Հայերէն Յիշատակարաններ

       1361
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՊԱՏԱՐԱԳԻ
      
       Երեւան 8256 (տես նաեւ 1619 թ. )
      
       Գրիչ ` Զաքարէ
      
       վայր` ԻՁորս Հայքարայ, գիւղ ` Անապատիկ
      
       ա
      
       Փառք ... որ ետ կարողութիւն ինձ տկարիս հասանել ի վերջ գծիս ի նեղ եւ ի թշուառ ժամանակիս:
      
       Գրեցաւ պատարագի մեկնիչս եւ սակաւ դաւանութիւն ձեռամբ անպիտան եւ մեղապարտ գրիչ Զաքարա կրաւնաւորի, որ զանունս ունիմ եւ ոչ զգործ: Եւ զԵրեմիա կրաւնաւոր, եւ զհարազատ եղբայրս իմ զՈվանէս, եւ զծնողսն իմ զԹագուորն եւ զԷլխաթունն , եւ զԱկոբ քահանայ` զհօրեղբար իմ, որ վերայ ինձ շատ աշխատեալ է [յիշեցէք]:
      
       Արդ, գրեցաւ պատարագի մեկնիչս ձեռամբ Զաքարէ աբեղի, ի Ձորս Հայքարայ, ի գեաւղս, որ կոչի Անապատիկ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս , ի հայրապետութեանն տէր Ստեփանոսի, ի ղանութեանն Յոիսի, ի դառնութեան ժամանակիս, որ հալածումն էր քրիստոնէից, աղօթք արարէք առ աստուած: Թվ. ՊԺ. (1361) գրեցաւ: Աղաչեմ զձեզ, ո՜վ եղբարք, որք կարդայք կամ աւրինակէք, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զԵրե միա, որ ստացա զպատարագի մեկնիչս յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոց, որպէս դուք զիս յիշէք նոյնպէս եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       Յիշեցէք յաղօթս ձեր զԿարապետ քահանայն եւ զորդին իւր զԴաւիթ քահանայն եւ զԱլեքսան, որ շատ երախտիք ունին ի վերայ մեզ եւ կամակից եղան գրոցս:
      
       բ
      
       Գրեցաւ պատարագի մեկնիչս ձեռամբ ախմար եւ անիմաստ Զաքարէ սուտ կրաւնաւորի, որ զանունս ունիմ եւ զգործ ոչ: Ո՜վ եղբարք, աղաչեմ զձեզ, անմեղադիր լերուք խոշորութեան եւ սխալանաց սորայ, զի ժամանակս դառն ու փախուստ էր, Ի. (20) ամ էր, որ գրիչի ձեռս չի առել, միտքս էլ է ր մոլորել ու ձեռս էլ հովացել: Բայց հոգեւոր եղբայրն իմ Երեմիա կրաւնաւոր յոյժ փափագէր, եւ այլ մարդ չկայր որ գրէր, ինձ բռնութեամբ գրել էրետ: Աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք կամ կարդալով կամ աւրինակելով, յ իշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն , ամէն:
      
       Ո՜Հ, ո՜հ, զդառնութեան աւուրքս, թվ . ՊԺ. (1361):
      
       ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ
      
       Երեւան 73
      
       Ոմն ընթերցող
      
       Ի թուիս Հայոց ՊԺ. (1360). գերեց անաւրէն դատաւորն տաճիկ Պաքիլն զերկիրն Շիքարոյ եւ Խարդբերդոյ. եւ վաճառեցին զժողով [ուրդըս քո]:
      
       ՄԵԾԻՆ ՆԵՐՍԻՍԻ ՎԱՐՈՒՑ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 156-157
      
       Գրիչ` Թօրոս Ըռուբինեաց
      
       վայր ` Սիս
      
       Շնորհիւ բարեշնորհ կամացն աստուծոյ աւարտեցաւ վայելուչ պատմութիւնս եւ քաղաքավարութիւն սուրբ քահանայապետին մեծին Ներսէսի ի թուականութեանս Հայոց ՊԺ. (1361), ի թագաւորութեանս Հայոց Կոստանդեայ եւ ի հայրապետութեան տեառն Մեսրովպայ, ի մայրաքաղաքս Սիս:
      
       Արդ, գրեցաւ սա ձեռամբ մեղաւոր եւ անարժան քահանայի Թորոսի, որ մականուն Ըռուբինեաց կոչի , ի խնդրոյ սրբասէր, հեզ, քաղցր եւ խոնարհ իշխանացն` պարոն Լիպարտի եւ պարոն Վասլի, որդւոցն պարոն Թորոսի Կապնցոյն` սպարապետին Հայոց, ի վայելումն անձանց իւրոց...:
      
       Հայցեցէք յաստուծոյ զկեանս խաղաղական շնորհել պարոն Լիպարտին եւ պարոն Վասլին եւ պարոն Լիկոսին դեռա|||
      
       Ի թուին ՊԹ. (1360), ի յամսեան ի մայիսի երեկ Հալպայ ամիրայն Պայտամուրն Մսրայ զօրօքն ի Հայք, նայ տուին զԱտանայ եւ զՏարսօն ու զԲարի-Քարուկն ու զտղայ Հեւոնին: Ո՜վ քաղցր եւ բարի պարոն իմ Լիպարիտ, ընկալ զսա եւ զմեղաւոր հողս Թորոս յիշեա:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 7408 (տես 1356 եւ 1602 թ. թ. )
      
       Գրիչ ` Կարապետ
      
       վայր ` Կաֆա
      
       ա
      
       ... Գրեցաւ տառս անպատում սրբոցն ի լոյս յարմարեալ իմաստնոց, ի մի հաւաքելով զամենայն տաւնս տէրունականս եւ զյիշատակութիւնս սրբոց զբոլոր տարոյն ի յաշխարհ Հոնաց, ի կողմանս հիւսիւսոյ, ի քաղաքս, որ կոչի Կաֆա, ընդ հովանեաւ սրբոյ երրորդութեանն, ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Մեսրոպայ եւ մերոյ նահանգիս տէր Ստեփաննոսի արհիեպիսկոպոսի ամենայն հիւսիւսական կողմանց, ձեռամբ Կարապետ իրիցու, ի թվին ՊԺ. (1361): Զոր տեսեալ զմիմեանս աստուածային հեզահոգի միայնակեացն հայր Զաքարէ, որ էր բնական յաշխարհէն Արճիշոյ, որդի Յովհանէսին, եւ այժմ բնակէր ի ծովեզր քրիստոնէութեան առ ոտս սրբոյն Սարգսի զօրավարին, եւ ծառայելով երթեւեկաց բազում եւ առատ կերակրաւք, նմանութեամբ առաջին արդիւնաւոր հարց, զամենայն ինչս իւր վաճառեալ ի պէտ[ս ] աղքատաց եւ եկեղեցւոյ, եւ ըստացաւ գանձս աստուածային յիշատակ հայր Զաքարէ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց Յովաննիսի, եւ մաւր իւրոյ Թաճխաթունին, եւ ամենայն արեան զարմից, ի վայելումն եկեղեցւոյ սրբոյն Սարգսի: Արդ, որ կարդայք կամ աւրինակէք յիշես ջիք ի Քրիստոս զյառաջասացեալ հայ[ր]ն Զաքարէ եւ զծնաւղսն...:
      
       Ստացող ` Զաքարէ
      
       բ
      
       Ես ` Զաքարէ միայնակեացս, գնեցի զտարեգիրքս ԸՃ. (800) դրամ, ի թվականիս ՊԺ. (1361), յետեւ իմ անցմանս մարդ իլախայ կամ զրուց չունի հետ գրոցս` ծախելոյ կամ գրաւելոյ, այլ ինձ յիշատ ակ է եւ իմ ծնօղացն , ամէն:
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Երեւան 7153
      
       Գրիչ ` Ստեփանոս
      
       վայր` Տշող գիւղ
      
       Արդ, որ աւգտիք ի սմանէ, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յաստուծոյ Աբել քահանաին եւ իւրոցն ամենայնի, եւ ինձ` բազմամեղ եւ փծուն գրչի` սուտանուն Ստեփանոս քահանայի եւ մերոցն ամենայնի, եւ որ զմեզ յիշէ եւ ինքն յիշել լիցի յանյիշաչար բարերարէն Յիսուսէ Քրիստոսէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       Արդ, գրեցաւ աստուածաին այս մատեան ի թուի Հայոց ՊԺ. (1361),
      
       ի գեաւղս, որ կոչի Տշող, ընդ հովանեաւ սուրբ || մաւր լուսոյ Աստուածածնի:
      
       Բայց խոշորութեան եւ սխալանաց գրիս անմեղադիր լերուք, քանզի ծերացեալ էի եւ աչս նուազեալ ի տեսանելոյ, եւ ձեռնս դողայր ի գրելն, եւ տեղի չկայր առանձին, եւ ոչ այլ ինչ սահման կամ յաջողութիւն գրագրի ունեաք, այլ զոր գրեցաք` զգեղեցիկ եւ զպիտանիսն ընտրեցաք. եւ որք աւգտիք կա րդալով, կամ լսելով, կամ աւրինակելով, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յաստուծոյ Աբել քահ[անաին ]` ստացողի գրողս եւ մեղուցեալ գրողիս, եւ որ զմեզ յիշէ ինքն յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ աստուծոյ , ամէն:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 4519 (տես նաեւ ` 1456 թ. )
      
       Գրիչ ` Սարգիս
      
       ... Յամի աւարտման սուրբ մատենիս ի յութհարիւր եւ ի Ժ . (1361), եւ ի գալըստենէ կենարարին մերոյ ՌՅԾԲ. (1352), իսկ յելանելոյն նախնի մարդոյն յանուշակ վայրէն ՑՉՀԴ. (6774), բարեպաշտ ոմն, ի նախնեաց բարեաց շառաւիղ, երկիր արգաւանդ եւ դեմետրի ուռթի, ունաւղ լսելոյ ունկա նն կենսեղուտ հրամայաւղին, թէ աստ սակաւ ինչ պիտոյ է, եւ թէ` ա՜ւն, արիք գնասցուք, նայ աւանիկ բացեալ զըշտեմարանս սրտին, եւ բեղմնաւորեալ զբոյս բազմաւորս եւ ի տիս տհաս, ծանուցեալ զոչընչութիւն խաբեբայ նիւթականիս պ ատիրագործ իրառնութիւնս, նումեճանակ եւ հարստամիտ այրն կրաւնաւոր, որ Ղազարոս յորջորջիւր մասամբ եւ ըստ յունակ||ան
      
       ձայնի ձիւնացուցեալ զներքին մարդն ի նսեմ մրգոյզ ամայս, որ ազգս ամենայն իբր ի յաննշոյլ գիշերի շաւշափեն զխաւար եւ իբր զճճիս ի տղմուտ վայրի կայտռելով անսգայաբար քապկապէս (՞):
      
       Սա ի նմին յանլուս ժամու հայեցեալ ի լոյս պատուիրանի տեառըն ըստ երգողի հոգւոյն, եւ ստացաւ զսա զաւակ որդի ի վերինն Սիովն, որ է մայր պետրոսեանցն, եւ գործովք որդւոց նոցին ի գանձարանն անվրէպ, զոր տեառն շինեալ ըստ իմաստուն ըմ[բ ] շամարտի, զի ժամու տարագրութեան փութայ զտուն եւ զկարասի յանառիկ ամրոցս ամփոփել, եւ զամենայն ըստ կնոջ խերեւեշիցն տեառն ընձայեալ: Յամենայն ժամ բոյս դալար հաճոյ է մարդկան, մանաւանդ յեղանակս ձմերայնոյ, զի ի դուն եւ ի սուղ տեղիս գտանի նոյնգունակ գործ սորա ի յանբարի ժամուս:
      
       Արդ, որ ոք ականատեսի այսմ բազմախումբ քաղաքի յոգներանկ եւ երփներփն լուսաշաւիղ պողոտայի, յիշեսջիք ցաւակցաբար ի մաքրափայլ եւ ի հոգեկեցոյց յաղաւթս զյառաջասացեալ կրաւնաւորն զՂազար, եւ ծնաւղս նորա, զփոխեցեալսն առ Քրիստոս` զհայրն սորայ զՍարգիս, եւ զմայրն` զՍամիայ, եւ զհաւրեղբարն սորայ` զԽաչերեսն, եւ զայլ ամենայն ազգայինս` զկենդանիս եւ զհանկուցեալսն, եւ զամենայն ոք, որ բարեմտութեամբ կամաւ աւգնական եղեն ի նիւթ եւ ի ծաղք աստուածային գանձուցս, Քրիստոս աստուած յիւր միւսանգամ գալըստեանն հատուսցէ զվարձս նոցա, ընդ միոյն հարիւրայպատիկ եւ հազայպատիկ: Նա թէ եւ զվերջինս ի քահանայս եւ զփցունս ի գրիչս, զեղերնագործ անձս, զթարմատարս զՍարգիս, որդովքըս ` Մելքիսեդեկիւ եւ Յակոբայ եւ այլ ամենայն ժառանկաւորաւ. յիշեսջիք եւ զամուսին իմ զՄարեմ տիկին, եւ զդուստր իմ զՇամշան, եւ զեղբարսն իմ` զՄարտիրոսն եւ զՎարդերեսն, եւ զքուրն իմ զՄարթայ, եւ զծնաւղսն իմ` զփոխեցեալսն առ Քրիստոս` զՅակոբ ծերունի քահանայ, եւ զմայրն իմ` զԹանտիկին, եւ զեղբայրն իմ զՎահրամ, եւ զքուրսն իմ` զՀռիփսիմին եւ զՄեծտիկին, եւ զհաւատւոր մամն` զԹամխաթուն, եւ զաներն իմ զՅովանէսն, եւ զոքանչս իմ զՇամշայն , եւ զՇամերն, եւ զՊիլկան, եւ զԹաճմելիքն...: