Հայերէն Յիշատակարաններ

**

ՏԱՒՆԱՊԱՏՃԱՌ

Երեւան 5197

Ստացող` Սարգիս

Վայր` [Դեղձուտի վանք]

<211a> Փառք Հաւր եւ Որդո եւ Հո[գո]յն Սրբո եռանձնեա տէրութեան անտար[որ]ոշ աստուածութեն, անբաժանելի բնութեն, եւ մասանց արարածոցս եւ յամենայ եղելոցս, ի ծայրածաւալ լուսոյն Հօր ծագումն անճառելի եւ բանն անքննելի իսկութիւն անհետազաւտելի եւ մշտաբուխ հոգին անսպառելի, ելեալն ի Հօրէ եւ երեւելն յՈրդո, որք միակամ կամօք եւ արարչական զօրութեամբ, եւ միաբուն բնութեամբ ոչ միայն վայելեալ ի բարիսն իւրեանց անեզրական, այլ շարժեալ բարերար կամօքն յանգոից գոացոյց, եւ յանէից էացոյց զբնաւ մասունս արարածոցս: Ի սկիզբն ամենայնի զերկինս վերին, զոր եւ եթեր անւանեցին, եւ զերկիր ի խոնարհ գոլով, եւ զմիջնատարբերքս ի սոցանէ եւ ի չորից նիւթոց` ի հողո եւ ի ջրո, յօդո եւ ի հրո, արար զամենայն կարգօ, որպէս ցուցանեն աստուածաշունչ քնարք հոգոյն: Իսկ ի բանական բնութիւնս նախ յառաջ իմանայր զհրեշտակ զօրութիւնս անթիւ բազմութիւնն, որք եւ աննիւթք եւ անմարմինք, որ առի հողմ անվայրափակ, լոյս թափանցիկ եւ հուր անկիզանող, վաելողք վերին արփոյն, մերձ առ դուրս անմահ թագաւորքն կարգեալ իննեակ դաս ըստ սահմանին կացեալ մնացեալ յիւրեանց տեղիսն, թէպէտ եւ մին շեղեալ հպարտութեամբ եւ ընկեալ ի փառացն, զոր այլքն ունին:

Իսկ զերկրոդս բանական,

Դրախտին արար վայելչական,

Պատուեր երետ հայրական

Թէ կացէք ի յիմ հրաման

Եւ վայելեցէք անվախճան:

Նոքա զբանիւն այնու անցան,

Եւ անբանից նմանեցան,

Երկիր մահու պարտօորեցան

Անասնաբար աճումն ընկալան

Եւ բազում ժամանակս մոլորեցան,

Եւ զարարիչն մոռացան,

Հինգ հազար իննսուն ինն ամ թիւրեցան,

Ապա գթութեանց անդունդ բաբցան,

Եւ ողորմութեան լոյս ծագեցան,

Լոսն իջեալ այն Հայրական

Զկոյսն արար իւր բնակարան,

Մարմին եառ ադամական,

<211b>

Աշակերտք ընտրեց երկոտասան,

Տիեզերաց քարոզք եղան

Եւ հօատո վէմ կոչեցան:

Սուրբ հոգով նոքա լցան

Եւ բազմաց պատճառք եղան,

Եւ լցուցին յիմաստայեղց գիտութեամբն լինել ջահ եկեղեցոյ եւ պայծառութիւն ուղղափառութեանս, առնել յայտնի զբան կանոնաց եւ սահմանաց ի ձեռն գրոց եւ բանից ի լոյս, որ եւ զայս գիրք Տօնապատճառ հօաքեց ի բազմաց ի մի եւ ետուն Սիոնի ի լոյսաւորութիւն հօատոց եւ ի պարծանս ուղղափառութեան:

<211b> Վասն որո եւ ես` կրտսեր եւ յետին սպասօորս բանին Սարգիս, ըղձացեալ այս մատենի, եւ անձնատատան աշխատութեամբ եւ քրտնաջան ջանիւք եւ բազում տառապանօք դժ[ո]ւար ի գիւտ գրչաց, ետու գծագրեալ զսա ի նեղ եւ ի դառն ժամանակիս, որ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց տիրել ունէին ազգն Նետողաց, ձիակթաց կաթնակերաց, եւ սփռեալ էին ամենայն ուրեք` արկեալ հարկապահանջութիւն ի վերայ ամենեցուն առհասարակ, առօեւլ քան զկար: եւ Ապաղանն ունէր զբռնակալութիւն եւ արհօիրք էին ամենայն ուստեք, եւ ելն աղետիս Աստուծոյ է գիտելի:

Արդ ես Սարգիս յորժամ էի դեգերեել առ ոտս կենդանի վիմս Առաքել վարդապետի, ի գօառիս Մահկանաբերդոյ, ի պարոնութեան աթապակ Սադունին, ետու գրել զգիրքս զայս այլեւայլ գրչաց, զի օրինակ չգտանէի. զԿարգ ասացուածոցն` յիմ սնեալ միայնարանին, ի Գետիկ. ի թվին Հայոց ՉԻգ (1274) եւ զՊատճառն տօնից ի Թառակին, ձեռամբ կուսակրօն Գրիգոր քահանայի, թվին ՉԻԹ (1280), որ եւ նմա եւ ծնողաց իւր ողորմեսցի Տէր Յիսուսի:

Եւ ես Սարգիս երեսս անկեալ աղաչեմ զպատահեալս, յիշեսցիք սրտի մտօք զիս եւ զազգաինսն իմ` զաստուածահաճո զհայրն իմ զփոխեցեալն առ Քրիստոս զԱլեքսիոս, եւ զբարեաց յիշատակաց արժանի զմայրն իմ զԳոհարն, զհամշիրակ հարազատսն իմ` զԱհարոն եւ զԳառնիկն, եւ զփոխեցեալն ի Քրիստոս Մխիթարիչն, <212> եւ զծնողագութ հարսն իմ զԹամթիխաթուն, որ յօտարութեան գոլով մեր ի ժամ աշակերտութեան, բազում մխիթար եղեւ եւ ձեռնտու մեզ, եւ զայս գիրք ետ գրել ի վայելումն անձին իմո, եւ յիշատակ իւր, եւ բարէգութ մաւր իւրո, փոխեցելո առ Քրիստոս` տիկին Շամերին, որ եւ նմա ողորմեսցի Քրիստոս ի յաւուրն աներեկի, եւ յաջմէ դասեսցէ, յարքայութիւն հանգուսցէ, եւ զաւակաց իւրոց Յակոբո եւ Մխիթարչին տացէ Քրիստոս երկար կենդանութիւն` լինել յիշատակ ծնողաց իւրեանց, ամէն: Եւ զմիւս հարսն Թութմամ` իւրովք զաւակաւքն Գրիգորիւ եւ Ալեքսոսիւ, պահեսցէ Աստուած մեր:

Յիշեսջիք զհայրն մեր հոգեւոր եւ սնուցող զ[յ]ոքնահանճար ծերունին զԴաւիթ, եւ զիս սուտանուն Սարգիս վարդապետ յիշման, եւ Աստուած ողորմէի արժանացուց, եւ ձրի տուք, զի եւ դուք առնուցուք ի նմանէ, որ անսուտն խոստացա:

Գրեց[աւ] Տանապատճառս ի թվին ՉԻԹ (1280) եւ կազմեցաւ յաւուր վճարման, մարերի ԻԸ (28)ն եւ Հոռ[ոմոց] նոեմբեր Դ[(4)-ն` յաշնան եղանակիս, որ ահագին շարժ եղեւ ի մէջ գիշերիս, ի մի շաբաթն Բ (2) դիր: Զոր Տէր խնամեսցէ զսասանեալքս, զահաբեկեալքս, եւ Տէր Յիսուս աւրհնեալ, որ ժողովեաց ի մի տեղի զցրուած թխթերս, եւ նմա փառք յարարածոցս, ամէն:

բ

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Թառական

<10a> Բարեխաւսութեամբ սոցա Քրիստոս ողորմեսցի Ալեքսիոսին եւ իւր որդեացն Սարգսի եւ Հարոնին եւ Գառնկանն, երկար կենդանութիւն տացէ ստացողի գրոցս, ամէն:

գ

<149a> Ո ոք աւգտեսցի ի սմանէ, յիշեսցէ զստաց[ող] սորա զՍարգիս եւ զանարժան գծողս զԳրիգոր:

դ

<169a> ԶԳրիգորի գծողի մեղապարտի եւ Սարգսի սուրբ քահանայի եւ ծնողաց ողորմեսցի Քրիստոս:

ե

Այլ գրիչ`

<156a> Զլաւագոյն սպասաւոր բանի Սարգիս եւ ստացող մատենիս:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 1097

Գրիչ` Լուսեր

Վայր` [Եղիազարու վանք]

ա

<145a> Շնորհաւք եւ ողորմութեամբն Աստուծոյ, կատարեցի զտառս աստուածաշունչ, ես փցուն եւ ապիկար գգրող Լուսեր, ի վայելումն սուրբ եւ ամենագով վարդապետին Ներսէսի: Աղաչեմ զդասս լուսերամից յիշել բազմամեղ գրողիկս եւ ժառանկորդ գրիս զհռետոր զվարդապետն, եւ Աստուած յիշողացտ ողորմեսցի: Ի թուիս Հայոց ՉԻԹ (1280) գրեցաւ:

բ

Սրբագրող` Եսայի [Նշեցի]

<6b> Զպատահեալսդ այսմ մատենի, աղաչեմ յիշել յաղաւթս զստացաւղ սորին զմեծ հռետորն Ներսէս, նոյնպէս եւ զնուաստ ոգիս Եսայի` հետեւող եւ աշակերտ սուրբ առնն Աստուծոյ Ներսէսի վարդապետի:

գ

<320b> Զսակաւ աշխատողս յիշեա ի Տէր, աղաչեմ:

դ

Կազմող` Գրիգոր

<215a> Ո՜վ երամք աղաւնեաց, ընթերցողք սրբոյ տառիս, յիշեսջիք զկազմողս զԳրիգոր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4096

Գրիչ` Պողոս

Վայր` Վանդիր անապատ

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ մի աստուածութեան, եւ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Զանհատահոս բղխումն ամենառատ իջման կենեղուտ շնորհին, որ առ մերս բնութիւն անհասական իմանի ի բանականացս սեռից, մանաւանդ զներկայիս առատ[ած]աւալ փափագումն, որ <333a>// ութիւն մանգանց առագաստի քսաներորդ իններորդի (1280), ի հայրապետութեան Տեառն Յակովբայ եւ ի թագաւորութեանն Հայոց Լեւոնի, ի նահանգիս Կիլիկեցւոց, ընդ հովանեաւ ամենազաւր աջոյն Յիսուսի, եւ սուրբ խորանիս Սուրբ Սիովնի, եւ կենսապարգեւ Սրբոյ Նշանիս, ի դառն եւ ի դժնեալ ժամանակիս, զի ըստ նախապատում առաջին սուրբ հարցն, զոր առ Երեմիայիւ տեսանիւր, զի եբարձ Տէր զհաճոյացեալսն իւր յաշխարհէ վասն անչափ ծովացեալ մեղաց մերոց, սկիզբն ի սրբութիւնսն իւր արարեալ մատնեաց ի հուր եւ ի սուր, եւ ներելով անարժանիցս եւ հառաչել զնախագործեալ յանցանս մեր, որ եւ ոչ այսու զսգաստանամք, այլ թմբրեալք ի յամաւթս [յա]ւել <333b> ումն չարեաց մերոց առնելով ի նոյն ծնկեալ գտանիմք: Այլ վայ է ինձ, եղուկ եմ ես, զի եւ ոչ զմի ոք ի սգաստութեան տեսանեմք, այլ միահաղոյն յապականութիւն վարեալք յոտից մինչեւ ցգլուխ, որ եւ զառհաւատչեայ անտի տանջանացն աստէն ընդունիմք յարդարապէս չափաւղէն եւ յանբարկանալի աստուածութենէն:

Եւ արդ, աղաչեմք զամենեսեան, ո՜վ լուսակիր երամացեալ [դ]ասք քահանայից, յիշեմջիք մաքուր աղաւթիւք զգերապատուեալ արքեպիսկոպոս զտէր Տիրատուր, եւ զաստուածապատուեալ սուրբ եպիսկոպոս զտէր Բարթողիմէոս, եւ զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զսրովբեանման եպիսկոպոս զտէր Դաւիթ, եւ զաստուածազարդ քահանա զՊետրոս սրբազան, երկնամուտ <334a> նորատուր մանկունս Նորոյ Սիովնի, վասն զի արհամարհանս առնել տայ աղցաւոր վայելից ի տարատրոհ կայանիս եւ միայնւոյ այնմ փափագել, որ միշտ եւ հանապազ զկա ունի ընդ Աստուծոյ, եւ ոչ ական հատանի ի վնասակար գողոց, որով այսմ բաղձանաւք լիապէս լցեալ ամենիմաստ եւ ամենայն խոհեմութեամբ զարդարեալ սուրբ եւ երանաշնորհ եպիսկոպոսն տէր Դաւիթ, ի խնդիր ելեալ իբր զիմաստուն վաճառական ի գիւտ պատուակն մարգարտի, ոչ ի յանձին փարթամութիւն, այլ խրախացեալ ի յԱստուած, որ տայ սերմն սերմանողի, եւ լնու զբաղձանս ճշմարտիցն ցանկացողաց, ունելով եւ ապաստան յուսոյ զաստուածապատուեալ սուրբ եւ առաքելանման արքեպիսկոպոս զտէր Տիրատուր զպարագրեալն ի գլուխս լըման սուրբ եւ <334b> երկնանման անապատին Արքայկաղնոյն:

Իսկ ըստ նախախնամութեան ամենասուրբ հոգւոյն հանդիպել իմոյ մեղաւորիս եւ անարհեստ գրչիս Պաւղոսի, շարագրելով իմ զաստուածային պարգեւս զայս զքառավտակ աղբիւրս եւ զչորեքծագեան արեգակունս` յաշխատութենէ մատին իմոյ, ըստ սրտիս իմոյ կապակցեալ, եւ յերանդնահոս փափագմանէ նախագրեալ տեառն Դաւթայ, հարկեալ իմ ի շքեղաշուք հրամանէ նորին, ետու զսա ի ձեռն նորա, ի վայելումն անձին իւրոյ եւ ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ առ ի Քրիստոս հանգուցեալ նախնեաց նորին, զի անփոխանորդելի հաստատեսցի ի տրապիզիտս գահաւորակի լրապէս լուսարանի մաւր մերոյ Սիովնի, սուրբ եւ գերադրական անապատին Վանդիր, եւ Խրախ կոչեցեալ:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 1418

Ստացող` Մովսէս

Վայր` Խորին անապատ

ա

<126b> Եւ ես` վերջացեալս յամենայն բարեաց Մովսէս սուտանուն կրաւնաւոր, որ փափագանաւք ստացայ զսա ի վայելումն անձին եւ ի յիշատակ ինձ եւ ծընողաց իմոց, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա ընթեռնելով կամ լսելով կամ աւրինակ առնելով, յիշման արժանի արարէք զմեզ միով Տէր ողորմայիւ, նաեւ զԲասիլ քահանա` զգծաւղ սորին, եւ զՊաւղոս փակակալ, որ զաւրինակն ետ, եւ ըզսիրելի եղբայրն իմ զՍտեփաննոս, այղ եւ զԱլէքսիանոս եւ զհարազատն իւր յիշեսջիք, որ աւգնական եղեւ մեզ, եւ որ առատն է ի սուրբ պարգեւաց` ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշելեացս ողորմեսցի:

Եւ արդ գրեցաւ սա

Ի թուաբերութեան Հայոց ազգի,

Քառասուներորդ [ըն]դքտիոնի

Եւ յութեկի իննեակ թվի (1280):

Ի գաւառիս Կիլիկէի վատաշուերի,

Հուպ յանապատս հռչակելի,

Որոյ Խորին անուն կոչի,

Ի դառնութեաան ժամանակի,

Միշտ նեղելով Իսմայլի,

Որ զսովաւ շրջապատի:

Այղ եւ ազգին միշտ նետողի,

Ակնկալեալ թե հասանի

Բազմաթշուառն եւ կատաղի,

Որ կաշառաւք յոլով պատրի,

Յառաջնորդացն Իսմաէլի Խափան լինի:

Արդ եւ մեղաց մերոց չարի

Գոլով արգել յամենայնի,

Ի գլխոյն սկսեալ լինի Եւ յարքայէն մերոյս ազգի:

Պատահեալ անձն իմ եղ <127a> կելի

Նմա յաւուրս տէրունի

Յայլակարպման աւուրն մեծի

Զանհաստատ վարս նորա տեսի

Եւ անդ վայր մի ես ողբացի,

Զի որ նմ հոգք պիտանի,

Անփոյթ առնէր յամենայնի,

Եւ որ չէր նմա յարգի,

Միշտ յայն փութայր, զի հպեսցի,

Եկեղեցի հրկէզ լին,

Եւ քրիստոնեայ գերի վարի`

Նմա ոչ ցաւ ոչ հոգ լինի,

Ոչ ի փրկելն փոյթ ունի:

Աղքատաց անգութ լինի,

Վտանգելոց ոչ ողորմի,

Շահավաճառ յաւէտ լինի,

Եւ ընդ այլոյ բարիս` չարի,

Է զոր աչաւք իմաւք տեսի

Եւ զոր ունկամբ ես լսեցի:

Այղ հայրապետն թէ յիշի,

Որ է յաթոռ հաւրն մեծի,

Աղաչեմ յամենայնի

Եւ պառակտեմ թէ պատմեցի.

Վարանիմ երկուց միջի,

Տարակուսիմ յելս բանի:

Իմ է նորայն թէ պատմեցի,

Զի գլխովն անձն պարսաւի,

Եւ բամբասանք թէ աստ յիշի`

Դարձեալ անձին իմոյ լինի:

Երանի թէ լռէի

Եւ ի բազմացն ոչ պատմէի,

Այղ փութացեալ բանս լինի,

Եւ յաւժարի զի ասասցի:

Զի հայրապետն որ յիշեցի,

Անփոյթ առնէ զեկեղեցի,

Հաւատոյ խնամ չտանի,

Ո'չ չար կարգաց թէ խլել պիտի,

Գայթագղութեան պատճառ լինի:

Զթագաւորին կամս հաճի,

Յանդիմանել բնաւ չյաժարի,

Զի ի փառաց մի զրկեսցի,

Սուտակասպասք գոլ արքայի,

Եւ հացկատակք յամենայնի:

<127b>

Առաջնորդ եւ վարդապետ`

Թագաւորին կամաւք վարի,

Յանդիմանել որ չյաժարի,

Եւ ոչ ի յելս բանի հայի:

Եւ նա նոցին հետեւեսցի,

Որ կարծեցեալ սիւնըն կոչի,

Հայրապետական գահիւ պատռի,

Եւ այլ հոգոց բնաւ փոյթ չտանի:

Եւ որ իւրն են ընտանի,

Լիրբք եւ լկտիք յամենայն[ի]:

Ի բազմաց սուղ զոր յիշեցի,

Փոքր ի վեհիցն աստ գրեցի,

Բանիս ընթացըս կընքեցի,

Եւ լռութեամբ եզր կալցի,

Զի մի յանբաւս յառաջի

Կամ սասկագինըն յիշեսցի,

Այղ զոր աստ գըրել լինի,

Զկնի եկելոցդ խիստ լինի,

Չի թէ չեաք մեք արժանի

Չեաք հանդիպեալ այսմ արքայի,

Ոչ փառամոլ առաջնորդի,

Կամ հացկատակ վարդապետի,

Այղ ըստ գգործոց մերոց չարի,

Չհանդիպեցաք արանց բարի,

Այղ դուք որ կաքըզմեր կնի,

Կացէք ըզգուշ ձերում գործի,

Զի ձեզ լինի արքայ բարի,

Եւ հայրապետ մաքուր ոգի,

Տացէ ձեզ Տէր միտս բարի,

Վարել զընթացս ըստ աւրինի,

Յիշման առնել զմեզ արժանի

Միշտ ասելով Տէր ողորմի:

Այղ եւ զաղետս իմոյ անձնի,

Պատմեմ ձերումըդ հրամանի,

Զի հոգւովս եմ եղկելի,

Մարմինս ցաւաւք միշտ վարակի:

Փափագամ ամէն տառի,

Աղքատութիււնս ոչ հասանի,

Վերծանութեան <128a> հետեւի`

Նա գրչութեան սէրն ստիպի,

Քանքար չգոյր, զի վարձէի,

Մատամբս բանի` ես գրեի,

Ընթերցման հոգքն աւելի,

Որ դեգերումն առնէ մտի,

Զժամանակս իմ անբարի

Զայս տարակոյսս ես ծախեցի.

Էր զոր անձամբ ես գրէի,

Էր զոր այլոց գըրել տայի:

Յայս միջոցն անձն իմ կոծի,

Եւ վարանի յամենայնի,

Թէ ինչ աւգուտ ինձ յայս ջանի,

Թէ ընթեռնուլ ինձ ոչ լինի:

Մի յոյս միայն գերոյ թողի,

Թէ եկելոյ վայել լինի,

Զի թէ այս ոչ գոյր առաջի`

Կարծեմ սակաւ գոյր գիրյերկրի,

Որպէս եւ ես վարանէի,

Աւա՜ղ թէ ընդվայր ջանս իմ լինի:

Եւ ամենայն որ զայս խորհի,

Սակաւ տանի հոգ այս գործի,

Այղ ըստ յուսոյն որ կա առաջի,

Միշտ յաւժարեալ գիրս ոչ ստացի,

Զի տէրունի բանն լցցի.

Այլոց վաստակ այլում լինի.

Եւ արդ, ի յայս յոյսըս յէցեալ

Անձն իմ գերի եւ եղկելի,

Իւրաքանչիւր ոք վարձն կալցի.

Ըստ հաւատոյ իւր եւ յուսի.

Թողի զտառս ցանկալի,

Զկնի եկելոցդ վայելս բարի,

Ով աւգտեսցի յիշել պարտի,

Զտառապեալս այրի հոգի,

Ծնողաց իմոց եւ այլ զարմի,

Վերաձայնէլ տէր ողորմի,

Եւ մարդասէրն յամենայնի

Առհասարակ ողորմեսցի,

Որ է աւրհնեալ այժմուս ժամի

Եւ յապագայն աներեկի,

Ամէն, ամէն եւ եղիցի:

բ

<319b> Աւրհնեալ Սուրբ Երրորդութիւնն անբաժանելի յամենայն արարածոց ամէն: Թվ[ին] ՉԻԹ (1280):

Ով գանձ աստուածային

Սէր իմ ի քեզ բորբոքեցին,

Որպէս փեսայ, որ առ հարսին,

Իմս առաւել քան ըզնոցին,

Ստացայ ըզքեզ եւ ցնծացայ`

Աւշ թէ գործով ընդ քեզ միացայ,

Ապա թէ այն ոչ լինի նա`

Կարծեմ ընդ վայր աշխատեցայ:

Կաց դու ինդ իս ի յարակայ,

Միթէ լինի ինձ յապագայ,

Հանգչել ընդ քեզ, որպէս փեսայ,

Ի գալստեան բանին անմահ

Քրիստոս քէն եւ ի յիս գթա,

Որ մեզ ասէ Տէր ողորմեա,

Ստուգիւ եւ նա մասն ունենայ:

Փառք փրկչին, ամէն:

գ

<320a

Մեծապատիւ սուրբ հայրն ընտրեալ`

Եւագրիոս անուն կոչեալ,

Սա ի Յունաց ազգէն ծնեալ

Իմաստական բանիւ վարժեալ:

Որ ի սրբոյն Բարսլէ խրատեալ

Եկեղեցի նորին սընեալ,

Զկնի մահու նորին տրտմեալ

Եւ առ Գրիգոր փութով դիմեալ:

Վասն սիրոյն, զոր էր ստացեալ

Առ պատուիրանս աստուածարեալ,

Ի ճանապարհ ընդ ան անգեալ

Ի Բիզանդիոն քաղաք հասեալ:

Սա դէմ չարին ախոյանեալ

Եւ ըզնորին գունդըս վանեալ,

Յուղղափառաց դասուն պատուեալ

Եւ գովելի անուն ստացեալ:

Էդեալ նմա ջանըս պատրեալ

Չար թշնամին խորամանկեալ,

Զառնակինն եպարքոսեալ,

Զի որսասցէզնա թակարդեալ:

Սըմա եւ անդ Տէրն յաջողեալ,

Զուարթնոյն յանուրջ ըզնա խրատեալ

Տէր սարկաւագ ասէ կոչեալ

Զի կաս կապեալ եւ կաշկանդեալ:

Ի յոչ գիտելն ապաւինեալ

Վնասու անպարտ զինքն ցուցեալ,

Ի մանրախոյզ զուարթնոյն լինել,

Նա զեպարքոսըն պատճառեալ:

Առ նա երդման խնդիր կոչեալ,

Զուրթնոյն, որ զնա կամէր փրկեալ,

ԶԱւետարանն յառաջ բերեալ

Նովաւ զերթալն հաստատեալ:

Շտապ տագնապի նա կալեալ,

Նաւարկութեան ի խնդիր ելեալ,

ՅԵրուսաղէմ քաղաք հասեալ,

Անդ դադարումն ի մտի ելեալ:

Անդ հանդերձիւք\\\

Եւ զառաջին\\\

Բարերարին նախ\\\

Զնա երկար ցաւաւք տանջ[եալ]:

Կին մի բարի առ [նա] հասեալ,

Խրատիւք զնա հանդիմանեալ,

ԸզԹէբայիտ նըմա ցուցեալ

Եւ աղաւթիւք նմա աւգնեալ:

Երանելին ստըրջացեալ,

Եւ զ[կա]րասին իւր բաժանեալ,

<320b>

Զանձն յԱստուած ապաստանեալ.

Նորին յուսովն յուղի անկեալ:

Րաստոն մեղուի յոյջ նմանեալ,

ԸզԹեբայիտ մեծն ողջունեալ,

Անդրաքով վարըս ցուցեալ,

Զարմանալի բազմաց եղեալ:

Տեսեալ երիս արս կացեալ,

Նմա առաջի կարգաւորեալ,

Կլերիկոսք զինքեան ցուցեալ,

Դեւքն որ կամին զնա պատրեալ:

Ի Սուրբ Հոգոյն նա զաւրացեալ,

Զչարսն բանիւ յանդիմանեալ,

Զանուն փրկչին նա կարդացեալ,

Զչար ոգիսըն հալածեալ,

Պնդից վարուց զինքն տուեալ,

Բազմաց հրաշից ստացաւղ եղեալ,

Ի ծերութիւն խորին հասեալ,

Եւ աւրինակ բազմաց կացեալ:

Աս` ի բազում գիրս անդ գրեալ,

Խրթնատեսակ շահաւետեալ,

Է զոր յայտնի խրատիւք վարեալ,

Վասն ախմարաց, որ չեն վարժեեալ:

Տռփմամբ սիրով հոգոյն լցեալ

Երիւք ամաւք յախտէ կացեալ,

Ի ստորնայնոցս հրաժարեալ

Եւ անմարմնոցն պարակցեալ:

Մեծապայծառ վայելչացեալ

Անանց փառացն արժանացեալ,

Բարեխաւս մեզ անդ գտեալ,

Առ արարչին որ է աւրհնեալ:

Այլ եւ Գրիգոր անուն կոչեալ.

Մեծ րաբունին եւ հռչակեալ

Մտաւեք յաւետ ի սա նաեալ

Զերանելոյն ի գիրս ընթերցեալ:

Գտեալ ըզծեր ոմն զընտրեալ,

Որոյ Ատոմ անուն կոչեալ,

Շատ փորձանաց էր համբերեալ,

Սա ի նմանէ տեղեկացեալ:

Րաբունաւէն սմա ասացեալ,

Վասն անճառիցն որ է ծածկեալ:

Սա դիւրալուր հասու եղեալ,

[Խ]րատով նորին փարթամացեալ:

<321a>

Այլ եւ վարուց խստից տուեալ,

Զանձն իւր ճգանց եւ աշխատեալ,

Ի յԱստուծոյ վերահայցեալ

Յերկըս բանի նմա աւգնեալ:

Բարձրագընաց թեւակոխեալ

Զերանելոյն գիրս լուծեալ,

Համառաւտիւ կարգաւորեալ

Եւ անթերի բովանդակեալ:

Այլ եւ ճառիւ ըզսա չափեալ

Փառք սեծաւ գլխաւորեալ,

Քանեւ չորիւք գլխովք եդեալ,

Որ մեծ խորհուրդ ունի ծածկեալ:

Րաստոք թէ ոք կամի լինել

Մտաւք ի տիպ սորին յառեալ,

Ըստ փիլոնեան կարգին եդեալ

Ունի եւ սայ ինքն ամբարեալ:

Վասն ճառիցն, որ է եդեալ,

Առցուք ի ձեռն բացայայտեալ,

Որ քսան եւ չորքն է կողեցեալ,

Ի յութ մասունս գոյ բաժանեալ:

Այլ դու կայ զմիտս քո հաւաքեալ,

Զի իմասցիս, զոր կա աստ գրեալ,

Զի չորք վեցիւք է սա չափեալ.

Եւ վեց չորիւք բովանդակեալ:

Սա զաշխարհիս կարգըս ցուցեալ,

Ի վեց աւուր ստեղծագործեալ,

Ի վեց դարուն Քրիստոս ծնեալ,

Զծնունդս Ադամայ գոլ ազատեալ.

Նա եւ չորից թիւն հայեցեալ,

Ի չորք տարերքս նիւթ ելեալ

Այլ եւ չորք գետքն բաժանեալ

Յադենական դրախտէն եղեալ:

Եւ ութերիւք գոյ բաժանեալ

Երեք ութիւք լիալցեալ,

Որ սա քըւեա ասի եղեալ.

Զհանդերձելոյն խորհուրդ ունել,

Ւիսեալ ի մեզ երիցն ընտրեալ.

Հաւատ եւ յոյս, սէր հաստատեալ

Երեք անձինք փառաբանեալ,

Երեք սրբիւ մի տէր կնքեալ:

Այլ եւ երկուք թուովք լցեալ

[Եր]կոտասան թիւն երկրորդեալ,

<321b>

Երկուց մարդոց նախըստեղծեալ

Երկուց կենաց ժառանգ եղեալ:

Գոլ եւ փրկչին մերոյ ընտերեալ,

Երկոտասան թիւ առաքեալ,

Եւ նահապետք ի հինն եղեալ

Երկոտասան ակամբք պատուեալ:

Րոպէից բովանդակեալ

Քսան եւ չորից միակ եղեալ,

Մի բնութիւն խոստովանեալ,

Ըզբանն աստուած մարմնով ծնեալ:

Ի երիցունսըն գոյ հասեալ.

Քսան ու չորից թիւըն լցեալ

Զորս որոտման որդին տեսեալ

Որք աթոռով էին բազմեալ:

Եւ մարգարէք սմին նըմանեալ,

Որք տեսանաւղ են անուանեալ:

Տես թէ քանի մթտաւք լցեալ:

Համար ճառիցս, որ է եդեալ:

Ով եղբայրըդ սիրեցեալ,

Որ հանդիպիս տաղիս չափեալ,

Յիշեա զանձն իմ տառապեալ,

Յաւարտ բանիս, որ է շարեալ:

Փրկչին փառս վերառաքեալ,

Եւ մեզ ասել Տէր ողորմեալ,

Եւ դու ուննաս լիով լցեալ

Ի Քրիստոսէ, որ է աւրհնեալ,

Այժմ եւ յաւուրն աներեկեալ,

Յապագային անվախճանեալ,

Այս ամէն բարեբանեալ,

Մի տէրութիւնն երեքանձեալ,

Յաւիտեանից յաւէտ եղեալ,

Աւրհնաբանեալ, փառաւորեալ,

Գովեալ, աւրհնեալ եւ բարձրացեալ,

Անլըռ[ելի բ]անիւ աւրհնեալ, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ, 3392

Գրիչ` Յովհաննէս քահանայ

Վայր` Երզնկա

<496> Արդ գրեցաւ սա ի մայրաքաղաքն յԵզնկայն, ընդ հովանեաւ սուրբ Փրկչին կաթողիկէ եկեղեցւոյն, զոր շինեաց տէրն Սարգիս արհիական եպիսկոպոսն եւ բարեպաշտն որդի իւր Յոհաննէս: Գրեցաւ ի թուականիս Հայոց ի ՉԻԹ (1280), ի թագաւորութեանն Լեւոնի բարեպաշտի, որդոյ Հեթմոյ, եւ ի հայրապետութեանն տեառն Յակովբայ, եւ յարհիական եպիսկոպոսութեան տեառն Ներսէսի` թոռին տեառն Սարգսի, եւ աստուածասէր եղբայր նորին պարոնին Գրիգորիսի, եւ յաշխարհակալութեանն Ապղա խանին` որդւոյ Հուլայուին…:

***

ՍԱՀՄԱՆ ԵՒ ԿԱՆՈՆՔ ՄԻԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ ԵՂԲԱՐՑ, ՈՐՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՅԻՆ ՍԻՐՈՎՆ ՄԻԱԲԱՆԵՑԱՆ ՅԵՂԲԱՅՐՈՒԹԻՒՆ ՄԻՄԵԱՆՑ, Ի ՄԱՅՐԱՔԱՂԱՔՍ ՄԵԾ ՅԵԶՆԿԱՅՍ Ի ԹՎԻՆ ՉԻԹ (1280):

ԵՐԵՒԱՆ 2329 (1291 թ. )

Հեղինակ` Յովաննէս Երզնկացի

Վայր` Եզնկա

Աստ հանդիպելով եւ ծերունի վարդապետն Գրիգոր Սանահնեցի, որ եւ գրեցաւ ի գլուխ եղբարութեանս, եւ ես նուաստ վարդապետ Յովհաննէս Եզնկեցի, գրեցի զՍահման եւ զԽրատ եղբայրութեանս, եւ զշահաւետ աւգուտն որ ի սմանէ, առաջնորդութեամբն Սուրբ Հոգւոյն:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 5254

Գրիչ` Գէորգ

Վայր` Դեղձուտի վանք

ա

<54b> Որք աւգտիք ի սմանէ զհոգեւոր եղբարքս իմ` զՎահրամ եւ զՍտեփանոս յաղաւթս յիշեցէք, քանզի մինչ ցայսր վայր զաւրինակն սոքայ շնորհեցին, եւ ոչ միայն այս, այլն պանդխտութեանս իմոյ մխիթարիչք էին հոգեւոր եւ մարմնաւոր, քանզի ի միում խցի պանդխտանեաք, որ եւ Քրիստոս հատուսցէ զվարձս: Եւ յայսմ աւուր գնալով սոցա յերկիրն իւրեանց, յԱյրարատեան գաւառն, տրտմութիւն հասուցին ինձ` զիս միայն թողլով: Այլ աջողեսցի սոցա խնամիչն ամենեայնի ամենայն ուրեք, ուր եւ երթայցեն: եւ զիս, Գէորգ որդի Պաքութաթոռին, հզա[ւ]րայ յերկրէն Խաչինոյ, ի մեծահռչակ քաւարանէն Գանձասարայ, որ մակացու էի յերկիրս Մահկանաբերդոյ, ի վանս Դեղձուտի, առ ոտս Առաքել վարդապետի, յաղասւթս յիշեսջիք:

Ի թվին ՉԻԹ (1280) աւգուստոսի Ժ (1Օ) գրեցաւ:

բ

<125a> ԶԳէորգ փցուն գրիչ յիշեա եղբայր աղա[չեմ]ք:

գ

<222b> Աւրինակս այսչափ էր, եւ բանս ոչ աւարտեցաւ, եւ գիշերի գրեցաւ, զի ըշտապէի:

դ

Գրիգ` Աւետիս

<47b> ԶԳեորգ ընդրեալ քահանայ, զտէր գրոցս յիշեցի [ի] Քրիստոս, ընդ նմին եւ զանարժանս զԱւետիս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 33, Տէր-Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 49

Գրիչ` Պետրէ

Վայր` Կիպրոս

ա

<335a> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ մի աստուածութեանն Հաւր եւ Որդւոյ եւ ամենասուրբ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Ես մեղապարտ հողս Պետրէ նուաստ երէցուկ Այստուի որդին, եկեղեցւոյն սպասաւորս, ցանկացա սուրբ Աւետարանիս եւ կատարեաց Աստուած զփափաքն իմ եւ գրեցի, զի էի ես կարի յոյժ տկարացեալ յաչաց եւ տագնապ մեծ ի մահմետականաց, զի եկին զաւրաւք եւ հանին զմեզ ի բերդէն պարոնայքն եւ տվին ի մահմեդականքն, եւ զինչ Մսագետն կտրէ` առին եւ զբերդերն աւերեցին: Զի վասն մեղաց մերոց այս ամենայն գործեցաւ, եւ եկաք ի Կիպրոս կըղզին, ի դուռն Սրբուհոյ Աստուծածանին, եւ աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս ըստ կարի մերում, զի ոչ էաք ծառայել վարպէտ եւ արուեստի, այլ շնորհաց Աստուծոյ աւարտեցաւ սա: Աղաչեմ ներել սղալանացս եւ խոշոր ձաբռտանացս, զի յոյժ ցաւաւք եւ տառապանաւք գրեցի, եւ աղաչեմ ներել եւ թողութիւն խնդրել յանցանաց իմոց, եւ ծնաւղաց իմոց, եւ որդւոց իմոց, եւ մաւր իւրոյ Մառենի, եւ դստեր իւրոյ Ալիծի, եւ որդւոց իւրոց, եւ թողութիւն խնդրել ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, եւ ինք ձեզ թողցէ, եւ որ զամենն ասէ, նմա Տէր ողորմեսցի:

Գրեցաւ ի թվին ՉԻԹ (1280) ի դառն ժամանակիս, զի ազգն Հայոց վարին ոմն այսպէս, ոմն այնպէս, զոր Տէր Յիսուս Քրիստոս առաջնորդեսցէ եւ ուղղեսցէ զգնացս մեր ի ճանապարհս ուղեղս, զի բարերար է Աստուած եւ ողորմած, եւ նմա փառք յաւիտեան:

Զբանն Աստուծոյ զսոսկալիք

Պարտ է յիշել զամէնն ի միտք,

Թէ մի դատիք որ չդատիցիք.

Պոմանս ահեղ եւ արհաւիրք

Տէրունական է սպառնալիք:

Եւ իմ գիտելով զայս սպառնալիք,

Կամաւ նիւթեմ ես ինձ չարիք:

Գրեալէ. Մի' դատիք, զի մի դատիցիք:

Վայ տուր ինձ եւ ողորմեցէք,

Եւ Աստուած ձեզ:

բ

Ստացող` Հոռոմխաթուն

Ընդ նմին եւ զիս` զբազմամեղս Հոռօմխաթունս, որ ստացայ զայս վասն Սուրբ Աստուածածնին ի յիշատակ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 10773

Գրիչ` Յովհաննէս Արքաեղբայր

Վայր` Գոներ

ա

<264b> [Փառք\\\միա]բուն աստուածութեանն, այժմ եւ յաւիտեանս, ամէն:

Անհամին մահու մահակիցք եւ փառաց նորին թագակիցք, հարք մեր եւ եղբարք ի Քրիստոս, ժառանգողք սորայ եւ տեսողք եւ գաղափարողք, նըւաստս ձեր Յոհաննէս եպիսկոպոս, որդի մեծին եւ քրիստոսասիրին Կոստանդեայ արքայհաւր Հայոց` ձեռամբ իմով գրեցի զսա յիշատակ բարեաց` ինձ եւ իմոցն յիշել` զհամայնս ի Քրիստոս աղաչեմ, եւ զձեզ Տէր յիշեսցէ ի բարի:

<265a> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ մի աստուածութեանն, ամէն: Յամի ՉԻԹ (1280) թուականիս Հայոց, ես Յահաննէս եպիսկոպոս նըւաստ ծառայ Աստուծոյ իմոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ կրսեր ձեր ծառայակից, որդի քրիստոսարեալ եւ բարեպաշտ իշխանաց իշխողին Կոստանդեայ թագապահի եւ արքայահաւր Հայոց, եւ եղբայր քրիստոսապսակ քաջ արքային Հեթմոյ, շնորհիւ ողորմածին Աստուծոյ, եւ աւրհնութեամբ եւ ջանիւ ամենաւրհնեալ հոգի հաւրն իմոյ Կոստանդեայ, եղէ այցելու սուրբ անապատին Գռներ կոչեցեալ ի գահս Կիլիկիոյ, ի գաւառն Բերդին Բարձր ասացելոյ, յորժամ տիրէր հայրն իմ` դղեկին, եւ կրսերս` անապատին, յորում տաւաղեալ բնակէի իբր անխռով եւ անքոյթ նաւահանգստի, բերկրեալ միշտ աստուածաշուք տեսլեամբ մեծ նահապետին հաւրն մեր, եւ կրթեալ սուրբ տառիւք, տեսի զնորին շինեալ գիւղաքաղաքն յանունն իւր Կոստանդնոց կոչեցեալ, լի Քրիստոս հաւատացելովք բազմաւք` առաքինի երիցամբք եւ սարկաւագաւք, ընդ որս խրախուցեալ յանձին կալա իմովս իսկ մեղսամակարթ ձեռամբքս գրել նոցին զսուրբ Աւետարանս, յոր եւ յանկ ելեալ Տիրամբ, ի մէջ ամբողից եւ պատաղմանց, զի թէպէտ ոչ էի հմուտ գրչութեան, այլ վասն Տեառն իմոյ Քրիստոսի սիրոյն, նաեւ հարն իմոյ եւ եղբարց ի Քրիստոս <265b> փոխեցելոց, որոց Տէր ողորմեսցի, ամէն:

Եւ ես վասն հողացելոցս եւ մոռացելոցս յիշմանց, գրեցի զսա լաւ եւ ընտիր կազմեալ, որպէս տեսանի, եւ ետու զսոյն ի գեաւղն Կոստնդնոգ, որ էին նախ կարմին գտակնի կոչեցեալք, յիշատակ մեզ եւ վայելս ապագայիցդ: Վասն որոյ աղաչեմ Տերամբ զվայելողսդ, յիշել ի բարին Քրիստոս մերայովք անմոռաց յիշմամբ, եւ թողութիւն եւ հանգիստ գտանել համայն թագազնեիցն մեր, եւ որք յիշեքդ յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ: Մի ոք յիշեսցէ իւր առնել հայրենիք կամ յափշտակել, կամ գողանալ կամ ծախել, կամ աղաւաղել բան յիշատակ իմեր, այլ թէ որ յանդգնի մասն զ[Յո]ւդային առցէ, եւ որ մեզ լսէ եւ յիշէ` բիւր բարիս ի Քրիստոսէ գտցէ:

Բայց գրեցաւ ի յոյժ տրտմութեան ժամ, զի այս երիցս անգամ քրիստոսատեաց տաճիկքն Եգիպտոսի հրձիգ զամենայն Կիւլիկայ արարին, զորս հուրն անշէջ կիզեսցէ զնոսա:

Եւ քրիստոսասէր տէրն իմ եւ եղբարորդի արքայ Լեւոն, իբրեւ զգթած հայր ժողովէ եւ մխիթարէ զմնացեալսն, եւ եւս բարիոք պատուաստէ, զոր ամենակալին Աստուծոյ որդւովք իւրովք պահեսցէ միշտ ի չարէ, ի կրկին կեանս թագաւորել:

Այլ եւ զերջանիկ կաթողիկոսն Հայոց տէր Յակոբ համայն լրութեամբ եկեղեցւոյ <266a> Քրիստոս Աստուած միշտ պահեսցէ մեր[ձ] իւր, եւ զամենայն գնեալքս սուրբ արեանն իւրոյ, յինքն միացուսցէ ողորմութեամբ իւր Քրիստոս` աւրհնել զնա ընդ Հաւր եւ Սուրբ Հոգւոյն յաւիտեանս, ամէն:

բ

<72a> Զգերամաքուր եւ աստուածարեալ ապագա եղբարսդ մեր, որք վայելէք զսա եւ ժառանգէք դատապարտ ծառայս Աստուծոյ եւ հողացեալ ձեր ծառայակիցս Յոհաննէս եպիսկոպոս` արքաեղբայրս Հայոց, աղաչեմ զբնաւսդ յիշել զիս ծնողաւքն իմովք եւ համայն ընտանեաւք եւ բարին Քրիստոս թողութիւն, ողորմութիւն եւ հանգիստ գտանել այժմ եւ յապագայն, զի ի մէջ յոլով հոգւոց մատամբք իմով գրեցի, եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ, ամէն:

գ

<120b> Մշտածարաւք աստուածահոսք եւ յոգնաբուխ վտակացս, որք արբէք ի սմանէ եւ զմայլիք զծարաւիս փրկութեանն Աստուծոյ, եւ ձերդ բարի յիշման, զստացող սորա եւ գրող զՅոհաննէս եպիսկոպոս արքաեղբայր Հայոց ծնողաց մեր եւ ծննդաւք նոցին եւ համայն ընտանեաւք եւ ուսուցչաւք յիշել հայցեմ զսրբբազանիցդ դաս զմեզ ի բարին Քրիստոս, փրկութիւն, թողութիւն եւ ողորմութիւն եւ հանգիստ գտանել այժմ եւ յապագայն ի Քրիստոէ Աստուծոյ մերոյ…

դ

<199a> Զաստուածարեալ հարսդ մեր եւ զեղբարսդ ի Քրիստոս ծառայակից կրսերս ձեր Յոհաննէս եպիսկոպոս արքաեղբայրս Հայոց` գրող սորա եւ ստացողս, աղաչեմ յիշել զմեզ` ծնողաւք մեր եւ ընտանեաւք ի բարին Քրիստոս…

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 355

Գրիչ` Սիմէոն

Վայր` (Մուղնու) ս. Գէորգ

ա

Փառք սուրբ եւ կենդանարար Երրորդութեանն, մի աստուածութեան, Հաւրն եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

<308a> Սուրբ Աւետարանս յաղագս իմոյ` Յակոբոսիս նուաստի հոգւոյ եւ մարմնո փրկութեան, եւ ծնողաց իմոց Մելքիսէդեկ քահանայի եւ ըՌինահայ, եւ եղբարց իմոց միշտ յիշատակ սա եղ[ի]ցի ի դրան Սուրբ Գէորգա զաւրավարի, տղա Մարտիրոսի, զոր եւ ես նուաստ ծառայս Աստուծոյ Յակոբոս աւանդեցի զսայ իմ հայրէնի էկեղեցոյս Սուրբ Գէորգա:

Արդ, գրեցաւ այս սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Սիմէոնի մեղաւորի, ի յընտիր աւրի[նակէ], առ դրան Սուրբ զաւ[ր]ավարիս Գէորգայ, ի թուաբերութեան Հայոց ՉԻԹ (1280), ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ, եւ եպիսկոպոսութեան տէր Համազասպայ` առաջնորդի մեծափառ տանն Յովհաննու:

բ

<86b> Աւաղ մտացս սխալելոյ, եւ թողութիւն ձեզ առնելոյ:

գ

<123a> Եւ զմեղաւո[ր] Սիմէոն [յիշ]է աղաւթ[ս]:

դ

<132b> Զտառապեալս ի բարեաց, աղաչեմ յիշել ի Տէր, ո՜վ մանկունք եկեղեցոյ:

ե

<148a> Աւաղ տղաոցս բարբաջմանս եւ իմ մտաց սխալելոյս: Եւ այսաւր տաւն էր Բարսղի Հայրապետին \\\ տանէին:

զ

<397b> Յաւրինակն հայնց էր գրած, թէ այս սքանչելի գթութեան շնորհ ի Քրիստոսէ` ի հեբրայեցի Աւետարանէն աստ եղաւ, որպէս ասէ Եւսէբի:

է

Ծաղկող

<242a> Զնկարող սուրբ Աւետարանիս յիշեա, ասելով` Տէր Աստուած, ողորմեա ծաղկողի սորա, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2746

Գրիչ` Եղբայրիկ

Վայր` Քարայատակ

ա

<248a> Փառք քեզ, [եզ]ակի, անեղի, եռահիւսկ [ե]ւ մշտապայծառ դաւանութենեն յամենայն արարածոց եւ ի բնաւից եղանակաց, ամէն, որ արժանի արար զմեռեալս մեղաւք հասանել ի վերջին գիծ սրբոյ Աւետարանիս:

Բայց գրեց[ա]ւ յամի եւթն հարիւերորդի քսսաներորդի իններորդի (1280) ամ[ի] տումարիս Հայոց, ի ձեռն դառնացելոյ ումեմն սուտանուն [գ]րչ <248b> ի Եղբայրիկ կոչեցելոյ, ի Քարայյատակ տեղւոջ, ուրեք որոյ հանդէպ կայ մայրաքաղաքն Կարս, ուր ես միայնացեալ նստեի ամենայն չարեաւք եւ դառնութեամբ լի, ըստ խնդրոյ պա[տու]ական եղբաւր միոյ, Խիկար քահանայի: Եւ աւրինակ սորայ գրեցաւ ձեռամբ իմովք յերկուց ընտրոց աւրինակաց: Եւ այս տ[ա]սն եւ վեց Աւետարան, որ [գ]րեցի շնորհաւքն Քրիստոսի: Քրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ սուրբ մաւր քո, եւ սրբոց քոց առաքելոցդ եւ աւետարանչացդ, գթայ ի Խիկար ստացաւղ եւ իւրսն ամենայն, եւ Եղբայրիկ եւ ի նախնիս նորին, եւ յայնոսիկ որք Աւ[ետ]արանիս ըն[ձ]այաբեր լին[ին], եւ տուր նոցա զկեանսդ քո յաւիտենից, ամէն:

բ

<247a> Քրիստոս Աստուած, բարեխաւսութեամբ սիրելի առաքելոյ եւ աւետարանչիդ քո Յովհաննու, գթայ ի պատուական եղբայրսն իմ Թադէոս քահանայ, եւ տուր նմայ զարքայութիւնդ յերկնից, ամէն:

գ

<72b> Քրիստոս Աստուած, բարեխաւսութեամբ սուրբ մաւր քո եւ սրբոյ աւետարանչիդ քո Մաթէոսի, գթայ յԵղբայրիկ մեղաւք մեռեալ աշխատող, եւ յիրսն ամենայն, եւ ի Խիկար ճգնազգեց քահանայ` ստացող սորայ` եւ ի նախնիսն նորայ, եւ տուր նոցայ զկեանսդ քո յաւիտենից եւ ամենայն քրիստոնէից երկրպագուաց սսուրբ անուան քո, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6333,

Բարղամեան, Ցուցակ, էջ 26b

Գրիչ` [Յովհաննէս]

Վայր` Քարատնիս

Այլ եղեւ գիծ սորա ի տունս Սիւնեաց, ի սուրբ մենաստանս, որ կոչի Քարատնիս, ի դուռն Սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ մեղապարտ եւ թարմատար գրչի, զոր առեալ զնոյն ինքն զծնաւղս բարեխաւս առ ծնեալն տանել իմում տկաորութեանս: Եւ մի իսպառ տալ զանձն պատուհասական հրամանաց, եւ նովին երաշխաւորութեամբ աւարտեալ եղեւ ի թուականութեանս Հայկազեան տումարի յեւթն հարիւերորդի քսաներորդի իններորդի (1280) ամին, ի բռնակալութեան ազգին Նետողաց, որոյ կայսրականին Ապաղա խան անուն ճանաչիւք, եւ ի դիտապատութեան Հայոց տեառն Յակոբայ, եւ յառաջնորդութեան տանս Սիսականի տէր Հայրապետայ եւ տեր Յոհանէսի, մականորոգ սուրբ տաճարացս, եւ յիշխանութեան Տարսայճին:

Արդ, ես յոգնամեղ եւ ամենաթշուառ եւ յետինս ի գծողս անկեալ ի յերկիր սրտահառաչ կականալուր ձայնիւ պաղատեմ [մի զ]տառապեալս եւ զեղկելիս հարազատական բերանով գորովադատ պատժել, քանզի ի հարկէ եւ ի ժամ տագնապի բաժանվեցաւ ի մէնջ: Եւ արդ, մեք զայս կրկին հայցեմք, զի զնախաճառեալ եղբայրն զՅոհաննէս, զստացող սորա, եւ զհամաչահոս յաղաւթս ձեր մասնաւորել, վարկանեսջիք ընդ նախ եւ զմեզ մերայնովքն: Եւ զի մարդասիրութիւնն Աստուծոյ տարամերժէ զմեզ, հայեցեալ ի ձեր խնդրուածս եւ ի մեր յոյսն ապաստանի, այլ ի միասին փառաւորեսցէ զմեզ իւրովք պաղատանաւք, եւ դուք եւ մեք ի միասին գոհանալով փառաւորեմք զՀայր եւ զՈրդի եւ զՍուրբ Հոգի այժմ եւ միշտ… ամէն: Զհոգեւոր եւ զպատուական եղբարսն զՍարգիս եւ զՎարդան, որ երախտաւորեցան մեզ եւ եղենաւգնական եւ կամակից ի գիծ տառիս եւ զայլ համաւրէն եղբարսն յիշատակի եւ բարեաց մասին արժանի արասցէ Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս, եւ նմա փառք յաւիտեան:

***

ԳՈՐԾՔ ԱՌԱՔԵԼՈՑ, ԹՈՒՂԹՔ ԿԱԹՈՂԻԿԵԱՅՑ

Երեւան 6333,

Բարղամեան, Ցուցակ Վասպուրականի, էջ 54b-66a

Գրիչ` Դանիէլ

Վայր` Ձեաւղի գեաւղ

ա

Ի թուին ՉԻԹ (1280) գրեցաւ պրակք Առաքելոց ձեռամբ Դանիէքի անարժանի, ի յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց, եւ ի վայելումն որդոց իմոց Գրիգորին եւ Քահանայապետին, զորս փրկեսցէ Քրիստոս յամենայն փորձութենէ, ամէն: Որ ոք հանդիպեսցի սմա անմոռաց յիշեսցէ զգրող սորա, եւ զծնողսն իմ, եւ զեղբարսն. եւ Քրիստոս Աստուած, որ առատն է ողորմութեամբ մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

բ

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Ի յեւթնհիւր որդի քսաներորդի եւ իններորդի (1280) թուաբերութեանս Հայոց ի թագաւորութեանն մեծին Լեւոնի` որդոյ թագաւորին Հեթմոյ, ի հայրապետութեանն Յակոբայ րաբունոյ, գրեցաւ սայ ձեռամբ Դանիէլի նուաստս ի քահանայս, ի գեաւղս Ձեւաւղի, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուծածնին: Եւ արդ, երեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան թողութիւն մեղաց հայցել ի Քրիստոսէ ինձ եւ ծնողաց իմոց եւ ամենայն արեանառուաց եւ յիշողացդ եւ յիշել[ոցս] \\\

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Կոնիբեր, ցուցակ Լոնդոնի, էջ 12-13

Գրիչ` Ստեփանոս Վանկայցի

Վայր` Սիս

ա

<312> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան: Գրեցաւ ի թուիս Հայոց ՉԻԹ իաւթն հարիւր եւ քսան եւ ինն (1280), ի մայրաքաղաքս Սիս, ընդ հովանեաւ Սուրբ Հոգւոյն, որ յայսմ ամի վերստին նորոգեցաւ պատուական քարամբք` քերեալ ի ճարտարաց, ձեռամբ Ստեփանոսի Վանկայցւոյ, եւ ծախիւք եւ հրամանաւ Սոսթենէս րաբունոյ, որ էր վարժ եւ կիրթ ամենայն գիրս աստուածային` հնոցն եւ նորոցս եւ արտաքին ֆիլիսոֆայիցն գեր ի վերոյ` որ եւ ի ժամանակիս մեր` եւ ի թագաւորութեանն Լեւոնի եւ ի հայրապետութեանս Յակոբայ` Ոչ ոք է կատարեալ իբրեւ զսա յամենայն իմաստս, բայց ի մեծ րաբունեաց րաբունոյն, որոյ անունն ցաւղէ քաղցր, որ եւ Վահրամ կոչի…

բ

<252> Որդի Աւշնի տեառն Կոռիկոսոյ, եւ եղբաւր թագաւորի Հայոց Հեթմոյ, առաջնոյ ստացաւղ յիշեսջիք ի Քրիստոս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սրուանձտեան, Թորոս Աղբար, Ա, էջ 215

Գրիչ` Գրիգոր

Արդ, ես նուաստ հողս Գրիգոր աբեղայս, ծոյլս եւ անարժանս ի կրանաւորս, եւ շնորհիւն Աստուծոյ եւ ողորմութեամբ նորին գրեցի զսուրբ եւ զկենսունակ Աւետարանս ի պայծառութիւն մանկանց նորին: Գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց ՉԻԹ (1280), ի առաջնորդութեան Պաւղոս եպիսկոպոսի, ի սուրբ եւ գերահռչակ անապատիս որ Փրկչի վանք կոչի, ի դուռս Սուրբ Փրկչիս Սուրբ Երեւմանս եւ Շամունեայ եւ աստուածընկալ Սուրբ Նշանիս, որ աստ կայ: Արդ, աղաչեմ զձեզ մանկունք նորոյ Սիովնի, որք հանդիպիք այս սուրբ եւ աւետաքարոզ Աւետարանիս, կարդայք, աւգտիք, եւ կամ աւրինակէք, յիշեցէք սրտի մտաւք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զփծուն եւ զխոշոր գրչակս զԳրիգոր աբեղաս, եւ զծնաւղսն` զԳրիգոր ներկրար, եւ զմայրն իմ զՇուշան Խաթուն, եւ զմղտեսի Մելիք մայրն իմ, որ բազում աշխատութեամբ սաոյց զիս…