Հայերէն Յիշատակարաններ

       1368
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 162 (Ի վանս Գլակայ սուրբ Կարապետին)
      
       Գրիչ` Դաւիթ Մշեցի
      
       վայր ` Մուշ
      
       ... Եւ ես` նուաստ Մշեցի Դաւիթ երէցս, ի դառն ժամանակիս, որ այլազգիք նեղէին զազգս քրիստոնէից` եւս առաւել զհռչակաւոր ուխտն` սուրբ Կարապետն Տարօնոյ, եւ նոքա ի չքաւորութենէ բերեալ գրաւ դնէին այլազգեաց. ես յիշեցի թէ, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ յընդանեակ յԵրուսաղէ մ, եւ իմ հալալ արդեանց տուի երկուհարիւր դեկան, եւ թափեցի զսուրբ աւետարանս, եւ վերստին դարձուցի ի սուրբ Կարապետ յիշատակ ինձ եւ նախնեաց իմոց...:
      
       Ի թուին Հայոց ՊԺԷ. (1368) էր, որ թափեցի:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 163 (Վան , Տիրամայր եկեղեցի)
      
       տես նաեւ 1330 թ.
      
       Ի թուականիս Հայոց ՊԺԷ. (1368) ամենայն իրաց առատութիւն էր. բայց ջաբռըն զօրքն չին ի թողուլ, որ հանգչէաք, աստուած զօրացուցանէ զիւրենքն ի վերայ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Բրիտ. թնգ. 14, Կոնիբ. Ցուց . 24 եւ Փիրղ.
      
       6273, էջ 163 (տես նաեւ 1321)
      
       Հետ. ստացող` Աչեր եւ Նասրադին
      
       վայր ` Աղթամար
      
       Որք միանգամ յաստուածայնոցն բաղձան, զիղձ սրտիցն հանապազ ի վեր աճեցուցանեն, վասն զի սուրբ լոյս այս բերեալ եղեւ
      
       ի Սիւնեաց գաւառէն յերկիրս Ըռըշտունեաց, եւ անկաւ ի ձեռս աթոռակալին Աղթամարա: Իսկ աստուածասէր տանուտէրքն Աչերն եւ Նասրադին ի խնդիր ելեալ գնեցին սա ի Մ. եւ Ծ. (250) դ[ահե]կ[ան ], զապականացուն տալով զանանցն ստացան: Ո՜վ, սրբամիտ հանդիպող սմա, յիշեա ի տէր զպարոն Ումեկն` զԱչերու հայրն, եւ զՄուրատն` զՆասրադնի հայրն, զԱչերն, զՆսրին (իմա` զՆասրադինն ), զԱմիր Սարգիսն , զԽութլուշէն, զՆաւդուզն, զԱյմելիքն, զԽուանդն եւ զամենայն արեան մերձաւորք նոցին ...: Ի թուին ՊԺԷ. (1368):
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Վիեն. 55, Տաշ. Ցուցակ, էջ 259
      
       (տես նաեւ 1631, 1637 եւ 1666 թ. թ. )
      
       Գրիչ ` Յովհաննէս
      
       վայր ` Անի
      
       ա
      
       Զստացաւղ սուրբ գրոցս զարհի եւ զերջանիկ դիտապետն Բջնոյ մեծ նահանգին` զտէր Մանուէլ աղաչեմ յիշել ի տէր: Ընդ նմին եւ զանպէտ գրիչս զՅովհաննէս եպիսկոպոս Անոյ վիճակիս, եւ աստուած զձեզ յիշեսցէ:
      
       բ
      
       ... Արքեպիսկոպոսն զտէր Մանուէլ ... հանդերձ հարազատովքն իւրովք` Զաքարիայիւ եւ Սարգսիւ, աղաչեմ [յիշել]...:
      
       գ
      
       Զեղկելի ծրողս զՅով[հաննէս ] եպիսկոպոս Անոյ աղաչեմ յիշել ի տէր:
      
       Ծաղկող ` Մելքիսեթեկ
      
       դ
      
       Որք զմտաց տեսանելիս մաքրեալ ունիք յայսմ աշխարհիս, աչօք նայիք յերեւելիս եւ իմաստիւք յիմանալիս, աստուածաշունչ սուրբ կտակիս եւ հոգելից սորայ բանիս: Յիշեցէք ի մաքրափայլ եւ յերագընթաց յաղօթս ձեր զստացօղ գրոցս զտէր Մանուէլ, որ ստացաւ զսայ հալալ յարդեանց յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց , եւ ի կատարել գրոցս գրելով ինքն փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ մնաց աստուա-
      
       ծաշունչ ծաղկելի, ||| ի ձեռս անիր ||| ընտրութեամբն աստուծոյ տէր Յովաննէս, մանուկ գոլով հասակաւ եւ լի ամենայն առաքինութեա մբ իբրեւ ջահ անշիջանելի քայլեր ի մէջ եկեղեցոյ: Սա բազում աշխատանօք եւ ընչիւք ազատեաց զգիրքս ի ձեռաց անօրինաց եւ ետ ծաղկել զսա: Որոյ տէր աստուած վայելել տացէ նմա բազում ժամանակս, եւ զիւր ծնողաց հոգին ի ձեռաց սատանաի ազատէ աստուած, եւ որք յիշէք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ , ամէն:
      
       Նայ եւ զանարժան ծաղկողս Մելքիսեթեկ յիշեցէք աղաչեմ:
      
       ե
      
       Շարժաւղն էիցս ամենայնի
      
       Նոր պատուիրան ետ հրամանի...
      
       Շարժեալ ի սէր անճառելի,
      
       Տէր Մանուէլ յոյժ նազելի...
      
       Եւ ետ գրել զաստուածայշունչս գովելի,
      
       Եւ ստացաւ իւրն յիշատակ անջնջելի:
      
       Ո՜վ, վեհագոյն եղբայրք բարի...
      
       Լերուք եւ ինձ քաղցունք բարի,
      
       Առնել յիշման զիս արժանի,
      
       Զմեղսամակարթս յոյժ եղկելի,
      
       ԶՄելքիսեթեկ վա[տ]թարս, մեղօք ի լի,
      
       Որ եմ ծաղկող այսմ տառի:
      
       Նայ եւս էր թիւն տումարին
      
       Ութհարիւր Հայկեան ազգին,
      
       Տինայ է տասն յաւելուածին,
      
       Այլ եւս եաւթն շարամանին (1368):
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Երեւան 2705 (տես նաեւ 1660 եւ 1780 թ . թ. )
      
       Գրիչ` Ստեփանոս որդի Նատերի
      
       վայր` Ի քաղաքս Կազարիա, որ եւ Խրիմ առձայնի
      
       ... Արդ, յամենառատ շնորհացն աստուծոյ լցեալ արժանապէս այրն աստուծոյ, սրբազան եւ առաքինի, վեհիմաստ եւ հանճարեղ, կորովամիտ եւ խոհեմիմաց, սրբասէր կրաւնաւոր քահանայն տէր Յովհաննէս, աթոռակալ այցելութեան հիւսիսական աշխարհի , ստացաւ
      
       զգիրքս աստուածաբան մարգարէիցն, եւ զտառս նորոց կտակարանաց, զքրիստոսախաւս աւետարանութիւնս, եւ զառաքելոցն սրբոց զգործսն եւ զքարոզութիւնսն, եւ զյայտնութիւն ահագին տեսլեան սրբոյ աւետարանչին Յովհաննու ի մի տուփ, շատ եւ յոլով ծախիւք, զարդարելով խորհր[դա ] կան նկարակերպութեամբ` ոսկիազարդ եւ երանգաներկ
      
       գունովք, ի սփոփանս || եւ ի զուարճութիւն անձին իւրոյ եւ յիշատակ ոգւոյն առ յապա յաւիտեան: Եւ այնչափ ունէր փոյթ յանձն իւր եւ սէր, եւ սիրէր յոյժ զբանն աստուծոյ, մինչ զի ոչ տալ քուն աչաց կամ նինջ արտեւանաց յընթեռնլոյ զգիրս սուրբս եւ քննելոյ զխորս խորհրդոցն, որ ծածկեալ են ի նմա: Որ եւ շնորհաւքն աստուծոյ հա սու եղեալ ամենայն մտաց գրելոց սրբոց անտարակոյս լեզուաւ տայր զլոյս բանին աստուծոյ ի սիրտ եւ յոգի ունկնդրաց, որ քաղցր թուի ի քիմս իմանալոյն, քան զմեղր բերանոյ, որ եւ ժողովեալ գրեանս բազում մեկնչաց ի սրբոց հարանց բացայայտեալ` զբոլոր աստուածաշունչ գրոց մեկնութիւ նս, եւ զի գրասէր գոլով ստացաւ զամենայն գրեալսն եւ անյագ փափագմամբ ընթեռնոյր, ուսանէր եւ ուսուցանէր, ոչ միայն բանիւ, այլ եւ արդեամբք ի գործ բերեալ արձանացուցանէր զուսեալսն ի գրելոց սրբոց: Յորում եւ ընդ բազում արդիւնարարութիւնսն զոր առնէր, արմատացուցեալ կանգնեաց ի վանս իւր եւ տաճար երկնանման գեղապաճոյճ, կամարաձեւ, գըմբեթայարկ, սրբագործ վիմաւք, ոսկեզաւծ գեղազանութեամբ, տեղի անտանելոյն եւ ի հանգիստ անախտ կամացն աստուծոյ եւ զենարան գառինն անմահի, անուանելով զնա սուրբ Նշան, հինգ խորանաւք, ինն աստիճանաւք յաւրինակ վերնոյն Ս իոնի, կարգեալ ի նմա սպասաւորս սրոբէանմանս, կուսակրաւնս եւ սրբամաքուրս, հրեշտակագեղս զուարթապատկեր, անդադար բերանով եւ անհանգիստ բարբառով սպասաւորելով մշտամռունչ փառաբանութեամբ արարչին ամենայն արարածոց` աստուծոյ հաւր եւ Յիսուսի Քրիստոսի եւ հոգւոյն ճշմարտի , որու մ փառք:
      
       Արդ, աղաչեմք զկնի եկեալ մեր եղբարսդ սիրովն Քրիստոսի, որք պատահիք հոգիաձիր տառիս եւ հանդիպիք աւգտութեան ինչ իւիք, յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր եւ յաստուած զարժանին յիշատակի, զերջանիկ կրաւնաւորն զտէր Յովհաննէս` ստացաւղ գրոցս, զի յոյժ աշխատութեա մբ եւ բազում հոգածութեամբ ջանաց յաւարտումն գրոցս, հանելով ինչս բազումս, մինչ յանգ հանեալ աւարտեաց, զոր տէր աստուած վայելել տացէ , ամէն:
      
       Յիշեսջիք եւ զծնաւղսն նորին, զփոխեալսն առ Քրիստոս ` զպարոն Պարոնշահն եւ զՏիկին, մանաւանդ զհարազատ եղբայր տէր Յովհաննիսի` զսիրելին եւ զհամակ արի զՂազար յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ յամս յայս փոխեցաւ առ տէր, թողեալ սուգ մեծ սիրելեաց ազգականաց իւրոց, եւս առաւել եթող տրտմութիւն անմխիթար տէր Յովհաննիսին, զի եղբայր կամարար էր նմա, եւ յամենայն գործս բարութեան կամակից, իբրեւ գաւազան յենլի եւ ո րպէս ցուպ ի ձեռին , իբր
      
       զքաղաք ամուր եւ որպէս հաստատեալ թագաւորութիւն, եւ ըստ Դաւթայ` վայելուչ էր բնակելն նոցա ի միասին, քանզի եւ ինքն Ղազար, այր գոլով կատարեալ հաւատով, սիրեաց զմիայնութիւն` հետեւելով կոչմանն Քրիստոսի, բառնալով յուսն զխաչն տեառն, հոգացեալ զտեառնն միշտ եւ ոչ զաշխարհի, եղեալ մի ոգի միացեալ ի տէր, լիեալ ամաց յիսնից, բարւոք վարուք կեցեալ յաշխարհի, վերափոխեցաւ յանդրանկաց խորանսն երջանիկն ընդ երանելիսն, եւ թաղեցաւ պատուական մարմին նորա ընդ հովանեաւ նորաշէն սրբոյ տաճարին սուրբ Նշանին, որում եւ բազում էր աշխատեալ նոյն ինքն Ղազարն, ի կանգնումն նորին տաճարի:
      
       Հուսկ յետոյ, եթէ ախորժէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս եւ զանպիտան գրիչս զՍտեփանոս քահանայ, որ եւ ես աշխատեցայ ի սմա` մասն ինչ գրեցի` զնոր կտակարանս բովանդակ եւ զսաղմոսն, բայց ի յայտնութենէն, հրամանաւ տէր Յոհ[անիսի ], եւ կատարեցաւ ձեռամբ բազմամեղիս:
      
       Գրեալ էր հին կտակարանս յաշխարհն Փռանկաց, ձեռամբ աբեղայի միոջ Առաքեալ կոչեցելոյ, ի քաղաքն Պաւլաւնիա, եւ կատարեցաւ ձեռամբ Ստեփանոս քահանայի, որդւոյ Նատերի, ի քաղաքս Կազարիա, որ եւ Խրիմ առձայնի, ի թուականութեանս մերում ՊԺԷ. (1 368), յետ երից ամաց անցելոյ առման քաղաքիս, յուրում եւ զկնի եկն սով սաստիկ եւ սատակեաց անհամար եւ անթիւ ոգիս, որ եւ գրելոյ անկար է:
      
       ԳԻՐՔ ԵՒԹՆ ԱՌԱՔԻՆՈՒԹԵԱՆՑ ՊԵՏՐՈՍԻ ԱՐԱԳՈՆԱՑՒՈՅ
      
       Երեւան 5944
      
       Գրիչ ` Զաքարիա
      
       վայր ` Քռնայ
      
       Արդ, գրեցաւ գիրքս այս ձեռամբ Զաքարի || [ի վերի]ն վանքս Քռնո, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածն[ի, ի ] վայելումն անձին իմո եւ մանկանց եկեղեցո, [որ ] են ի կարգէս միաբանողաց, ի թվ. մարդեղութեանն Քրիստոսի ՌԳՃ. եւ ԿԸ. եւ ի հաոց` ՊԺԷ. (1368): Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որ հանդիպիք սմա, յիշման արժանի առնել զանարժանս յամենայնի զֆրա Զաքարիա քարոզողս, որ զսակաւ յետի տետրերս գրեցի, եւ զծնողսն իմ, նախ զհոգեւորն` զհօրեղբայրն զԱռաքել վարդապետն, որ սնոյցն զիս եւ ուսոյց, եւ ապա զմարմնաւորն` զհայրն իմ` զՏէրտէր, եւ զմայրն իմ` զԱզատ խա թուն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն: Այլ եւ կրկին աղանչեմ, զի յիշեցէք առաջի տեառն զամենայն գովութեանց արժանաւորսն զԳորքն եւ զՄարգար
      
       էֆրաթնիս սուրբ ուխտիս, որ յոյժ սիրով զմեզ հանգուցին, եւ յիշողքդ որով մտօք զմեզ (՞ ), զորոց զտրիտուրն եւ զաշխատանաց հատուցումն Քրիստոս հատուսցէ, ամէն: Այլ եւ որք յիշեն [զմե]զ բարի մտօք ինքեանք յիշեալ լիցին ի Քրիստոսէ , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 5347
      
       Գրիչ ` Ստեփանոս
      
       վայր` Հ[ի]զան քաղաք
      
       ... Այլ եւ գրեցաւ սուրբ աւետարանս ձեռամբ անիմաստ եւ ախմար գրչի Ստեփանոսի, յիշատակ կենակցի իմոյ Հերմելէքին, եւ հաւրն իւրոյ Քուրթամիրն, եւ մաւրն` Տիկինն-Մելէքին, եւ եղբաւրն իւրոյ Պետրոսին:
      
       Եւ արդ, ի յաւարտ սուրբ աւետարանիս, ի հայրապետութեանն Հայոց տեառն Դաւթի, որ ի յայս ամիս փոխեցաւ ի քրիստոս եւ սուգ անմխիթար եթող մեզ, զերկնից արքայութիւն տացէ նմա տէր աստուած , ամէն:
      
       Դարձեալ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի քաղաքս, որ կոչի Հզան, առ դրան սուրբ Սարգսի եւ առ ոտս Գամաղիէլի եւ սորին սպասաւորի` աշխարհալոյս վարդապետիս մերո Յոհաննէսի, եւ հաստատ պահեսցէ զսա մինչեւ ի խորին ծերութիւն , ամէն:
      
       Ո՜վ, սուրբ մանկունք եկեղեցւոյ յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր` զՏիրուհրին, զհայրն իւր զՔուրթամիրն, եւ զմայրն իւր զՏիկին-Մելիքն, եւ զեղբայրն իւր զՊետրոսն, եւ աստուած զձեզ յիշէ , ամէն:
      
       Իսկ էր թվականիսն ի ՊԺԷ. (1368) յորժամ աւարտեցաւ սուրբ աւետարանս:
      
       Զծովացեալս մեղաւք զստեփանոս գծողս յիշեցէք ի տէր:
      
       Կ Ա Ն Ո Ն Ա ԳԻՐՔ
      
       Երեւան 659
      
       Գրիչ ` Մաղաքիա
      
       վայր ` Կաֆայ
      
       Ի թուիս ՊԺԷ. (1368) յանգ ել[ե]ալ կատարեցաւ քանոնս հաւատոյ քրիստոնէից ձեռամբ Մաղաքիա դպրի, յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց` Անուսնի, եւ մաւր իւրոյ Թագուհոյ, եւ եղբարց իւրոց` Սահակին եւ Յակոբին եւ Մելքիսեդեկի, որք կարդայք կամ աւրինակէք յիշեցէք յաղաւթս ձեր զսոսա եւ աստուած զձեզ յիշէ , ամէն.
      
       Ի Կաֆայ գրեցաւ զգիրս: