Հայերէն Յիշատակարաններ

       1348
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Բրիտ. թնգ. 6 Կոնիբ. Ցուց. էջ 8
      
       Հետ. ստացող ` Ստեփանոս
      
       ... Արդ, յայսմ դառնացեալ եւ ի տարտարոս ժամանակիս, որ է թիւս Հայոց տումարիս ՉՂԷ. (1348), քանդեալ եւ աւերեալ եղեւ աշխարհս ամենայն առհասարակ յարիւնարբու ազգէն նետողաց, եւ եղեւ անապատ ի մարդոյ եւ յանասնոյ, եւ տարածեցաւ սով ... եւ բազում առաքելաշէն եկեղեցիք դրունքն փակե ցան, եւ աղաւթք եւ սուրբ պատարագք խափանեցան, եւ սպասք եւ սուրբ աւետարանք գերի վարեցան: Յորում հանդիպեալ այսմ սուրբ աւետարանիս աստուածասէր եւ երջանիկ քահանայն Ստեփանոս ... ստացաւ զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց Գրիգորոյ եւ Ղբէլի, եւ եղբարցն Ըռստակիսի եւ Ներսէսի, եւ տիրուհոյ իւրոյ Խիկարի, եւ քուրոջն Մարթայի, եւ զաւակացն Թումայի, եւ Սաղդամելիքի, եւ Թաճմելիքի, եւ ազգայնոցն ամենեցուն...:
      
       Արդ, ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց եւ ի վաստակոց ... եւ ետ վերստին ծաղկել եւ կազմել զսա...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Ն. Ջուղա, Ամենափրկիչ, 37, Տ. -Ավետիսյան , Ցուցակ, 170-171
      
       (տես նաեւ 1351)
      
       Գրիչ ` Սիոն
      
       վայր` Վայոց Ձոր, Հերմոնի վանք
      
       ... Պայծառ եւ ոսկիանկար աստուածաշունչ գիրս ստանալ կամեցան երկիւղածքն Քրիստոսի Այնախօջայ եւ բարեպաշտ ամուսինն իւր Բախտիկն, զայս` այս աստուածային կըտակ, ի վայելումն անձին եւ յիշատակ բարի անուանցն առ աստուած, եւ ծնողացն իւրեանց, եւ զաւակաց` Մի[ր]անայ եւ Մարիանէի, ամեն[այն ա]րեան մերձաւորացն` կենդանեաց եւ հանգուցելոց:
      
       Արդ, եղեւ սկիզբն եւ կատարումն սորին ի նահանգիս Սիւնեաց, ի գաւառս, որ կոչի Ձոր Վայս, ի մենաստան Հերմոնի վանս անուանելոյ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Գրիգորի, ի թուականութեանն Հայկազեանս տոհմի եաւթնհարուր նսուն եւ եաւթն (1348) -երորդի , ձեռամբ Սիոնի, ի դառն եւ ամբարի ժամանակի խազմ եւ խռովարար բռնակալւոյն` ջնջելոցն ի դպրութենէ անուանցն: Ի տէրութեան եւ յիշխանութեան, որ ի կայս եւ ի կոյս նահանգաց Սիւնեաց, աստուծով զօրացեալ մեծ իշխանաց իշխանին Բէշքէնայի եւ հարազատ եղբօրն նորին Իվանէի` որդոց բարի պաշտըմամբ փոխեցելոյն առ Քրիստոս յոյսն ամենեցւոյն պարոն Բիրթէլին:
      
       Արդ, որք հանդիպիք ի վայելումն աստուածային սուրբ աւետարանիս յիշեցէք զարժանին յիշատակի եւ օրհնութեանց զԱյնախօջէն, եւ զամուսինն իւր զԲախտիկն, եւ զաւակս նոցայ ` զՄիրանն եւ զՄարիանէ, եւ զծնողս նորայ, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն:
      
       ՄԱՇՏՈՑ
      
       Թորոս Աղբար. Բ. էջ 307 (ՍՍբ. տաճար Թորդանայ)
      
       Գրիչ ` Ներսէս
      
       վայր` Տիվրիկոյ գաւառ, Աւթմնա վանք
      
       ... Գրեալ ի գաւառին Տիվրիկոյ, ի վանք, որ կոչի Աւթմնա, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ ... Ներսիսի. ի թուակ[անութեան ] Հայոց ՉՂԷ. (1348), ի սեպտ[եմբերի ] Ժ . (10): Արդ, աղաչեմ չմեղադրել սղալանացս ... քանզի տեսանէաք զբազում դիակունս մարդկան մեռեալս առաջ ի մեր, եւ ցնդէր միտս իմ իբրեւ զվայրենագնաց գազան եւ հազիւ առ իս ժողովէի յերկիւղէ մահուն, եթէ ոչ ժամանէի յաւարտումն տառիս, քանզի առ մեզ այլ եհաս ի ցաւոց տարաժամ մահուան , այլ ներողութեամբն աստուծոյ զերծաք...
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 7857 (տես նաեւ 1433թ. )
      
       Գրիչ` Աւետիք որդի Նատերի
      
       վայր ` Սուրխաթ
      
       ա
      
       ... Յամի թուաբերութեանս ... տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ... ՌՅԾ. (1350) եւ ի Հայոցն թուականի ՉՂԷ. (1348) եղեւ զրաւ գրչութեան սրբոյ աւետարանիս ձեռամբ Աւետիս սարկաւագի` նուաստ եւ յետին գրչի, յաշխարհս Հոնաց, որ այժմ Ղրիմ յորջորջի, ի հռչա-
      
       կաւոր եւ ի հոյակապ քաղաքիս, որ կոչի Սուրխաթ, ի հոգետներս վերի, որ Ճղբնիս անուանի, առ ոտն սուրբ Խաչիս, ի հայրապետութեան տէր Մխիթարայ, եւ յեպիսկոպոսութեան նահանգիս տեառն Ստեփաննոսի արքեպիսկոպոսի ամենայն հիւսիսական կողմանց, եւ յերկրորդի նորին Յոհանէս կրաւնաւորի` կորովամիտ սոփեստի եւ յոյժ ուղղափառի: Ի խնդրոյ աստուածասէր եւ բարեպաշտ առն Պաւղոսի, ձեռնտուութեամբ Վարդան քահանայի, յիշատակ անջնջելի Յովանէսի, որ է որդի Պաւղոսի, ի տիս երիտասարդական մեկնեալ յամենայն ցանկութեանց, ցանկալի բազմաց ի վարս սրբութեան եւ ողջախոհ իմաս
      
       տութեամբ, մաքուր քա||ղաքավարութեամբ վկայեալ ի բազմաց, կայր խաղաղութեամբ ըստ իւրում կենցաղավարութեանն: Եւ յանկարծակի իբ րեւ զգող գիշերի եհաս ի վերայ նորա տարաժամ հայրենադիր խորշակ հնչման հողմուն մահու, որ տիրեալ է ի վերայ ամենայն նանրատեսակ բնութեան մարդկան, ժամանեաց ի կէտ կոչման հրամ[ան ] աւ անմահին աստուծոյ, եւ փոխեցաւ ի կենացս, եւ եմուտ առ Քրիստոսն` յոյսն ամենեցուն, զանունն ի յերկրի եթող եւ հոգւով սրբով ել յերկինս, ուր տէրն մեր կամեցաւ, եւ սուգ անմխիթար եւ կսկիծ անմոռանալի եթող ծնաւղաց իւրոց` Պաւղոսին եւ Աւագտիկնայ, եւ եղբարց իւրոց Լուսերոյն եւ Շնոհրորին, եւ ամենայն ծանաւթից իւրոց. իսկ յաւանդել հոգւոյ իւրոյ զիմաստութիւնն Սողոմոնի արար, որ ասէ թէ` իմաստութիւնն յելս ճանապարհացն գովի եւ զոր ունէ ինչս յաստուծոյ շնորհեալ պարգեւացն ոչ եթող անարգ յերկրի, այլ էարկ ի սեղան հոգեւոր եւ գանձեաց յերկինս, որ է եկեղեցի յերկրի, եւ ետ հրաման, որ զամենայն արդար ստացուածըս ] իւր ժողովեալ` ի պէտս քահանայից եւ եկեղեցւոյ աւան[դի]ցեն, որ եւ մի է ի յիշատակացն սուրբ եւ աստուածախաւս աւետարա[նս ], որ գրեցաւ յիշատակ եւ բարեխաւս առ Քրիստոս: արդ, որք հա[ն]դիպիք այսմ աստուածաբան մատենիս յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս զՅովանէսն, եւ զծնօղսն նորա, եւ զեղբարսն, եւ զամենայն մերձա[ւորսն ], եւ զՎարդան քահանայ, որ ետ գրել զսա, եւ զեղբայր նորա զԱ|||քահանայ, եւ զնուաստ գրիչս զԱւետիք եւ զնկարիչ, եւ զհ[այրն ] իմ զնատեր, եւ զմայրն իմ, եւ զեղբարսն. որք յիշէք` [թողու]թիւն խնդրեցէք ամենայն յիշեցելոցս, եւ աստուած զձերն թող[ցէ]:
      
       բ
      
       Յիշեցէք եւ զհոգեւոր եղբայրն մեր զՍարգիս դանկրարն, զի յոյժ սիրող է եւ պահող պատւիրանացն տեառն, եւ հանձնեաց ||| ի գիրս մեր, զոր եւ դուք պարտիք յիշել ի Քրիստոս, եւ առ նմին ||| զանպիտան գրիչս զԱւետի[ք ], եւ դուք յիշիք ի Քրիստոսէ, եւ որ յանդգնաբար ի ջնջե[լ ] փութայ բանիցս, որ է ||| եւ ինքն ի կենաց դպրութենէն:
      
       ՀԱՄԱՌՕՏ ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ , ԱԼԲԵՐՏՈՍԻ
      
       Երեւան 104
      
       Գրիչ ` Անդրէաս
      
       վայր ` Կաֆա
      
       Յամի մարդեղութեանն Քրիստոսի աստուծոյն մերոյ ՌՅԾ. (1350), յամսեանն նոյեմբերի ի Ը. (8) գրեցաւ տառս, որ կոչի Ալպերտ, ի մայրաքաղաքն Կաֆայ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Նիկօլայոսի, յորոյ առաջնորդ եւ հոգաբարձու էր առաքելաշնորհ եպիսկոպոսն տէր Ոհաննէս, ձեռամբ նուաստ ֆրա Անդրէասի, որ է ի կարգէ միաբանողաց ...: Ո՜վ եղբարք, որ եւ կարդաք եւ կամ օրինակէք , անմեղա
      
       դիր լերուք սղալ գրիս, ես գրա||գիր չէի, այլ հարկ արարին ի վերայ իմ գրել |||
      
       ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱԿԱՆՔ
      
       Վիեն. 293, Տաշ. Ցուց. էջ 721 (տես նաեւ 1377 թ. )
      
       Գրիչ` Ֆրա Յակոբ
      
       վայր ` Կաֆայ
      
       ա
      
       Այս գծածք հանդիսադիր խմբից առաջնոցն տառից տրամախոհ իմաստասէր մակացու արանց ի Դաւթէ եռամեծէ ընթագրեցաւ: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան միո[վ ] տէր ողորմաիւ յիշել զապերախտս Յիսուսի իմո` զաղքատս ֆրա Յակոբս. յիշօղք յիշեալ եղիջիք...:
      
       բ
      
       Յամի ծննդեան տեառն եւ փրկչին ՌՅ. եւ Ծ. երորդին (1350), եւ ի յամսեան յուլիսին կատարեցաւ գիրքս սուրբ առաքելոյն Յակոբա տօնին, ֆրա Յակոբս աղքատ հոգին, միաբանողաց եղբարց կարգին, ձեռնտուութեամբ աստուածային, գրեցի զգիրս, որ է փիլիսոփայական արուեստին, որ եւ Սահմանքն Դաւիթ Անյաղթ փիլիսոփին ընդ նմա լինին, ի փառս տեառն համազօրին, եռականին եւ միակի ն եւ ի պատիւ իսկ միշտ կուսին` Մարիամու աստուածածնին, ի մայրաքաղաքն ի Կաֆաին, ընդ հովանեաւ սրբոյն Նիկօլաոսին, սքանչելագործ հայրապե-
      
       տին: Ո՜վ եղբարք` իմաստ բանին, անմեղադիր լերուք անիմաստնիս...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 152-153 (Արաբկիրի եկեղեցի)
      
       Կազմող ` Կարապետ
      
       վայր` Մատներոյ վանք
      
       Արդ, ի յայսմ դառնացեալ ժամանակիս, որ է թիւս Հայոց ՉՂԷ. (1348), երջանիկ եւ ընտրեալ կրօնաւորն Ստեփաննոս` հայր եւ առաջնորդ սուրբ ուխտին Մատներոյ վանիցն եւ սքանչելագործ զօրավարին սրբոյն Գէորգայ, վերստին ետ կազմել զսուրբ աւետարանս յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ամենայն երախտաւորաց սուրբ ուխտին: Եւ ես ` ունայնս ի գործոց բարեաց` սուտանուն Կարապետ կազմող, աղաչեմ զհանդիպեալսդ սուրբ աւետարանիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զՍտեփաննոս սրբասնեալ կրօնաւորն` զհայրն վանից եւ զմիւս զՍտեփաննոսն` զծերունի հայրն, զերանելի կրօնաւորն, որ է բարի բարուք եւ սուրբ վարուք:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Մաքսուդ. Ցուց. Ագուլիս. 21, Արարատ, 1911 թ ., էջ 564-ռձռ
      
       (տես նաեւ 1321 թ. )
      
       ... Ըստ նմին աւրինակի եւ սրբասնեալ եւ ուղրափառ, քաջ եւ արի յաղթող քահանայս Գրիգոր անուն կոչեցեալ, առեալ զսուրբ աւետարանս ի հալալ յարդեան իւրոյ, յիշատակ իւր, եւ կենակցին իւրոյ Սիմիկին, եւ ամենայն մերձաւորաց իւրոց, եւ ի վայելումն որդոյ իւր Սէթեկայ եւ Յորդանանու. եւ ոչ եղեւ կատարեալ սիրոյ իւրոյ Սէթեկայ ելանել ի կենցաղոս, տղայ մանուկ կենաւք, եւ եթող սուգ մեծ եւ դառն կսկիծ հաւր եւ մաւր եւ եղբաւր իւրոյ:
      
       Ես Գրիգորս տուի իմ սրտի յաւժարութեամբ զսուրբ աւետարանս Գաղիաոյ սուրբ Գերգին, Գրիգոր աբեղի ձեռամբն, իմ որդւոյն` Սէթեկին հոգոյն յիշատակ, որ քանի աւետարանս կենդանի է յեկեղեցու դռանն, տարէնն Բ. աւր ժամ կատարեն, մի աւրն քառասնից տօնին, շաբաթ աւրն, սպասաւորք սուրբ Գերգին անխափան կատարեն, կատարողքն աւրհնին յաստուծոյ: Ով յանդգնի, ի հանել ջանայ յեկեղեցոյն, գրաւէ, կամ ծախէ, կամ գողանայ, զվարձքն Յուդայի
      
       առնու եւ զԿայենին եւ զխաչահանուացն Քրիստոսի, եւ ոչ լինի թողութիւն եւ փրկութիւն` ո'չ աստ եւ ո'չ ի հանդերձելումն: Ես Գրիգոր աբեղէս վկայ, ես Բոզէդս (՞ ) վկա, ես Գերգո վկա: Ի թվ. ՉՂԷ. (1348): Ես Ստեփանոս այբեղէս, որ զգիրս գրեցի, վկայ եմ:
      
       ԲԱՐՍՂԻ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ԿԱՊԱԴՈՎԿԱՑՒՈՅ ՅԱՂԱԳՍ ԿՐՕՆԱՒՈՐԱՑ
      
       Երեւան 2811
      
       Գրիչ ` Յոհանէս
      
       Քրիստոս աստուած, քո սուրբ եւ ընտրեալ հայրապետին Բարսղի բարեխաւսութեամբ, եւ աղաչանաւք ամենայն սրբոց եւ սիրողաց քոց, ողորմեա ստ[աց]աւղի գրոց, որ ջերմեռանդ սիրով խնդրեաց Ստեփանոս կուսակրաւն կրաւնաւորի, ընդ նմին եւ անարժան գծողիս` Յոհանէս արգելականի, եւ անմեղադիր լերուք խոշորութեան գրոյս, զի սիրո է պտուղ եւ ոչ այլ ինչ իրաց, յիշեցէք եւ զՅակոբ սպ[աս]աւոր մեր եւ զՄխիթար պատանեկ, եւ ինքն, որ առատն [է ] ի տուրս` ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն: Ի թվականիս ՉՂԷ. (1348) գրեցաւ գիրքս: