Հայերէն Յիշատակարաններ

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Վիեն. 7, Տաշ. Ցուց. էջ 49-50

 

Գրիչ Սիմէոն

Վայր` Եկեղեաց գաւառ, Աւագ վանք

 

ա

Փառք … վասն որոյ փափագաւղ եղեալ ողջախոհ եւ իմաստուն աստուածասէր եւ հեզահոգի քահանայ Մովսէսն, որ ստացաւ զսա յարչար ընչից իւրոց: Եւ ի բազում ժամանակս ի խնդիր եւ ի փափագ էր աստւածագիծ տառիս, որ կոչի Այսմաւուրք …: Եւ ետ գրել զգիրքս յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց եւ ամենայն ազգականաց իւրոց կենդանեաց եւ հանգուցելոց, ձեռամբ բազմամեղ եւ անիմաստ գծողի Սիմէոն կրաւնաւորի, ի գաւառս, որ կոչի Եկեղեաց եւ Դարանաղեաց, ի վանքս, որ կոչի Աւաք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Կարապետին, եւ սուրբ Առաքելոցն, յառաջնորդութեան վանացս երջանիկ եւ առաքինի սուրբ վարդապետին Մարտիրոսի: Բայց գրեցաւ կէսն ի դուրս երջանիկ հաւրն մերոյ սուրբ Լուսաւորչին, եւ միւս կէսն ի դուրս սուրբ Առաքելոցն:

Արդ, աղաչեմ զձեզ յիշեցէք զմիաբան եղբարքս, որք աստ կան հաւաքեալ` հոգեւոր հայրն իմ` զԳրիգոր աբեղայ, որ դասագլուխ էր, եւ զՄկրտիչ աբեղայ, որ շատ աշխատեցաւ յըղորդելն, եւ զՄարտիրոս աբեղայ եւ զՅակոբ աբեղայ եւ զՆերսէսն եւ զԱռաքելն եւ զՄարգարէն, եւ զմիւս Մարտիրոսն, զոր աստուած անսասան պահէ զսոսա, ամէն: Վանս որոյ աղաչեմ զձեզ, ով տաւնասէր … քահանայք … յիշեսջիք ի մաքրափայլ եւ յարժանաւոր աղաւթս ձեզ զՄովսէս քահանայն եւ զհայրն իւր զՄխիթար սարկաւագն, զՄկրտիչ սարկաւագ, զՖռանկ սարկաւագ, եւ զեղբայրսն իւր զԳրիգոր երէցն, եւ զՅովանէսն, եւ զկողակիցն իւր զԹիմայն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զփեսայն իւր զԱւետիք երէցն, որ կամակից եղեւ այս գրոցս «եւ զիւր ծնաւղսն զՄկըրտիչ եւ զՃուհար-Խաթունն, եւ զեղբայրն իւր զպարոն Թադէոսն, եւ զպարոն Խաչատուրն: … Յիշեցէք զպարոն Ֆռանկին խաթուն զԼալխաթունն, որ ՃԾ (150) դրամ երետ Յայսմաւուրացս ի գրելէն, եւ եդիր յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց ի դուրս սուրբ Ստեփանոսի: Եւ ոչ ոք ունի յազգականաց իւրոց իշխանութիւն, որ զգիրքս յայս  եկեղեցոյս հանէ, ծախելով, կամ գրաւկնելով, կամ գողանալով, կամ այլ ինչ պատճառաւ, եւ եթէ ոք յանդգնի եւ ծախէ` զմասն Յուդայի   եւ զխաչահանուացն առցէ, եւ ով որ զպատուէրքս ի տեղ պահէ եւ խնամով եւ լաթով բռնէ, եւ ձէթ եւ մոմ չկաթեցուցանէ` աւրհնի յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց, ամէն:

Արդ, աղաչեմ լալագին պաղատանաւք եւ մաղթեմ յամենեցունց, որ ընթեռնոյք եւ լսէք եւ աւգտիք ի սմանէ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զանարժան գծողս զՍիմէոն զանիմաստ կրաւնաւորս, եւ զծնաւղսն զՊաւղոսն եւ զՍառան, եւ գոհանամ զյաստուծոյ, որ ետ ուժ ու կարողութիւն, որ գրեցի զայս գիրքս ի մեծ թվականիս Հայոց ՊՁԸ (1439), ի հայրապետութեան տեառն տէր Կոստնդեա, որ յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ յեպիսկոպոսութեան Եկեղեաց գաւառիս տէր Յոհանիսի, զոր տէր աստուած պահէ խաղաղութեամբ:

Եւ արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան այսմ տառիս, զի սկիզբն արարաք ի սուրբ Լուսաւորիչն, եւ վասն դառն ժամանակիս, որ Խուլն երէկ ՃՌ (100 000) զաւրաւք, եւ աւեր ոչ արար. եւ յետ այնոր եկն Այխանընլուն, եւ շատ աւեր արար, եւ վասն այն պատճառին ոչ կարացի կենալ ի սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն, եւ աւարտեցաւ աստուծով ի յԱւաք վանքս, յապրիլ ամսոյ ի Ի (20) …:

Եւ դարձեալ կրկին աղաչեմ յիշեսջիք զախմար գծողս, որ աչքս խացկեցաւ ի գրելն ու Բ (2) ամի ապա գրեցաւ, աղաչեմ զձեզ անմեղադիր լերուք սղալանաց եւ խոշորութեան սորա, զի կար մեր այս չափ էր:

Կրկին աղաչեմ յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր Ց. Բ. Մ.

Ի. Խ. Կ. Ի. Ո. Ե. Ռ. Է. Ի. Ռ. Է. Կ. Ե. Բ., որ շատ աշխատեցա եւ գրեցի զայս անուանս. թէ դպիր էս կարդա, թէ չէ` վզիտ տուր ու հազայ …: [ «զՍիմնոմ կրաւնաւորս», այսինքն «զՍիմէոն կրաւնաւորս» ]

 

բ

 

Ո՜վ եղբայր, անմեղադիր լերուք, զի աւրս յետի չորեքշաբթի է. զկաղմարն ի վեր թ[ափեցաւ], մուր դարձաւ, նա ես փոխեցի զկաղմարն, որ գրոցս տէրն աւր մի զմեզ մէկ հացիւ չյիշեց:

 

գ

 

Աղաւթիւք սոցա … պարգեւեա մեզ զքո առատ զողորմութիւնդ, եւ ստացողի սորա Մովսէս քահանայի, եւ եղբաւր իւրոյ Մկրտիչ սարկաւագի, եւ Մխիթար սարկաւագի, եւ Ֆռանկ սարկաւագի, որ տղա հասակաւ փոխեցան առ Քրիստոս, եւ զհաւրեղբաւրորդին իւրոյ զՆաղաշ Քարեմն, եւ ինձ մեղապարտ գրաւղիս Սիմէոն աբեղիս, եւ ծնողաց իմոց …:

 

դ

 

Ո՜վ եղբայր, անմեղադիր լեր, զի կաւկիչն արէր` զթուղթն աւրերեաց, գրեցաւ սուրբ Սարկսէն պահոցն. կարդա եւ զմեղաւորս յիշեա:

 

ե

 

Մի ակս խացկեցաւ ի գրել սորա:

 

զ

 

Ո՜վ եղբայրք, թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ, զի աւրս աւագ երկուշաբթին է, մին աչքս կու ցաւէր, նա խբեցի ու մին աչովն` գրեցի` խիստ աշխատանաւք, եթէ յիշման առնէք արժանի զՍիմէոն նայ դուք յիշեալ լիցիք:

 

է

 

Ո՜վ եղբայրք, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զախմար գծողս զՍիմէոնս, որ աւրս աւագ երեքշաբթի եղաւ, դեռ աչքս կու ցաւի:

 

ը

 

Ահայ ազատեցար շլրած աչկունք, կզացաց շլնեկունք, կո[տրած] ոտկունք:

 

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

ՍՑՎ 12 (1007), հտ. Ա., էջ128

 

Վերստին նորոգող եւ կազմող Հէրապետ

Վայր` Մշոյ Առաքելոց վանք

 

Այլ եւ զվերջին կազմող լուսազարդ տառիս եւ ծաղկաաւէտ բուրաստանիս` զՀէրապետ կրաւնաւոր աղաչեմ յիշել ի տէր … զի խիստ փտեալ էր եւ բամբակ դարձեալ, ի տեղիս տեղիս ցեցն է ծակոտեալ, հազիւ կարացի ի կապ ածել …: 

Դարձեալ յերես անկեալ աղաչեմ սուրբ եւ պատուական ուսումնասիրացդ եւ բանասիրաց անձանց, զի որք հանդիպիք սմա տեսանելով կամ օրինակելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զառաջնորդ սուրբ ուխտիս զտէր Պօղոս եպիսկոպոս, զի ի ժամանակիս այսմիկ, որ էր թիւս Հայոց ՊՁԸ (1439), էր սա առաջնորդ սուրբ ուխտիս Առաքելոց, եւ ի սորին աւուրքս չքահանայ … ոմն անուն Վարդան` եղեւ գործովն Յուդայի եւ մատնեաց զամենայն սրբութիւնք եկեղեցւոյն անօրինաց` զխաչ եւ զսկի եւ բազում խաւար   էած ազկիս Հայոց: Որ եւ զաղէտ տարակուսանացն եւ զկսկիծն օ՜վ կարէ ընդ գրով արկանել:

[Ապա կը նկարագրուին Թովմա րաբունապետին, այն է` Թովմա Մեծոփեցւոյն փախստեամբ հոն գալը, բազմաթիւ վարդապետներով, աշակերտներով եւ գրենով, յերեսաց նետողաց ազգին, եւ Առաքելոց վանքի միաբաններու կրած անլուր աղետները Մշոյ քիւրդ իշխանին եւ մատնիչ Վարդանի ձեռքէն]:

 

ՃԱՇՈՑ

Փիրղ. Նօտ. 120, Մարզուանի ս. Աստուածածնի եկեղեցի

 

Հեղինակ`

Վայր` Դարանաղեաց գաւառ, Ծնանառճոյ վանք

 

… Արդ գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ՊՁԸ (1439), ի գաւառիս, որ կոչի Դարանաղեաց եւ մականուն Կամախ, ի սուրբ մենաստանիս, որ կոչի Ծնանառճոյ վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, ի հայրապետութեան տէր Գրիգորի, եւ յեպիսկոպոսութեան Դարանաղեաց գաւառիս տէր Կիրակոսին, եւ յիշխանութեան Իաղու-Բակին, որ էր նախախնամող քրիստոնէից ազգին, ապա չէր արծաթասէր, այլ նախախնամէր եւ հրաման տայր եկեղեցեաց որ շինէին, եւ այլ բազում բարութիւնս առնէր:

Յիշեսջիք զստացող սորա` զպարոն Պակթամուրն, եւ զծնողսն իւր` զՔրմանԽաթուն, եւ զԱստուածատուրն, եւ զկողակիցն իւր զՄամաԽաթուն, եւ զզաւակսն իւրեանց:

Յիշեսջիք եւ զառաջնորդ սուրբ ուխտիս, այլ եւ զպարոն Պակ-Թամուրն, որ եռափափագ եւ ջերմեռանդ եւ յօժար սրտիւ ել եւ գնաց եւ շինեաց զեկեղեցին, որ անբնակ ի մարդկանէ …: Շինեաց զսա վանք եւ անապատ, եւ զարդարեաց հանդերձիւք եւ գրեանօք, ամենայն զարդիւք` ծառօք եւ տնկօք: Ով ոք չունի իշխանութիւն ի յայս վանքըս` ոչ դավէ առնելով ոչ ծախելով, ոչ տանելով, ոչ գիրք եւ ոչ այլ ինչ, յիշատակ անջնջելի իւրն եւ ծնողացն:

 

ՃԱՇՈՑ

Փիրղ. Նօտ. 119, Նշխարք (# 4515), էջ 149-150, Վանի Տիրամօր եկեղեցի

 

Հեղինակ` գրիչ Կարապետ

Վայր` Ոստան

 

… Եւ արդ, ես … քահանայ Կարապետ … կատարեցի զսուրբ գիրքս զայս … ի քաղաքն Ոստան, որ է ծովահայեաց, ի դուռն Քարի   սուրբ Աստուածածնին, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկային, ի թուականութեանս Հայոց ՊՁԸ (1439), ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայի, որ յայսմ ամի նստաւ յաթոռ հայրապետութեան …: Զոր տեսեալ զայսպիսի գանձս «աստուածասէր տանուտէրն Յոհաննէս «ստացաւ զսայ յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնողացն Թումային եւ Մինային եւ կողակցին Եղիսին եւ դստերացն Ուխտի-Խաթունին, եւ եղբօրն Ստեփանոս քահանային, եւ որդոյ նորին Աբրահամ քահանային: Եւ ետ զսա նուէր եւ ընծայ ի դուռն սուրբ եւ փառաւորեալ վկային Քրիստոսի Գէորգեայ, ի գիւղն, որ կոչի Նահդենց: Նաեւ զսանահէրն իւր` զհաւատարիմ տանուտէրն զԱմիրբէկն …:

Մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յաստուծոյ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` Ստեփանոս քահանայի եւ Փաշայի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4979

 

Գրիչ Յովաննէս

Վայր` Լիմ

 

Ուստի եւ տեսեալ զսորայս անճառ փրկագործութեան խորհուրդ … սուրբ վարդապետն Յովաննէս եւ ձեռն ի գործ արկեալ գրեաց զսուրբ աւետարանս յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղացն իւրոց` հաւրն Շատլուսի, եւ մաւրն Խաթունշի: Այլ որ շտեմարանն է ամենայն հոգւոց պահանջեալ շտեմարանեաց զհոգի սորա եւ ի կատարումն աւետարանիս ոչ ժամանեաց, այլ փոխեցաւ տարաժամ մահուամբ ի Քրիստոս: Վասն որոյ աստուածասէր եւ բարեպաշտ միայնակեացն Յովսէփ եռափափագ սրտիւ … ի քիրտն աշխատանաց իւրոց կատարել ետ զսուրբ աւետարանս` գրելով եւ ծաղկելով եւ կազմելով, յիշատակ բարի առ Քրիստոս հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն  Թաւաքալին եւ մաւրն Մէրէթին, եւ կենակցին իւր Աղու\\թին, եւ զաւակացն իւրեանց` Ատոմին, Մխիթարին, Առաքելին, Յովանիսին` հանգուցելոցն ի Քրիստոս …: 

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի թուականիս Հայոց տումարի ՊՁԸ (1439), ի ծովահայեաց անապատս, որ կոչի Լիմն, ընդ հովանեաւ սրբոյ Գէորգեա զաւրավարին, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի: Արդ, ես` վարդապետ Յովաննէս եւ Յովսէփ միայնակեացս ընծայեցաք սուրբ աւետարանս սրբոյն Գէորգեայ յիշատակ մեզ եւ ննջեցելոցըն մերոց, եւ մի ոք իշխեսցէ հանել զսա ի դրանէ սորա, ոչ կաթողիկոս, ոչ վարդապետ եւ ոչ եպիսկոպոս, եւ ոչ հերպետ, եւ ոչ յազգականաց մերոց: Եւ թէ ոք յանդգնի հանել` զպատիժն Կայենի եւ զմասն Յուդայի ժառանգեսցէ:

Դարձեալ աղաչեմ զամենեսեան յիշել ի Քրիստոս զտիեզերալոյս եւ զաստուածաբան, քաջ եւ երջանիկ վարդապետն Մկրտիչ, որ զպակասութիւն սուրբ աւետարանիս գրեաց, եւ ի կատարումն յիշատակարանիս ոչ ժամանեաց, այլ տարաժամ մահուամբ փոխեցաւ առ անծկալին իւր Քրիստոս, յունուար ամսոյ ի ԻԲ (22) եւ հոռի ի ԻԵ (25), եւ անասելի սուք եւ կսկիծ հասոյց մեզ: Եւ զկազմողս զԳրի[գոր] յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Առ. Դավրիժեցի, Պատմութիւն, 1884, էջ 321

 

Գրիչ Գրիգոր

Վայր` Արգելան

 

Արդ գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի թուիս Հայոց ՊՁԸ (1439), ձեռամբ Գրիգորի սուտանուն կրօնաւորի, ի վանս որ կոչ Արգելան, ընդ հովանեաւ մօրս լուսոյ սուրբ Աստուածածնին, եւ տեառն Յուսկայ որդւոյ սուրբ գերեզմանին, ի հայրապետութեան Լուսաւորչին, քանզի յայսմ ամի վերացեալ եղեւ աջն ի Սսայ, եւ ոչ գիտեմք զինչ եղեւ, ի յառաջնորդութիւն սրբոյ ուխտիս Մկրտիչ վարդապետի … եւ ի հայրապետութեան կրօնաւորին Յովհաննիսի, եւ խաչընդուս փիլիսոփայի Յակոբի` հոգեւոր հօրս մերոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՀ, հտ. Ա. 39, էջ 83

 

Հետ. ստացող Յովհաննէս

 

ա

… Ի թուականութեանս Հայոց ութհարիւրերորդի ութսուներորդի ութերորդի (1439): Յայսմ ամի շարժեալ ի սէր աստուածային շնորհեաց … սրբասնեալ եւ հեզահոգի քահանայս Յոհաննէս, եւ ետ նորոգել զսա վերստին կրկնակի, զի յոյժ հնացեալ էր …:

Արդ, այսմ բանի աստուածայնոյ հլու եւ հնազանդ եղեալ քահանայս Յովհաննէս. եւ ստացաւ զսուրբ աւետարանս ի հալալ եւ արդար վաստակոց իւրոց` յիշատակ իւր եւ բարի յիշատակեալ ծնաւղաց իւրոց` հաւր իւրոյ Սահակ քահանայի եւ մաւր իւրոյ Քարամին, եւ պարկեշտ կենակցին իւրոյ Երինէի, զի յիշատակ իւրեանց եղիցի, եւ ի վայելումն հրեշտակատիպ, գեղեցկագեղ, դեռաբողբոջ մանկանն իւրեանց Մանկասար դպրի, որ այժմ կոչի Մարկոս, յոյժ ուսումնասէր եւ բարի բնութեամբ, զոր տէր աստուած պահեսցէ զսա` զՄարկոս դպիրս այս ընդ երկայն աւուրս եւ տացէ սմա վայելել զսուրբ աւետարանս պարագած ամաւք յամերամս ժամանակաւք, ամէն, եւ աստուածողորմի ասացէք …:

 

բ

 

Տէր աստուած ողորմեսցի աւետարանիս գնողին, որ գնեաց զաւետարանս: Ես` Յոհաննէս երէցս, որ գնեցի զաւեատար[անս] յԻսկանդարէն Գ (3) ֆլորի, ի թվին ՊՁԸ (1439), ի հալալ վաստակոց իմոց, ի յիշատակ իմ եւ դեռաբոյս որդոյն իմոյ Մանկասար սարկաւագին:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Մ. Աթոռ 6, «Էջմիածին», 1950թ. մայիս-յունիս, էջ 86-87

 

Հեղինակ` գրիչ Գրիգոր

 

ա

Յաղաւթս ձեր ունիմ մեծ յոյս.

Արձակեցէք զիս ի կապոյս,

Որ իմ մեղացն է տարակոյս,

Եպիսկոսպոս մեր նահանկոյս,

Տէր եւ տեսուչ հայկան սեռոյս,

Սուրբ քահանայք եկեղեցոյս,

Եւ նորընձայք ի յայս ժամուս,

Ունկն դրէք իմոյ խնդրոյս,

Եւ մաղթեցէք ի տէր Յիսուս,

Որ ճարն նա է գլորելոյս`

Մաքրէ զհոգիս մեղաց տղմոյս.

Իմ դեղն դուք` խոցեալ հոգւոյս,

Զի յիշեցէք անտարակոյս,

Յիշողքդ աւրհնիք յայսմ սրբոց

եւ եկեղեցւոյս (՞), ամէն:

Հեղինակ` գրիչ Գրիգոր

 

բ

 

Գրեցաւ Մաշթոցս ձեռամբ անյարմար Գրիգորի եւ [ան]արժան ծառայի, առհասարակ` մեծի եւ փոքու, որ էր թիւն Հայոց ՊՃՁԸ (1439), ի դառն եւ ի նեղ ժամանակի, վասն ծովացեալ իմոյ մեղացն: Որք վայելէք զՄաշտոցս եւ մեր ծնողացն եւ մեր երախտաւորաց թողութիւն խնդրեցէք ի բարերարէն Քրիստոսէ, եւ զձեր[ն] թողցէ ամենակարողն աստուած, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 119, Կ. Պօլիս, Ղալաթիոյ ս. Լուսաւորիչ եկեղեցի

 

Գրիչ Մաղաքիա

Վայր` Կաֆա

 

… [Գրեցաւ] ձեռամբ «Մաղաքիա աբեղայի: Եւ եղեւ աւարտ սորա … ի մերում [թուականի] ՊՁԸ (1439) ամի, ի նոյեմ. Է (7), օրն շաբաթ, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի բարեպաշտի եւ աստուածասիրի եւ իմաստնոյն, եւ եպիսկոպոսութեան սրբասիրի մեծի տէր Մաղաքիայի, ի մերում Հոնաց աշխարհին եւ Գազարիայ նահանգիս Սաւլխաթ Ղրիմի եւ Կաֆայիս մայրաքաղաքիս, ի մենաստան մեծի սըրբոյն Անտօնի եւ Աստուածածնի, ի խնդրոյ պատուական եւ երջանիկ քահանային Աբրահամի:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

«Միաբանք եւ այցելուք Երուսաղէմի», էջ 448

 

Գրիչ Սարգիս Արծկեցի Մելիքենց

Վայր` Երուսաղէմ

 

… Քանզի գրեցաւ սա ի աստուածակոխ քաղաքս յԵրուսաղէմ, տասն եւ եօթն տետրակս ի մէջ Յարութեանս, ընդ հովանեաւ աստուածընկալ եւ լուսաբուղխ գերեզմանիս եւ նորակնունք սուրբ վերնատանս` երկրորդ Գողգոթայիս, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Սարգիս անպիտան ծառայի, ի վայելումն մանկանց Սիոնի:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, որք հանդիպիք սմա տեսանելով կամ ընթեռնլով եւ կամ աւրինակելով` յիշեցէք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր ամենայն աւրհնութեանց արժանաւոր զտէր Մարտիրոսն սրբասնեալ եւ առաքելաշնորհ եպիսկոպոսն Երուսաղէմայ եւ զծնողս իւր որ ետ գրել սա …:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՅՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԻՒՍԱՑՒՈՅ

Երեւան 2514

 

Հետ. ստացող Յովսէփ

 

Ո՜վ սուրբ ընթերցաւղք եւ մաքուր ուսումնասէրք, աղաչեմ յիշել ի տէր զվերջին ստացօղ Երգոց երգոյս Սօղօմոնի զՅովսէփ աբեղայ,   որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց, յիշատակ բարի իւրն եւ ծնօղաց իւրոց եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, ի թվին ՊՁԸ (1439), զոր տէր աստուած վայելել տացէ, ամէն:

 

ԲԱՆՔ ԵՒԱԳՐԻ

Երեւան 2540

 

Հեղինակ` հետ. ստացող Յովսէփ

Վայր`

 

ա

Այլ զվերջին ստացաւղ լուսաւոր պատերազմիս Եւագրեայ զՅովսէփ կրաւնաւոր եւ զհոգեւոր համշիրակ եղբայրն իւր զՅոհաննէս, կրօնաւոր աղաչեմ յիշել …:

Ի թվին ՊՁԸ (1439) գնեաց զգիրքս ի հալալ արդեանց իւրոց, յիշատակ բարի իւրն եւ ծնօղաց իւրոց …:

 

բ

Հետ. ստացող Յովսէփ

Վայր`

 

Ես` Յովսէփ աբեղայ [բաշ]խեցի զայս գիրքս տէր Սուքիասին` իմ հոգեւոր եղբաւրն, եւ է սա սեփական նմայ, եւ այլ ոք ոչ ունի իշխանութիւն ի վերայ սորա, բայց ի տէր Սուքիասէն:

 

ՅԱՂԱԳՍ ԱԶԳԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆՑ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՅԱԿՈԲԱՅ ՂՐԻՄԵՑՒՈՅ

ՍՑՀ հտ. Ա 81, էջ 163

 

Գրիչ Յակոբ

 

Գրեցաւ գիրքս ի թվինս Հայոց ՊՁԸ (1439), ձեռամբ բազմամեղ անարժան Յակոբ քահանայիս, վասն որոյ աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ` մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ինձ անարժանիս …:

 

ՈՍԿԵՓՈՐԻԿ ՄՈՎՍԻՍԻ ԵՐԶՆԱՑՒՈՅ

Երեւան 576

 

Գրիչ` Թումա

 

… Եւ արդ ես Մովսէս ծնունդ յետին ժամանակի եւ սպասաւորպիտակ բանին, ժողովեալ հաւաքեցի սակաւ ինչ ի բանից սրբոց, եւ եղի տառս այս վասն բերման ժամանակի եւ շփոթման ճշմարտութեան ի բազմաց խուճապելոց: Եւ եղեւ զրաւ գրչութեան այսմ մատենի ի մէջ մայրաքաղաքիս Եզնկու, ոռ աթոռակալութեան տեառն Սարգսի արզեպիսկոպոսի, ընդ հովանեաւ սուրբ Կաթողիկէիս, եւսուրբ Կարապետիս, եւ նշխարաց սուրբ Ներսէսիս:

Ես նուսատ վարդապետս Թումա փափաքեցա գրել զտառս զայս հոգէպատում ի թվբերութեան հայկազեան տօմարիս, որ է յաբեթական գրոհի ՊՁԸ. (1439), եւի գալստենէ կենարարին ՌԱԼԹ. (1439), իսկ սլանելոյն նախնի մարդոյն ի յանուշակ վայրէ: Որք հանդիպիք յայսմ տառի ձիշման այնէք զիս արժանի` զթարմատար եւ զանիմաստ գրիչս զԹումի զհամբակս բանի, որ բազում աշխատանօք գրեցի զԳիրս թղթոց, որոց ամենայնի ողորմի Քրիստոս աստուած, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 3258

 

Գրիչ` Յոհանէս

 

… [Գրեցաւ] սուրբ Աւետարանս ի թուաբերութեան հայկազեան տումարիս ՊՁԸ. (1439), յեռամբ անարհեստ եւ փցուն գրչի Յով[անէս] աբ[եղայ]ի, ի վայելումն մաքուր անձանց: Արդ, աղաչեմ զըթերցաւղսդ սուրբ Աւետարանիս անմեղադիր լերուք սղալանաց եւ խոշորութեան սորա, զի կար մեր այս էր. եւ մեղաց թողութիւն խնդրեսցէք ինձ եւ ծնողաց իմոց, եւամենայն արեան մերձաւորաց իմոց, ի յամենառատ պարգեւողէն Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

 

ՃԱՇՈՑ

Զմմա (Անտոնեան հաւաքածոյ) 5

 

Գրիչ՝ Յովանէս

 

ա

 

Զվերստին նորոգող սուրբ Տարէգրոցս զժարաջան մշակի եկեղեցւոյ զնոյն ինքն զխարազնազգեաց ճգնաւորն եւ զարեւելեան ճառագայթն` ըզտէր Յոհանէս յաղօթս յիշեցէք, ընդ նմին եւ զՄաթէոս գծողս աղաչեմ յիշել ի տէր:

Թվ. ՊՁԸ. (1439):

 

բ

 

… Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ տառի կարդալով կամ գաղափարելով, զստացող սորա զՍարգիս միայնակեց՞Գաւաշեցի, որ ետ գրել զՃաշոցս յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, որ յամէն տարի Բ. (2) ժամ առնեն յոր տեղ որ կենայ, եթէ ի վանք, եթէ ի գեղ, եթէ յայլ տեղի, որ անյապաղ զխնդիրզս կատարեն, եւ որք կատարէ` Քրիստոս աստուած զիւր խնդրուածսն կատ[ար]է, եւ զիս` զբազմամեղ գծողս յիշման արժանի առնէք, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

գ

 

ԶԳրիգոր եւ զծնողսն յիշեցէք ի Քրիստոս, զի պատուեաց զմեզ

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 3483

 

Հետ. ստացող` Խաչատուր

 

  Յիշատակ է գիրգս Խաչատուր աբեղիս: Ի թվին ՊՁԸ. (1439): Զվերջին ըստացողս Խաչատուր աբեղաս յիշեցէք, ո՜վ սուրբ ընթերցողք, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Ղ. Ալիշան «Հայապատում», էջ 549, Վենետիկ 12 (1007) Բ. Սարգիսեան Ցուցակ Ա, էջ 128

 

Վերստին նորոգող եւ կազմող` Հերապետ

Վայր` Մշոյ Առաքելոց վանք

 

  Այլ եւ վերջին կազմող լուսազարդ եւ ծաղկաւէտ բուրաստանիս` զՀերպետ կրաւնաւոր աղաչեմ յիշել ի տէր … զի խիստ փտեալ էր եւ բամբակ դարձեալ, ի տեղիս ցեցն է ծակոտեալ, հազիւ կարացի ի կապ ածել… Դարձեալ յերես անկեալ աղաչեմ սուրբ եւ պատուկան ուսումնասիրացդ եւ բանասիրաց անձանց, զի որք հանդիպիք սմա տեսանելով կամ օրինակելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զառաջնորդ սուրբ ուխտիս զտէր Պողոս եպիսկոպոս, զի ի ժամանակիս այսմիկ, որ էր թուիս Հայոց ՊՁԸ. (1469), էր սա առաջնորդ սուրբ ուխտիս Առաքելոց, եւ ի սորին աւուրս զքահանայ… ոմն անուն Վարդան` եղեւ գործովն Յուդայի եւ մատնեաց զամենայն էած ազկիս Հայոց. որ եւ զաղէտ հարակուսանացն եւ զկակիծն օվ կարէ ընդ գրով արկանել:

Զի յայսմ ամի տիեզերալոյս եւ քաջ րաբունապետն Թովմա փախստական էր եղեալ յազգէե նետողաց ի գաւառցն Արջիշոյ, եւ եկեալ հանդիպեցաւ ի սուրբ ուիտն Առաքելոց երկու վարդապետօք եւ բազում գրող աշակերտօք. եւ ետես զպատուհաս ցասման. զի պեղծ ամիրայն Մարաց, որ ի Մուշ նստէր` յաւուր միում բազում զօրօք եկն ի վանքն, եւ սուտ քահանայն Վարդան ընդ նոսա, եւ ըմբռնեցին զքահանայքն. զոմն տանջեցին եւ զոմն ահաբեկ առնէին, մտին եկեղեցին եւ քակեցին զմին կողմին շեղ… եւ հանին բազում խաչ եւ ոսկի եւ սրբոց նշխարք, եւ տարան ի քաղաքն. ըստ այնմ, որ ասէ ի Սաղմոսն` Զթիկունս իմ հարին մեղաւորք: Եւ սուրբ վարդապետքն եւ աշակերտքն եւսրբասէր քահանայքն ողբս ի բարեն առալ լային ողբալով. եւ այնքան կսկծացին` մինչ զի զգիշերն ամենայն արթուն կացեալ եւ խնդրեցին յԱստուածոյ զազատութիւն սրբութեանցն: Եւ ի վաղիւն եկեալ երէց ոմն Մելիքեդ անուն եւ եբեր մասն ինչ ի խաչերոյն, եւ բազում խաչ եւ սկի կորեաւ. եւ այսու ամենայնի հաճառ այն պիղծ չքահանայն եղեւ, որ անունն չէ յիշելոյ, որ եւ զպատասխանին նա հացէ յաւուրն դատաստանի, ամէն:

Այլ եւ դարձեալ աղաչեմ յիշել ի տէր զվարջին նորոգող եւ զկազմող տուողն, որ ի վերայ սուրբ գրոցս երախտիք ունի, այլ եւ զնախախնամօղն աղաչեմ յիշման արժանի առնել. եւ եթէ թխթի կամ մին սակաւ իրաց երախտիք ունի ի սուրբ գիրքս` զփոխարէն նորա յաստուածոյ առցէ աստ եւ ի հանդերձեալն. եւ եթէ ոք զկազմելն տայ` լի սրտիւ միոյն հազար աստուած փոխարէն տացէ նմա. եւ հենց համարի, թող թէ զԱստուածաշունչ բոլոր նա է տուեր գրել, զի թէպէտ նորոգօղն է, թէպէտ նոր գրող տուօղ` ի միասին պիտի պսակին ի Քրիստոսէ: Եւ որզբարին կամենայ այս գրոց` Քրիստոս աստուած զիւր առատ բարին նմա տացէ աստ եւ ի հանդերձելումն, ամէն: Ո'հ, զեղկելի անձն իմ աղաչեմ, որ յիշել ի տէր միով ողորմայիւ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բ. Կիւլէսէրեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, 181, սիւն, 886

 

Նորոգող` Աբրահամ

Վայր` Անկիւրիոյ սուրբ Աստուածածնի վանք

 

  Ընդ նմին եւ զԱբրահամ անարժանս աղաչեմ յիշել ի տէր, զի զջնջեալ զսղալեալսն որ ի սմա ուղղեցի, եւ աստուած յիշողացտ ողորմեսցի, ամէն:

Եւս առաւել զստացող սուրբ Աւետարանիս, որ ետ նորոգել զսայ առ ի յիշատակ ծնողաց իւրոց եւ ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ յետ աստեացս փոխելո յիշատակ հոգո իւրո եւ իւրոցն` զԳրիգոր քահանայն յիշեցէք աղաւթիւք ի տէր, եւ աստուած յիշողացտ ողորմեսցի, ամէն:

Եղեւ նորոգումն սորայ ի թուին Հայոց ՊՁԸ. (1439), ի յուլիս ամսո ի ԻԱ. (21), ի դուռն սուրբ Աստուածածնինս, որ եւ վանքս իսկ է, ի փառս Քրիստոսի եւ ի պայծառութիւն սրբո եկեղեցւոյ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բ. Կիւլէսէրեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, 312, սիւն, 13151318

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Երուսաղէմ

 

ա

 

… Քանզի գրեցաւ սայ ի աստուածակոխ սուրբ քաղաքս յԵրուսաղէմ, ընդ հովանեաւ ամենայն սուրբ տնաւրինականացս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, ձեռամբ նըւաստ ծառայի ծառայից աստուծոյ բազմամեղ հող եւ մոխիրս, որ ամաչեմ կոչիլ ի բարձրագոյն անւանէն աբեղայ, զի ի դատապարտութիւն է ինձ անունս այս, այլ լոկ անուամբ կոչիմ Սարգիս:

Եւ ես անպիտան եւ անարհեստ գծաւղս սկիզբն արարի այսմ լուսաիղձ եւ կենսակիր աստուածաւանդ սուրբ կտակիս, ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ:

Եւ ըստ կարի իմում գծագրեցի զսա ի լուսաւորութիւն մանկանց եկէղէցւոյ, եւ առ ի յիշատակ հարկղւոր եւ համեստ, ճգնազգեաց եւ աղաւթարար մահդասի երիցկնկանն Անտոն իրիցու` Թուրւանտայ անուն ապաշխարողին, որ կայր ի քաղաքս Երուսաղէմ եւ աղաւթէր յամենայն սուրբ տնօրինականսն Քրիստոսի: Ստացաւ զսա [ի] հալալ արդեանց իւրոց յիշատակ իւրն, եւ Անտոն իրիցոյ, եւ դստերն իւրոյ Վարդիսցւարի, եւ փեսային Դարւէշին, եւ մօր փեսային Խէրխաթունին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց եւ էրախտաւորացն, ամէն: Դարձեալ, կրկին յիշեցէք ի Քիրիստոս զվերոյգրեալս ի սուրբ Աւետարանիս` զԱնտոն էրէցն եւ զԹուրւանտայ իպիշխիւորող` զկանակից նորին, եւ զաւակսն նորին` զՎարդիսցւարն, եւ զՇուէնխարն, եւ զԿատարինէ, եւ Մէլքիսէթ:

Յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զծնողսն Թուրվանտայ ապաշխարողին` զհայրըն Զօքրօպիրն, եւ զմայրն զԹանուխն, այլ եւ զսնուցօղսն իոր` զհոգեւար հայրն զՅակոբ եւ զմայրն զԲաղդատ…

Յիշեցէք ի Քրիստոս զԲարսեղ աբեղայն, եւ զհայրն նորա զՅակոբ եւ զմայրն իւր զՂըսմաթ, եւ զեղբարսն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն եւ զերախտաւորսն, որ կամակից եղէւ եւ աւրինակն Աւետարանիս առնելոյ:

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանաս ի թըւականութեանս Հայոց ՊՁԸ. (1439) ձեռամբ [Սարգիս աբեղայի|| (4 եւ կես տող ջնջված), զսուրբ Աւետարանըս աւարտել ի խնդրոյ ինձ անարժան եւ մեղաւոր ծառայիս՝ Թուրւանտայ ապաշխարողիս՝ յիշատակ ինձ եւ ամենայն էրախտաւորաց իմոց:

Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զԵղիսաբեդն, զՊլուզ հաւատաւորն, եւ զհայրըն իւր Ամիրբէգ, եւ զմայրն զՄրջանն, որ զԱւետարանի կապողչէքն նա երէտ:

 

Ծաղկող` Գրիգոր Արծկեցի

 

բ

 

Այլ եւ զանպիտան եւ զանարժան ծառայս զԳրիգոր ծաղկող եւ զկազմող սուրբ Աւետարանիս յիշման արժանի արարէք եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս:

Ով որ զԱւետարանս ի սուրբ Թորոսու դրանէին հանէ, նա ինքն զըրկեալ եղիցի ի Քրիստոսէ:

 

գ

 

  ԶԳրիգոր ծաղկող սուրբ Աւետարանիս զԱրծկեցիս յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

դ

 

  զԳրիգոր ծաղկօղս սուրբ Աւետարանիս, որ մականուամբ Էլմելիքենց կոչիմ` յիշեցէք ի Քրիստոս: Եւ ծաղկեցաւ սուրբ Աւետարանս ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ սուրբ հրեշտակապետացս:

 

ե

 

  Ո՜վ մանկունք եկեղեցոյ, աղաչեմ ձեզ, որ հանդիպիք սմա յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զհոգեւոր եղբայրն իմ զՅովանէս հեզահոգի բարի եւ հաւատարիմ միայնակեացն, որ խազելոյն աւգնեաց, եւ զտայրն իւր Գաբրիէլ, եւ զմայրն իւր զՄարիամ, եւ զհարազատ եղբայրն իւր զՍիմէոն, եւ զսիրելի եղբայրւորդին իւր Սատաղայ:

Դարձեալ աղաեմ յիշել յաղաւթս ձեր զբարի եւ հաւատարիմ եւ կուսակրաւն մուղդասին Աբրահամ, որ զթուղթս կոկեաց եւ զծնաւղքն իւր եո Աստուած զձեզ յիշեսցէ ի բարի մասին, ամէն:

 

ՅԻՍՈՒՍ ՈՐԴԻ ՆԵՐՍԻՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՈՅ

Մ, Աղաւնունի, Միաբանք եւ այցելուք հայ Երուսաղէմի, էջ 421

 

Գրիչ` Աբրահամ

 

Արդ գրեցաւ սա ի թվականութեանս Հայոց ՊՋԸ, (1439), ձեռամբ մեղապարտ գրչի Աբրահամ աբեղի, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Դուբլին, Չեստեր Բիտիի հաւաքածու 565

 

Գրիչ` Խաչատուր

Վայր` Բաստայ վանք

 

ա

 

Արդ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածած նին, որ կոչի Բաստայ վանք, յեռամբ յիմար եւ մեղսմակարդ մածեալ մեղաւք Խաչատուր խաբաբայի, որ չեմ արժանի կոչել արեղայ, զի վայ է ինձ, զի անունս բարձր է քան զգործս, զի բնաւ չունիմ բարի, վայ է ինձ:

Արդ երեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ հարք եւ եղբարք, որք հանդիպիք տեսանելով կամ կարդալով, յիշեցէք եւ ողորմութիւն խնդրեսցէք ի բարերարէն աստուծոյ զստացողիս սուրբ Աւետարանիս հեզահոգի Թաթէոս երիցու, ծնաւղաց իւրոց Մարտիրոսին եւ Մըրաթին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց. զկենդանիսն ի փորձանաց փրկեսցէ եւ աստուած ննջեցելոցն թողւկթիւն շնորհեսցէ, եղիցի, եղիցի: Կրկին աղաչեմ անմեղադիր լերուք սղալանաց եւ տգիտութեան իմոյ, զի յիմար եմ հոգւով եւ անիմաստ մարմնովս, յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք գըծողի սորա. եւս առաւել բարոյաբարուք Թադէոսի, եւ տաւր եւ մաւր իւրոյ, եւ քեւերցն` Մսրամելիքի եւ Նշխունին եւ Շարմելիքին, եւ կողակցին իւրոյ Շամշին, եւ աստուած յիշողացդ եւ յիշեցելոցե առհասարակ ողորմեսցի, ամէն: ամէն, եղիցի, եղիցի… 

 

բ

 

  Աղաչեմ ձեզ խնդրեցէք յաստուծոյ զթողութիւն յանցան մեղաց Մարթաին եւ զորդի նորին զԳրիգորն, որ փոխեցաւ առ աստուած եւ եթող սուգ անմխիթար վասն սրբութեան նորայ եւ առ ուսումնասիրութեան նորայ գրեցի, զի գրեալ է յորդէգրութիւն հօրն երկնաւորի, եւ զԹադէոս երէց յիշեցէք ի յաղօթս ձեր յերկնայգնաց, եր զծնօղսն իւր, որ զստացաւ զսուրբ Աւետարանբ ի վայելումն Թադէոսի, եւ ի յիշատակ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրեանց եւ փոխեցելոցն առ աստուած զՇարմելիքն եւ զՄարգարտին, որ յայսմ ամի գնացին առ աստուած եւ են ի հոգուց կայանքն եւ կարգեցան ի կուսանաց դասն: Քրիստոս, որ առատն է ի տուրս պարգեւաց, տացէ ամենայն հաւատացելւցս զարքայութիւն. եւ ստացողի սուրբ Աւետարանիս Թադէոսի, եւ կարգաւորաց, եւ լըսօղդ ամեն, եղիցի, եղիցի:

Արդ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ՊՋԸ. (1439), ձեռամբ ամենամեղ գրչի Խաչատրոյ, ի փառս ամենասուրբ երրորդութեան, որք աւրհնեալք յաւիտեանս, ամեն:

 

գ

 

  Անարժան ծաղկող Մկրտիչ աղաչեմ զքեզ հայր սուրբ… յիշեալյ զիս զմեղաւորս:

 

դ

 

  Թադէոս քահանայն աղաչէ յԱստուածածինն:

 

ե

 

  Յիշեցէք ի քրիստոս զՅովանցս եւ զկենակիցն իւր զՄամխաթուն, որ ի տես Աւետարանիս երետ զխացհան. աստուած զիւր տեսն իւրեանց տացէ, իւր տղաոցն. ամեն: