Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր-Ջուղա 561, Մ. Տ. Մ.

 

Կազմող` Ազարիա

 

… Արդ, եւ ես` Սարգիս քահանայս, առի զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իմոց` յիշատակ ինձ, եւ ծընաւղաց իմոց` հաւր իմոյ Ներսէսին եւ մաւր իմոյ Խոնձին, եւ եղբարցն իմոց Դաւթին եւ Քահմանին եւ Զապարթուին (՞), եւ քուերացն իմոց Աչամաթին, Շահիսլիմին, Զատամին, եւ եղբայրորդոցն իմոց Հայկազին, եւ Ստեփանոսին, Գաւրկին, Թարխանին եւ Բարսղին, եւ դըստերն իմոյ  Դիլշատին, եւ ամենայն յարեան մերձաւորացըն: Զոր եւ աստուած վայելել տացէ մինչեւ խորին ծերութիւն, ամէն:

Ի թվ[ական]իս Հայոց ՋԻԷ. (1478):

Այլ եւ զվերջին կազմող սուրբ Աւետարանիս զԱզարիայ սուտանուն քահանայ յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ԳԻՐՔ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ

Վիեն. 338, Տաշ. ցուց., էջ 785

 

Գրիչ` Յակոբ

 

Զստացող սուրբ գրոցս զտէր Յովանէս եպիսկոպոսն եւ զգծող սորին զՅակոբ քահանայս յիշեսջիք ի Քրիստոս, ո՜վ բարեմիտ կարդացողք եւ հաւատարիմ եւ իմաստուն լսողք… Գրեցաւ ի թվ. ՋԻԷ. (1478), ի փառս:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երուսաղէմ 2470, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Մելքիսէթ

Վայր` Առեստ գիւղ

 

Գրեցաւ ի թվ. ՋԻԸ. (1479), ի յընտիր աւրինակէ առաջին վարժապետին եւ քաջ քարտուղարին Գրիգորի մականուն Խուլ կոչեցելոյ, ի յերկիրս Տարբերունւոյ, ի գիւղս Առեստ, որ կոչի  Բանտումահի, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս Գէորգեայ եւ Անտոնի եւ հրաշագործ Գետարգելի սուրբ նշանի: Եւ կէսն գրեալ եղեւ ի յԸնծանի (՞), ընդ հովանեալ սուրբ Աստուածածին տիրամօր լուսոյ, եւ սուրբ Առաքելոյս Թադէոսիս, քանզի փախեալ էաք ի յանաւրինաց, զի  Հասան-բէգն մեռաւ եւ թագաւորեաց որդին` Սօլթան-Խալիլն, եւ միւս որդին Աղուբէկն յարեաւ բազում զաւրաւք ի վերայ եղբօրն, եւ եսպան զնա, եւ ինքն թագաւորեաց ամենայն աշխարհի. եւ այժմ գնացեալ է բազում զօրօք ի յԱրեւելս` դէմ Չաղաթին, եւ զոր աստուած կամի` այն լինի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր-Ջուղա 413, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Յովհաննէս Մանգասարենց

Վայր` Արճէշ

 

… արդ, տեսեալ եւ իմացեալ զսորա անճառելի աւետիքն եւ զահագին սպառնալիքն եւ զամենեցուն փրկագործութեան խորհուրդ` ամէնաւրհնեալն եւ հոգիացեալն ի գործս ամենայն առաքինութեան, իմաստուն եւ աստուածասէր տղայ Բաբէն, Յովանէսն,  Դաւութն, Գրիգորն: Եւ ստացաւ զանառիկ մեծութիւնս եւ զփարթամ հարստութիւնս` զտէրունեան սուրբ Աւետարանս յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղացն իւրոց` Միրզին եւ հանգուցեալ Նարինջ-Խաթունին, Թաբառիկին, եւ որդիքն հանգուցեալ ի Քրիստոս` տէր Առաքելն,  Մելքումն…: [Յիշեցէք] հաւատարիմ եւ երանելի Յովանէսն, եւ ծնողաց իւրոց` Միրզէն, Խաթունն, եւ դուստրն իւր Մայրիանէն, եւ թոռներն իւր սարկաւաք Յակոբ, Յոհանն, Մկրտիչն, Խանդուտն, Սաբերէն, Սալուարիխանն,  Խաւքնարին, ամէն…:

Եւ արդ, ես` անարժանս եւ անպիտանս ի դասս քահանայից  Յովաննէս երէց, ոչ ունելով իշխանութիւն ձեռնարկել ի սուրբ Աւետարանս, բայց յուսալով ի ներողութիւնն եւ ի մարդասիրութիւնն աստուծոյ սկսայ զսուրբ Աւետարանս եւ աւարտեցի ի դառն եւ ի սարսափելի աւուրքս, որ կայ ի միջի մեր ում սուրն աստուածային եւ խոցոտէ զանմեղ տղայքս. խոցեալքն մեռանին եւ այլքն ահաբեկ լինին, լան եւ տրտմին, ոչ հաց ուտեն եւ ոչ ջուր ըմպեն: Եւ խոցեալքն գ ան լալով եւ կաղալով առ մայրն եւ անկանի ի գիրկս մօրն եւ ասէ. ո՜վ քաղցրիկ ծնօղ, մեռանելոյ խոցեցայ, թէ ճար գիտես արա, միթէ ոչ բաժանիմ ի ձեզանէ: Եւ ողորմելի ծնօղն այրւէր, խորովէր, եւ ճար չգիտէր: Եւ ապա տղայն թաւալէր եւ հոգեվարէր, եւ կռուելով եւ կանչելով զհոգին հանէր, եւ լալի եւ ողորմելի ծնօղքն գոչէին, գոռային եւ հառաչէին, վա՜յ որդի կանչէին եւ ուշաթափեալ կենդանոյն մեռանէին: Եւ ո՞ր լեզու կարէ պատմել զխեղճ մեռանել տղայոցն եւ զայրել եւ զխորովել ծնողացն:

Յայն սարսափելի աւուրքս լալոտ աչօք գրեցի սուրբ Աւետարանս: Եւ է թուական Հայոց ՋԻԸ. (1479), ի հայրապետութիւնն տէր Յովանէս կաթողիկոսի, եւ է փաթշահ աշխարհիս Եաղուպ-բէկն: Գրեցաւ սուրբ տէրունեան Աւետարանս ի քաղաքս  Քաջբերունոյ Արճէս կոչեցելոյ, ի դուռն սուրբ տաճարիս Գէորգեայ զօրավարի եւ կաթուղիկէ սուրբ Աստուածածնիս: Վասն որոյ աստուած-ողորմի ասացէք անարժան գրչիս, եւ ուսուցչին իմոյ Թումա սուրբ րաբունոյն, եւ ծնօղաց իւրոց, եւ աշխատողացն ի սպասաւորութիւն մեր  զՈւշալի (՞) եւ ծնօղաց նորա, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ ԵՒ ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 325-326, Եւդոկիոյ ս. Գէորգ եկեղեցի

 

Գրիչ` Զաքարիա

Վայր` Արճէշ

 

Գրեցաւ Մաշտոցս եւ Գանձարանս ի դուռն սուրբ Աստուածածնի յԱրճէշ քաղաքիս, ի ՋԻԸ. (1479) թուականիս, ձեռամբ Զաքարիա քահանայի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սեբաստիա, ս. Նշան, 33, ՀԱ, սիւն. 262-263, Փիրղ. 6273, էջ 326

 

Գրիչ` Պաւղոս

Վայր` Մուշ

 

ա

 

… Արդ, այսմ անմահական ըմպելւոյ փափագաւղ եղեալ աստուածասէր եւ ամենայն աւրհնութեանց արժանաւոր խոճա Յովսէփն, զորոյ եւ զսա ի բազում ժամանակաց ցանկացող եղեալ այսմ անգիւտ մարգարտիս եւ ամենագով աւրինակիս… հաւատարիմ եւ ողորմած աղքատաց եւ տնանկաց, ամենագովելի եւ մեծաշուքն եւ իշխան Տարունւոյ գաւառիս խոճայ  Յովսէփ ետ գաղափարել զսա ի ձեռն նուաստ եւ ներգեւեալ ոգւոյ Պաւղոս վարդապետի` փծուն եւ անյարմար եւ ախմար գրչի:

Արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս Մուշ, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս Պաղատի աստուածածնին, ի թվականութեանն Հայոց ՋԻԸ. (1479) ամին, եւ ի թագաւորութեան Բայանդու[ր] ազգին նետողաց`  Եաղուպ-խանին, եւ ի կաթողիկոսութեան սուրբ Էջմիածնի տէրն Յովհաննիսի եւ Սարգսի:

Գրեցաւ սա հրամանաւ եւ ծախիւք խոճա Յովսէփին, յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողացն իւրոց` հաւրն պարոն Սէթին եւ մաւրն Դուխտարին, եւ կողակցին իւրոյ Գուլիզարին, եւ դստերն իւրոյ հանգուցելոյն առ Քրիստոս  Աննային, եւ ծաղկեալ զաւակի սորին Շառաւին, եւ ամենայն ազգականաց իւրոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց…:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշատակել յաղաւթս ձեր զՅովհաննէս քահանայ, զի աշխատեցաւ ի կոկել թխդին, եւ աստուած-ողորմի ասել նմա եւ ծնողացն իւրոց, ամէն:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշեցէք ի Քրիստոս զհաւրեղբայրորդին իմ զխաւջա Յովանէսն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զկողակիցն իւր զՍուլթանն, եւ զորդին զՄելգոն, զՇաղաթն, զԹաղրիվերիզն, զԱղաչան, եւ զդուստրն` զԽանումն, եւ  զՄելքոնէ կողակիցն զԹուրանդէն, եւ զորդին զԹարխան, եւ զայլ ամենայն մերձաւորքն…:

 

բ

 

Զխաւճա Յովսէփ եւ զծնաւղսն նորա աղաչեմ յիշատակել յաղաւթս ձեր… մանաւանդ եւ առաւել զուգակցի նորին` պարոն Յովսէփին` խաթուն Գուլիզարի, եւ մաւր Գուլիզարին` Գուհար-Մելիքին, եւ ամենայն արեանառու ազգականաց խաւճա  Յովսէփին, ունելով զսուրբ Աւետարանս միջնորդ եւ անբարբառ բարեխաւս առ միածին որդին աստուծոյ, եւ յիշատակ անջինջ հոգոյն իւրոյ ի սուրբ եկեղեցի: ՋԻԸ. (1479) գրեցաւ ի ժամանակս Պօղոս վարդապետի:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. 6273, էջ 327, Վան` Հաւենց գիւղ

 

Գրիչ` Յովաննէս

Վայր` Խարբերդ, Սինամուտ դղեակ

 

… Արդ, գրեցաւ գիրքս այս ի քաղաքս Խարբերդ, յանառիկ դղեակս որ կոչի Սինամուտ, ձեռամբ մեղսամած եւ անարժան ծառայիս աստուծոյ սարկաւաք  Յոհաննէս գրչի, ընդ հովանեաւ սրբոյն Սարգսի զօրավարին եւ որդւոյ նորա Մարտիրոսի, ի թուականութեանս հայկազեան տումարի ՋԻԸ. (1479), ի յամիրութեան ազգին նետողաց, որ ասի Տուլղատարցի Մելիք-Ասլանին, ի կաթուղիկոսութեան Վաղարշապատու տէր  Գրիգորի, եւ յեպիսկոպոսութեան տէր Սիմէօնի եւ տէր Դաւթի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Բագրեւանդ», էջ 362

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Աղթամա՞ր

 

Գրեցաւ տառս ||… ձեռամբ անիմաստ եւ անարհեստ գրչի Գրիգոր սուտանուն աբեղի, ի խնդրոյ հեզահոգի եւ դեռաբոյս Առաքել քահանայի, որ ստացաւ զսա ի արդար վաստակոց իւրոց եւ յիշատակ ծնողաց իւրոց:

||ոյց գրեցաւ սա ի գաւառս եւ յանապատս [Աղթամա՞ր], ընդ հովանեաւ ս ||: Արդ, ես եւ ս վնաս վառեց ||՞) եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, յեպիսկոպոսութեան տէր  Յուսկանս վերադիտողի եւ եւ աւ առին, յիշեսցէք եւ զԿիրակոս աբեղա, որ բազում աշխատեց առ ի թղթիս կոկելն եւ զիս` զանարժանս` զԳրիգոր աբեղաս, եւ զհոգեւոր մայրն իմ զՀանիշոր (՞) տնտեսն յիշեցէք ի Քրիստոս…:

Խոշորութեան սխալանաց անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այսչափ էր ||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9538

 

Գրիչ` Աստուածատուր

Վայր` Տղա սուրբ Գրիգորի վանք

 

ա

 

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս թվ. ՋԻԸ. (1479), ձեռամբ մեղսամակարթ եւ փծուն գրչի Աստուածատուր կոչեցեալ անարժան երիցու, ի գաւառս ի  յԵկեղեաց ի սուրբ մենաստանս, որ կոչի Տղա սուրբ Գրիգոր, որ եւ տղայացեալն աստուած ի տղա հասակի երեւեցաւ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով խոշորութեան գրիս եւ սղալանաց սորա մի' մեղադրէք, զի այս էր կար մեր:

 

բ

 

Զտարտամս ի բարիս եւ զարագս ի չարիս զմեղապարտ գծողս զԱստուածատուր յիշեցէք ի Քրիստոս միով տէր ողորմայիւ:

 

ԱՂՕԹԱՄԱՏՈՅՑ

Ալիշան, Հայկարան

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Երուսաղէմ

 

Արդ, գրեցաւ սա, որ կոչի Աղօթամատոյց եւ փրկական սուրբ խորհուրդս պատարագի ի նմին տփի` ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ի վանքս Փրկչի… ձեռամբ… Գրիգոր անարժանի… կրօնաւորի…: Յիշեցէք… հօրն իմ Սարգսի եւ մաւրն իմ Աւէային (՞)… օրինակն շնորհողին Առաքել ճգնաւորի, որ է յօրինակէ Թումայ վարդապետին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տ. Պալեան, Ցուցակ հայերէն Ձեռագրաց ի Թուրքիա, հտ. Ա., տետր Բ., էջ 47, Կեսարիայի ս. Աստուածածնի եկեղեցի հմր. 2

 

Գրիչ` Սարգիս

 

… Ի թվիս Հայոց ՋԻԸ. (1479) գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ անարժան սուտ աբեղայի, յիշատակ Ղա[զա]րին եւ իւր ծնաւղին եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, որ ստացաւ զսա յիւր հալալ ընչից իւրոց, եւ ետ յիշատակ Կարապետ քահանային ի վայելումն անձին իւրոյ: Յիշեցէք եղբայր սորա զԷտիլն, եւ զիւր ծնաւղսն` զհայրն զպարոն Սողոմոն եւ զմայրն իւր, եւ զայլ արեան մերձաւորսն:

Դարձեալ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ ընթերցաւղ, յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զպարոն Ղազարն եւ զիս` զանարժան  զՍարգիս անուն: Աղաչեմ անմեղադիր լերուք սղալանաց սորա, զի կար մեր այսչափ էր, եւ ով զմեզ յիշէ աստուած զինքն յիշէ յիւր արքայութիւն, ամէն:

 

ՀՄԱՅԻԼ

Երեւան, հմայիլ 1

 

Գրիչ` Ստեփանոս

 

… Պահէ զծառայս աստուծոյ զխոջա Քրմանն, եւ զկողակիցն իւր զԳաւհարշատն, եւ զզաւակսն իւրեանց զՆայիպշէն, եւ զայլ արեան մերձաւորսն, ամէն:

Գրեցաւ Կիպրինս առ դրան սուրբ Յովաննիսին, սուրբ Աստուածածնին, սուրբ Ստեփանոսին եւ սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչին, ՋԻԱ. (1479) թվին, ձեռամբ անարժան գրչի Ստեփանոսի…: