Հայերէն Յիշատակարաններ

ՄԱՇՏՈՑ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ԵՒ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԹԱԳԱՒՈՐԻ ՕԾՄԱՆ

Երեւան 4897

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Էջմիածին

 

Փառք… [որ] ետ զաւրութիւն տկարութեանս իմոյ հասանել ի յեզր շնորհաբաշխ եւ իշխանատու աստուածաշունչ տառիս. զի սա է ճանապարհն կենաց եւ դուռն արքայութեան, սա է հաստատութիւն մարգարէիցն եւ զարդ մարտիրոսացն, սովաւ լինի շնորհաբաշխութիւն աստուածային իշխանութեամբ. եւ տուաւ սուրբ հայրապետաց, քահանայից եւ թագաւորաց: Սովաւ աւծանին ամենայն հաւատացեալ քրիստոնեայք սուրբ աւազանաւն Քրիստոսի, սովաւ յուսադրեցան նախապետքն, սովաւ բացաւ ծածկեալ գանձն աստուածաին իմաստութեանն աստուծոյ եւ տուաւ ազգի մարդկան: Սա է դարձուցանող կորուսելոց եւ բարձրացուցանող խոնարհաց եւ լոյս խաւարելոց. սա է արդարոցն գովութիւն եւ մեղաւորաց խրատ ապաշխարութեան: Սա զթշնամին յանդիմանէ եւ զըմբռնեալսն ի նմանէ առ Քրիստոս   կացուցանէ, սա զնաւագնացսն եւ զճանապարհ որդսն յուղղաւորէ յարքայութիւնն աստուծոյ, նաեւ զվտանգեալսն հասուցանէ ի խաղաղ եւ յանփոյթ նաւահանգիստն: Սա զգլորեալսն կանգնէ եւ զցրուեալս ժողովէ: Սայ զանաւրէնսն աւրինաց գիտողս վերակարգէ եւ զաւրինաւորսն անսայթաք եւ անմոլարս պա հէ: Սա զվկայս յորդորէ ի յաղթութիւն անաւրէն բռնաւորին եւ զանապատաբնակքն աղաւթողքն` կրաւնաւորեալ պահպանէ: Սա է սգաստութիւն ծերոց, եւ պարկեշտութիւն սուրբ կուսանաց, եւ կարգաւորօղ քահանայից եւ եկեղեցականաց: Սա է վէմ հաւատոյ ի հիմունս սուրբ եկեղեցւոյ:

Այլ եւ այսու ամենայնիւ լցեալ զառ ի յաստուծոյ պատուեալ երջանիկս արիացեալ հաւր զաւրութեամբ հովանաւորեալ բնութեամբ որդոյն յարդեալ, հոգւոյն սրբոյ շնորհօք զարդարեալ ի հոգի, ի մարմին եւ ի միտս, նաեւ ի բարի յարմատոց շառաւիղ ընդրեալ շնորհաւքն Քրիստոսի յազգէ թագաւորին Գագկայ` Հայոց Մեծաց Տէր Զաքարիայի կաթողիկոս եւ պատրիարք  Վաղարշապատու մեծ քաղաքի, եկն ի յերկնահանգէտ եւ ի հոյակապ եւ ի հռչակաւոր ահեղ եւ զարմանալի կամարակապ կըմբէթայարկ   սրովբէագումար եւ երկնանման եւ հաստակառոյց վիմաւք զարդարեալ հրաշափառ սուրբ աթորոյ եւ սքանչելագործ եւ կենսատու սուրբ Նշանէն` Աղթամարայ սուրբ աթոռոյն:

Այլ եւ կարողութեամբ սուրբ հոգւոյն եւ ողորմութեամբն Քրիստոսի եւ միջնորդութեամբ սուրբ Աստուածածնին եւ աղաւթիւք սուրբ լուսաւորչին Գրիգորի` տիրեաց սուրբ Էջմիածնիս եւ աստուածադիր սուրբ աթոռոյս  Վաղարշապատու եւ ամենայն հայկազեան սեռի, եւ վերստին հաստատեաց, շինեաց եւ զարդարեաց զքրիստոսահիմն եւ երկնանման շնորհաբաշխ եւ սրովբէագումար զսուրբ կաթուղիկէ եկեղեցիս, որ եւ տարածեցաւ համբաւ սորա ընդ ամենայն ծագս տիեզերաց: Զժամատեղս պայծառացոյց   եւ աներկիւղ պահեաց ի մէջ  այլազգեաց սեռից, եւ զհի[ւ] րատունս յորդորեաց եւ լիացոյց առատաձիր պարգեւաւք: Եւ է սայ ողորմած տնանկաց եւ կարաւտելոց եւ աւգնական ամենայն տարակուսելոց, եւ խնամածու ուսումնասիրաց եւ կրաւնաւորաց: Զոր եւ տէր աստուած պահեսցէ զսա ընդ ամրածածուկ ա ջովն իւրով. թշնամիք սորա ընդ մի ճանապարհս գայցեն եւ ընդ հազարսն փախստակ ան եղիցին: Այլ եւ դասեսցէ Քրիստոս աստուած զհոգի սորա ընդ սրբոց հայրապետացն Բարսղի, Գրիգորի Աստուածաբանի եւ ամենայն սրբոց հայրապետացն, վարդապետաց եւ կրաւնաւորացն դասակից եւ պսակակից արասցէ եւ ընդ հարիւրաւորսն կացուսցէ,   եւ ի գոգն Աբրահամու հանգուսցէ եւ ինքնացեալ  պաշտեսցէ, ամէն:

Վասն զի սա եռափափագ սիրով եւ բազմադիմի յաւժար կամաւք ցանկացող եղեալ այսմ հոգիաբուխ բուրաստանիս, որ կոչի ձեռնադրութիւն կաթողիկոս աւրհնեալ, մեռոն աւրհնել, եպիսկոպոս աւրհնել եւ թագաւոր աւրհնել:

Եւ ես` տկարս եւ տառապեալ ոգի եւ թափուր ի բարի գործոց Ստեփանոս սուտանուն կրաւնաւոր ըսկսա եւ կատարեցի մեծաւ յուսով եւ եռափափագ սիրով ի սուրբ Էջմիածինս, առ ոտս տէր Զաքարիայի եւ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց, ի խանութեան  Ջահանշահ փաթշահի, եւ ի թվականիս ՋԺ. (1461): Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով յիշեցէք   ի մաքրափայլ եւ յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր  զվերոյ յիշատակեալ պատրիարգն տէր  Զաքարիայ կաթողիկոս` զստացաւղ սուրբ աստուածաշունչ տառիս, հանդերձ ծնաւղաւք եւ ամենայն թաքազարմ նախնեաւքն եւ պայազատ իշխանաւքն: Եւ ինքն, որ առատն է ի տուրս պարգեւաց ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս, առհասարակ, ողորմեսցի եւ տացէ զերկնից արքայութիւնն, ամէն:

 

ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

ИВ АВ В - 52, (Տե'ս նաեւ ՀԱ, 1892, էջ 83)

 

Գնող` Դանիէլ Սեվանեցի

 

Ի թվայկանին Հայոց ՋԺ. (1461) ես Դանիէլ պիտակ անուն վարդապետ, ի տանէն Գեղամայ, ի Սեվանայ կղզոյն, որդի Կարապետ քահանայի գնեցի զգիրքս յԱռաքել աբեղաէն ի Ճ. (100) թանկայ: Որք լուսաւորիք հոգով ի լուսաւոր բանից սորայ` յիշեցէք յաղօթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6860

 

Գրիչ` Դաւիթ

Վայր` Սրկղունք

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն անարհեստ եւ ախմար եւ սղալամիտ գրչի հասանել ի վերջ աստուածազարդ  նորաբողբոջ բուրաստանիս, որ կոչի Աւետարան եւ աւետէ մեզ զարքայութիւնն աստուծոյ. եւ է զարդարիչ ամենայն Հայկազեան ազգի:

Գրեցաւ սայ ի գեաւղս որ կոչի Սրկղունս, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգիս, եւ սուրբ Յակոբի, եւ այլ ամենայն սուրբ նշանացս, որ աստ կան հաւաքեալ, առ ոտս երջանիկ, արի[ա]ջան եւ սրբազան Երեմիայ կուսակրաւն աբեղայի, եւ վարդապետիս իմոյ  Աւագտէր կուսակրաւն ճգնաւորի, որ բազում երախտիք եւ աշխատանք ունի ի վերայ իմ, եւ այլ եղբարցս` Վարդան աբեղայի եւ Եզեկիէլի` ընկերակցի իմոյ, եւ այլ ամենայն եղբարցս:

Արդ, գրեցաւ սայ ձեռամբ Դաւիթ սոսկ անուամբ իրիցի, որ եմ յետնեալս ամենայնի, ի թուայբերութեանս Հայոց տաւմարի ՋԺ. (1461), ի դիտապետութեան տէր Զաքարիայ կաթողիկոսի, իշխանութեամբ պարոն Ջումին եւ պարոն Ինանիկին:

Յիշեցէք ի մաքրափայլ եւ մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր զստացող սորա զՄկրտիչ քահանայ եւ զծնաւղսն իւր զՋէսար եւ զԴիլշատ, զԱղբատխերն, եւ զկենակիցն իւր զՈւմբրիշատ, եւ զաստուածապարգեւ զաւակսն զաղայ եւ  զԻբրիանոս, զոր տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ անփորձ ի դիւաց փորձանաց եւ ի մարդոց չարեաց, ամէն…:

Կրկին անգամ աղաչեմ յիշել ի տէր աստուած զվերագրեալքս ի սմա` զստացաւղսն եւ զաշխատաւորսն, եւ զմարմնաւոր ծնաւղսն իմ` զհայրն իմ զՏէրտէր եւ զմայրն իմ զԳոնցա, եւ զհարազատ եղբարսն իմ զՄարգարայ, եւ Զաքարա դպիր, եւ զՅակոբ, եւ  զԱբրահամ, զամենայն արեան մերձաւորսն իմ: Եւ ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս, առհասարակ, ողորմեսցի Քրիստոս աստուած, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն եւ եղիցի:

 

բ

 

Ո՜վ եղբարք, մեղադիր մի լինէք փոքր ծաղկիս, զի ի վարդապետէ չի ուսել եւ արճիճ չկայր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6367

 

ա

Գրիչ` Խաչատուր

Վայր` Ուրծ

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ մեղապարտ եւ փծուն գրչի Խաչատուր անպիտան քահանայի, ի թվականութեանս Հայկազեան տումարի Ջ. եւ Ժ. (1461), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի: Եւ յաշխարհակալութեանն  Ջահանշաի, որ տիրեաց բազում աշխարհի եւ գաւառի բռնութեամբ, եւ իւրովին կամաւք մինչեւ ի Խորասան տիրեալ. ի գեւղաքաղաքս որ կոչի Ուրծ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Ստեփանոս նախավկային:

Արդ, ես` Ներսէս քահանայ մեծաւ փափագանաւք ըստացայ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց, ի վայելումն անձին իմոյ եւ յիշատակ հոգւոց մերոց` հաւրն իմոյ Հէրատունին, եւ մաւրն իմ Լի-Տիկնայ, եւ ամուսնոյն  Մսըր-Մէլիքայ, եւ նորաբողբոջ զաւակաց մերոց` Ըռըստակիսին, Գրիգորիսի եւ զհանգուցեալն ի Քրիստոս Թադէոսի, եւ հաւրեղբարցն իմ Աւրանին, Տիրատրին, Յոհանին եւ Յոհանէս քահանային, եւ քեռն իմ Արզուին եւ  Գոհարին, նաեւ բազմերախտ զոքանչին իմոյ Շահ-Մէլիքին, եւ ծնաւղաց իւրոց` Հասրաթին եւ Գուլ-Մէլիքին, եւ զաւակին իւրոյ Ամիր-Սարգսին, եւ կենակցին իւր` Նարինին, եւ զաւակացն Դանիէլին եւ Տիրաւաքին:

Այլ եւ աղաչեմ յիշել ի տէր զբազմերախտ ուսուցիչն իմ զարհիեպեսկոպոսն զտէր Ազարիայն` հանդերձ ծնաղաւք, նաեւ զհամշիրաք եղբայրն իմ ըստ հոգոյ զՄանուէլ սրբասնեալ քահանայ եւ զորդին իւր բարեմիտ Ստեփաննոս քահանայ:

Արդ, յերես անգեալ աղաչեմ զամենեսեան զսուրբ հանդիպողսդ, որք պատահիք տեսութեամբ, կարդալով կամ աւրինակելով` յիշեսջիք ի Քրիստոս ջերմեռանդ սրտիւ եւ քաղցրագութ կամաւք, անմոռաց մտաւք եւ աստուածահաշտ աղաւթիւք` զբազմամեղ գրիչս Խաչատուր, եւ զծնաւղսն իմ

զՅորդանան եւ զԱղութն: Այլ եւ սղալանաց եւ խոշորութեան գրոյս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս է: Եւ ինքն, որ ողորմածն է եւ առատ ի շնորհս պարգեւաց, առհասարակ, ողորմեսցի ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս, ամէն: ծաղկող` Գրիգոր Ծարեցի վայր` Մալեզկերոյ անապատ

 

բ

 

Ծաղկեալ եղեւ անարժանէ

Ի Ծարեցի Գրիգորէ,

Տեառն Յիսուսի ձեր ծառայէ,

Զողորմութիւն ի ձէնջ հայցէ:

Ով զայս նկարս տեսանէ

Ի մի բերան զաղքատս յիշէ,

Եւ որ յիշէ ուղիղ սրտէ`

Ինքն զԵկայք ձայնըն լսէ,

Նմա Քրիստոս բարի տացէ

Զողորմութիւնն, որ ի յերկնէ,

Յաջակողմեանն դասեսցէ

Եւ ընդ արդարսն պսակէ:

 

գ

 

Անպէտ Գրիգոր ծոյլ մարմնով,

Որ վարանեալ կամ խորհրդով,

Անուամբ ի կարգ հրաւիրելով

Եւ ի գործոց դատարկ գոլով,

Զձեզ աղաչեմ արտասուելով

Յիշել ի տէր ուղիղ սրտով:

Զի ծաղկեցաւ սա ի սուրբ անապատս Մալեզկերոյ:

 

ՊԱՏԱՐԱԳԱՄԱՏՈՅՑ

Փիրղ. Նօտ. 205, Վան` Կարմրաւոր Աստուածածնի վանք

 

Գրիչ` Յովսէփ

Վայր` Շահապունք, Կուգոյ վանք

 

… Արդ, գրեցաւ փրկական խորհուրդ պատարագի ի թուականիս մեր Հայոց ՋԺ. (1461) ամի, ի ձորս Շահապունից, եւ վանքս Կուգոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս որ կոչի  Հազարաբուրք, եւ կաթուղիկէ սուրբ Ստեփաննոսի, եւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Նշան սրբոց Քառասնից. ձեռամբ յոգնամեղ եւ փծուն գրչի եւ պիտակ անուն Յովսէփ յետին եպիսկոպոսի:

 

ՄԱՇՏՈՑ

ՀԱ, 1940, սիւն. 22

 

Ստացող` Խաչատուր Շատւանցի

 

Եւ արդ, ես Խաչատու Շատւանցիս ետու գծագրել զսուրբ գիրքս, որ կոչի Մաշտոց… եւ ետու զսա ընծայ եւ նուէր ի սուրբ եւ ի հռչակաւոր ուխտն ի դուռն Նկարենայ սուրբ Յարութեան, յառաջնորդութեան տէր Մխիթար սրբազան եպիսկոպոսին, ի վայել ումն հրեշտակակրօն սուրբ կրօնաւորացն եւ մեր հոգեւոր որդոցն` Դաւիթենց Ստեփանոս կրօնաւորին, Աբրահամ մահդասուն եւ  Մէլքէսէթ սրբասնեալ կրօնաւորին, զի նախախնամութեամբ եւ սրտացաւաբար պահեսցին զսուրբ գիրքս…: Եւ արդ, մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսուրբ Մաշտոցս ի դրանէ Նկարենայ սուրբ Յարութեան, ո'չ յեպիսկոպոսաց, եւ ո'չ ի հէրպէտաց, ո'չ ի կարգաւորաց, եւ ո'չ յաշխարհականաց:

 

ՃԱՇՈՑ

Ալիշան, Հայկարան, Չարպաղ գիւղ Ումիոյ

 

Գրիչ` Յովհաննէս

Վայր` Արճէշ

 

Ստացող` աթոռակալ սուրբ Բարդուղիմէոսի Հայրապետ եպիսկոպոս, որդի Ստեփանոս քահանայի եւ Զուլալ-Խաթունի, գրիչ` Յովհաննէս քահանայ, գրակազմ` Վարդան, յերկիրն Քաջբերունի, ի  յԱրճէշ քաղաքի, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարին Գէորգեայ զօրավարին, ի հայրապետութեան Զաքարիայի, ի փաթշահութեան Ջհանշահի:

 

ՃԱՇՈՑ

Ղ. Փիրղ. Նշխարք պտմ. Հայոց. Բ, Երեւան 4515, էջ 183

 

Ես` Պօղոս վարդապետ ծառայ աստուծոյ եւ Ղազար Վարդապետին, վկայութեամբն աստուծոյ եւ սուրբ Յովանիսին եւ արհիեպիսկոպոսին Բաղիշու տէր Յովանիսին, եւ Մկրտիչ վարդապետին Արծկոյ Սքանչելագործին, եւ խոջայ  Կարապետին, եւ ուսթայ Յակոբին, եւ խօջայ Մկրտչին, եւ Մկրտիչ վանից հօրն, եւ Յովանէս եկեղեցբանին վկայութեամբ, եւ Գրիգոր աբեղային, եւ խօջայ Ամիր-Եսայուն, եւ իմ աղբօրն Աղուպշային: Ես Պօղոս վարդապետս եւ  Յովանէս աբեղայն գնացաք ի ժողովք եւ եկաք ի վանքս. եւ տուի զիմ երեք սուրբ Նշանն, զերեք եւ չորս մասն տուի ի ժողովոց տեղն ի Ռ. ու ԶՃ. (1600) թանգի տեղն զիմ հալալ ապրանքն: Եւ վկայութեամբ

Բաղիշու աւագ երիցանուն` տէր Մխիթարին եւ տէր Մէլքիսեդին, եւ առի զՇարակնոցն եւ զձին եարաղովն. ոչ ոք չիշխէ հեռացնել ի սուրբ Յովանիսի դրանէն:

Ի թվ. Հայոց ՋԺ. (1461), աւագ պահոց հինգշաբթի օրն, առաջին շաբթուն, հռովմայեցւոց ի փետրվար ԺԹ. (19): Ով ի յայս ղավլէս ի դուրս ելանէ` Ռ. (1000) թանգայ տուգանք տայ ամիրին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նշխարք, էջ 181-182, Նօտ. 198, «Թորոս աղբար», Բ, էջ 265, Բաղէշ` ի Կարմրակ եկեղեցի

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Կողուց վանք

 

Փառք… որ ետուր կարողութիւն մեղսամակարդ գծողի Վարդանի բանի խնդրողի հասանել յաւարտս այսմ աստուածախօս տառի, որ շարագրեցաւ ի խնդրոյ աստուածասէր եւ երկիւղած Սիոն միակեցին: Եւ ես` յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց  Վարդան աբեղայ` կատարեցի ըստ իմում կարի զխնդիր սորա շնորհօք եւ ողորմութեամբն աստուծոյ, ի թուականիս Հայոց ՋԺ. (1461) ամի, յամսեանն մեհեկի:

Արդ, եղեւ սկիզբն սորա ի վանքս որ կոչի Կողուց, ընդ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչի եւ կարմիրակն սուրբ Նշանի, որոց խնամօքն աւարտեցի: Յիշատակ բարի իւրն (Սիոն միակեցին), եւ ծնողաց իւրոց` Քուրդեայշին [եւ] Շուխւորին…, գրչիս Վարդանի, եւ իմ ծնողացն Ստեփաննոսի եւ Մելիքի…: Աբեղայն զՍարգիս` կոկող քարտիս յիշեցէք ի յաղօթս ձեր: Ի ժամանակս, որ զաջն (Լուսաւորչի) ի Սսոյ բերին ի յԷջմիածինն, ի հայրապետութիւն տէր Գրիգորի, ի թագաւորութիւն Ջհանշի, որ ազգս քրիստոնէից ի հալածական կայր ի մէջ անօրինաց:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 7846

 

ա

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Աղթամար

 

… Եւ արդ, ես` ամենամեղս եւ անարժանս ի մէջ կարգաւորաց Գրիգոր անպիտան եւ մեղուցեալ քահանայ` ըստ իմում տկարութեանս յանձն առի եւ ամենակարող զօրութեամբն Քրիստոսի կատարեցի մեղսամած մատամբ իմով յաստուածապահ  կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանացս, ի Հայրապետութեան տեառն Զաքարիայ պատրիարգի ամենայն քրիստոնէից, ի թուականութեանս Հայոց յինն հարիւր եւ Ժ. (1461):

Եւ արդ, աղաչեմ… յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր [զստացող սորա] զԽաչատուր Շատւանցին եւ զծնօղսն իւր զԽաչեր եւ զԽաթուն-Մէլէք, եւ զկենակիցքն իւր զԱրղուն եւ զՇաքար, եւ զզաւակսն իւր զՅովանէս տարաժամ հանգուցեալն եւ զԴովլաթ, զքոյրն իւր զԹանկ-Խաթուն, եւ զդուստր նորին զՓաշայ, զՊապիկն, զՊարոնշահ, եւ զորդի նորին զԹումայ, զմօրքոյրն զԱւագտիկին, եւ զորդին զԹումայ, զեղբայրն Յովանէս, զՄկրտիչ կրօնաւորն, զՍտեփանոս, եւ զդուստրն իւր  զՄարգարիտ, եւ զայլ ամենայն ազգատոհմքն նորա եւ զարեան մերձաւորքն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք…:

Ընդ նոսին եւ զբազմավէր ոգի Գրիգոր գծագրող սորա աղաչեմ յիշել ի տէր… նաեւ զծնօղքն մեր` զԽաչիկ եւ զԱզիզ-Մէլիք, եւ զեղբայրն իմ` զհռչակաւոր քարտուղարն զԹումայ կրօնաւորն, որ ուսոյց զարուեստ գրչութեանս, եւ զորդին իմ  զԹումայ` այն որ զքահանայաթաղն, [զկ՞]նու[ն]քն եւ զպսակն գրեաց եւ աշխատեցաւ ի կոկել թղթին, եւ զայլ ամենայն ազգատոհմն մեր եւ զերախտաւորքն, եւ զայնոսիկ, որք երախտաւորք եղեն մեզ ի պէտս հոգոյ եւ մարմնոյ…:

 

բ

Ստացող` Խաչատուր Շատւանցի

 

Արդ, ես` Խաչատուր Շատւանցիս ետու գծագրել զսուրբ գիրքս, որ կոչի Մաշթոց, յիշատակ հոգոյ իմոյ, եւ ծնօղաց իմոց, եւ որդոյն իմոյ  Յովանիսի` տարաժամ փոխեցելոյն ի Քրիստոս, եւ ետու զսա ընծայ եւ նուէր ի սուրբ եւ ի հռչակաւոր ուխտն ի դուռն Նկարինայ սուրբ Յարութեանն, յառաջնորդութեանն տէր Մխիթար սրբազան եպիսկոպոսին, ի վայելումն հրեշտակակրօն սուրբ կրօնաւորացն եւ մեր հոգեւոր որդոցն  Դաւթենց Ստեփանոս կրօնաւորին, Աբրահամ մահդասուն, Մէլքէսէթ սրբասնեալ կրօնաւորին, զի նախախնամութեամբ եւ սրտացաւաբար պահեսցեն զսուրբ գիրքս եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասասցեն:

Եւ արդ, մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսուրբ Մաշթոցս ի դրանէ Նկարինայ սուրբ Յարութենին, ո'չ յեպիսկոպոսաց եւ ո'չ ի հէրպետաց, ո'չ ի կարգաւորաց եւ ո'չ աշխարհականաց, ո'չ մերոց եւ ո'չ յաւտարաց. եւ եթէ ոք յանդգնի եւ հեռացուցանէ զսա ի դրանէ Նկարինայ սուրբ Յարութենին ծախելով կամ գրաւելով կամ այլ ինչ աղագաւ` դատապար[տի յաստուծոյ||

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Փիրղ. Նշխարք, էջ 184, Նօտ. 199-200, Ռշտունիք` Ըղձաք գիւղ

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Աղթամար

 

… Անպտուղս ի բարեաց… անյիշելիս ի գրչաց… սոսկանուն քաւեայ Գրիգոր, որ զձեւ ունիմ քահանայի… կատարեցի զսա… յաստուածաբնակ կղզիս Աղթամար… ի հայրապետութեան տեառն  Զաքարիայի, որ յայսմ ամի եղեւ պատրիարք: զոր տեսեալ զայսպիսի գանձս աստուածային պատուական եւ ընտրեալ, երիցս երանեալ առաջնորդ եւ հերպետ սուրբ ուխտին երաշխաւոր սուրբ Աստուածածնին Ատոմ կրօնաւորն, մականուն  Շահմէլիքենց կոչեցեալ, եւ ցանկացող եղեալ այսմ տառի… [վասն հոգւոյ իւրոյ], եւ ծնողաց իւրոց Շահմէլիքին եւ Եղիսաբեդին…:

Արդ, ես Ատոմ` հերպետ սուրբ երաշխաւոր Աստուածածնիս` սիրող եղէ այս աստուածային տառիս…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ 184, սիւն. 436-438, Աղթամար 52

 

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Աղթամար

 

… Եւ արդ, ես` մեղուցեալ ոգիս, սուտանուն, անարժան եւ փծուն Ներսէս անարհեստ գրիչս, իմով իսկ մեղուցեալ եւ մեղսամած [մատամբ] գծագրեցի եւ ողորմութեամբն աստուծոյ աւարտեցի ի յանառիկ կղզիս  Աղթամար, ընդ հովանեաւ երկնանման եկեղեցւոյս սուրբ Խաչիս, եւ սուրբ աջերոյս` Գէորգայ եւ սուրբ Լուսաւորչի աջոյս, որ բերաւ յԷջմիածնէն ի տեղս եւ բազում ողորմութիւն եւ ուրախութիւն եղեւ Հայոց ազգիս. ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, եւ ի ղանութեան  Ջիհանշայ պարնի, ի թվականութեան ՋԺ. (1461):

Յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ` լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք ինձ, եւ զծնօղաց իմոց` հօրն Կուռջիբեկին եւ Էմնա-Խաթունի, հարազատ եղբօրն իմոյ տէր Ստեփանոսին, եւ հօրեղբաւրն իմոյ Ջանբէկին, եւ Հասանին, եւ  Ասլանին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն մերոց` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն առ աստուած: Ընդ որս եւ ողորմածն աստուած յիշողացդ եւ յիշեցելոցս ողորմեսցի առատապէս` կրկին կենաւք եւ երկու աշխարհաւք, որ է աւրհնեալ, գովեալ եւ փառաւորեալ յամենայն արարածոց եւ բնաւին եղականացս եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Զմիջնորդ սուրբ Աւետարանիս զԽաչատուր եւ զծնողսն իւր յիշեցէք ի Քրիստոս: Աղաչեմ յիշել ի տէր աստուած զհոգեւոր մայրն իմ զՓաշայ-Խաթուն եւ զծնողսն իւր, եւ աստուած ողորմի ասացէք:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 205, Վան` Յայնկուսների եկեղեցի

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Ոստան

 

… Աստանօր յանկ ելեալ աւարտեցաւ քառաբուխ եւ քառավտակ աստուածախօս սուրբ Աւետարանս այս, ի թուաբերութեան հայկազեան տումարիս ՋԺ. (1461), յաստուածախնամ քաղաքս  Ոստան, ընդ հովանեաւ Բարի սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկային, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, որ եւ յայս ամի բերաւ աջ սուրբ Լուսաւորչին ի յԱղթամար` ի դուռն սուրբ Խաչին. ի դառն եւ ի վշտալից ժամանակիս, յորում ի խիստ նեղութեան եւ ի չար ծառայութեան կամք… ազգս քրիստոնէից:

Իսկ ես` ունայնս եւ թափուրս յամենայն հոգեւոր բարեմասնութեանց Կարապետ քահանայ, լուայ զփափագ եւ զսէր հաւատարիմ գուհարին, որ առ սուրբ Աւետարանս, եւ գծագրեցի զսա անարժան ձեռօք իմովք յիշատակ բարի իւրն եւ ծնողաց…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Պետ. Մատենադարան, կաթողիկոսական դիւան, թղթ. համար 240, վաւ. 130, նաեւ «Արցախ», էջ 139

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Վան

 

Արդ, այսմ աստուածեղէն եւ երկնապարգեւ գանձիս եւ լուսափայլ մարգարտիս  ցանկացաւ աստուածասէր կինն Մուղալ-Խաթուն եւ քոյրն իւր Շամշիղամարն, եւ ետուն գրել զսա յիշատակ բարի հոգւոց իւրեանց եւ ծնողաց իւրեանց` հօր Բաղդասարին եւ մօրն Սուլտան-Մէլիքին, եւ Մկրտիչ քահանային եւ նորին ծնողացն…: Եւ արդ, ես… սուտանուն քահանայ  Վարդան… յանձն առի զԱւետարանս եւ ողորմութեամբն աստուծոյ կատարեցի ի քաղաքս Վարդան քաջ զօրավարին, ի թուականութեանս Հայոց ՋԺ. (1461), ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, որ մին ամ է, որ նստաւ յաթոռ սուրբ Լուսաւորչին ի  յԷջմիածին, որոյ տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս առնէ եւ մերոյ եպիսկոպոսացս` տէր Յովհանիսեանց` մեծին եւ փոքուն…:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 4849

 

ա

Գրիչ` Մելքիսէթ

Վայր` Շատուան գիւղ

 

… Քրիստոսասէր եւ հաւատարիմ ծառայն աստուծոյ Յովաննէս սրբակրաւն աբեղայն… մեծաւ փափագմամբ ետ գծագրել զսա ի հալալ վաստակոց իւրոց, յիշատակ հոգոյ իւրոյ, ծնաւղաց իւրոց Բաղդասարին եւ Շնոհւորին, եւ եղբարցն իւրոց Թումային, որ յազդմանէ չարին ի երկիրն Կեցնա ուսինն տարաւ եւ եթող սուգ անմխիթար ծնաւղացն, եւ Յովանէս կրօնաւորին, եւ այլ եղբարցն Յոհանիսին` Ստեփանոսին եւ միւս Յոովանիսին, որ տարաժամ հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ քըւերցն Խալիմին եւ

Շամամին, եւ Բ. (2) Ստեփանոսին` զաւակաց նոցին, եւ հաւր  քւերն Փաշա-Մէլէքին, եւ մեծ պապուն Աւետիսին, եւ Թանկ-Խաթունին, եւ հոգեւոր մաւրն իմոյ Փաշին, եւ երախտաւոր վարդապետին`  Մկրտիչ մուղդասուն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն Յովանիսին` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն ողորմի Քրիստոս, ամէն:

Եւ ես` յոգնամեղս եւ փըծունս ի գրչաց սոսկանուն քահանայս Մելքիսէթ, տեսի զփափագ եւ զսէր սորա, զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ ըստ իմում կարի յանձն առեալ կատարեցի շնորհօք եւ ողորմութեամբն Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, ի թուականութեան հայկազեան տումարիս ՋԺ. (1 461), ի գեօղս որ կոչի Շատուան:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա, լի բերանով աստուածողորմի ասացէք Յովանէս կրօնաւորին, եւ ծնօղացն իւրոց… … եւ ինձ Մելքիսէթ սուտանուն քահանայի, եւ ծնօղացն իմոց Ստեփանոսի եւ Գաւհարի, եւ զաւակացն իմոց Սիրունին, Գորգուն եւ  Խալինարին, եւ եղբարցն եւ քւերցն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն իմոց ողորմի Քրիստոս աստուած, ամէն:

 

բ

Ստացող` Յովաննէս Բըծոնց

 

Եւ արդ, ես Յովաննէս աբեղայս ի գեղէն Գաւաշից, ըստ նախնեացն Բըծոնց կոչեցեալ, ետու գիրքս զայս ընծայ եւ նըւէր ի դուռն սրբոյն Վարդանայ զաւրավարին, յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտին Ծէրուն սրբակրաւն աբեղային, եւ հեզահոգի Ատոմ կրօնաւորին, եւ Յոհանէս կրօնաւորին` ազգականացն իմոց, եւ այլ կրօնաւո[րաց||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 206, Կարին` Աստուածածնի եկեղեցի

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Խաղտեաց գաւառ, Պալախորու վանք

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՋԺ. (1461), ի գաւառս Խաղտեաց, ի սուրբ անապատս որ սուրբ Գէորգ կոչի, որ Պալախորու վանք ասի… զսուտանուն գրչաւորս Կարապետս եւ զուսուցիչն իմ…:

Եւ վասն անբարի եւ դառն ժամանակիս յորում եմք` չէ բնաւ կարողութիւն պատմել կամ գրով արկանել, յորում ժամանակի նեղին ազգն քրիստոնէից երեքալեան թշուառութեամբ` սովով… եւ այլ ազգի ազգի վշտօք եւ նեղութեամբ: Վա՜յ մեզ, եւ դարձեալ վա՜յ. զի կատարեցաւ մարգարէութիւն հոգել ից առն աստուծոյ սրբոյն Ներսէսի, որ վասն քրիստոնէից, թ է յամենայն կողմանց նեղին եւ փոփոխին տեղւոջէ ի տեղիս, եւ հանգիստ ոչ գտանեն…: Ահա կատարեցաւ ամենայն, զի ասեմք լերանց, թէ անկերուք ի վերայ մեր եւ բլրոց, թէ` ծածկեցէք զմեզ վասն սաստիկ նեղութեանս. եւ վասն կարի   անբարի ժամանակիս այս բաւական լիցի, եղբարք:

 

ՃԱՇՈՑ

Երուսաղէմ 12, Ա. Սիւրմէեան, Մայր ցուցակ, Ա, էջ 100

 

Գրիչ` Սիմէոն քահանայ

Վայր` Երուսաղէմ

 

Դարձեալ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի Քրիստոս զտէր Սարգիս եպիսկոպոսի մայրն` զՓաշա-Մելիքն եզընկայցի, որ եկի յԵրուսաղէմս եւ բերի արծաթի սկիհ մի եւ եդի ի սուրբ Յակոբս յիշատակ ինձ եւ որդոցն իմոց Ըռստակիսի, եւ  Խաւճին, եւ Ըռըզլու-Մելիքին: Եւ եթէ ոք յանդգնի, կամ ծախէ, կամ գրաւկնէ, կամ հանէ, նա զպատիժն զՅուդային առցէ եւ զԿայենին: Գրեցաւ ի թվ. ՋԺ. (1461), ի հայրապետութեան տէր Կարապետին եւ յեպիսկոպոսութեան տէր  Պետրոսի, եւ Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ՎԻՃԱԿԱՑՈՅՑ

Երեւան 3884

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

… Գրեցաւ գիրքս ըռամի ձեռամբ անարհեստ եւ փըծուն գրչի Ստեփանոս անմիտ աբեղայի, որ հոգիս կու այրի ի բոց հնոցի, վայ զիս ի յաւուրն դատաստանի, թէ զին՞չ տի լինիմ ի յահեղ ձայնէն Յիսուսի, թէ երթեայք ի հուրն յամէնի (՞), աստուած ողորմի այն մարդւոյն, որ մեզ ասէ ողորմի, թէ մեզ ասէ ողորմի` նայ իւր մեղքն եւս ոչ յիշեսցի, ամէն:

Գրեցաւ ի թիւս Հայոց ՋԺ. (1461): Լաւ պահօղն աւրհնի յաստուծոյ, ամէն: Ապա շահ չեմ տեսել իսկի:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 1608

 

Գրիչ` Յոհանէս

 

Արդ, գրեցաւ սակաւ գիրս ձեռամբ Յոհանէս աբեղի, ի վայելումն տէր Սարգիս կրաւնաւորի, զոր տէր աստուած վայելել տացէ նմայ, ամէն:

Թվ. ՋԺ. (1461), հոկ[տեմբերի] ԻԲ. (22):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ. 106, սիւն. 22, Վան` Յայնկոյսների եկեղեցի

 

Հետ. ստացող` Յովանէս

 

Զվերջին ստացաւղ այսմ լուսազարդ եւ կենսաբեր սուրբ Աւետարանիս զաստուածապաշտ եւ զհաւատարիմ տանուտէրն զՅովանէսն եւ զքեռին իւր  զՍիանոսն, որ ստացան զսա ի հալալ ընչից իւրեանց, յիշատակ բարի հոգոց իւրեանց, եւ ծնաւղաց իւրեանց` հաւրն Գրիգորին եւ մաւրն Շնաւհւորին, եւ որդոյն Աստուածատրուն, եւ կենակցին իւրոյ Թագուհոյն, եւ զեղբաւրորդոյն իւրոյ Թումային…:

Ի թվ. ՋԺ. (1461):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9717

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

ա

 

Ի թվականիս Ջ. եւ ի Ժ. (1461):

… Արդ, այսմ անմահական ըմբելոյ եւ անգին մարգարտիս եւ ամենագով գանձիս փափաքաւղ եղեալ աստուածասէր եւ հաւատարիմ տանուտէր ներկարար Քարիմադինն եւ կողակիցն իւր Շահզադէն. եւ ետ գրել զաստուածային խաւսս` զսուրբ Աւետարանս յիշատակ անջինջ եւ բարեխաւս առ միածին որդին աստուծոյ եւ բարէխաւս յաւուրն ահեղ դատաստանին եւ աւգնական յամենայն ատենի` տանն եւ ընդանեացն, եւ ազատել յամենայն որոգայթէ եւ յաւուր ոգեվարի:

Արդ, աղաչեմք զհանդիպողքդ, որ կարդաք եւ աւրինակէք յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր ստացող սուրբ Աւետարանիս եւ զծնողսն նոցա զՎարդանէսն եւ զԽաթուն-Մելիք` զփոխեցեալն առ Քրիստոս, եւ զՇանզադէն, եւ զծնողսն իւր զՅովսէփն եւ  զՄըսըր-Մելիքն, այլ եւ զորդիսն իւրեանց` զծաղկեալ զաւակսն զԹաժդին եւ զՆասրադին, եւ զեղբայրքն, որ նահատակեցան` զԱմնադին եւ զՏռդատ, այլ եւ զամենայն ազգականս իւրեանց` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն: Եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք եւ Քրիստոս աստուած զձեզ յիշէ, եւ զՍտեփանոս գրիչ, եւ զծնողսն մեր: ծաղկող` Մարտիրոս

 

բ

 

Ո՜վ սուրբ կոյս տիրածին յիշեայ զքո անարժան ծառայս… զՄարտիրոս Պռ. (՞), այլ եւ զամենայն դաւանողս քո, ամէն:

 

գ

 

Որք հանդիպիք յիշեցէք զստացող սուրբ Աւետարանիս ի Քրիստոս:

 

դ

 

Ո՜վ հանդիպողք, յիշեցէք զմեզ ի բարին Քրիստոս զտէր` Ստեփանոս պատուական քահանայ եւ զՄարտիրոս անարժան ծառայ ՊՌ. (՞):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆԻ ՀԱՄԱԲԱՐԲԱՌ

Երեւան 7953

 

Հետ. ստացող` Ստեփանոս

 

… Արդ, աղաչեմ զձեզ, եղ[բ]արք, զիս` անարժան քահանայս զՍտեփանոսս, որ եմ անուամբս եւ չեմ գործովս յիշեցէք…:

Գրեցի զայս չափ բանս ի թվ. Հայոց ՋՃԺ. (1461), ի պարնութիւն Ջահանշայի, կաթողիկ[ոս]ութիւն տէր Գրիգորի…: