

Փառք քեզ Աստուած իմ Յիսուս Քրիստոս:

<394a> Թողութիւն փրկութեան եւ ողորմութիւն Յոհաննէս եպիսկոպոսի աշխատողիս եւ իմոյն հայցեցէք ի Քրիստոսէ վայելողք սորա եւ ձեզ Տէր տացէ, որպէս դուք մեզ` աստ եւ անդ:

զ

<406a> Զգրոցս սորա եւ ստացող զՅոհաննէս արքաեղբայր յիշեսցէք, որ այժմ աշխատեցա յուղղոյն սորա գիւտ: Յիշեցէք ծնողաց եւ ընտանեաւք մերովք ի բարին Քրիստոս եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ: Ի թվականիս Հայոց ԶԼԷ (1288) գրեցա:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սիւրմէեան, Ցուցակ Հալէպի, Ա, էջ 57

Գրիչ` Պաւղոս

Վայր` Արքակաղնի վանք

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ միաստուածութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ ամենասուրբ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Արդ, ամենայն ոք ցանկայ` ոմանք մասանց, եւ այլք բոլորին, աստուածայնոյն աստուածասէրքն եւ գերագունին բարեբարուքն, զորոց Տէր բանայ զաջս ներքին մարդոյն գիտել եւ ճանաչել զդիւրակործան եւ զապականելի կենցաղոյս վայելն, թէ ընդ գտանելն արագ ունի եւ զեղծումն: Իսկ որոյ բաց է յստակ ունիցին զմտացն աչս, եւ լուսատեսակ զհոգւոյն տեսարանս զանձին անձանց իւրեանց անճողոպրելի շահս որ միշտ անզրաւ ունի զկայն ընդ Աստուծոյ եւ ոչ ական հատանի ի վնասակար գողոց: Ուստի եւ շառաւիղն աւրհնութեան եւ սեռն բարենշան սուրբ եւ արանաշնորհ կուսակրաւն քահանայն Կոստանդին, աստուածային սիրովն վառեալ միշտ ի վեր ունելով զաչս հոգւոյն, ցանկայր կարաւտ գտանել աւուրն պարենի, եւ զբաղձանս իւր յայսմ հաստատէր: Զի թէ ուր ուրեք գտանիցէ զցանկալիս իւր եւ ապա եռափափագ սիրով հրամայեալ իմոյն նուաստիս յոգնամեղ եւ անարհեստ գրիչս Պաւղոսի գրել զսա զարդարուն երանգովք, զարդափայլեալ վտակս կենսապարգեւ սուրբ Աւետարանիս:

Եւ իմ հարկեալ յեղբայրական սիրոյ նորին, ըստ կարի իմում գրեալ աւարտեցի զսա ի թւին Հայոց ԶԼԳ (1284), ի հայրապետութեան Յակովբայ եւ ի թագաւորութեան Հայոց Լեւոնի, եւ սուրբ գերադրական անապատիս Արքայակաղնի, ընդ հովանեաւ ամենազաւր աջոյն Յիսուսի, եւ Սրբոհոյ Աստուածածնին եւ սրբոց հրեշտակապետացն Միքայելի եւ Գաբրիելի եւ կենսագիր սրբոյ նշանիս Սուրբ Կոստանդեայ:

Եւ արդ, գրեցաւ սա հրամանաւ սրբասնունդ քահանայն Կոստանդեա, ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ առ ի Քրիստոս հանգուցեալ նախնեացն իւրոց, հաւրն իւրոյ Գրիգոր քահանայն եւ մաւրն եւ հաւուն իւրոյ Թադէոս քահանաի, եւ ամենայն զարմիցն, եւս առաւել հարազատին իւրոյ տեառն Ստեփաննոսի արքեպիսկոպոսի եւ առաջնորդի Արքայակաղնոյս, զոր կացեալ յեպիսկոպոսութենն Ղուկասու ժամանակս, վարելով զկեանս իւր հեզութեամբ եւ խոնարհութեամբ, ըստ սրբոց առաքելոցն վերափոխի առ Քրիստոս ի Թվին ՉԼԳ (1284), ի մայիս ԺԶ (16) եւ` վերադասի ըստ այլ սրբոց հարցն եւ հայրապետացն, որոյ Քրիստոս Աստուած հանգիստ եւ ողորմութիւն շնորհեսցէ:

Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որ խրախանայք եւ լուսաւորիք աստուածային գանձուցս, յիշեսջիք աղաւթիւք զստացաւղ գրոցս զԿոստանդին քահանա, ծնաւղաւք իւրովք եւ ամենայն զարմիւք: Եւս առաւել երսս անգեալ աղաչեմ զձեզ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրիչս Պաւղոս յիշեսջիք եւ զիմ ի մեղաց թողութիւն, զհայրն իմ եւ զմայրն, եւ զամենայն ազգայինս, եւ ինքն Քրիստոս յիշողացդ եւ յիշելեացս ողորմութիւն շնորհեսցէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

Զստացաւ սուրբ Աւետարանիս զաստուածազարդ քահանա ԶԿոստանդին եւ զհայրազատ եղբայր նրին, զաստուածապատիւ եպիսկոպոսն զտէր Ստեփաննոս` զվերափոխեալն առ Քրիստոս, աղաչեմ յիշել աղաւթիւք ի Տէր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5547

Նուիրող` Գորգ

Վայր` Կոռ գեաւղ

ա

<149b> Ես` Գորգ անարժան ծառայ Աստուծոյ, ետու կազմել զսուրբ աւետարանս, զոր գնեալ էր իմ պապն Գրիգորն, եւ տուեալ ի Սուրբ Ստեփաննոսն, որ է ի գեաւղն, որ կոչի անուն Կոռ, յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց եւ զաւակաց իւրոց: Եւ ըստ բերման ժամանակիս, հեռացուցեալ էին զԱւետարանս ի Սուրբ Նախավկաէն: Եւ Գորգս գտա եւ ետու ի Սուրբ Նախավկայն` յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց, եւ զաւակաց, որք կարդայք, յիշեսջիք առ Քրիստոս` զիս եւ ծնողսն իմ, եւ Աստուած բոլորից ողորմեսցի մեզ եւ ձեզ, ամէն:

Թու[ի] ՉԼԳ (1284):

Նորոգեցաւ եւ կազմեցաւ ձեռամբ Յովաննէս քահանաի եւ յոգնամեղի` կրկին աղաչեմ յիշել զիս առ Քրիստոս, զի ողորմեսցի Քրիստոս յաւուրն աներեկի, ամէն, ամէն:

բ

Կազմող` Յովհաննէս

<252b> Տէր Աստուած ողորմեա Յովաննէս քահանաի, ամէն:

Ո՜վ մանկունք Նոր Սիովնի, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս, յիշեսջիք ի Քրիստոս զբազմամեղս զՅովհաննէս քահանա, որ բազում ջանիւ նորոգեցի եւ կազմեցի զսուրբ Աւետարանս, եւ Քրիստոս աստուածս բոլորից համայնից ողորմեսցի մեզ եւ ձեզ ամէն:

գ

<324a> Տէր Աստուած ողորմեա Յովաննէս քահանայի ամէն: