Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6862

 

Հեղինակ`

Վայր` Հախբատ

 

… Արդ, յանկ ելեալ աւարտեցաւ հոգիաբուխ քառավըտակ աստուածաշունչ մատեանս «\\ մեծահռչակ եւ աստուածաբնակ եւ հրեշտակաճեմ յաթոռս Հախբատայ, ընդ հովանեաւ աստուածազաւր եւ արեամբ ներկեալ սուրբ Նշանիս, եւ երկնանըման Կաթողիկէիս, եւ բարձրացեալ բազկատարած Փրկչիս, եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կարապետիս, եւ Առաքելոցս, եւ սուրբ Գրիգորիս, եւ սուրբ Յակոբիս, եւ սուրբ Նիկողայոսի, եւ սուրբ Տէրունականիս, եւ Լեղանի սուրբ նշանիս, եւ Շիկիքարի սուրբ Սարգսիս, եւ սուրբ Երրորդութենիս, եւ Սարկաւագ վարդապետի սուրբ դամբարանիս, եւ  թեփակեր ճգնաւորի սուրբ շիրմիս, եւ այլ բազմահաւ\\աք սրբոց, որ աստ կան գումարեալ ի պատիւ արեամբ ներկեալ սուրբ Նշանիս, ի թվականութեանս Հայկազեանս տաւմարի Պ-երորդի եւ իննսուներորդի (1441), ի դառն եւ յանբարի ժամանակի, յորում սաստկացեալ էր սուրն Իսմայէլացոց ի վերայ մեր հալածանաւք, ըստ յառաջատես տեսլեանն սրբոյն Սահակայ, որ եւ տատանեալ ծփիմք ամենաներհակ արկածիւք ի ներքուստ եւ արտաքուստ, որ ափշութիւն տեսականի եւ մինջնումն գործոյս: Զի յայսմ ամի ղանն Դայվրիժու Ջահանշայ իմիրզայն` որդի Թուրքման Ուսուֆին` որդո Ղարա-Մահմատին, ելեալ բազում զաւրաւք եւ ան\\թիւ հեծելաւք մահմետականաւք` եկն ի Վերաստուն, ի վերայ Վրաց, զի ոչ հնազանդէին ազգն Վրաց ղանին Թավրիժու: Եւ յորժամ եկն ազգն Տաճկաց` փախստական եղեն ազգըն Վրաց եւ մտան ի յԱփխազս, եւ մնաց ազգս Հայոց, որք եկեալ էին եւ բնակեալ ի Վրացտունս` ի ձեռն անաւրինաց, եւ իբրեւ զկատաղած գազան յարձակեցան ի վերայ Հայոց, եւ սուր եդեալ ի վերա, եւ սպանին իբրեւ հազարաց հնգից անողորմ. եւ աւելի քան զվաթսուն կրաւնա[ւ]որ եւ քահանայ սրով եւ քարիւ քարկոծեցին եւ սպանին, եւ բազում եկեղեցիք ի հիմանց տապալեցին, եւ զբազում մանկունս ի  \\ մարցն խլէին եւ ընդ քարիւ հարկանէին, եւ մայրն զայն տեսանէր. եւ զբազում մանկունս անմեղս մերկացուցանէին եւ սրով խոցոտէին, եւ տղայն ճչէր եւ աղաղակէր եւ լայր, եւ անաւրէնքն ծիծաղէին եւ ասէին` Ահա ձայն, որ ի յիւրեանց բէհէշտէն կուգա. եւ մայրն զայն տեսանէր եւ աղեխարշեալ մորմոքէր եւ լայր, եւ ոչ ոք էր որ աւգնէր:

Բազում կանայք զտղայն ի գիրկն առնէին եւ քար ի վայր ան[կ]անէին: Եւ Գ (3) ամիս նստան ի վերա ամուրին Սամշուլտու, եւ յորժամ խաբէութեամբ առին զբերդն, թէ որպէս յափշտակեցին զինչսն կամ որպէս բաժանեցին զայրքն ի կանանցն, կամ որպէս խլէին զորդ«\ \ \

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9450

 

Հետ ստացողներ Գրիգոր եւ Բարսեղ

Վայր`

 

Ի թուականութեանս Հայոց ՋՃՀԹ (՞) Ջահանշէն, որ զԼոռու բերդն հեսարեց` սուրբ աւետարանս գերի անկօ:

Ես տէր Գրիգորս եւ Բարսեղ աբեղայս կանգնեցաք Ռ (1000) դեկան տուաք, թափեցաք ի գերութենէ յիշատակ մեզ եւ ծընօղաց մերոց, ամէն:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Ա. Դավրիժեցի, Պատմութիւն, 1884, էջ 321-322

Ինճիճեան, Հնախօսութիւն, Ա, էջ 106-107

 

Գրիչ Վարդան

Վայր` Վան

 

Եւ արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց Մեծաց ՊՂ (1441) ամին, ի յերկիրս Վասպուրականի, ի քաղաքիս Վան կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս, եւ այլոցս սրբոցս, [ձեռամբ Վարդան քահանայի], ի հայրապետութեան մեծ աթոռոյն Սսայ, որ յայսմ ամի զԼուսաւորչի աջն գողացեալ տարան, եւ աթոռն ունայն մնաց, ի դառն եւ ի չար ժամանակիս, ի պարոնութեանն Ջհանշահին, որ չարութեամբ իւրով լցեալ գնաց ի Վրացտուն … էառ զդղեակն   Շամշուլտայ. եւ ինն հազար անձինք քրիստոնէից եւ այլ աւելի` հանդերձ քահանայիւք ի սուր սուսերի մաշեցին, եւ զկանայսն եւ զտղայսն գերեվարեցին. զորոց աղէտ տարակուսանացն ո՞վ կարէ պատմել կամ գրել. եւ այս ամենայն վասն մեղաց գան ի վերայ աշխարհիս:

Յայսմ ամն մեծ նշան եղեւ, քանզի լեառն Մամրուտ կոչեցեալ, որ ի մէջ Խլաթ եւ ի Բաղէշ է, յանկարծակի գոռաց, իբրեւ զսաստիկ որոտումն ամպոյ, որ երկիրն ամենայն ահաբեկ եղեալ սասանեցան, որ եւ տղայքն ընդ հարս եւ ընդ մարս ողբս առեալ լային, վասն զի տեսին, որ սառն պատառեցաւ լայն` իբր զքաղաք մի եւ այլ փոքր փոքր, եւ ի պատառուածէն ի վեր հուր ցոլացեալ ելանէր մառախլապատ ծխով եւ ժահահոտութեամբ, որ եւ տղայքն ի հոտոյն հիւանդանային, եւ քարինք եռային յահագին բոցոյն, եւ մեծամեծ վէմս ընդ երկինս ձգէին ձայնիւ որոտմամբ. որ եւ ի դղրդմանէն Խլաթ քաղաք կարծիս առեալ դողային: Զայս ամենայն տեսին աչօք բացօք եւ այլ գաւառք:

 

ՃԱՇՈՑ

«Թորոս Աղբար», Ա, էջ 222, Տիվրիկի ս. Աստուածածին եկեղեցի

 

Հեղինակ` գրիչ Յովաննէս

Վայր` Արճէշ

 

… Զոր տեսեալ զայսպիսի գանձս … Մկրտիչ քահանայն, եւ ետ գրել զբոլոր տարեգիրքս տարւոյն անպատճառ եւ անթերի, յիշատակ իւր, եւ ծնաւղացն իւրոց Աւնոփրիոս քահանային, մաւրն իւր Շայմելիքին, եւ հաւրեղբարցն իւր պարոն Բուլքարամին, Նիկաւղաոսին, եւ Ստեփանոսին, եւ մաւրեղբարցն իւր Կարապետ վարդապետին, եւ Յովաննէս հէրպետին, եւ Ազիզբակին, եւ զմօրքուեր որդին իւր զտէր Ստեփան եպիսկոպոսն:

Այլ եւ յիշեսցէ տէր աստուածն Իսրայէլի զսանամայրն իւր զՈւսլուն-Մէլիքն, եւ զդուստր իւր զՄեծ-Խաթունն, որ ի տէր Մկրտիչ հէրպետին բազում երախտիք ունին` հոգեւոր եւ մարմնաւոր …:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող գրոցս զՂազար երէց, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զայլ արեան մերձաւորսն, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սա ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Յովհաննէս քահանայի, ի յերկիրս Քաջբերունի, ի քաղաքս, որ կոչի Արճէշ, ընդ հովանեաւ կըմբեթայարկ եւ խորանաձեւ սուրբ եկեղեցոյս, որ յանուն սուրբ Գէորգայ զաւրավարին կառուցեալ կայ:

Ի թագաւորութեան ազգին նետողաց սուլթան Ճիհանշային, եւ ի կաթողիկոսութեան սուրբ Լուսաւորչին աթոռոյն տէր Կիրակոսի, որ մականուն Խըլոց կոչի:

Արդ, գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ԸՃՂ (1441) թուին, ձեռամբ յոգնամեղ եւ տխմար գրչի Յովաննէս քահանայի, ի յիշատակութիւն Մկրտիչ քահանայի` ստացողի եւ նկարողի:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 1771

 

Հեղինակ`

Վայր` Արծկէ

 

Եւ արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս Արծկէ, հանդէպ սրբարար ծովուս, որ մանր ձկունք ելանեն, ընդ հովանեաւ պատերազմի սուրբ Նշանիս եւ ամենամաքուր սուրբ Աստուածածնի կաթուղիկէիս, ի հայրապետութեան մեծ աթոռոյն, որ էր ի Սիս` խափանեցաւ, զի աջն սուրբ Լուսաւորչին անդի գողացան, եւ երկու ամ ազգս Հայոց անտերունչ մնաց: Ի դառն եւ ի չար ժամանակիս, յորում շարժեալ էր պիղծն Ջիհանշան, զի թվականս Հայոց ՊՂ (1441) էր, որ այս ամենայն բանս եղեւ:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ

Փիրղ. Նօտ. 125, Ամասիոյ ս. Նիկողայոս եկեղեցի

 

… [Գրեցաւ] ի թուին Հայոց ՄԵծաց ՊՂ (1441), յամսեանն մարտի, որ օր տասնհինգ էր, աւուր չորեքշաբթի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ Ստեփաննոսի նախավկային, եւ սուրբ Սարգսի զօրավարին, եւ սուրբ Կարապետին, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց, ի սուլթանութեան Եգիպտացւոց եւ յաշխարհակալութեան Մելիք-Տահարի, որ մականուն Չախմախ կոչի, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակի … որ կէսքս ի սովաւ յաշխարհէ յայլ գաւառ վարեն, եւ կէսք յեղբարց եւ ի մարց բաժանեն: Եւ յայսմ ամի ՊՂ (1441) դարձեալ յայլ իմն պատահումն հանդիպեցաւ Հայոց ազգիս, քանզի աջ սուրբ Լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի, որ կայր հիմի քանի ժամանակ [ի Սիս] քաղաքի, որ յաշխարին [\ \ \ Կիլի՞կ]եայ անյայտ եղեւ: Ոչ գիտեմք թէ գողացան եւ ոչ գիտեմք` ինքն զինքն ծածկեց, եւ ի մեծ նեղութիւն կան եւ ի տրտմութիւն Հայոց ազգս վասն այս   պատճառի: Եւ զկաթուղիկոս Գրիգոր բազում չարչարեցին, եւ այլ եպիսկոպոսք ընդ նմա` վասն աջին Լուսաւորչին, եւ ոչ գտին զնա. որ յուսամք ամենասուրբ հոգին աստուած, զի յայտնեսցէ զաջ սուրբ Լուսաւորչին մերոյ ի ձեռն ընտրելոյ եւ արդարոյ առնն միոյ, որպէս զփայտն սուրբ Խաչին` ի ձեռն Կիւրղի, եւ որպէս զինքն Լուսաւորիչն ի ձեռն հովուացն, եւ որպէս զխաչն Վարագայ` ի ձեռն Թոդկայ սուրբ ճգնաւորի, եւ որպէս զնշխարն սուրբ Քօշիցն` ի ժամանակն վերջին, ամէն եւ եղիցի:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 9087

 

Հեղինակ` նուիրատու ԱմիրՓաշայ

Վայր`

 

ա

… Այր ոմն ազնուական Ամիր-Փաշայ անուն մահդասի, ի մեծահռչակ նահանգէն եւ յանուանի եւ յականաւոր քաղաքէն Ախըլցխոյ … գնաց յԵրուսաղէմ երկիրպագանել սուրբ տեղեաց տնօրինականացն տեառն: Եւ անդի դարձեալ եկն յարեւելս. եւ հանդիպեցաւ ի բանակս Շահռուխ կոչեցեալ բռնաւորի` որդւոյ Լանկ-Թամուրի, որ էր բանակեալ շուրջ զդղեկեաւն Երընճակոյ, որ եւ զգիրքս զայս գերի բերեալ յերկրէն Սիւնեաց: Եւ հանդիպեալ սըմա մեծահաւատ մահդասիս Ամիր-Փաշա, եւ ետ ի հալալ արդեանց իւրոց եւ յարդար վաստակոց իւրոց, եւ գնեաց զգիրքս եւ ազատեաց ի գերութենէ այլազգեաց:

Եւ ըստ սիրալիր ըղձից իւրոց … զոր ունէր առ սուրբ առաքեալն Թադէոս` ընծայեաց զայս հոգենորոգ մատեանս եւ զվարդափթիթ բուրա[ստա]նս յիշատակ հոգւոյ իւրոյ ի դուրս երկնահանգէտ սուրբ ուխտիս եւ գերահռչակ սուրբ մենաստանիս եւ աստուածաբնակ սուրբ տաճարիս եւ լոյսընծայ սուրբ գերեզմանի սուրբ առաքելոյս Թադէոսի:

Արդ, որք հանդիպիք այսմ աստուածաշունչ սուրբ տառիս կարդալով կամ օրինակելով, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զԱմիր-Փաշայ մահդասին, եւ զհայրն իւր զՊարոն, եւ զմայր իւր զՄամա-Դետա, զմեծ պապն իւր զՀնդու, եւ զմամն իւր զՄարգարիտ, եւ զեղբայր իւր զԱմիրջան, եւ զքոյր իւր զՍատրիջան, եւ զՋանխաթուն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորս իւր` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն …:

 

բ

 

Նուիրատու Ովանէս Սալմաստեցի

 

… Յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացաւղ սուրբ գրոցս զՈվանէս աստուածասէր եւ բարեպաշտ քրիստոնեա, որ է   սայ ի Սալմաստա երկրէն եւ բարի հոգի, եւ եկեալ բնակեցաւ ի տեղիս, որ կոչի Ջաղացտեղ, եւ հանդիպաւղ եղեւ աստուածաբուխ գանձուցս … եւ էառ զսա ի հալալ ընչից եւ յարդար վաստակոց, յիշատակ իւրենն, եւ ծնաւղացն իւրոց` հաւրն իւրո Տիրատրոյ, եւ մաւրն իւրոյ Մարեմին, եւ ամենայն ազգատոհ[մ]քին …: Եւ ետ զսայ ընծայ սուրբ Աստուածածնիս …:

Ես` Յովանէս կամեցայ, որ իմ ծնաւղացն խաչ կանկնեցնի: Նա ի յաստմանէ սուրբ հոգոյն հանդիպեցաւ սուրբ կտակս, առի յիմ հալալ վաստակոցն զսուրբ գիրքս եւ դրի ի սուրբ Աստուածածինս, որ ամէն տաւնի եւ ի տէրունական հանդիսի աստուածողորմի ասեն ինձ, որ Յովաննէս եմ, եւ ծնաւղաց իմոց …:

Այլ եւ կրկին աղաչեմ զհանդիպող եղբարքդ յիշել ի սուրբ միտս ձեր աշխատողք սուրբ գրռցն զԵզեկիէլ վարդապետ, որ եւ գծագրեաց զսա. յետ ժամանակի գերեցաւ ի Սիւնեաց եւ բերաւ ի սուրբ առաքեալքն Թադէոսի. եւ քաջահաւատ մահդասի Ամիր-Փաշայ անուն էառ` ետ սուրբ առաքեալն Թադէոսի: Եւ անդի բերաւ հրամանաւ Գրիգոր վարդապետին` աթոռակալ սրբոյն Թադէոսի առաքելոյն` ի Ձորս-Շամբի, ի գեւղս Ջաղացտեղ, եւ ծախեաց: Զսուրբ եւ քաջահաւատ քրիստոնեայս Յովանէս զիւր հոգոյ բաժինն էրետ եւ էառ զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ եդ առ սուրբ Աստուածածինս:

Այրս այս էր ամենայն բարութեամբ լցեալ, էր հեզ եւ խոնարհ, աստուածասէր եւ աղաւթարար, զինչ որ աշխատութեամբ առեալ էր` զամէնն էրետ եւ գնեց զաստուածային գանձս, եւ եկաց ի գեաւղս` ընդ առն աստուածասէր եւ բարեպաշտ տանուտրոջ Պարսումա, որդւովքն իւր Ամիրազզին, որ եւ կնքահայր եղեւ նոցայ \ \ \ ի թվ. ՊՂ (1441) [էա]ռ զսուրբս, եւ աղաթիւք կեցեալ զամենայն աւուրս կենաց իւրոց:

Եւ ձեզ եւ մեզ եւ ամենայն աշխատաւորաց սուրբ գրոցս ի միասին ողորմեսցի Քրիստոս աստուած, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 3556

 

Հեղինակ` գրիչ Սարգիս

 

Ի թուականութեանըս Հայոց ՊՂ (1441) եղեւ զրաւ գըրչութեան սուրբ եւ տիեզերալոյս եւ համապիտան գըրկունքս, որ կոչի Մաշթոց, ի գաւառըս Մաւըռկայ սուրբ Նշանին եւ ի գեղակս, որ կոչի \ \ \ 

Եւ վասն անբարի եւ դառի ժամանակիս, յորում եմք` չէ բնաւ կարողութիւն պատմել կամ ընդ գրով արկանել, յորում ազգըս մեր քրիստոնէից էին ի նեղութիւն երեքալեան թըշըուառութեամբ եւ   հարկպահանջութեամբ եւ այլ ազգի ազգի վըշտաւք եւ նեղութեամբ վասն բազմանալոյ անաւրինաց: Վա՜ մեզ, եւ դարձեալ վա՜ մեզ, զի կատարեցաւ մարգարէութիւն հոգելից առն աստուծոյ սրբոյն Ներսէսի, որ վասն քրիստոնէից, թէ` Յամենայն կողմանց նեղին, եւ փոխին տեղւոջէ ի տեղիս, եւ հանգիստ ոչ գտանեն, եւ վասն մարդադէմ եւ դառնայթոյն գազանաց ազգին նետողաց: Ահայ կատարեցաւ ամենայն, զի` Ասեմք լերանց, թէ ծածկեցէք զմեզ եւ բլրոց, թէ անկերուք ի վերայ մեր, վասն սաստիկ նեղութեանս եւ վասն կարի անբարի ժամանակիս:

Այս բաւ լիցի ձեզ:  Եւ դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ ընթերցողք յիշեցէք զանարժան գրիչս` զՍարգիս սարկաւագն, եւ զկենակիցն իմ ըզԳայիանէն, եւ աստուած յիշէ զձեզ, ամէն:

Եւ դարձեալ, յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս. առհասարակ, ողորմեսցի Քրիստոս աստուած, ամէն:

 

բ

 

Ա՜ւխ, թէ լինէր բազում յանցանաց իմոց թողութիւն, որ դառն խոցաւք խոցոտեալ եմ եւ վիրաւոր կամ ի մեղաց իմոց, ո՜վ եղբայրք:

 

գ

 

Ա՜ւխ եղբարք, զեղկելի գրչակս յիշեցէք, որ խիստ վիրաւոր կամ յաշխարհիս, որ չունիմ ի յաշխարհէս ինձ աւգնական` ոչ հայրիկ 'ւ ոչ մայրիկ 'ւ ոչ եղբայրիկ, ես միայն եմ մնացեալ քան զթուփ ի դարն:

 

դ

 

Ո՜վ տէր Յովաննէս, եղբայր բարի,

Սրտիս ումեկ իմ սիրելի,

Պայծառ ջահ անշիջելի,

Գեղ պատկերիդ ես ցանկայի

Եւ աղաւթիցդ փափաքի,

Որ զիս յիշես ի պատարագի,

Բոլոր սրտիւ տէր-ողորմի.

Քանզի մեղաւք շաղախեցի,

Զհոգիս մաքուր սեւացուցի,

Դարձեալ ձայնեմ ողորմելի

Եւ հառաչեմ արտասուալի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3802

 

Գրիչ Թովմա Մեծոփեցի

Վայր` Քաջբերունեաց երկիր, Գէորգայ զօրավարի վանք

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեանն խորհուրդ աստուածասէր եւ բարեպաշտուհի մահդասի կինն Գուլփաշէն եւ ետ գրել զսուրբ աւետարանս յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ, եւ բարի ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Մխիթարին եւ մաւրն, եւ առն իւրում Առաքելին, եւ եղբաւրն Ղազարին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց կենդանեաց եւ հանգուցելոցն: Եւ յորժամ ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս ընթերցմամբ, կամ գաղափար առնելով, եւ կամ հարեւանցի տեսութեամբ, եւ կամ օրինակաւ`  յիշես\\ջիք առաջի անմահ գառին Յիսուսի Քրիստոսի ստացաւղ սուրբ աւետարանիս` զմահդասի կինն զՓաշա-Մայրն եւ զծնաւղսն իւր ի մաքուր եւ յանապական յաղօթս ձեր …:

Այլ եւ ես` մեղուցեալ գրիչս Թովմա Մեծեփցի, ի ծերութեան ժամանակիս, որ խիստ տկար էի մարմնովս եւ հոգովս, այլ վասն   բազում աղաչանաց եւ պաղատանաց հոգեւոր եղբարցն Ներսէս վարդապետին եւ Հերապետ կրօնաւորին եւ ստացողի գրոցս մահդասուն` ձեռն ի գործ արկի մեղաւոր անձամբ եւ գրեցի անարժան ձեռաւք  իմովք ի յերկիրս Քաջ\\բերունեաց, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգեա զաւրավարիս եւ այլ սրբոցն, որ աստ կան: Եւ ի թվականիս մերոյ ՊՂ (1441), եւ ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորի սուրբ Էջմիածնի, եւ ի թագաւորութեանն Ջըհանշին:

Արդ, ի յայսմ դառն ժամանակի հաւատարիմ եւ իմաստուն կինս այս Փաշայ-Մայրս գնաց բազում չարչարանօք ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ: Եւ անտի եկն ուրախութեամբ եւ ետ գրել զսուրբ տէրունեան աւետարանս յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնաւղացն իւրոց, եւ զաւակացն, եւ մանաւանդ որդոյն իւրոյ Մխիթարին, որ յանկարծամահ յաստուած փախեցաւ եւ սուգ անմխիթար եթող ծնաւղացն: Եւ ետ սուրբ աւետարանս ի վայելումն անձանց հոգեւոր որդոցն` քաջ րաբունոյն Ներսէս վարդապետին. եւ այլ ոչ ոք իշխեսցէ սմին, բայց վարդապետն Ներսէս եւ եղբայրն իւր Ռստակէս կրօնաւորն վայելեն եւ աստուածողորմի ասեն Փաշայ-Մօրն …: 

Այլ եւ կրկին յիշեցէք յաղաւթս զստացաւղ սուրբ աւետարանիս` զմահդասի Փաշայ-Մայրն, եւ զքեռիքն իւր` զպարոն Աստուածատուրն եւ զպարոն Խաչատուրն, եւ զզաւակսն նոցին, եւ զՎարդանն, եւ զզաւակսն իւր, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն …:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ ԵՒ ՏՕՆԱՑՈՅՑ

Երեւան 5667

 

Գրիչ Թումայ

Վայր` Մեծոփայ վանք

 

ա

Փառք … որ ետ կարողութիւն իմոյ տկարութեանս եւ հասոյց \\ ի յաւարտ աստուածային երգարանիս, որ կոչի տետր եւ տաւնացոյց:

Եւ գրեցի ըստ իմում կարի յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց Ղազար մահդասուն եւ Ամբարին` հանգուցելոցն ի Քրիստոս, եւ ի թվականիս ՊՂ (1441), ձեռամբ անիմաստ գրչիս Թումայի, ի սուրբ ուխտս Մեծոփայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ այլ սրբոցն, որ աստ կան հանգուցեալ, եւ առ ոտս տիեզերալոյս վարդապետիս Թումայի, զոր եւ տէր աստուած պահեսցէ անսասան կենաւք, ամէն:

Եւ ես եղկելի գրիչս Թումա աղաչեմ զմանկունսդ սուրբ եկեղեցոյ, որք աւգտիք ի սմանէ կարդալով եւ ուսանելով եւ կամ աւրինակելով, յի\\շեսջիք առաջի անմահ գառինն Քրիստոսի եւ թողութիւն մեղաց մերոց հայցեցէք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ [է] աւրհնեալ յաւիտեան:

Ո՜վ եղբարք եւ սիրելիք, անմեղադիր լերուք վասն խոշորութեան գրիս, զի մագաղատս հին էր, եւ շատ աշխատեցայ եւ քերեցի եւ ոչ կարացի զայպն հանել, զի չոր եւ խոշոր էր, եւ ժամանակս չար, եւ աւորքն ձմերայնի, զի կար մեր այս էր:

 

բ

 

Գրեցի զսա յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոց Ղազար մահդասուն, եւ Ամբարին` հանգուցելոցն ի Քրիստոս: Անմեղադիր լերուք խոշորութեան եւ սխալանաց, զի տըկար էի մարմնովս եւ աչաւքս …:

 

գ

 

Դարձեալ, կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս զտէր Վարդան կրօնաւորն, որ նախախնամեաց բազում ժամանակ զգիրքս, եւ յետոյ եդ ի վանս սուրբ սքանչելագործ զօրեղ սուրբ խաչին Արծըկոյ, բարեխօս այնոցիկ յորոյ վերայ սուրբ գրոցս երախտիք եւ աշխատանք ունի` տէր Թումայ վարդապետին եւ տէր Վարդան կրօնաւորին, եւ եղբօրորդոցն` Աւետըսին, Վարդանիսին, Եբրիանոսին, \\ եւ տէր Ստեփանոսին` խաչընդուս կրօնաւորին, որ մականուն Հաւիկ կոչի, եւ այլ նախախընամող միաբանացն սուրբ սքանչելագործին, եւ որ յետ սոցա նախախնամէ զսուրբ գիրքս ի դուռն սուրբ Խաչիս` վարձս ի Քրիստոսէ առցէ: Եւ կացցէ գիրքս անջինջ յիշատակ տէր Թումա վարպետին, ի դուռն Սքանչելագործին, եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա կամ ծախելով կամ գրաւելով, եւ որ յանդգնի եւ հեռացուցանէ զպատիժն Կայենին առցէ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5515 

 

Գրիչ Դանիէլ

Վայր` Աղթամար

 

… Արդ գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի կղզիս Աղթա\\մար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանի, ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայի, եւ թըւին Հայոց ՊՂ (1441), ձեռամբ Դանիէլի սուտանուն քահանայի, ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, կենաւք տառապանաւք եւ բազում պանդըխտութեամբ, ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակիս: Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, որք պատահիք սմա տեսութեամբ եւ ընթերցմամբ,  յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զյառաջ յիշեցեալ ստացող սորա զՄկրտիչ, \\ եւ զծնողքն իւր զՊարոն եւ զՇաքար, եւ զեղբարքն զԳրիգոր եւ զՍտեփանոս կրաւնաւոր, եւ զքոյրն զԹաճ-Հաթուն, եւ զազգն ամենայն յիշեցէք եւ աստուածողորմի ասացէք ընդ նոսին եւ զանպիտան Դանիէլ գրիչ, եւ զծնօղքն իմ զԿարապետ քահանայ եւ զԴուռ-Մէլիք, եւ զեղբայրն իմ զԹումայ կրաւնաւոր, եւ զկենակիցն իմ զՇամսա-Հաթուն, եւ զորդիքս մեր զՍտեփանոս կրաւնաւոր եւ զՈվանէս եւ Զաքարայ, որ աշխատեցան ի կոկել թղթիս, եւ զքոյրքն մեր, եւ զհանգուցեալ տղայքն մեր` զԶաքարիայ շնորհալի սարկաւագն եւ զԿարապետ եւ զԱրմանի-Հաթուն, որք տարաժամ մահուամբ փոխեցան առ Քրիստոս եւ մեզ թողին սուգ անմխիթարելի, եւ զուսուցիչն մեր եւ զհաւրեղբայրն` զԶաքարիայ փիլիսոփայն, եւ ամենայն ազգականքն մեր` զկենդանիք \\ եւ զննջեցեալք …:

Ես` Մկրտիչ մեղաւոր ծառայս աստուծոյ, յոյս առ Քրիստոս աստուած եդի հաստատուն հաւատով եւ եռափափագ սիրով, եռանդնաշարժ սրտիւ ետու ծրագրել զկենսաբեր սուրբ աւետարանս եւ ըստ կարի զարդարել յարծաթ եւ յասկի ի հալալ արդեանց եւ ի խոնջաքիրտն երկանց աշխատանաց: Եւ ետու զսա ի դուռն գերահրաշ եւ երկնանման կաթուղիկէիս` սուրբ Խաչիս Աղթամարայ, յիշատակ անջնջելի եւ կտակ անդառնալի ինձ` Մկրտչիս, եւ ծնօղաց եւ եղբարց իմոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց եւ երախտաւորաց: Դարձեալ աղաչեմ յիշել եւ զԴանիէլ անարժան գրիչս, եւ զերախտաւորքն մեր, նաեւ զսպասաւորքս սուրբ տաճարիս` զմեծ փիլիսոփայքն զԹումայ,  եւ զՍարգիս, եւ զԽաչիկ, եւ զՈհաննէս, եւ զԱւե\\տիս, եւ զՀէրապետ, զՅովաննէս փակակալ, եւ զԲարսեղ, եւ զՅովանէս, եւ զՅուսէփ, եւ զաշակերտքն մեր` զՈհանէս եւ զՀէր[ապե՞տ], որ հանապազ աղօթեն բազկատարած մաղթանօք զփրկութիւն ամենայն աշխարհի: Յաղագս այսմ յուսոյ նւիրեաց Մկրտիչն զաստուածունակ կտակս կենաց ի դուռն մօրս լուսոյ, եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Խաչիս յափշտակելով, կամ գողանալով, կամ գրաւելով: Դատի ի Քրիստոսէ, թէ յանդգնի եւ արասցէ անիրաւութիւն, եւ զմասն զՅուդային առցէ եւ զայլ խաչահանուացն, ամէն:

Եւ ինքն Քրիստոս աստուած «ողորմեսցի ստացօղին, գրողին, եւ աշխատողին, կարդացողին եւ լսողին եւ խնմաով պահողին, եւ ինքն եղիցի աւրհնեալ, գովեալ եւ բարեբանեալ, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

զՅովանէս միջնորդ սուրբ աւետարանիս յիշեցէք …:

 

բ

 

Զմեղաւք տառապեալ գերիս զՄինասենց Թումայս` զեղկելի ոգիս, զանհանճար եւ զանյարմար ծաղկող աստուածախաւս կտակիս աղաչեմ յիշել ի տէր սրտի մտաւք եւ լի բերանով աստուածողորմի ասել ինձ եւ ծնօղացն իմոց, զի եւ դուք գտջիք ողորմութիւն ի Քրիս տոսէ յաւրհնութեանն պահու, ամէն:

Բայց անարհեստ ծաղկիս եւ անգուն դեղիս աղաչեմ չլինել մեղադիր, զի կար իմ եւ իմաստ այս չափ էր:

 

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՆԵՐՍԻՍԻ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ ՄԵՍՐՈՊԱՅ ՎԱՅՈՑՁՈՐԵՑՒՈՅ

Երեւան 1665

 

Վայր` Տայշող գիւղ

 

ա

 

… Արդ, գծագրեցաւ պատմութիւնս երիցս երանեալ սուրբ եւ  երջանիկ հայրապետին մեծին Ներսեսի \\ եւ թագաւորացն Հաոց ի թվ. ՊՂ (1441), յամսեանն մեհեկի, ի գեաւղս, որ կոչի Տայշող, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկաի: Արդ, յերես անգեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ հայրք եւ եղբայրք, որք հանդիպիք սուրբ երջանիկ հայրապետի պատմութեանս, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացողք սորայ զԿարապետ քահանայն, եւ զծնօղսն իւր` զՄկրտիչ քահանայն եւ զՆսէֆ-Խաթուն, եւ զկողակիցն իւր զԲէկի-Խաթուն, եւ զորդիքն զՄկրտիչ սարկաւագն եւ զՅովանէսն յիշեցէք եւ աստուածողորմի ասացէք, ամէն:

Այլ ես` գծագրող սորա, յերես անգեալ աղաչեմ զձեզ մանկունք սուրբ եկեղեցո, անմեղադիր լերուք խոշորութեան եւ սխալանաց գրոյս,  քան[զի] փոխեցաք յերկրէ երկիր` ոչ տո\\ւն ունէաք եւ ոչ դադար, այլ կարողութեամբն աստուծոյ գրեցի զսա: Եւ որք ընթեռնուք զսա լի բերանով եւ ուղիղ սրտով աստուածողորմի ասացէք ստացողի գրոցս Կարապետ քահանային, եւ Նսէֆ-Խաթունին, եւ որդոյն Գրիգոր քահանային, եւ նորին որդոյն Մկրտիչ սարկաւագին, որ ստացաւ   զսուրբ գիրգս յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնօղաց իւրոց եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն, աստուած-ողորմի ասացէք …:

 

բ

 

Քրիստոս աստուած քո սուրբ նահապետացն բարեխաւսութեամբն ողորմեա ստացողի գրոցս Վարդան գրակապին եւ ծնողաց նորին` հաւրն Աւետիսին եւ մաւրն Տալիթային եւ եղբարցն Քահանաեապետին եւ Յոհանիսին, Տուրութին եւ Ղազարին եւ քուրոչն Քարամ-Խաթունին եւ հաւրեղբաւրն Հայրապետին, եւ Գուհար-Խաթունին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, զի բազում աշխատութեամբ եւ փափաքմամբ սիրով ետ գրել զպատմութեներս զայս, որք կարդայք եւ լուսաւորիք` լի բերանով աստուածողոր[մ]ի ասացէք ստացողի գրոցս եւ ծնողաց նորին, եւ աստուած ձեզ ողորմ[ի, ամէն]:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

«Երնջակ», էջ 241-242

 

Գրիչ Յովանէս

Վայր` Սիւնի՞ք

 

Փառք … որոյ շնորհաւք եւ ողորմութեամբ յարմարեաց զմատունս մեղուցեալ գծագրիս Յովանէս սուտանուն քահանայի, որ անուամբ յորջորջիմ եւ գործովք եւ ոչ իմիք, եւ հարազատ որդւոյս իմոյ Յակոբ դպրի հասանել յաւարտ այսմ հոգենորոգ եւ աստուածայարմար տառիս, որ ասի Յայսմաւուր …:

Արդ, զայսպիսի հոգինորոգ եւ զանուշահոտ բուրաստանս տեսեալ սրբասնեալ եւ հոգիընկալ կրաւնաւորս տէր Սարգիս ճգնաւորս ի գաւառէն Վայոյ-Ձորոյ, ի սուրբ ուխտէն Հերմոնի վանաց, եւ ցանկացաւ այսմ երանաւէտ մեծութեանս եւ փարթամութեանս …:

 

ՃԱՇՈՑ

Վենետիկ 813, Ալիշան, Հայկարան

 

Գրիչ Յովանէս

Վայր` Խլաթ

 

Կարապետ կրօնաւոր ետ գրել զսա յիշատակ ծնաւղացն Յակոբին եւ Գոհարին եւ եղբաւրն Ստեփանոսին, Կարապետին եւ Պաւղոսին եւ եղբաւրորդւոյն Ֆառուխշին … եւ գրչի Յովանէս քահանայի եւ իմ ծնաւղաց Կարապետին եւ Թասամէլիքին եւ եղբարց Աստուածատուր քահանային, Խաչատրուն եւ Վարդանին …: Ի թվ. ՊՂ (1441), ի Խլաթ քաղաքի, ընդ հովանեաւ սրբոյն ԺԱ (11) խորանին, սուրբ Գէորգայ եւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Վարդանայ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յիշատակում է Պոտուրեանը, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ Եղիա

Վայր` Բերկրի

 

Ի թուին Հայոց ՊՂ (1441), յընտիր աւրինակաց սրբոց հարցն գրեալ ի լուսազարդ եւ գեղեցկայեղց անապատիս տէր Յուսկան որդւոյ, ի գաւառիս Տուրբերանեաց, որ այժմ Բերկրի կոչի … գրեցաւ ձեռամբ … Եղիա սուտանուն կրաւնաւորի, ի խնդրոյ բարեբարոյ տանուտրոջն խաւջայ Խալիֆինի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 124, Մոկս, ի թաղն Աբրահամեանց

 

Գրիչ Մարգարէ

Վայր` Մոկաց երկիր, ի գեղս Աբրահամանց

 

… Եւ ետ գրել զսա [Մկրտիչ եպիսկոպոսն] յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողացն` հօրն Կիրակոսին եւ մօրն Հոնդ-Մէլեքին եւ հոգեւոր մօրն Մարթայ մահդասոյն, ամէն, եւ ինձ` անյիշելոյս Մարգարէ գրչի … եւ ծնողաց իմոց Յոհաննէսին եւ Ոսկոյն, եւ եղբարց իմոց Թումայ քահանային եւ Յոհաննէսին:

Արդ, աւարտեցաւ սուրբ աւետարանս ի յարքունական երկիրս Մոկաց, ի գեղս, որ կոչի Աբրահամանց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ի թուաբերութեանս Հայոց ՊՂ (1441): Որք հանդիպիք սուրբ աւետարանիս զպարգեւքն տուք` զաստուած-ողորմին` ստացողին Մկրտիչ եպիսկոպոսին եւ ամենայն քրիստոնէից, ամէն:

 

ՏՕՆԱՑՈՅՑ

Երեւան 7203

 

Հեղինակ` գրիչ Աւգսէնդ

Վայր` Կաֆայ

 

… Արդ, գրեցաւ Տաւնացոյցս բոլոր տարոյն ի թվ. Հայոց ՊՂ (1441) ամի, ձեռամբ անարհեստ եւ փցուն գրչի Աւգսէնդ սուտանուն աբեղայի, ի վայելումն սրբասնեալ Եսայի կուսակրաւն աբեղայի, ի մայրաքաղաքս ի Կաֆայս, առ ոտս սրբւոյն Անդոնի ճգնաւորին:

Արդ, որք հանդիպիք սմա ուսանելով եւ կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալն զԵսայի կրաւնաւոր քահանայն, որ փափագեցաւ այսմ եւ ետ գրել զսա \\ ի յարդար վաստակոց իւրոց, յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն իւրոյ պարոն Աստուածատրին եւ մաւրն խաթուն Ազիզ-Մելիքին եւ եղբարցն իւրոյ պարոն Թուման-Պէկին եւ պարոն Էտիլ-Պէկին, եւ մայրենի հաւուն իւրոյ` պարոն Ամիրին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց: Ընդ նոսին յիշեսջիք եւ զիս եւ զբազմամեղ աբեղայս զԱւգսէնդս, զանարհեստ գրիչս եւ զոսկաւղս …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 2563

 

Հետ. ստացող Մարտիրոս արքեպիսկոպոս Երուսաղէմայ

Վայր`

 

Զվերջին ստացաւղ սուրբ աւետարանիս այս` զտէր Մարտիրոս Երուսաղէմա արքեպիսկոպոս յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր, որ գնեցի յիմ հալալ արդեամբն զսուրբ աւետարանս եւ արծաթեցի զինքն եւ դրի ինձ յիշատակ եւ իմ ծնաւղացն ի սուրբ Յակոբ ողֆ: Եւ ով որ հանէ զինքն ի սուրբ Յակոբայ, կամ ծախէ, կամ գրաւէ, նա առնու զՅուդայի եւ զխաչահանուացն զմասն եւ բաժին:

Կազմեցաւ սուրբ աւետարանս արծաթով ի թվ. Հայոց ՊՂ (1441), ի փառս աստուծոյ:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Վենետիկ 974, Մ. Տ. Մ

 

Գրիչ Գրիգոր

Վայր` Երուսաղէմ

 

Գրիչ Գրիգոր` որդի Էլմէլիքի եւ Գոհարի, յԵրուսաղէմ, ընդ հովանեաւ Գաբրիէլի եւ Միքայէլի, ստացող Գրիգոր կրօնաւոր` հայր վանացն, որդի Յովանիսի եւ Սիմայ-Խաթունի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նիկոսիա, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ Գրիգոր Արձկեցի

Վայր` Երուսաղէմ

 

Գրեցաւ ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ, ձեռամբ Գրիգորի Արձկեցւոյ, ի կաթողիկոսութեան Կիլիկեցւոց տեառն Գրիգորի եւ բռնակալութեան Եգիպտացւոց Չախմախին:

 

ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

Երեւան 4227

 

Հեղինակ` գրիչ Դաւիթ

Վայր`

 

… Գրեցաւ գիրքս ձեռամբ բազմամեղ եւ անարհեստ գրչի Դաւթի, թվ. ՊՂ (1441), ի փառս Քրիստոսի մերոյ: Արդ աղաչեմ  զհանդիպողսդ յիշել \\ ի բարի մասին զանարժան ծրողս զԴաւիթ, հանդերձ ծնօղիւք եւ ամենայն արեան մերձաւորաւք, եւ թողութիւն մեղաց հայցել ի տեառնէ աստուծոյ մերոյ, եւ Քրիստոս, որ առատն է ի տուրս բարեաց, մեզ եւ ձեզ, առհասարակ, ողորմեսցի, ամէն:

 

բ

 

Զստացող գրոցս զԵղիա կուսակրաւն աբեղայս եւ զեղբայրն իմ զՂազար … յիշեսցիք …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բրիտ. թանգ. Add. 19, 727, ԿՑ 2, էջ 3

 

Հետ ստացող Խասսան

 

Յիշեցէք ի Քրիստոս զԽասսան եւ զկողակիցն իւր զՄեծ-Խաթուն, եւ զդուստրն իւր զՄարիամն, եւ զՄլուքն, եւ զՂամպարն, եւ զքորն իւր զԶայմելիքն, զհայրն իւր զԱպտէն, զմայրն իւր զԳունաշն …: Ստացաւ զաւետարանս ի թվականիս ՊՂ (1441):

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ ԵՒ ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 8452

 

Հեղինակ` գրիչ Յովանէս

 

… Գրեցաւ պակասորդ Մաշտոցիս ձեռամբ անարհեստ գրչի Յովանիսի, ի թվիս ՊՂ (1441): Արդ որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացող սորին զՍիմէոն կրաւնաւորն, եւ զհայր նորին զԱստուածատուր, զմայրն \ \ \

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Թեհրան 2, ՀԱ, 1935, սիւն. 313

 

Քրիստոս աստուած, քո սուրբ չար[չարանաց բարե]խաւսութեամբ ողորմեա \ \ \ Յակոբ \ \ \ վերստին նորոգել զսա եւ [զար]դարեա եւ գրեա զսա [ի դպ]րութիւն կենաց:

Ի թվ. ՊՂ (1441):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Անթիլիաս 84

 

Վայր` Երուսաղէմ

 

… Արդ, յանգ ելեալ աւարտեցաւ քառախոս եւ քառավտակ եւ քառաբուխ սուրբ Աւետարանս ի սուրբ քաղաքիս Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ հրեշտակապետացս Գաբրիէլին եւ Միքայէլին, եւ սրբուհւոյ ամենաւրհնեալ  Աստուածածնի, ձեռամբ յոգնամեղ եւ տարտամ ոգւոյ Գրիգոր || գրչի Արծկեցայ, ի թվին Հայոց ՊՂ. (1441) ամի, ի կաթողիկոսութեանն Կիւլիկեցւոց` տեառն Գրիգորի, եւ բռնակալութեանն եգիպտացւոց սուլթան Զիխմախին:

Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, քանզի գրեցաւ սա յընտիր աւրինակէ, եւ ունի զհամաբարբառսն անսխալ, եւ տասն խորանաց նշանագիրսն` կարմրագրով ի վերայ համարցն իւրաքանչիւր աւետարանչացն, որ ցուցանէ զհամանգամայնս համաբարբառացն, թէ յորում խորանի իցէ աւետարանացն համաձայնութիւն, ի յայբէն մինչեւ ի քէն:

Արդ, որք գաղափարէք ստուգապէս եւ ի վերայ ճշմարտութեան իրացըն հասանիցէք, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զմեղսամած գրիչս զԳրիգոր, եւ զծնաւղսն իմ զԷլմէլիք, եւ զԳօհար, եւ զվարդապետքն իմ զՅովանէս վարդապետն, եւ զՄանուէլ աբեղայն, որ || վերըստին ծնան զմեզ բանիւն աստուծոյ ի գործս յայս` ի յուսումն ընթերցողութեան եւ ի յարուեստ գրչութեան, որոց տէր աստուած տացէ վարձս վաստակոց նոցա եւ գրեսցէ ի դպրութիւն կենացն, ամէն:

Եւ դարձեալ յիշեսջիք ի Քրիստոս աստուած զստացող սուրբ Աւետարանիս զՆերսէս կուսակրաւն քահանայ, որ բազում աշխատութեամբ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց ի յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն Սարգսի եւ մաւրն Շնորհուորին, եւ հոգեւոր եղբաւրն Յովանէս աբեղային` փոխեցելոցն ի Քրիստոս, աւ իւր ծնողոց, եւ եղբարցն իմոյ Թումային, Շահնշահին, եւ քոերցն իմոց, եւ ամենայն ազգականացն մերոց` հոգեւորացն եւ մարմնաւորացն, եւ ուսուցչացն մերոց, եւ ամենայն երախտաւորացն: Նա եւ զերջանիկ վարդապետն զԹումա Մեծեբցին, եւ զայլ վարդա պետքն, որ յորդորեցին զմեզ եւ աւգնական եղեն եւ || ուղակեցին յԵրուսաղէմ: Այլ եւ զԿարապետ վարդապետն` զխոստովանահայրն մեր, որ բազում ժամանակ աւթեվան եղեւ մեզ, աստուած պարգեւէ նոցա զվերինն Երուսաղէմ: Այլ եւ զերջանիկ հոգեւոր հայրն մեր զտէր Սարգիս եպիսկոպոս Կիրակոսու, որ յոով ժամանակ յաւտարութեանս հանգիստ եղեւ մեզ: Այլ եւ հոգեւոր եւ զմիաբան հայր եւ զեղբարքս մեր զՂազար վարդապետ, եւ զՍարգիս քահանայ, եւ Յովաննէս, եւ  Ուշին դպիր, որ կրկին աշխատեցան ի յուղորդելն, եւ զմիաբան եղբարքս յիշեցէք ի Քրիստոս սրտի մտաւք: Այլ եւ զխոճա Խտրշէն, որ յորդորեց եւ աւգնական եղեւ զարտագրելոյն, եւ զամենայն երախտաւորք յիշեցէք ի Քրիստոս եւ մեղաց թուղութիւն խնդրեսցէք, եւ աստուած յիշէ եւ ձեզ պագեւեսցէ զերկնից արքայութիւն, ամէն:

 

ՃԱՇՈՑ

Հռոմ 67, Տիսերան, Ցուցակ, էջ 115116

 

Գրիչ` Յովսէփ

Վայր` Դերձկի վանք

 

ա

 

  Արդ, յանգ ելեալ աւարտեցաւ քրիստոսահիմն եւ առաքելախաւս մարգարէաշէն եւ հոգիաբուխ այս տառ ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի սուտանուն Յովսէփ աբեղի: Արդ, գրեցաւ սա ի թվիս Հայոց ՊՂ. (1441), ի դառնաբեր ժամանակիս, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց««Արդ, գրեցի ես Յովսէփ աբեղայս զգիրքս զայս ընդ հովանեաւ սուրբ Թէոդորոսի զինաւորի, զոր այժմ Դերջկի կոչի եւ այլ բազմահաւաք նշխարաց, յաոաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Ներսէսի պատուելի եպիսկոպոսի, որոյ արարիչն զերկնից արքայութիւնն տայ ժառանգել, ամէն:

Յիշեցէք եւ զվանիցս միաբանքն Սիմեոն աբեղայն, եւ զսարկաւագներն` զՍարգիսն, զՎարդանն, Ղազարն, տնտես Յովաննէսն: Դարձեալ կրկին աղաչեմ զամենեսեան զմանկունդ սուրբ եկեղեցոյ յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղոթս ձեր զմեղուցեալ գրիչս Յոսէփ, եւ զուսուցիչն իմ Արիստակէս վարդապետն, եւ զծնաւղքն իմ` զՅակոբ քահանայ աւտարամահ լինելով խարիպութիւն, վասն գնացել եղբաւրն իմ Միքայէլին, եւ զգովեալ եղբայրն իմ` զԱսման սարկաւագ` զհանգուցեալն առ Քրիստոս, սուրբ էր վարուք, եւ եղբաւրն իմ Ասման անուն եւ ցանկալի:

Զինչ զաղաւնի էր իւր հոգին

Ընդ ձագայխուռն երամովին:

Ձեռքդ որ չառէ տուրք աղքատի

Կամ բարձրանայ ի յաղաւթի

Թող չորանայ նման գոսի,

Որ ի ծառէն անկեալ ջախի:

Ագահութիւն նմա[ն] հրի

Քանի ձգեն կու բորբոքի,

Թէ շատ տաս, թէ սակաւ

Յետոյ դառնա ամէն փո, ի:

Արդ, որ գայք մեր զկնի

Եւ հանդիպիք այսմ տառի,

Զձեզ աղաչեմ արտասուելի,

Յիշման արէք զմեզ արժանի,

Թէ տէր Յիսուս խաղցր է եւ բարի,

Թող զանցանս զՅովսէփ կրօնաւորին,

Եւ զմայրն իմ լՅալամ Խաթուն

Զանազան վշտաւք,

Լալագին դիմաւք,

Տառապեալ կենաւք

Որ զայսպիսի գեղեցիկ որդի ||

 

բ

 

Եկեալ կացի յայս կենցաղի,

Ի ժամանակիս որ աս հասի,

Ի թվականիս Հայոցմածի

Ութհարիւր իննսունի (1441)

Սրիտիւ իմով ես բաղձացի,

Գրի զայս յոյս ինձ պիտանի,

Քանզի եղեւ ինձ յանկ բանի:

Ի գաւառիս այս Տիւրիկի:

Արդ աղաչեմ յամենայնի,

Զձեզ որդիք սուրբ Սիոնի,

Եւ որ սիրող էք մատենի,

Եւ ընթերցող այսմ տառի,

Յիշեսջիք սիրով սրտի

զՅովսէփ աբեղայ[ի],

ՆՆջեցելովք իւր համայնի,

Եւ ծնողաւք իւր եւ զարմի, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Բազմավէպ», 1950, էջ 271274

 

Գրիչ` Տէրունական

Վայր` Սանահին

 

… Արդ ես` Տէրունական աբեղայս` յետինս ի կարգաւորաց յիշեցի զբան Մարգարէին, որ ասէ` Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն կամ ընդանի յԵրուսաղէմ, ընդ որս եւ ես մեծաւ յուսով եւ սուրբ սիրով գրեցի զԱւետարանս, զի թէպէտ չէի լաւագոյն հմուտ այսմ արհեստի, այլ սէր կատարեալ ի բաց մերժէ զերկիւղ: Ապաւինեցայ յամենակարողն աստուած բանն հաւր եւ շնորհաւք սուրբ հոգւոյն կատարեցի, եւ ետու ծաղկել Յովաննէս վարդապետի` տիրական պատկերաւք` բոլոր տնօրինականաւք, փառա ւոր աւատարանչօք եւ գեղեցկատեսիլ խորանօք, եւ դիւրահայեաց ծաղկաւք եւ գոյներանկ գեղօք, եւ ծերացեալ ալեօք աշխատեալ եւ նեղացեալ յոլով եւ կատարեալ կարողութեամբ աստուածոյ: Նոյն եւ ես Տերունական ծերացեալ եւ նեխեալ անձամբ, յետինս աշակերտաց սորա, որով վստահացոյց զիս ի շուք պատկերաց, կատարեցաւ շնորհօք սուրբ հոգւոյն դառն եւ դժնեա ժամանակիս, որով էառ զՇամշուլտա Ջահանշան ամիրզէն` գերեաց եւ կոտորեաց, ի թվ. ՊՂ. (1441), ի յերկնահանգէտ ի գերահռչակ սուրբ ուխտս Սանահին, առ դրան մօր լուսոյ Աստուածածնիս, կամեցութեամբ եղբարցս Ներսէս փիլիսոփայի եւ այլ միաբանիցս:

Արդ, ես Տէրունականս` հողս եւ մոխիրս` ստացայ զսուրբ Աւետարանըս յիշատակ ինձ, հոգոյ իմոյ, եւ ծնաւղացս իմոց` հօր իմոյ Ետիլին եւ մօր իմոյ Թամթա-Խաթունին, եղբարց իմոց եւ զեռց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, որք ի Քրիստոս են հանգուցեալ:

Վասն որո երեսս անկեալ աղաչեմ զհամայգումար դասքդ քահանայից, որք աւգտիք ի սմանց եւ լուսաւորիք սովաւ, յիշեցէք ի Քրիստոս զիս` զբազմամեղս զՏէրունական, որ ստացայ զսա յիշատակ ինձ եւ ի վայելումն, զի մեծ յուսով ստացայ եւ սիրով Քրիստոսի գրեցաւ եւ ծաղկեցաւ յոյժ տաժանմամբ:

Այլ եւ բարերարն աստուած տացէ առատ ողորմութիւնն մեզ եւ ձեզ: Դարձեալ յերեսս անկեալ աղաչեմ զհանդիպողքդ աստուածախօս բուրաստունի, զի սահման է զգալի աչացս նայել ի գեղեցիկ իր` լուսաւորի միտքն եւ իմաստանա, քաղցրանա կամքն եւ ուրախանայ: Ապա ախորժի զգայարանքն եւ տայ ի լեզուն զշահարար սերմն ի լսելիս բազմաց եւ բերէ զպտուղ անուշ եւ արգիւնարար, այսինքն` զբարի յիշումն եւ զաստուածողորմեայն ի խորոց սրտէ:

Արդ, որք նայիք ի ծաղկազարդ եւ հոգելից դրախտս յիշեսջիք առհասարակ զգրեալքս ի սմա ի սուրբ աղաւթս ձեր եւ ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս ողորմի Քրիստոս աստուած եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

 

Ստացող` Պետրոս

 

Ես տէր Պետրոս թողի զԱւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց, եւ կողակցին իմոյ Նիկարին, եւ որդուցն իմոց Ղուկասին, Հայկազին, Գրիգորին, Անտոնին, եւ դստերացն իմոց Սառային, եւ Եղիսաբետին, եւ հարսն իմոյ Սիրայ-Խաթունին, Մարինին, եւ թոռացն իմոց Պետրոսին, Մելքոնին, Քասպարին, Անտոնին, եւ միւս այլ Պետրոսին, եւ դստերաց նորին Մարիանին, Խաթունճանին, Յարուսխին, Սալվինազին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, ամէն: Այլ ոչ ով դաւի չիլնի, ոչ իմոց եւ ոչ աւտարաց, եթէ քահանայ լինի ազգի իմոյ պաշտելոյ զսուրբ Աւետարանս եւ եթէ ոչ` յիշատակ տանն իմոյ մնասցէ մինչեւ ի խորին ծերութիւն:

Աստուած ողորմի հէր Տէրունական, որ գրեաց զսուրբ Աւետարանս եւ ծախեաց մեզ, ամէն: Եւ զիս անարժան Մկրտիչ մի բերան յիշեցէք` գրող յիշատակարանիս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բ. Կիւլէսէրեան, Ցուցակ Անկիւրոյ, 178, սիւն, 868870

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Անկիւրիոյ սուրբ Աստուածածնի վանք

 

ա

 

… Ըստ աւրինակի բազում կարեաց մարդկան` բազում են եւ աւրինակ աստուածապաշտուղթեան, որովք ընտանենայ մարդ աստուծոյ եւ շահի զփրկութիւն անձին: Յորոց մի է եւ ստանալն զսուրբ եկեղեցիս եւ զարդարել ամենայն սպասուք, նաեւ աստուածային սուրբ գրենօք` ի մխիթարութիւն հոգոյ եւ խրատ աստուածապաշտութեան: Ըստ այսմ մասին աստուածարեալ քահանայս` ալ[ե]աւք ծաղկեալ ծերունիս սուրբ կրաւնաւորըս Յակոբ, ստացայ սուրբ Աւետարանս զայս ի վայելումն քույերորդոցն Դաւիթ քահանային, եւ դեռարոյս որդոցն Մովսէս սարկաւագն եւ Վարդանին, ի պայծառութիւն տաճարին սուրբ Սարգսիս կոչեցեալ, եւ խաչին սուրբ նշանին Անկուրոյ բերդին, յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոյ փոխեցելոյն առ քրիստոս Յոհանէս քահանային, եւ մաւրն իւրոյ Մայրանէ, եւ ամենայն զարմից իւրեանց:

Բայց եղեւ զրաւ սորա ի թուիս Հայոց ՊՂ. (1441), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի: Գրեցաւ ձեռամբ մեղաթաւալ եւ անպիտան գրչի Ստեփաննոսի սուտանուն աբեղ[ա]յի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածանին ի վանքս Անկուրիոյ, ի յառաջնորդութեան տէր Յովսէփի, եւ այլ միաբան եղբարցս` Յովանէս կրաւնաւորի, եւ Աբրահամ կրա[ւ]նաւորի, եւ քարտէս կոկողի, եւ այլ սպասաւորաց սուրբ ուխտիս: Յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր, յիշողացդ եւ յիշացելոցս ողորմեսցի Քրիստոս աստուած, ամէն:

 

բ

 

  Արդ, ես, նուաստ ծառայս աստուածոյ Աւժիտ մղտեսիս, որ ցանկացող եղէ սուրբ Աւետարանիս, գրել ետու զսայ հոգւոյ իմոյ յիշատակ ինձ, եւ հանգուցեալ եղբօր իմոյ Սարգիսն, եւ ծնողաց իմոց պարոն Եւատին, եւ իմ մօրն Ճուհարին, եւ իմ կողակցին Փաշային:

Արդ, որք ընթեռնելոյք զսոսկալի սուրբ Աւետարան[ս] յիշեսջիք զպարոն Աւժտին, զի եդ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ ի յԱ[ն]կուրիոյ բերթն` ի սուրբ Խաչն եւ ի սուրբ Սարգիս եկեղեցին, սեփական յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ կարդացաւղացդ եւ լսաւղդ, որք լուսաւորիք ի սուրբ լուսաւոր եւ հրաշալի սուրբ Աւետարանէս` ողորմեսցի Քրիստոս ձեզ եւ մեզ, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

գ

 

Դարձեալ աղաչեմ, յիշեսջիք ի տէր սրտի մտաւք զեղկելի գրիչս, եւ զծնաւղքն եւ զեղբարքն իմ` զկենդանիքն եւ զհանգուցեալքն եւ զուսուցիցչքն: Եւ որ յիշէ, յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ, ամէն:

Արդ աղաչեմ որք հանդիպիք սմայ կարդալով կամ աւրինակելով, անմեղադիր լերուք սղալանաց, քանզի աւտար էի ի տեղացս եւ չունի տեղ առանձին նստելոյ, խալապա էր տեղն եւ ել եւ մուտ, եւ ջուլուհակն կու գործեր ու խաղ այլ կու ասէր, եւ ես տկարամիտ, այս չափ էր կարն իմ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս ամէն:

 

դ

 

Կազմող` Աբրահամ

 

Ընդ նմին եւ զանպիտան կազմողս սուրբ Աւետարանիս` զԱբրահամ սուտանուն աբեղայս, եւ զհայրն իմ, եւ զմայրն իմ, եւ զեղբայրսն իմ` զկենդանիս եւ զհանգուցեալս, աղաչեմ խնդրել մեղաց թողութիւն ի բարերար տեառնէ, որք պատահիք այսմ սուրբ տառիս, եւ աստուած ձեզ եւ մեզ առ հասարակ ողորմեսցի, ամէն:

Կազմեցաւ սուրբ Աւետարանս թվին ՊՂԱ. (1442):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3892

 

Ծաղկող` Մինաս

Վայր` Մեծոփա վանք

 

ա

 

  Զերկելիս զՄինաս ծաղկող յիշեցէք ի բարին Քրիստոս եւ աստուած զյիշող յիշէ [յի]ւրում գալըստեան աւուր, ամենայն բանք սպ[ա]ռին եւ գործ թագաւորեն եւ զձեզ եւ ինձ:

 

բ

 

Ստացող` Մահդասի պառաւ

 

  Յիշեցէք ի Քրիստոս զՄահդասի պառաւդ` ստացող սուրբ աւետարանիս: