Հայերէն Յիշատակարաններ

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 4873

 

Հետ. սատացող` Ամիր

 

… Պարգեւաւք եւ առատ ողորմութեամբն աստուծոյ բարերարին ցանկացող եղեալ բաղձանաւք հոգեւոր սիրոյ սուրբ գրոցս Այսմաւուրացս, ես` Ամիրս ետոյ ստացայ զսայ հալալ ընչից իմոց` յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն իմոյ  Աթանիսին եւ մաւրն իմոյ Սիմիկին, եւ հարազատ եղբարցն իմոց Ամիր-Սարգսին, Մկրտչին եւ Մարտիրոսին…, եւ յետ աւարտմանն յանուանցս` նորաբողբոջ, դեռաբուսիկ եւ սիրասնունդ որդոցս մերոց` Վրթանէս սարկաւագին եւ Գալուստ սարկաւագին…:

Ի թվաբերութիւնս Հայոց ՋԻէ. (1478), արանց ի ԻԸ. (28): Ի սմին ժամանակի եկն Հասան պարոն ի Վրացտունն եւ քակեաց, եւ բազումս սրով կոտորեաց, եւ աւէրս էած, եւ քառասուն հազար անձն գերեաց. եւ զտառապանքս սոցա ո՞ կարէ գրով արկանել: Բազումս եկ[եղ]եցիք քակեցին, զխաչ եւ զգիրգ կորուցին, զայլ անաւթ եկեղեցո: Եւ ինքն չարայչար մահուամբ սատակեցաւ, որպէս մանկակոտորն Հերովթէս անիծեալն:

Որք հանդիպիք ի սմայ կարդալով, կամ տեսանելով, կամ աւրինակելով, զգրիչս յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր, եւ աստուած զձեզ յիշէ…

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

ՀԱ, 1940, սիւն. 209

 

Գրիչ` Գրիգոր Բերկրեցի

Վայր` Բերկրի, Արգելան վանք

 

Աւարտեցաւ… Շարակնոցս ի թուականութեանս Հայոց Ջ. եւ ԻԷ. (1478), յերկիրս Տարբերունի, ի սուրբ եւ յաստուածաբնակ մենաստանիս յԱրգելան, որ եւ հանդէպ քաղաքիս Բերկրոյ, ձեռամբ… սխալագիր գրչի Գրիգ որ Բերկրեցւոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս, եւ սուրբ Կարապետի, եւ սուրբ Յարութեան, եւ հրաշալի սուրբ գերեզմանին տէր Յուսկան որդւոյ, եւ սքանչելագործ Կարմիրակն սուրբ Նշանի, եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր  Յովհաննէս հեզահոգի արհեպիսկոպոսի, եւ երջանիկ եւ արի աստուածաբան Մկրտիչ վարդապետի` հարազատի իմոյ, ի հայրապետութեան տեառն Յովհաննէսի եւ տեառն Սարգսի արհիեպիսկոպոսի Եզնկացւոյ, որ ընդ ձեռամբ իւրով գրաւեալ ունի զկաթողիկոսարանն եւ մեծ արիութիւնս արար ազատելով զգերիսն Վրացտանի Հասան-պէկին, որ յայսմ ամի եղեւ, այլ եւ յայսմ աւուրքս Օղուրլու որդի Հասան-բէկին ի զաւրացն հաւրն, այլ ոչ հրամանաւ նորա ||

Յիշեցէք զԳրիգոր գծողս, եւ զծնողս իմ զԱթաբէկ եւ զՍայջըհան, եւ զպսակ գլխոյ իմոյ` զհարազատն զՄկրտիչ աստուածաբան, եւ զուսուցիչն իմ զարի եւ զքաջ վարդապետն զՄկրտիչ…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Արձագանք», 1888, հմր. 12, էջ 162, 163, «Արցախ» էջ 344, «Այրարատ» էջ 187, 274

 

Գրիչ` Գրիգոր եպիսկոպոս վայր` Բջնի

 

… Արդ, ես յետինս ի կրաւնաւորաց եւ անարժանս ի մանգանց եկեղեցւոյ Գրիգոր եպիսկոպոս Բջնոյ` տեսի զսէր եւ զփափագ պատրոն Վարապետին (՞) եւ ամուսնոյն  Մելիքին, զոր ունէին առ հոգեւորսն, եւ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին` յանձն առի եւ բազում աշխատութեամբ եւ տառապանաւք գծագրեցի զսա մեղսամած մատամբ իմով ի յաստուածաբնակ եւ յանառիկ դղեակս  Բջնի, ընդ հովանեաւ երկնանման աթոռոյ սուրբ Աստուածածնիս, ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի Հայոց վերադիտողի, ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԻԷ. (1478): Եւ արդ, յերես անգեալ աղաչեմք զսրբութիւնդ ձեր, սուրբ ընթերցողք հարք եւ եղբարք, յիշել զգ րող սորայ զԳրիգոր եպիսկոպոս, եւ զծնողսն իմ` զհայրն իմ զՀասան-Բուղա եւ զմայրն իմ Թամթա-Խաթուն, եւ զամենայն ննջեցեալքն իմ, եւ զհամշիրաք եղբարքս իմ` զտէր Սարգիս, եւ զտէր Յոհանէս, եւ զտէր Յորդանան, որ յոյժ աշխատեցան ի կոկել սորա…:

Եւ արդ, ես` Պատրոնս եւ ամուսին իմ Մելիք-Խաթուն ստացաք զսուրբ Աւետարանս ի յարդար վաստակոց մերոց, եւ տուաք զսա ընծայ ի դուռն սուրբ Ամենափրկչին Աշտարակու, եւ սուրբ Մարիանին, եւ սուրբ Կարմրաւորին, ի վայելումն մանկանց սոցա…:

Եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսուրբ Աւետարանս ի յԱշտարակու ի դրա սուրբ Ամենափրկչին եւ սուրբ վանորէացս ծախելով եւ կամ խորհրդով, եթէ ոք յանդգնի` մեր մեղացն պարտական լիցի յաւուրն դատաստանի:

Եւ ես Գրիգոր եպիսկոպոս Աշտարակեցի` նստելով եպիսկոպոս իմ ի սուրբ յաթոռս ԺԷ. (17) ամ եւ Զ. (6) ամիս, գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի դուռն աթոռոյ Աստուածածնիս, որք կարդայք աստուած-ողորմի ասէք մեղուցեալ հոգոյ իմոյ…:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

 

Երեւան 942

 

Գրիչ` Դաւիթ

Վայր` Վայոց-ձոր, Սրկղունք

 

ա

 

… Սկսեալ եղեւ եւ աւարտեալ այս սուրբ կտակս ի դառն եւ ի նեղ ժամանակի, զոր տատանեալ կամք ի յանաւրինաց, զի սէրն եւ գութն բարձեալ է ի միմեանց, եւ հարք զորդիս իւրեանց կամին կորուսանել, եւ որդիք զհարս, եւ եղբայրք զեղբայրս: Զոր խնամքն արարչական եւ գութն հայրական պահեսցէ անսասան զհաւատացեալքս իւր յայս մարդադաւան ժամանակէս, ամէն:

Գծագրեալ եղեւ այս սուրբ մատեանս որ կոչի Ճառընտիր, զոր ընտրեալ եւ հաւաքեալ է սուրբ վարդապետաց եւ եդեալ ի մի տուփ Յոհան Ոսկեբերանի, Յոհան Մանդակունեցոյ, Սարգիս Շնորհալից վարդապետի, Զաքարիայ Հայոց կաթողիկոսի, զոր սահմանեալ են եւ եդեալ ի պայծառութիւն եւ ի զարդ աղուհացից պահոցն եւ սուրբ յարութեանն, եւ ի սգաստութիւն հոգեկիր արանց:

Եղեւ օարտ գրգոյս ի թվիս Հայոց ՋԻԷ. (1478), եւ ի ղանութեան Յայղուպ-պէկին, որդոյ Հասան-բէկին, թոռինն Աւթմնայ, զոր յայսմ ամի էսպան զեղբայրն իւր զՍուլտան-Խալիլն եւ էառ զսուլթանութիւնն: Եւ ի յաթոռակալութեանն Վաղարշապատու տէր Սարգիս կաթողիկոսի եւ մերում նահանգի եպիսկոպոսութեան տէր Յոհանիսի եւ տէր Եղիշէի` հոգեւոր եղբարց:

Եւ էառ զզրաւ ձեռամբ խելագար եւ փցուն գրչի Դաւիթ անարժան եւ մեղսամակարթ իրիցի, որ միայն զանունս ունիմ եւ ոչ զգործս. ի յերկիրս Վայի-ձորոյ, ի գեաւղս որ կոչի  Սրկղունս, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգի եւ սուրբ Յակոբի եւ այլ սուրբ Նշանացս, որ աստ կան: Առ ոտս արիաջան եւ բանիբուն Աւագտէր վարդապետի` հաւրեղբաւրս մերոյ, եւ եղբարցս իմոց տէր Զաքարայ աբեղային, եւ տէր Աբրահամ ծաղկողին, որ է փարթամ շնորհաւք ի լին, եւ  Ակոբ միակեցին, եւ Նահապետ աբեղային, եւ հաւրն իմ Տէրտէր միակեցին, եւ Աղաճան եւ Ղուկաս եւ Աթանաս եւ Աւղաաւլ-բէկ դպրացս, որ են ի յանապատն  Բոլորաբերթոյ, առ դուռն սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Կարապետին, եւ Կիւրղի սուրբ աջոյն, զոր աստուածասէր եւ միաբան պահեսցէ զնոսա տէր, ամէն, եւ զԵզեկիէլ ընկերակցի իմոյ, եւ այլ եղբարցս: Եւ ստացեալ զանառ իկ եւ զհոգէնուագ երգարանս` գովեալն յամենայն լեզուաց, սուրբ եւ ընտիր, ժրաջան եւ միշտ ի պաշտաւն, գրգասէրն եւ հրեշտականմանն տէր Սարգիս ճգնաւոր եւ մահդասին կրօնօոր եւ աբեղայն խոյրաբարձ եւ վակասաւորն` յիշատակ իւր, եւ ծնօղացն` հաւրն Զաքարին եւ մաւրն Դաւնդիշին, եւ եղբարցն Էտկարին, Զաքիկին, Ասպահանշին,  Ամիրխասին, եւ Դաւիթ սարկաւագին, եւ Ստեփանոսին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն, յիշատակ անջինջ եւ գանձ անկողոպտելի, լսելով զայն որ ասէ,  թէ` Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընտանի Երուսաղէմ, զոր տէր աստուած վայելել տացէ նոցա մինչ ի խորին ծերութիւնն, ամէն:

Եւ դարձեալ, յիշեսջիք յաղաւթս զհոգեւոր եղբայր տէր Սարգսին, զՄեսրոբ աբեղայն, զԿարապետն, զհոգեւոր հայր Շատիկն, զԴիլշատ քոյրն, եւ զայլսն ամենայն, ամէն:

Եւ ես անարժան Դօիթ գրիչս, որ հող եմ եւ մոխիր ոտից ձերոց, կրկին անգամ աղաչեմ, զի յիշեսջիք ի մաքրափայլ եւ ի մեղսաքաւիչ յաղօթս ձեր զստացաւղ գրոյս զտէր Սարգիսն, եւ զիս` զանպիտան գրչակս` զԴաւիթ էրէց, եւ զհայրն մի  զՏէրտէր, եւ զմայրն իմ զԳոնցայ` փոխեցեալն առ Քրիստոս, եւ զեղբայրքն իմ` զվերոյգրեալքն, եւ զՄարգարայ, եւ զորդիքս մեր` զԱլեքսանոս եւ զՅովանէս, եւ զայլ ամենայն արեան մեղձաւորսն իմ, եւ զկենակիցն իմ  զՓաշա-Խաթունն, որ բազում աշխատութեամբ ծառայալ է մեզ սպասաւորութեամբ, եւ զայլ աշխատաւորսն, որ ի վերայ մեզ երախտիք եւ աշխատանք ունին, ամէն:

Եւ դուք, ո՜վ պատուական յիշատակող եղբայրք, եթէ կարգօորք եւ թէ յաշխարհական, որք հանդիպիք այսմ սուրբ գրոյս կարդալով, կամ աւրինակելով, եւ կամ զհրամանք սորայ լսելով` ասասջիք ի խորոց սրտէ, թէ` Տէր աստուած ողորմի նոցա: Եւ աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս, առհասարակ, ողորմեսցի, եւ նմա փառք անզրաւ յաւիտեանս յաւիտենիւ, ամէն: Եւ սղալանաց եւ խոշորութեան գրոյս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր:

 

բ

 

… ողորմեա ստացողի սուրբ գրոցս Սարգիս աբեղային, եւ ծնօղացն իւրոց, եւ Կարապետ միակեցին, որ մեզ ճաշ եբեր զայծն, եւ ինձ` Դօիթ գծողի, եւ իմ ծնողացն, կարդացողաց եւ լսողաց, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

գ

 

Տէր եւ աստուած, դու լեր իմ յոյս,

Ի յաւագի հինգշաբաթոյս,

Որ էր թվական ՋԻԷ. (1478)-ոյս.

Որ էր զատիկ Հայոց ազգոյս.

Ոխտս խիստ ցուրտ եւ չոր տարոյս,

Ի ղանութեան նոր փաթշահոյս`

Խալիլ-Սուլտանն նստեալ այժմուս,

Ահաբեկեալ ի Վրացոյս:

 

դ

 

Քրիստոս աստուած ողորմի պարոն Գուլգունին, որ մեզ նոր կարասէ գինի էր աղարկել մին գաւ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 419, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` երեմիայ

Վայր` Հերմոնի վանք

 

… Աւարտեցաւ Աւետարանս ի յանապատիս Հերմոնի վանիցս, ընդ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչիս եւ սուրբ Յակովբի եւ այլ ամենայն սրբոց եկեղեցեաց: Այլ եւ ստացող սուրբ Աւետարանիս Յակոբ վարդապետ [յետինս] ի բանասիրաց, որ անուամբս եմ գործով հեռի ստացա զսա յիշատակ հոգոյ իմոյ, եւ ծնաւղաց իմոց Դաւլաթշին, եւ մաւր իմոյ Խարխաթունին, եւ Մելիքին, եւ Նիգարին, եւ հոգեւոր հօրն Աստուածատուր տնտեսին, եւ շնորհեցի աշակերտին իմոյ` Մկրտիչ քահանային եւ  Յովանիսին, յիշահակ հօր Դանիէլին եւ մաւրն Թանկսուղին, ի վայելս անձին:

Այլ եւ յիշեցէք զքուերք նորա զՀռիփսիմէն, զԴիլշատ, զՄարթայ, զԵդիլշէն, զԹումաշէն, զԲեշկենն, եւ զամենայն արեան մերձաւորք…:

Արդ, գրեցաւ սայ ձեռամբ Երեմիայի սոսկ անուամբ աբեղայի, որ եմ յետնեալ ամենայնի. ի թվին ՋԻԷ. (1478):

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւեան 6125

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Տաշրա գաւառ, Յոհան Ուձնեցու ուխտ

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն ոգոյ եւ մեղսաներկ անձին Մկրտիչ եպիսկոպոսի հասանել յաւարտ սուրբ գրոցս, որ կոչի Շարակնոց: Զոր նախնիքն մեր եւ աստուածաբանքն ուղղափառ վարդապետքն եկե ղեցւոյ երգեալ են աւժանդակութեամբ հոգոյն սրբոյ, առ ի պայծառութիւն եկեղեցւոյ եւ ի կրթութիւն մանկանց Սիովնի եւ յիշատակութիւն սրբոցս աստուծոյ եւ պատիւ տէրունական տաւնից, եւ մաղթանք, աղաւթք եւ երգք հոգեւորք:

Որ եղեւ աւարտ սորա ի թվականիս Հայոց ինն հարիւրի եւ ԻԷ. յաւելորդի (1478), ի գաւառիս Տաշրա, ի սուրբ ուխտս Յոհանու Ուձունեցո, առ ոտս երջանիկ եւ սրբամաքուր եւ հեզահոգի րաբունոյ  Սարգիս վարդապետի, ի հայրապետութեան տեառն Սարգիս կաթողիկոսի ի Վաղարշապատ քաղաքի, ի խնդրոյ սրբազան եւ առաքելաշնորհ արհիեպիսկոպոսի եւ բանի խնդրողի տէր Յորդանան վարդապետի` սիրասնունդ աշակերտի տիեզերալոյս եւ քաջ րաբունապետի տանս Արեւելեան  Դանիէլի մեծի հռետորի: Եւ սրբասնեալ եւ սրբազնամաքուր արհիեպիսկոպոսս եւ վարդապետս տէր Յորդանան է տեսուչ եւ վերադիտող մեծի արհիական նահանգին Եւըստաթէի, որ կոչի Սիւնեաց: Զոր եւ ետ գրել ըզսա յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւր իւրոյ Շմաւոնի եւ մաւրն Խութլու-Խաթունի, եւ եղբարցն Յովանէս երիցու եւ Յոհանիսի, եւ եղբաւրորդոցն Եզեկիէլի, Դանի-լի, Շմաւոնի եւ Գեղամի` դպրացն եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորա ց մերոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց ի Քրիստոս: Եթէ ոք հանդիպիք սմա տեսանելով, կարդալով եւ կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր միւսանգամ գալըստեանն իւրոյ, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 9222, խզ

 

Գրիչ` Մանուէլ

Վայր` Կուքի գիւղ

 

… Աստանաւր յանկ ելեալ կատարեցաւ քաղցր երգարանս Գանձարան ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, որ յանաւրինաց հալածիմք ի հարկապահանջութիւն եւ ի բազում տրտմութիւն, եւ զքրիստոնեայքս յերերմանի կու պահեն եւ ի տարտարոս. եւ մեք յուսալով յողորմութիւնն աստուծոյ, զի նա փըրկեսցէ զմեզ ի յանաւր ինաց եւ յամենայն փորձանաց, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Գանձարանս ի գեաւղս որ կոչի Կուքի, ընդ հովանեաւ սուրբ Հազարաբիւրացս, եւ սուրբ Գրիգորիս, եւ սուրբ Նշանիս, եւ ամենայն սրբոց նահատակացս, որ աստ կան հաւաքեալ, ի թւականիս մերում Ջ. եւ ԻԷ. (1478)…:

Գրեցաւ սուրբ Գանձարանս ձեռամբ յոգնամեղ եւ մատնադետեւ գրչի Մանւելի եղկելի եւ սուտանուն քահանայի, որ գործովս եմ խիստ յոռի, անուամբ միայն քահանայի: Որ մեծաւ աշխատութեամբ գրեցի զսա ի խնդրոյ  Ըռուզբէկին, որոյ ցանկացող եղեալ յայս սուրբ տառիս, եւ ինքն փոխեցաւ ի Քրիստոս` յոյսն ամենայնի, եւ յանձն արարեալ կենակցին իւրոյ Ասուգանին եւ դըստերն իւր Սաւլթան-Մէլիքին, եւ թոռանցն իւրոյ Սաթիբեկին, որ եւ նոքա յոյժ փափաքանաւք ետուն գրել զԳանձա րանս յիշատակ բարիհաւատ Ըռուզբէկ պղընձգործին, եւ կենակցի իւրոյ Ասուգանին, եւ փեսային իւրոյ Հազարբէկին, եւ դստերն իւր Սաւլթան-Մէլիքին, եւ իւր որդոցն` Սաթիբէկին, [Յակոբին, Ահտիբէկին], եւ ծնօղաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց` մեծի եւ փոքու, եւ ետուն ընծայ Ագուլեաց միջի թաղի եկեղեցեացն [սուրբ Սիոնին, սուրբ Յակոբին]:

[Արդ, աղա]չեմ ձեզ, ո՜վ սուրբ մանկունք եկ[եղեցւոյ], որք երգէք եւ կամ օրինակէք [սու՞րբ բեր]անով աստուած-ողորմի ասացէք ստաց[աւղի ս]որա Ըռուզբէկին, Ասուգանին, [Հազ]արբէկին,  Սաւլթան-Մէլիքին եւ իւր զաւակացն. եւ ինձ` մեղապարտ գրչի Մանւէլի, եւ զծնաւղսն իմ յիշեցէք ի Քրիստոս` զՊետրոս քահանայն եւ զԱլամշատն, եւ զկողակիցն իմ, եւ զզաւակսն իմ, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր…:

Եւ զԱրղունշէն յիշեցէք ի Քրիստոս` զօրինակի տէրն, եւ զտէր Բարսէղ քահանայն, որ զօրինակս շնորհեցին, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 527, Մ. Տ. Մ., եւ Ս. Տ. Ա.

 

Գրիչ` հայրապետ

Վայր` Աղթամար

 

… Արդ, ես Դուռդանէս է քոյրն իմ Շանզադէն ստացանք զսուրբ Աւետարանս ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրեանց յիշատակ իւրեանց, եւ ծնօղաց նոցին` հաւրն Աբդըլմսեհին, եւ մաւրն Դովլաթ-Խաթունին, եւ պապկանն  Ստեփանոսի, եւ որդոցն Գուռջիբէկին, Աւետիսին եւ Աղբէկին, եւ քուերն Շահզադին, եւ որդոց նոցին Ամիրմէլիքին եւ Ազնաւուրին…: Այլ եւ գծագրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ի ԹՃ եւ ԻԷ. (1478), ի յաստուածապահ կղզիս  Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Սարգիս զաւրավարիս, ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոս կաթուղիկոսի, ի դառն եւ ի նեղութեան ժամանակիս, որ երկիր ամենայն երերեալ կայ եւ տատանեալ ի ձեռաց անօրէն ազգին նետողաց, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց: Այլ եւ զիս [յիշեցէք]` զյետինս ի կարգս կրաւնաւորաց եւ զառաջինս ի դասս մեղաւորաց` զմեղօք մեռեալ գըծողս զՀայրապետ, եւ զծնօղսն իմ զԽաչատուր եւ զՈսկէտիկինն, եւ երախտաւոր քեռոյն իմոյ Մինասենց Թումայ աբեղային, եւ եղբօրն իմոյ  Յոհանիսին, եւ կենակցին իւրոյ, եւ եղբօրորդոյն իմոյ Կարապետի` ծաղկողի սուրբ Աւետարանիս…:

Դարձեալ, յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ Աւետարանիս` զբարեպաշտ կինն զԴուրդանէն, եւ զհաւրեղբայրն իւր զԱմիրմուսէն, եւ զնորին կենակիցն` զԹուրվանդէն, եւ զորդիքն զՄելիքզադէն եւ զԱմիրմուսէն, եւ զդստերքն  զԲէկին եւ զՂրիմ-Խաթունն եւ զՏայուս-Խաթունն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ 199, սիւն. 483-486, Շատախի եկեղեցի

 

Գրիչ` Մխիթար

Վայր` Բռնաշէն

 

Փառք… ուստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ ոմն ի լուսազարմից Խոսրով անուն, որ ցանկայր ի վաղուց հետէ այսմ աստուածախաւս սուրբ Աւետարանիս, եւ ետ գրել զսա ի յիշատակ հոգոյ իւրոյ, ի մեծ թուականիս Հայոց ՋԻԷ. (1478), ի կաթողիկոսութեան հայկազ[ե]ան սեռիս` տէր Ստեփանոսի Աղթամարայ, եւ ի մերոյս նախանգիս`  տէր Ղազար եպիսկոպոսի, զոր տէր տէր Ղազար եպիսկոպոսի, զոր տէր աստուածն Իսրայ'լի պահեսցէ անսասան զաթոռ հայրապետական եւ թագաւորական մերոյ ազգին:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի գեաւղս, որ կոչի Բռնաշէն, ընդ հովանեաւն սուրբ Քրիստափորի զաւրավարին: Այլ եւ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ  Մխիթար քահանայի` անարժան եւ տխմար գրչի: Եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին սուրբ, բազում աշխատասիրեալ իմ ի սմայ գրեցի անարժան ձեռօք իմովք զսուրբ Աւետարանս յիշատակ Խոսրովին, եւ ծնողացն իւրոց Կարապետին [եւ] Խէրէքին, եւ կողակցին իւր Մարգարտին, եւ զաւակացն իւրոց Մարտիրոսին, եւ կողակցին իւրոյ  Խոնցա-Հաթունին, որ յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ սուգ մեծ եթող սիրելեացն իւրոց եւ շատ որբեր մնացին, … եւ աստուած-ողորմի ասացէք Խոնցա-Հաթունին, ամէն, եւ իւր զաւակին` Թարհանին, եւ Կարապետին, եւ Հայրապետին, եւ Ալամշահին, եւ  Ջանմէլիքին, եւ միւս զաւակին` Սահակին, եւ կողակցին իւրոյ Մրուատին, եւ զաւակին իւրոյ Թումային, եւ Հայրապետին, եւ ամուսնին Խելաւքին, Խոսրովու, եւ դստերն Հռիփսիմին, եւ զաւակին իւրոյ Խելաւքին, եւ միւս դստերն  Խանթութին, եւ զաւակին իւրոյ Խոստեղին, եւ Սուրաթին, եւ Յակոբոսին, փեսային Վարդաշահին, ամէն: Եւ ամենայն արեան մերձաւորս  Խոսրովին, առհասարակ, յիշեցէք ի Քրիստոս եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի, առհասարակ, ամէն:

Եւ արդ, ես` [յ]երես անկեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ մանկունք Սիոնի, յիշեցէք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զանարժան եւ զմեղապարտ գրիչս զՄխիթար քահանայ, եւ ծնողս իմ Յովհաննէս քահանայ եւ զՄարթայ, զաւակս մեր  զՅովհաննէս քահանայ, որ կապեաց զսա, եւ զԱռաքել քահանայն, որ ծաղկազարդեալ պայծառացոյց զսա: Տէր աստուած պահեսցէ զնոսա անսասան, ամէն: Եւ զՄկրտիչն, եւ զԿարապետն, եւ  զՄովսէս սարկաւագն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր, առհասարակ, յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ աստուած զձեզ յիշէ եւ ողորմեսցի ի յիւր միւսանգամ գալըստեանն, ամէն:

Դարձեալ, կրկին մաղթանաւք աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող սուրբ Աւետարանիս զԽոսրովն, եւ զծնողսն իւր Կարապետն, Խերեքին, եւ զկողակիցն իւր զՄարգարիտն, եւ զաւակս իւր զՄարտիրոսն, եւ զՍահակն, եւ զՀանթութն, եւ  Ամաւնին, եւ իւր որդոյն Հայրապետին, Ամիր-Ամադն, Փողփուչին, եւ մաւր  Խելաւքին: Աստուած-ողորմի ասացէք սոցա եւ աստուած ձեզ ողորմի, ամէն: Ով որ յանդգնի կամ ծախէ, կամ գրաւ դենի, կամ անօրինացն մատնի, թէ մերոց եւ թէ աւտարաց` նա զմասն Յուդայի առցէ եւ զանէծս Կայենի առցէ, ամէն, ամէն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

ՔՑԲ հմր. 38, էջ 30

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Իչմայի վանք

 

… յամի իննհարիւրերորդի եւ ԻԷ. յաւելորդի թվականութեանս Հայոց (1478) գրեցաւ եղանակաւոր տառս, որ կոչի Շարակնոց, ձեռամբ Գրիգոր լոկ անուն աբեղայի, ի մեծափառ վանքս, որ Իչմայի վանք կոչի, ընդ հովանեաւ Ապտըլմսեհ նահատակին եւ սուրբ Կարապետի տաճարին… ի յառաջնորդութեան վանացս Գրիգոր րաբունապետի, ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի…:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

«Միաբանք եւ այցելուք Երուսաղէմի», էջ 401-402

 

Գրիչ` Նիկողայոս

Վայր` Պաւնտոս քաղաք (Տրապիզոն)

 

Ի թվ. ՋԻԷ. (1478) ի սուրբ Երուսաղէմ սկսեալ, եւ ապա եկեալ ի հըռչակաւոր մենաստանն, որ կոչի Աւագ վանք, եւ անդ փոքր մի ծրեալ, եւ ապա անտի, վասն ահին ժանտաբարոյ Չիթախին, եկաք ի քաղաքս մեր  Պաւնտոս, ընդ հովանեաւ Ամենափրկչին, եւ սուրբ Կարապետին, եւ սուրբ Խաչին, եւ է անապատ կրօնաւորաց: Եւ իմ անդ եղեալ կրեցի բազում վիշտս…:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

«Լոյս», 1905 թ. էջ 969

 

Գրիչ` Յովան

Վայր` Ծովք

 

… Գրեցաւ սուրբ Գանձարանս ի Ծովքս, ի դուռն սուրբ Նշանիս, ի թուականիս… ՋԻԷ. (1478), ձեռամբ յոքնամեղ եւ մատնդիդ (՞) Յովան սուտանուն էրիցուս…: Յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զիս եւ զծնողսն իմ Մուրադ եւ զԴալնաթ, եւ զորդիս իմ Խաչատուր` փոխեցաւ Քրիստոս, եւ Սառայն, զՅոհան, Մարգար երէց, որ զաւրինակն ետուր. ապա աղաչեմ զձեզ, որ խոշորութեան եւ սխալանաց մի մեղադրէք, զի կար մեր այսչափ էր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՎ հտ. Ա., 48, էջ 96-97

 

Գրիչ` Մելքիսէթ

Վայր` Հալապ

 

ա

 

… Արդ, տեսեալ եւ իմացեալ զսորա անճառելի աւետիքն եւ զամենեցուն փրկագործութեան խորհուրդ, ամէնաւրհնեալն եւ հոգեացեալն ի գործս ամենայն բարութեան եւ իմաստուն… պարոն  Ֆարաճն, եւ ստացաւ զսա յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ, եւ բարեպաշտ ծնաւղացն հաւրն Աստուածատուր մաղդասուն եւ մաւրն մաղդասի Ֆիմոցին, եւ հարազատ եղբարցն Յոհանիսին, Սիմէոնին, Կարապետին, Դանիէլին, եւ քըւերցն Շամէ-Խաթունին, Շնոհուոր   լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք ստացաւղի սուրբ Աւետարանիս` աստուածասէր եւ բարեպաշտ պարոն Ֆարաճին եւ որդւոյ իւրոյ Աբրամ սարկաւագին:

Եւ արդ, ես` յետինս ի կարգաւորաց եւ անպիտանս եւ անարգս ի գիրս գրչութեան Մելքիսեթ կրօնաւոր, որ զանունս [ունիմ] եւ գործս ոչ, շնորհաւք տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբն աստուծոյ կատարեցի զտէրունեան սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ՋԻԷ. (1478) ամին, ի մայրաքաղաքս Հալապ, ընդ հովանեաւ սուրբ աստուածածնին եւ սուրբ Նշխարացս, որ աստ կան հաւաքեալ: Վասն որոյ ուղիղ սրտիւ եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք ստացօղի սուրբ Աւետարանիս Ֆարաճին, եւ որդւոյն Աբրահամ սարկաւագին, եւ ծնօղացն մաղդասի Աստուածատրուն եւ Ֆիմոցին, եւ ինձ անարժանիս  Մելքիսէթ գրչի, եւ ուսուցչին իմոյ Մկ[րտի]չ վարդապետին, եւ մարմնաւոր ծնօղաց իմոց` հաւրն իմոյ Ղազարին եւ մօրն Ոսկիհատին, եւ հօրեղբօրն իմոյ Ստեփանոս կրօնաւորին, եւ քըւեր իմոյ Ասանէթին:

Դարձեալ, կրկին աղաչեմ զմանկունս սուրբ եկեղցոյ, որք հանդիպիք սմա աստուած-ողորմի ասացէք Ֆարաճին, կենակցին իւրոյ Ղարիպ-Խաթունին, եւ ինձ անարժան Մելքիսէթ գրչի, ամէն:

Եւ խոշորութեան եւ սխալանաց գրիս մի մեղադրէք, զի այդչափ էր կար մեր: Եւս առաւել յիշման արժանի առնել ըզՖարաճն, եւ զմիւս կենակիցն իւր զԽաթունն, եւ զծաղկեալ զաւակն իւրեանց զԱստուածատուր եւ Զաքարէն, եւ զիռայիս  Պետրոսն, եւ զիւր որդիքն զՖարաճն եւ զԱպտնորն եւ զԱպուլան:

 

բ

 

|| Ես Մուղալս… որդին Ֆարաճիս եդիր զայս սուրբ Աւետարանս ի դուռն սուրբ Աստուածածնայ յիշատակ իմ հոգուս, որ ոչ որդի եւ ոչ եղբայր եւ քոյր զիմ յիշատակս առնէ. ով որ դիմադարձ լին ի ու առնու ու ծախէ` նայ զՅուդայի պատիժ առնիցէ, ազգտյինին (՞) անէծք, աստուած ողորմի ասացէք, ամէն:

 

գ

 

ԶԿարապետ Բերկրցի նկարո[ղ]ս յիշեցէք ի Քրիստոս: