Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԳՈՐԾՔ ԱՌԱՔԵԼՈՑ

Երեւան 208

Գրիչ` Սիմէոն

Վայր` Ախթամար

ա

Փառք եռակի անճառելոյ, անքակ եւ անբաժին, եռահիւսակ դաւանութեանն, Հաւր եւ Որդւոյն եւ Հոգոյն Սրբոյ, այժմ եւ հանապազ յաւիտենից յաւիտեանս, ամէն:

<153a> Յամի ՉԻԶ (1277) թուականութեանս Հայոց Հայկազնէն սեռի ի յամս աստուածապատիւ տեառն մերոյ Տղայ Ստեփանոսի Հայոց վեադիտողի գրեցաւ ծաղկազարդ եւ տիեզերալոյս Գործք սրբոց առաքելոցն, ձեռամբ յոգնամեղ ոգւոյ Սիմէոնի, ի խնդրոյ Խաչատուր քահանայի, ի կղզիս Ախթամար, ընդ հովանեաւ Սուրբ Խաչիս: Վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպողք <153b> սմա, յիշեսջիք աղաւթիւք ի Տէր զստացող սորա եւ ծնողսն իւր, եւ զմեղապարտ գրիչ եւ զծնողսն իմ, եւ Քրիստոս Աստուած յիշողացդ ողորմեսցի եւ նմափառք յաւիտեանս, ամէն:

բ

<221b> Փառք անսկիզբն եւ անժամանակ, աներբ եւ անուստեք, անորակ եւ անքանակ, եռակի եւ եզականի տէրութեանն եւ միոյ աստուածութեանն երկրպագութիւն եւ գովասանութիւն յիմանալեացս եւ զգալեացս եւ հոմանդամայն ի բոլորից սեռական կենդանեացս, սկզբանց եւ առյապա, անդր քան զյաւիտեանս եւ յաւիտենից յաւիտեանս, ամէն: Աստանաւր յանգ ելեալ աւարտեցաւ լուսեղծ եւ շնորհակիր տառս, որ է սա հաւատապէս լրումն եւ պատճառ աստուածային բանիցն սքանչելի նշանա <222a> ցն եւ աստուածահրաման վարդապետութեանն, զոր ճշմարիտ, եւ Աստուած բան կատարեաց ի մեզ զամենայն ստուգապէս, զի ծանիցեն ճշմարիտ զՔրիստոս որդի Աստուծոյ, հաւասար եւ փառակից Հաւր եւ Սուրբ Հոգւոյն:

Որոյ փափագեալ սրբասէր եւ շնորհազարդ եւ երիցս երանեալ քահանայ Աստուծոյ Խաչատուր, գրել ետ եւ ստացաւ սա յընտիր աւրինակէ, ի վայելումն կենաց իւրոց եւ զաւակաց յաստիս, եւ ետ ելից իւրոյ յաստեացս, յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ, որոյ Տէր Յիսուս վայելեալ տացէ ընդ երկայն աւուրս:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, ո՜վ դասք լուսերամից, որք հանդիպիք տեսութեամբ կամ գաղաբար դնելով, եւ տարազաւ իւիք ինչ աւգտութիւն աւգտիք ի սմանէ, յիշել սրտի մտ <223a> աւք ի բաղդատական եւ երկնաբացիկ աղաւթս ձեր Խաչատուր եւ ծնողսն իմ աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ Քրիստոս Աստուած յիշողոցդ եւ յիշելոցդ ողորմեսցի կրկին կենաւք եւ երկու աշխարհաւք ի փառս աւրհնելոյն յաւիտեանս, ամէն:

Յամի ՉԻԶ (1277) գրեցաւ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տէր-Մովսիսեան, Համահաւաք ցուցակ, Աւետարանք, էջ 248-249

Գրիչ` Պաւղոս

Վայր` Սիմոնկլայի վանք

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն եւ փառաւորեանլ տէրութեանն… Բարւոյ ամենայն ոք ցանկայ, սմանք մասանց եւ այլք բոլորին: Աստուածայնոյն աստուածասէրքն եւ գերագունին բարեբարուքն, զորոց Տէր բանայ զաչս ներքին մարդւոյն գիտել եւ ճանաչել զտիրակործան եւ զապականելի կենցաղոյս վայելս, թէ Ընդգտանելն արագ ունի եւ զեղծումն, իսկ որոց բաց եւ յստակ են մտաց աչք եւ լուսատեսակ հոգւոյն տեսարան, գգանձեն անձանց իւրեանց անճողոպրելի շահս, որ միշտ եւ անզրաւ ունի զկա ընդ Աստուծոյ, եւ ոչ ական հասանի ի վնասակար գողոց, որով փարթամացեալ ճոխութեամբ ընդ Աստուծոյ միացեալ գտանին: Ուստի եւ շառաւեղն աւրհնութեան եւ սեռն բարենշան քրիստոսասէր եւ բարեպաշտ իշխանաց իշխանն պարոն Հեթում, որդի ի Քրիստոս հանգուցեալ պարոն Լեւոնի Աստուծով տէր Սիմոնկլային, պետական գահոյիւք պատուեալ ըստ բարետոհմ եւ քաջակորով ազգին իւրոյ, արի եւ յաղթող գոլով ի վերայ հակառակորդաց եւ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի: Ունելով վահան ամրութեան եւ սաղաւարտ փրկութեան զհաւատ, զյոյս եւ զսէրն որ առ Աստուած, որով զաւրաւոր զաւրութեամբ վերափայլի արփիապէս ի մէջ համագումար բարձակցաց տանս Թորգոմայ: Գոլով հեզ ըստ Դաւթի եւ իմաստուն ըստ Սողովմոնի, որով վերընկալեալ զշնորհս առատաձիրս ի հանուրց շնորհաւղէն, զսէր նորա առ Աստուած եւ զգութս որ առ նորա տար սուրբ եկեղեցիս, այլ եւ ցանկացող բարեաց եւ միշտ փափագող պատուական մարգարտաց, որ ոչ զմարմին շքեղացուցանէ, այլ միշտ յարազուարճ զհոգին փայլեցուցանէ: Յորոյ համբաւ բարեաց դիմեալ սրբասնունդ քահանա Քերովբէ, ունելով նիւթս պատրաստ առ ի ստանալ սուրբ Աւետարանս, եւ մատուցեալ առաջի նորա, խնդրեաց նկարել Աւետարան եւ աւանդել սուրբ միայնաբանին, որ յանուն սուրբ Աստուածածնին, զի լիցի եւ նորին մասն յիշատակի եւ ծնաւղաց իւրոց: Իսկ ամենաբարի պարոնն, ըստ ընտրութեան հոգոյ իւրոյ ընկալաւ մեծաւ բաղձանաւք եւ խոստացաւ լնուլ զփափագ նորին:

Եւ ապա հրամայեալ իմոյ անարժանիս ամենամեղ հոգւոյս Պաւղոսի շարագրել ոսկէնկար անկուածովք զհրաման անաւրէնութեան կենարար բանին Աստուծոյ: Եւ իմ թէպէտ եւ անարժան գոլով այսմ ձեռնարկութեան, քանզի ի վեր էր քան զկար մեր եւ զարժան, սակայն հարկեալ ի հրամանէ նորին, ըստ կարի իմում գրեալ աւարտեցի մեծաւ դողութեամբ սկսմամբ եւ աւարտմամբ ի սուրբ քառասնորդսն, որ լիացեալ կատարի թիւ Հայկազեան տոմարիս ՉԻԶ (1277), ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ եւ ի թագաւորութեան Քրիստոսապսակեալ արքային Հայոց Լեւոնի որդւոյ ի Քրիստոս հանգուցեալոյն Մակարայ (Հեթմոյ), եւ ի վերադիտողութեան այսմ անապատի սուրբ եւ երանաշնորհ քահանաին Յովհաննիսի, ի սուրբ եւ յերկնանման միայնարանս որ յանուն սուրբ Աստուածածնին, որոյ հովանեաւ պարփակիմք: Ի յիշատակ քրիստոսասէր պարոն Հեթմոյ, եւ գերապաճոյճ լուսանկար եւ ծաղկեաց արժանի գտանել, որով եւ դուք ընկալջիք մասն ողորմութեան ի Քրիստոսի Յիսուսի ի Տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

Եւս առաւել աղաչեմ կրկին անգամ Յիշեսջիք զբարեպաշտ իշխանն զպարոն Հեթում եւ զհարազատ նորին զսիր Լեւոն, խաղաղական կենաւք անցուսցէ ընդ վրդովումն կենցաղոյս ի խորին ծերութիւն, եւ յետ աստեացս ելանելո անանց պարգեւին արժանի արասցէ, եւ ինքն աւրհնեալ եղիցի. ամէն, ամէն:

բ

Զստացող Սուրբ Աւետհարանիս զքրիստոսասէր եւ բարեպաշտ իշխանն զպարոն Հեթում` հանդերձ ծնաւղաւք իւրովք եւ ծնընդովք, ընկալ Քրիստոս Աստուած ընդ Մովսէսի եւ ընդ Յեսուայ եւ ընդ ընտրելոցն զհոգիս նոցին անտրտում խնդութեամբ եւ յարկսդ յաւիտենականսդ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն: Եւ զքրիստոսասէր պարոն զԹորոս յիշեա Քրիստոս ԱՍտուած աստ եւ ի հանդերձեալն:

գ

Ստացաւղի սուրբ եւ կենսաբեր Աւետարանսի քրիստոսասէր եւ բարեպաշտ իշխանին պարոն Հեթմոյ, տեառն Սիմոնկլային եւ ծնողաց իւրոց, ողորմեա Քրիստոս Աստուած ի քում սոսկալի եւ յահաւոր գալըստեանն, ամէն: Այլ եւ աշխատողին ի սմա Պաւղոսի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 10687

Գրիչ` Յուսեփ

Վայր` Կեսարիա

<233b> Գրեցաւ սուրբ տէրունեան բանիցն շտեմարանս, ձեռամբ անարժան եւ սուտանուն քահանաի Յուսեփա, ի վայելումն մանկանց առագաստի: Որք ընթեռնոյք զսա կամ աւրինակէք, թողութիւն հայցեցէք յԱստուծոյ մեղաց մերոց, եւ ծնողաց մերոց, արեամբ նահատակելո հաւր իմո Նահապետի, եւ եղբաւր իմոյ Յակոբի` փոխեցելոյն առ Քրիստոս, եւ երկուց հայրազատացն իմոց` Գրերի եւ Սեթի, եւ մա <234a> ւր մերո առաքինո, եւ որ առատն է յամենայնի առհասարակ ամէնեցուն ողորմեսցի` յիշելեացն եւ յիշողոցն, եւ նմա փառք ընդ Հաւր եւ Հոգոյն Սրբո, այժմ եւ միշտ, եւ յաւիտեանն, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սա ի մայրաքաղաքիս Կեսարիա, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս, ի դառն ժամանակի, յորում եկն երկրորդն փարաւոն խրոխտալով ի քաղաքս Կեսարիա, եւ ահիւ մեծաւ ըմբռնեցան քրիստոն[ե]այք ամենայն, եւ նկուն դարձեալ գնաց յաշխարհ իւր, եւ ի ճանապարհին սատակեցաւ ի թուաբերութեանս Հաոց ՉԻԶ (1277)-ն:

Աղաչեմ անմեղադիր լինել սխալանացն եւ խոշորութեանս, զի աւրըստաւրէ փախչեեալք վասն հալածանաց անաւրինաց ի ծերպս վիմաց մտանէաք, յաղաքս ծովացեալ մեղաց իմոց: Եւ մեծ նշան երկինս եղեալ, զի խաւարեցաւ լուսին, որ ոչ էր այնպիսի խաւարեալ եւ երեք ժամ խաւար եկաց` ամենեւին մութն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա, Տէր-Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 48

Գրիչ` Հիպայի հոգեւորդի

ա

<334b> Թուականութեանս Հայոց ՉԻԶ (1277) կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս ի յունուարի ամսոյ ԻԶ (26), ի թագաւորութեանն Հայոց Լեւոնի որդի Հեթում թագաւորի, որ եւ Աստուած զաւրացուցանէ զթագաւորն մեր Լեւոն եւ զաստուածատուր որդի իւր Հեթում:

բ

<256b> Զաստուածասէր եւ զբարեպաշտ եւ զամէնաւրհնեալն ի կանայս զՀիպայն եւ զաստուածատուր որդի իւր Դաւիթ եւ զեղբաւր իւր Սարգիս, որ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս զարդար վաստակոց եւ յիշատակ անուան իւրոյ, եւ ի հանգուցեալ ծառային Աստուծոյ Գրիգորի, որոյ Տէր Աստուած իւր սուրբ ծնաւղին բարեխաւսութեամբ թողցէ զմեղս նորա` զկամայն եւ զակամայն: Ընդ նմին եւ զՀիպային` զԱւետարանի գրողին հոգեւոր մայր, որ ստացաւ զսա ի վայելումն Միխայիլի քահանայի:

գ

<103a> Աւրհնեալ Տէր Աստուած իմ, որ ետուր ժուժկալութիւն անարժան ծառայիս Աստուծոյ կատարել զաստուածախաւս գլուխս սուրբ Աւետարանիս Մատթէի:

Զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զՀիպայն եւ որդի իւր Գրիգոր, եւ զեղբայր իւր Սարգիս աղաչես յիշել ի Տէր, եւ որ յիշէք, յիշեալ լիջիք ի Տէր մեր:

***

ԺԱՄԱԳԻՐՔ

Երեւան 4515, Փիրղալեմեան, Նշխարք, էջ 42

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Սիս

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Զստացող գրոյս զպատուական կրօնաւորն Պետրոս, եւ ծնողն իւր, եւ զուսուցողսն իւր` զսրբազան կրօնաւորին զծերունին Կարապետ եւ զԿոստանդին յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս ձեր, ո՜վ դասք լուսերամից, եւ մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ: Նաեւ զթարմատար եւ զբիւր մեղաց պարտական գծողիկս Յակոբ, եւ զուսուցողսն մեր զԳորգ աբեղայն եւ զԳրիգոր փիլիսոփայ յիշելոյ արժանի արարէք, եւ մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ: Եւ որ յիշէքդ լի սրտիւ, նաեւ զձեզ Տէր իւր միւս անգամ գալուստն, եւ ի փառս, ամէն:

Արդ, եղեւ զրաւ սորա ի մայրաքաղաքս ի Սիս, ընդ հովանեաւ Սըրբոյն Յակոբայ, ի լաւ օրինակէ, զի եւ շնորհողին ողորմեսցի ի Քրիստոս:

Գրեցաւ ի թուին ՉԻԶ (1277):

***

ԱՌ ՈՐՍ ԳԻՐԳ ԳՐԻԳՈՐԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԻ

Երեւան 6273, Փիրղալեմեան, էջ 69-70

Գրիչ` Բարսեղ

Վայր` Ծառատակոյ անապատ

Գրեցաւ հոգիախոս մատեանս այս Առ որս, ասացեալ ի Գրիգորէ Աստուածաբանէ, ի թուականութեանս Հայոց ՉԻԶ (1277), ձեռամբ ամենամեղ Բարսղի, ի վարժումն եւ ի օգտութիւն աստուածասիրաց եւ ուսումնասիրաց անձանց…

Այլեւ գրեցաւ սա ի յաստուածաբնակ սուրբ ուխտս եւ ի գեղեցիկ իմն անապատս Ծառատակոյ:

***

ԿՈՉՈՒՄՆ ԸՆԾԱՅՈՒԹԵԱՆ ԿԻՒՐՂԻ ԵՐՈՒՍԱՂԱՄԱՑՒՈՅ

Վիեննա, 273, Տաշեան, Ցուցակ էջ 694

Գրիչ` Եփրեմ

ա

Յամենայնի զաւրացուցիչն իմո Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն: Գրեցաւ ի թվին ՉԻԶ (1277): Ո՜վ սրբասնեալ քահանայք եւ սրբասնեալ ժողովուրդք, որք կարդացողքդ էք եւ լսողքդ, անմեղադիր լերուք, թէ սղալ գտանէք, զի իմ կարս այդչափ էր եւ զոք աւգնական չունէի այսմ նիւթիս, զի էր խիստ տրտում եւ մարմն մեր \\\իկ էի, հոգւով աղքատ, եւ էի մարմնով: Ով աւրհնէ զիս` աւրհնեալ լիցի, եւ որ զմեզ այլ բանն ասէ` զայն ժառ[անգեսցէ]:

բ

Ո՜վ պատուական եղբայրք, որք ընթեռնուք զվարդապետութիւն սըրբոյն Կիւրղի հայրապետի, ասացէք լի բերանով. Տէր Աստուած ողորմեա Աւազէր աղախնո, որ կիսաւրեա փոխեցաւ ի Քրիստոս, զի վասն նորա յիշատակի գրեցի, եւ Եփրեմի` մեղաւոր եւ ախմար գրչի, եւ ծնողաց իմոց: