Հայերէն Յիշատակարաններ

       1333
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 2829
      
       Գրիչ ` Յովաննէս
      
       Յեւթնհարիւիր թուականին,
      
       Յութսուն երկրորդ սկսեալ ամին (1333),
      
       Ի Հայկան ազգի սեռին,
      
       Ի Թորգոմա մեծի զարմին,
      
       Ի նեղութեանց ժամանակին,
      
       Զոր այլազգիքն նեղէին,
      
       Զքրիստոնեայք նախատէին,
      
       Զեկեղեցիսն քակէին,
      
       Եւ ըզհիմունսն շարժէին.
      
       Քահանայք նստեալ լային,
      
       Եւ ժողովուրդք գումարէին:
      
       Եւ այսպես է՞ր հանդիպէին.
      
       Վասն մեղացն, որ գործէին,
      
       Որ բազմեցեալ էր առ նոսին,
      
       Որպէս զջուր հեղեղուտին:
      
       Որպէս եւ ես կամ ի նմին,
      
       Զգայարանքս տասնեսին.
      
       Բազում չարիք, որ գործեցին,
      
       Զայրի հոգիս կողոպտեցին,
      
       Վէրս ի վերայ սորա եդին,
      
       Եւ կիսամահ թողեալ գնացին,
      
       Միթէ գթայ տէրն ամենին,
      
       Նորոգեսցէ զրկեալ այրին`
      
       Միայնակեցն ծերունին:
      
       Յետոյ եկեալ նա ի մտին
      
       Եւ զղջացեալ ըստ առակին,
      
       Զոր եւ գործեաց կրտսէր որդին,
      
       Զոր հեռացեալ եղեւ նմին
      
       Ի տար աշխարհ, որպէս պատմին,
      
       Զինչս վատնեաց զհայրենին,
      
       Եւ սովամահ լինէր հացին,
      
       Եւ ոչ ոք էր, որ տայր նմին,
      
       Եւ նա ցանկայր ի յեղջիւրին,
      
       Զոր անբան խոզքն ուտէին:
      
       Յետոյ դարձեալ առ հայրենին,
      
       Անկեալ ի գիրկս իւր ստեղծաւղին,
      
       Թէ հա'յր, մեղա քեզ ի յերկին.
      
       Եւ գթացեալ հայրն առ նմին,
      
       Ի ձեռն նորա ետ զմատանին,
      
       Զեզն եզեն զպատարկին,
      
       Եգիտ զմեռեալն զիւր որդին:
      
       Նույնպէս գտաւ ծերունին,
      
       Անուանակից Սիմէոնին,
      
       Յաշխատանաց իւրոց չնչին,
      
       Ի յարծաթոյ ժանկահարին,
      
       Ստացաւ զգանձս աստուածային
      
       Ի յիշատակ հոգւոյ նմին:
      
       Զսա ետ ի ձեռս քահանային,
      
       Որ յանուանէ Դաւիթ կոչին,
      
       Եւ հայրազատ որդեաց նորին`
      
       Սարգիս անուն քահանային,
      
       Եւ Յոհաննէս սարկաւագին,
      
       Եւ յետ նորա ` Մարտիրոսին,
      
       Զոր արժանի լինել նոցին,
      
       Զսա ընթեռնուլ յեկեղեցին,
      
       Յայնժամ յիշեն զգծող սորին,
      
       Զտառապեալ անձն ի բարին,
      
       ԶՅովաննէս անարժանին,
      
       Զմեղաւք ծածկեալն ի մէջ աղմին:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 140-141 (Մարզուանի եկեղեցի)
      
       Գրիչ ` Հայրապետ
      
       վայր` մերձ ի Սեբաստիայ
      
       Փառք արդարեւ սեռն եռակն ադովնայութեան, անպար անիմանալի, անկցորդ պետականի հօր համալրաբար որդւոյ տետեկեան հոգւոյն տառիզի (՞ ) միասնական աստուածութեան:
      
       Արդ, ես ... տրուպ եւ մեղաւոր կրօնաւորս Հայրապետ` անուամբ եւ ձեւով միայն, բայց ի գործոց թափուր եւ ունայն...:
      
       Եւ եռափա փագ սիրով եւ տենչալի ըղձիւ, մեծ յուսով ձեռն ի գիր արկեալ գրեցի զսա ի դառն եւ ի դժուար ժամանակի, որ ըստ ծովացեալ մեղաց իմոց յոյժ նեղին ազդք քրիստոնէից յանիրաւ հարկապահանջութենէ եւ ի զրկանաց եւ ի գաղտնի նենգութենէ այլասեռից, զոր անխընայ իբր զչար գազան խողխողեն զ բանաւոր հօտս Քրիստոսի...:
      
       Արդ, գրեցաւ տառս ի թուականութեանս ՉՁԲ . (1333), ձեռամբ
      
       մեղաւոր եւ անպիտան գրչի Հայրապետի անարժան կրօնաւորի, ի գերահռչակ սուրբ ուխտս եւ ի հրեշտակաբնակ սուրբ մենաստանս, որ բարձրակառոյց հաստատութեամբ շինեալ է յարքայէն հայոց Դա ւթայ յանուն աստուածունակ եւ լուսակիր սուրբ նշանին Քրիստոսի եւ սրբոյն Գէորգեայ քաջ զօրականին Քրիստոսի, մերձ ի մայրաքաղաքս Սեբաստիայ, ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Յակոբայ, եւ ի թագաւորութեան Լեւոնի, եւ յառաջնորդութեան մերոյ նահանգիս եւ սուրբ ուխտիս սրբազան մեծ արքեպիսկոպոսի տէր Սիմէոնի, արթուն հովւի եւ արի հեղինակի, զոր տէր Յիսուս պահեսցէ զսա ընդ երկայն աւուրս: Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զսրբազան դասս մաքրագունիցդ, որք հանդիպիք սմա եւ օգտիք ... յիշեսջիք սրտի մտօք եւ թողութիւն մեղաց խնդրեցէք յաստուծոյ բազմամեղ գրչիս Հայրապետի, որ մեծ յուսով գրեցի զսա ի յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց սիր Ճուանի եւ Շնոֆորի, եւ եղբարց իմոց` Ստեփաննոսի, Սէթի, Սիոնի, եւ քերց իմոց` Տովլաթի եւ Կիրայի, եւ ամենայն զարմից, եւ ի Քրիստոս հանգուցեալ հոգեւոր հօրն իմոյ Յոհաննէս կրօնաւոր քահանայի...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 5651
      
       Գրիչ ` Կիւրիոն
      
       վայր` Վայոցձոր, Վերի Նորավանք մենաստան
      
       Փառք Քրիստոսի աստուածութեանն, որ ետ տկար մտաց եւ մատանց ջիլս եւ ժուժկալութիւն ժամանել յաւարտ աւետարանիս, ի թվաբերութեանս Հայոց ՉՁԲ. (1333), ի բռնակալութեան ազգին նետողաց Բուսայիտոյ, ի թագաւորութեանն Հայոց Լեւոնա, ի կաթողիկոսութեանն տէր Յակոբա, ի դպրապետութեանն մեծ վարժապետին եւ իմոյ անլուսաւոր կենացս լուսաւորչի` Եսայեա, ի յիշխանութեան ||| Բուր]թելին, եւ երկեղազարդ ամուսնոյ նորին պարոն Վախախին, եւ աստուածապարգեւ զաւակաց նոցա` Պէշքինին եւ Իւանին, եւ ի յաթոռակալութեան սուրբ աթորոյս Սիւնեաց տէր Սարգսի, ի գաւառիս Վայոձորոյ, ի մենաստանիս Վերի Նորավանս կոչեցելոյ, ընդ հովանեաւ Մօրս լուսոյ եւ սուրբ Սիոնիս, ձեռամբ մեղսամակարգ անձին Կիւրիոնի |||
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 142 (Կարին)
      
       Ստացող ` Թորոս
      
       վայր ` Լիկանդոն գիւղ
      
       Արդ, ես նուաստ Թորոս [քահանայ ] ստացայ զսուրբ աւետարանս ,... մնասցէ այս սուրբ աւետարանս ի սուրբ յԱստուածածին, ի Լիկանդոնն, զոր ես իմով աշխատութեամբ եւ ծախիւք կանգնեցի ... այնպէս մնայ ի գեաւղն Լիկանդոն, ի սուրբ Աստուածածինն, ի թվին Հայոց ՉՁԲ. (1333):
      
       ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ
      
       ԵՒ ԱՅԼ ԲԱՆՔ
      
       Երեւան 2557
      
       Գրիչ ` Ղազար
      
       ... Յամի ՉՁԲ. (1333) ի խնդիր ելեալ աստուածունակ տառիս յոյժ փափագմամբ եւ համառաւտ ետ գրել զայս նուէր բարեաց ոմն հոգիացեալ եւ աստուածամերձ հոգի` սրբասէր եւ հաւատարիմ եղբայր Սէթ անուն յորջորջեալ, եւ մեծաւ փափագմամբ ստացեալ զսայ ի վայելումն անձին իւրոյ եւ ի մխիթարութիւն հոգւոյ, եւ յետ ելից յաստեացս` յիշատակ անջնջելի իւրն , եւ ծնողացն իւրոց, եւ ամենայն ազգայնոցն` զաւակ ի Սիոն եւ ընդանեակ յԵրուսաղէմ:
      
       Ես անպիտանս ի մանկունս եկեղեցւոյ Ղազար մակագրեալ անուն, տեսեալ զփափագ եւ զսէր սորա, յանձն առեալ ըստ իմում կարի եւ համառաւտ կատարեցի զբանս աստուածարեալ եւ հոգիընկալ սրբոյն Գրիգորի վարժապետի Նարեկա վանից վանականի...:
      
       ... Սղալանաց գրիս աղաչեմ մեղադիր չլինել, զի տեղիքս, որ կու գր[է]ի առանձին չէր, այլ եւ կար մեր այս էր:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԹՂԹՈՑՆ ԿԱԹՈՂԻԿԷԻՑ ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ
      
       Երեւան 4674 (տես նաեւ 1459 թ. )
      
       Գրիչ ` Կարապետ
      
       վայր ` Աղթամար
      
       ... Այսմ հոգեւոր եւ աստուածային գանձուցս եկեղեցոյ ցանկացաւ այր ոմն բարի շառաւիղ, եւ ընտրեալն ի տանուտէրանց, եւ աստուածասէրն ի քրիստոնէից, որոյ անուն Յակովբ ճանաչի . սորա ... շարժեալ յազդմանէ սուրբ հոգոյն, ջեռեալ աստուածական սիրովն, բորբոքեալ անծախական հրովն, ախորժական կամաւք եւ մեծաւ տենչմամբ ելեալ ի խնդիր այսմ ... աստուածական տառիցս, գեղեցիկ եւ պատուական մարգարտիս, զոր սուրբ եւ երանելի շնորհալից վարդապետն Սարգիս մեկնեալ, զեւթն թուղթքն կաթողիկեայք ...: Զոր աստուածասէր տանուտեարս այս Յակոբ ստացաւ զսա զաւակ ի Սիոն եւ ընտանեակ յԵրուսաղէմ, անջնջելի արձան ի մխիթարութիւն անձին եւ ի յոյս փրկութեան: Եւ ետ զսա ի տաճար սրբոյն Սահակայ, ի հռչակաւոր եւ յանուանի քաղաքն Վան կոչեցեալ:
      
       Եւ ես` յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց, բազմամեղ եւ դատապարտեալ ծառայս ծառայիցն աստուծոյ անարժան Կարապետ, տեսեալ զփափագ սորա եւ զսէր, յանձն առեալ ըստ իմում կարի, յանգ հանեալ կատարեցի իմով մեղսամած մատամբս, շնորհաւք եւ ողորմու
      
       թեամբն Քրիստոսի, գրելով զսա ի կղզիս, որ կոչի Աղթամար, ընդ || հովանեաւ սուրբ Խաչիս, եւ սուրբ Նշանիս, եւ աստուածամուխ սուրբ Գեղարդեանս, ի թուականիս հայոց ՉՁԲ. (1333), ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի եւ յաշխարհակալութեան նետողական ազգին, ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակի:
      
       Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան, զհամաւրէն որդիսդ լուսոյ, որք լուսաւորիք աստուածային գիտութեամբ սորա ընթեռնլով եւ լսելով, վասն սիրոյն Քրիստոսի յիշեցէք ի սուրբ եւ յերկնաթռուցիկ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ գրոցս` զՅակովբ, եւ զծնաւղսն` զՄատթէոս քահանայ, եւ զկենակիցն` զԱւագ, եւ զնորին ծնաւղսն, եւ զծաղկեալ զաւակքըսն` զՍեփանոս եւ զայլն ամենայն, եւ զազգքն ողջոյն, զի արժանասցին ողորմութեան ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ եւ աւրհնեսցին յաւրհնութեանն պահու:
      
       Ընդ նոսին եւ ես` ամենամեղս ի գրչաց Կարապետ, յերես անկեալ աղաչեմ յիշել եւ զիմ անարժանութիւն, վասն որոյ, յահէ եւ յերկիւղէ աններելի տանջանացն զարհուրեալ, զսուրբ գիրքս զայս արարի պատճառ փրկութեան եւ առ աստուած բարեխաւս հաշտութեան ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց` Թումայի եւ Մամասի, եւ եղբարցն, եւ ազգայնոցն ամենէցուն` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, եւ ամենայն երախտաւորաց: Յիշեցէք եւ զայնոսիկ, որք յուսով եւ հաւատով կամ բանիւ եւ արդեամբք յանձնե-
      
       ցին ի մեզ զինքեանս յիշել յաղաւթս մեր կամ գրել ի սուրբ գիրքս յայս. եւ որք աշխատեցան ի նիւթս սորա կոկելով եւ ի հարկաւոր պէտս մեր սպասաւորելով, որոց վարձս բարեաց հատուսցէ տէր աս
      
       տուած: Այլ եւ բարեկամաց մերոց եւ սիրելեաց ... ||... եւ զուսուցչին մեր եւ զհաւրեղբաւր` զընտրեալ եպիսկոպոսի տէր Դանիէլի, եւ զիւր ծնողացն, եւ զսրբասէր կրաւնաւորի Ստեփանոսի, որ եղեւ միջնորդ այսմ բարի գործոյ...
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, ջ 143 (Կարին, սբ. Աստուածածին եկեղեցի)
      
       Գրիչ ` Խաչատուր
      
       վայր` Լիմ Կղզի
      
       Փառք եզակի անճառելոյ ... եւ ես` ամենամեղս եւ փցունս ի գրչաց եպիսկոպոս Խաչատուր, յանձն առեալ կատարեցի [աւետարանս ի թուին ] ՉՁԲ. (1333), ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, գրեցաւ ձեռամբ մեղապարտ գրչի, ի Լիմս` ի հռչակաւոր եւ ի մեծ անապատի, ընդ հովանեաւ Աստուածածնի եւ Գէորգեայ զօրավարիս... [ի խնդրոյ Ահարոն կրօնաւորի ]: Դարձեալ աղաչեմ յիշել զՇատլուս միայնակեացն եւ զընկերակիցն իւր զԵղիա, զՄխիթար եւ զայլս, որք միախորհ են եւ միակրօն, հանդերձ ծնողիւք: Ընդ սոցին եւ ես` մեղապարտս ի գրչաց Խաչատուր եպիսկոպոս, յերես անկեալ աղաչեմ յիշել եւ զիմս անարժանութիւնս, եւ զծնողսն իմ զՅովհաննէս կրօնաւոր, որ միշտ եւ հանապազ մեզ կու սպասաւորէ:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ Մ Ե Կ Ն ՈՒ Թ Ե Ա Ն Ց
      
       Երեւան 1270
      
       Գրիչ ` Մարգարէ
      
       ա
      
       Ո՜վ սուրբ եւ պատուական րաբունի տէր Ահարոն, ընկեալ զսակաւ գիրս եւ զիս յիշ[եա]:
      
       բ
      
       Զմեղապարտ գր[իչ ] զՄարգարէ աղաչեմ յիշել ի տէր Յիսուս Քրիստոս: