Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՏԱՆՆ ՍԻՍԱԿԱՆ ՍՏԵՓԱՆՈՍԻ ՕՐԲԵԼԵԱՆ

Երեւան 6271

Հեղինակ` Ստեփանոս Օրբէլեան

Վայր` Նորավանք

Յիշատակարան գեղեցկավէպ մատենիս

<328բ> Սկիզբն եւ կատարած ամենայնին Աստուած, զի ն մանէ սկսեալ ի նովաւ յառաջացեալ, եւ ի նոյն կատարի ամենայնն, որպէս ի կարակնակերպ բոլորումն է տեսանել, զի ուստ[ի] սկսաւն` ի նոյն յանկեալ միացաւ, ի ծոց իւր գրաւեալ զբազմաւորական մասունսն: Տինա եւ ի տպաւորումն շնորհին է տեսանել, զի հոսեալ յորդառատ յականակիտ յաղբեւրէն, անցանէ ընդ բնաւն բաշխելով իւրաքանչիւրոցն զմասն <329ա> աւորն ըստ պատշաճին: եւ յայն պէս գործեալ յամենեսեան զաւգուտն եւ զաւգըտակարն` ինքն նոյն պարզութեամբ միանա ուստի բղխեացն: Ըստ որում եւ ես իսկ, շնորօք վերնաին բարուք ստորնաին, ձեւով երկնաին, վարուք եղեռնաին, կերպիւ կենաբաշխ, ոգու կենազրաւ, անուամբ քաւչապետ եւ բանսարկուին գործապետ, առեալ յաստուածային շնորհացն` կամեցաք սակաւ մի սեղանաւորել, եւ սկիզբն արարեալ Աստուծով յառաջացաք նովիմք, զսբ եւ աւարտեսցուք ի նոյնն:

Արդ, գոհութիւն եւ փառք ստեղծողին էիցս, անճառին եւ անհասին, պարգեւողին առատաբաշխ եւ խնամող բոլորիցս, աւրհնութիւն, պատիւ եւ երկրպագութիւն անբաւ բնւրաւք, անհաս եւ անվճար ի հրաբուն սեռից երկնաւորաց, եւ ի նիւթեղէն տարրականաց երկրածին կենդանեացս, ի բոլոր եղանակաց եւ ի բնաւից գոյութեանց արարածոցս, որ կարողացոյց զխակակիրթ տհասութիւնիմոյ մտացս եւ զցաւալից <329բ> տատամսութիւն ծովահեղձիկ հոգոյս, տեսանել զաւարտ առարկութեանս, եւ հասանել ի կատարումն սկսմանէ, ի դառն աւուրս եւ ի սողոմածոյց մահաշունչ ժամանակի, յիմում մահն ցանկալ(ի) եւ երանական, եւ կեանք ատելի եւ թշուառական, հանապազարդեալ ամենեցունց զցայգն ի ցաւ եւ զցերեկն ի ցնորք, եւ ակնկալութիւն ոչ ի բարին, այլ աւր ըստ աւրէ յանհնարին վիշտս եւ նեղութիւնս:

Եւ արդ` ի կամս կարող հզաւրին Աստուծոյ Հաւր, եւ ի շնորհս գթութեան միածնի որդոյ նորա Յիսուսի, եւ յողորմութիւն նախախնամող եւ ազատիչ Սուրբ Հոգոյն, ես նուաստ եւ յոգնամեղ ծառա Քրիստոսի Ստեփաննոս, եւ ողորմութեամբ նորին եպիսկոպոս Սիւնեաց երկոտասան գաւառաց, նա եւ ըստ ներող կամաց նորին` նստեալ ի գահ մետրապաւլտութեան Տանս, տեսաք նուազեալ եւ ժտեալ զանունեւ զյիշատակ առաջնոցն եւ յափշտակեալ եւ կորուսեալ զժառանգութիւնս եկեղեցեաց: եւ ի վաղուց հետէ <330ա> ցանկացեալ այսմ նորոգման եւ վիպագրութեան, եւ բազում ջանիւ եւ յոլով աշխատութեամբ յորոնեալ` հաւաքեցաք ի հին եւ ի նոր պատմագրաց Հայոց, նաեւ յարձանագրութեանց եկեղեցեաց, եւ ի հնագոյն նամակաց որ կայր պահեալ յամուր տեղեացն աշխարհախումբ հանդիսարանին Տաթեւայ, էր ինչ եւ յաւանդութեանց ստուգագէտ արանց որում վկաէին իրքն եւ տեղիքն զհետ մտեալ ամենայն ճժդիւ ըստուգութեանն, ի բաց ձգեալ եւ զունայնախոյզ զրաբանութիւնն, զի մի տաղտկասցին լսողք, եւ կարճաբան վիպասանութեամբ ցուցաք համառաւտիք զառաւել պիտանին եւ զճահագոյնն, եւ գրեցաք զայս քաղցրաբան պատմութիւն, հանդէսք դպրութեանց յիշատակարանաց առաջնոցն, ոչ ընթ[հ]անրական, այլ առանձին Սիսական աշխարհիս, որ կոչի Յիշատակաց մատեան:

Եւ թողաք արձան անջնջելի եւ յիշատակ գովելի յապա ժամանակաց ի հաստատութիւն սուրբ եւ երկն <330բ> ահանգէտ աթոռոյս Սիւնեաց, եւ ի պայծառութիւն եկեղեցեաց` որ ընդ սորին այցելութեամբս: Եւ բարձեալ զսա մեղսաներկ բազկաւքս` տարեալ ընծայեցաք ի տուն Տեառն, խայրիս խորհրդական եւ դահամունս նուիրական կաթողիկէ եւ առաքելական եկեղեցւոյս Տաթեւայ եւ ամենայն աստուածաբնակ տաճարաց այսմ իշխանութեան: Եւ ի զուժ անկեալ աղաչեմք եւ յոգնահառաչ ձայնիւ պաղատիմք, ո'վ գերապանծ եւ լուսաճեմ առագաստ երկնաւոր փեսսաին, հայցեա յամենայն սրբովք ի գլխոյն քո սխրալի, ընդունել զսա յիւր աստուածաին գանձարան, զայս պտուղ շրթանց եւ ծնունդ հոգոյ, պատարագ հաճելի, եւ թէ ոչ ընդ պատուականսն` սակայն ընդ չքաւորեալն առ խորանաւն, որք մազ մատուցանէին, նա եւ ընդ բաժ մի ցուրտ ջրոյն կամ ընդ երկու լումաին: Եւ շնորհաւորելով զսա եկեղեցոյ իւրում, տացէ մեզ ակն ունել բարեաց եւ առատաձիր պարգեւին, եւ թէ ոչ կատարելոյն` այլ փշրանացն, <331ա> յորմէ շունք կերակրին, զի քանքարս, որ ետուր ցիս, ոչ բնաւին ընդ անբաւութեամբ փակեալ խորեցի, այլ սակաւ մի ըստ իմում սակի արկի ի սեղանաւորն, վասն որոյ մի լիցի ինձ լսել, եթէ Ծառա չար եւ վատ, այլ յաներեկ աւուրն մեծի, ուր բան[ք] սպառին եւ գործք թագաւորեն, արժանասցուք արանաւէտ ձայնին, եթէ Եկ, մուտ յուրախութիւն Տեառն, որում գոհութիւն եւ փառք յամենայն եղելոց, այժմ եւ յանսպառ յաւիտեանս, ամէն:

Արդ, յարմարեալ այս հանդէսք բանի շարագրեցաւ յաշխարհակալութեան մեծի եւ ինքնակալ արքաի ղան Ղազանին, որդոյ Արղունին, ի տիրել տիեզերաց ցեղին Նետողաց, ի թագաւորութեանն Վրաց Դաւթի, որդոյ Դեմետրէի եւ Հայոց Հեթմոյ, որդոյ Լեւոնի թագաւորի, յիշխանութեան այսմ նահանգի աւրհնելոյն եւ բարեպաշտին Ելիկումին` որդոյ Տարսաիճին եւ եղբարց իւրոց, յամս աստուածապատիւ եւ հոգեւոր տեառն Գրիգորի` ինքնագլուխ պատրիարգի, եւ տեառն Ստեփաննոսի` Աղանից կաթողիկոսի, <331բ> ի թվաբերութեան ժամանակ բանին ՌՄՂԹ (1299) եւ ըստ Հայումսի ի ԺԴ յոբելինին եւ ԽԶ (1297) համարին, ի ՃՁԶ (186) ոլոմպիադին եւ յերկրորդ ամին, ի յիսուն ընդիքտիոնին` պակասել թվով, իսկ ըստ քսան եւ ութեակ շրջանի արեգականն միոյ հինգարիւրերեկին եւ ՄԺԴ (1297) թվին, ի վանս վսեմական եւ փա[ռա]բնակ ուխտիս Նորավանից, ընդ հովանեաւ աստուածաբնակ տաճարացս եւ աստուածակիր նշանացս, ի նժդեհ եւ դառնադաժան աւուրս, մինչ կայաք ի մէջ տիեզերահոծ տագնապի, միշտ զզուեալ երեքալեանն դիմակցութեամբ, ակնակառոյց միայն վերին այցելութեան:

Վասն որոյ մայրամած դիմաւթ մաղթիմ զդասս սրբազանիցտ` զի յիշման զմեզ արասջիք արժանի, եւ ոչ առնէք անտես զանէութիւնս իմ, որ կամ հողացեալ ի կորդացեալ գերեզմանի, այլ առաջի աչաց համմարեսջիք գոգ ի վեր քարշեալ զաւրէն մուրողաց շառագունեալ դիմաւք եւ տվայտել երեսաւք, խնդրել ի ձէնջ փշրանս ողորմութեան, այսինքն միով նւագիւ երկնաւոր <332ա> զենմանն առնել արժանի: Եւ թէ սխալանս ինչ կամ թերի գտանէք ի սմա, յաւելուած կամ պակասութիւն, մի ախտաւոր մտաւք պարսաւեսջիք, զի բնութիւն է մարմնոյ գթիլ, եւ տկարանալ ի բանս եւ ի գործս, այլ ողջախոհկամաւք ուղղել եւ աստուածաբար սիրով ներել մեզ եւ շնորհել զյանցանսն, եւ ձեզ ամենեցուն լիցի միոյն բիւրապատիկ գտանլ ողորմութիւն յողորմածէն Աստուծոյ` կրկին կենաւք:

Բայց պատուէր դնեմ ամենեցուն, որք հանդիպիք սմա, ոչ քեցել ի բանից սորա եւ կամ այլ ընդակել զյեղանակ կարգին, եւ կամ ժտել ի սմանէ կամ թուխտ հատանել, կամ վասն նախանձու եւ նենգութեան եւ կամ այլ ինչ պատճառի: Ապա թէ ոչ ժպրհի յանդուգն լրբութեամբ` ջնջեալ եղիցի ի դպրութենէն կենաց եւ կտրեալ ի կտակէն յաւիտենից, ընդ Յուդային եւ խաչահանուացն վարձատրեսցի, ընդ ստանայի եւ ամենայն չարագործացն դատապարտեսցի: Եւ որ ոք ընդաւր <332բ> ինակին զսա դիցէ եւ ընդ այլոցդ զսակաւգիծ յիշատակիս, եւ առ հասարակ ամենեքեան, մեք եւ դուք ի միասին գտցուք ողորմութիւն յարարչական սիրոյն Աստուծոյ` ի մարմնի եւ ի գերեզմանի, եւ յաներկ աւուրն մեծի: Եւ նմա փառք յամենայն արարածոց, եւ գոհութիւն ամենայն բանակաց յերկնաւորաց յամերամս ժամանակաց յանվաղճան յաւիտեանս, ամէն:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՌԱԿԱՑ ՆԵՐՍԻՍԻ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ ԵՒ ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԵՐԳՈՑ ԵՐԳՈՑՆ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երեւան 2603

Գրիչ` Զաքէոս

ա

<157բ> Զերջանիկ եւ զհանճարեղ նորընծա սուրբ րաբունին, որդի մեծի իշխանին Տարսաիճին զՍտեփանոս, ստացիչ սուրբ գանձարանսի յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զհարազատսն իւր զԷլիկումն եւ զՓախրադաւլայն, եւ զՋալալն, պահեսցէ Քրիստոս ընդ երկայն աւուրս, ամէն:

Աղաչեմ եւ ես մեղապարտս եւ անարժան փցուն ծրիչս Զաքէոս խընդրել թողութիւն մեղաց իմոց:

բ

<224ա> Զգեղեցիկ ծաղիկն եկեղեցոյ եւ զքրիստոսապսակ նորընծա սուրբ րաբունին զՍտեփանոս յիշեցէք առաջի անաւրին զենմանն Քրիստոսի եւ զծնողսն իւր զիշխանաց իշխանն զՏարսաիճն եւ զմեծահաւատ մայր իւր զԱրուզխաթունն ամէն: Ընդ նմին եւ զառածեալս մեղաւք զանարժան ծրիչս Զաքէոս եւ զծնողսն իմ, եւ զամենայն մերձակայսն, ամէն:

գ

<294բ> Աստանաւր դարձեալ վերատրեսցի գոհութիւն եւ փառք յամենայն եղանակաւ բնութեանց, եռիցն եւ միակ բնութիւն անհատ անջատմանն եւ երրեակ եզակին, որ զիմ աղկաղկ եւ փանաքի անպատութիւնս արժանացոյց տեսանել զլրումն աստուածախաւս եւ մեղսաքաւիչ լուսաւոր տառիս:

դ

<48բ> Տէր ԱՍտուած տացէ իմաստութիւն եւ հանճար նորընծա սուրբ րաբունոյն, որդո մեծի իշխանին Տարսաինին Ստեփանոսի, եւ թողցէ զանցանս մաւր իմոյ, որ եւ փոխեցաւ ի Քրիստոս:

***

ՏԱՒՆԱՊԱՏՃԱՌ

Երեւան 522

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Նորք գեղաքաղաք

<127բ> Փառք [ամենա]սուրբ Եր[րորդու]թեան Հ[աւր] եւ Որդոյ եւ Սուրբ Հոգոյն, ամէն: Գրեցաւ [Հ]ին տառս [վ]արդապետական ի գեղաքաղաքս ի Նորքս, ը[ն]դ հովանեաւ Սուրբ Ստեփաննոսի, աւգնեա Քրիստոս, ձեձամբ Սարգսի կոչեցեալ անարժան քահանայի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան աղերսահայեց մաղթանաւք, յիշեցէք զմեղապարտ գրողս սորա զՍարգիս գրչի, եւ զհայր մեր զԾ[առս] եւ զմարն մեր զՏղատիկին եւ զմահ[դաս]ի զԴմլոնն, որ բազում աղետիւ աշխատ[եցաւ զ]հետ մեզ: Թողութիւն հայցէք նմա եւ զփո[քր] եղբայրն մեր զՅովաննէսն, եւ զփոք[ր]ահա[սակ] եղբարքս մեր զՓարչիկն, զԿիրակոսն [եւ], զկենակիցն մեր զՈսկեհատն, եւ զժառանգ[սն] մեր զՄլքետիկինին, եւ զեղբայրորդին զՍտեփաննոսն, եւ զքուրն իւր զՄամասն, [եւ] զայլ նախնիքս մեր` զմե[ծ] եւ զփոքր յիշելոյ [արժանի ա]ռնէք, [եւ զձեզ, եւ զԹորոս աբեղան, որ զաւրինակն շնորհեց, եւ զվ]արդա[պետն մերո Մխիթարն, եւ զտայրն իւր զտէր Վարդանն, եւ [զմայրն իւր] զԿեռայն, որ ի [Քրիստոս] փոխեց[աւ] յիշելոյ արժանի առնէք: Կամ կարդա[յք] կամ աւրինակ[էք] գրողի սորա Սարգիս թողութիւն հայցեցէք, եւ Քրիստոս ձեզ [թողու]թիւն շնորհեսցէ իւրում գայլը[ստեանն], ամէն:

[Գրեցաւ ի] թուիս ի ՉԽԶ (1297), ի դառն ժամանակիս Թաթարն, որ է Նետողական ազգին: Ո՜վ սուրբ քահանայք հանապազ աղօթք [ար]արէք, վասն արարածոցն խաղաղութիւն հայցեցէք, եւ Քրիստոսի [փառք] յաւիտեանս, ամէն:

***

ԽՐԱՏԱԳԻՐՔ

Երեւան, 5929

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Նորք

ա

<162բ> Տէր Աստուած ողորմեա Ծառերոյն հոգոյն ի քո միւս անգամ գալըստեանդ, ամէն: Ո՜, Դմլճին հոգոյն, ամ[էն], եւ գրողի եւ կարդացողի, եւ լսողի, եւ որ զղջայ եւ ապաշխարէ:

բ

<199ա> ԶՍարգիս գրիչ փցուն յիշեսջիք ի Տէր:

գ

<164ա> Յայս միջոցս թուղթ կայր պակաս, թէ շատ թէ քիչ, յաւրինակն չկայր:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2838

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Հայոց թառ

ա

Փառք ամենայսուրբ Երրորդութեանն, Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, այժմ եւ յաւիտեանս, ամէն:

<249բ> Ի թուականութեանս Հայոց ՉԽԶ (1297), ի թագաւորութեանն բարեպաշտ եւ աստուածասէր թագաւորին Հայոց Հեթմոյ մեծի եւ յաղթողի, եւ ի կաթողիկոսութեան Հայւոց տեառն Գրիգորի, եւ յաշխարհակալութեան Ղազան ղանի, եւ ի մերոյս նահանկի տէրութեան Խոշաքին եւ Զաքարիայի` որդոյ նորին, եւ ի տէրութեան մերոյս սուրբ ուխտիս Հայոց Թառայ պարոն Բեսութային եւ Խոյանձային, ի դառն եւ յանբարի ժամանակի աւետարանաց սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Գրիգորոյ նուաստ եւ փցուն գրչի, յոգնամեղ եւ փանաքի եղբաւր ի սուրբ եւ ի հռչակաւոր եւ յաստուածաբնակ ուխտիս Հայւոց թառ յորջորջելոյ, ընդ հովանեաւ <250ա> կաթողիկէ եկեղեցոյ Սուրբ Սիոնի եւ աստուածընկալ Սուրբ Ամենայփրկչիս, ի ձեռն սորա բազում սքանչելիք եւ պէս-պէս բժշկութիւնք կատարին:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ ընդաւրինակելով եւ կամ ընթերցմամբ վայելելով, յիշեսջիք առաջի զենլոյն վասն մեր ամենամաքուր գառինն Քրիստոսի, զստացող պատգամաց տեառն զՔուրտըն, եւ զամուսին իւր զԱսլերն, եւ զծնողս նոցայ զՄեհեան եւ զՏաքտիկինն, եւ զայլսն ամենայն, որ ստացան զսա իւր յիշատակ եւ ծ[նո]ղաց իւրոց, որպեսզի յոյսն մեր Քրիստոս շն]որ[հեցէ թողութիւն յանցանաց նոցա: Վասն որոյ, ես մեղաւոր Գրիգոր գրիչ աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս եւ զիս, եւ ծնաւղսն իմ, զԱբրահամ ուսուցիչն իմ, եւ զՄխիթարիչ հայր իմ, եւ զՄամխաթուն մայր իմ եւ զեղբարս, զի բազում աշխատանաւք եւ ահիւ գրեցի զսա, եւ արարէք ողորմութիւն առ իմս աղքատութիւն <250բ> եւ հայցեցէք ի Քրիստոսէ, ո՜վ դասք լուսերամից, մեղուցելոյս թողութիւն գտանել յաւուրն մեծի, եւ իմոց ծնողացն, որք ըստ մարմնոյ եւ ըստ հոգւոյ, եւ Աստուած, որ առ ատն է ի պարգեւս ձիրս եւ անթերի եւ անկատար յամենայնի, տացէ մասն բարի ամէնեցուն` յանբաւ եւ յանբաւ եւ յանչափ մեծութեան գանձուց ողորմութեանն իւրոյ, յիշողացդ եւ յիշելոցս, եւ ինքն եղիցի աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն, ամէն:

Ի վերա ամենայնի փոխատուն բարեաց [Քրիստո]ս տացէ վարձս բարեաց դեռաբոյս քահանայի եւ մեր սիրելի հոգեւոր եղբաւր Մխիթարայ, որ աւգնական եղեւ ի գործ սուրբ Աւետարանիս:

բ

<187ա> ԶԳրիգոր գրիչ` անարժան ծառայս ծառայիցդ Աստուծոյ յիշեսջիք աղաչեմ:

գ

Գրիչ` Յովանէս

Զաստուածասէրն զՔուրդն եւ զամուսինն իւր զԱսլերն, որ ստացան զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իւրեանց, յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, ընդ նմին եւ զծնողսն սոցա` զՄեհեան եւ զՏաքտիկինն, եւ Աւանշահն, եւ զՍտեփանոս քահանայ, եւ Սուքիասն, եւ զԱղուտխաթուն, եւ զԱմիրն յիշեսջիք առաջի զենլոյն Քրիստոսի եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ: Ընդ նմին եւ զՅովաննէս յիշեսջիք սրտի մտաւք:

դ

<65բ> Զստացողքն սուրբ Աւետարանիս զՔուրդն եւ զամուսինն իւր զԱսլերն յիշեցէք ի Քրիստոս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7482

Գրիչ` Յովհան

Վայր` Եղեգեաց մայրաքաղաք

<243բ> Փառք Հաւր համագոյ, Որդոյ պատճառի, Հոգւոյ բարերարի անզրաւ յաւիտեանս, որ արժանի արար զանարժանս հասանել ի գիծ վերջին: Ի յէութեանէ էացեալ էական բանիւ բարձրելոյն, ասացեալ բան բարոյ ինքնահրաման կամաց լրումն, որով եւ հրաշք աստուածայինք յարարչութեանս տեսանի երկին բազմազան, իսկ երկիր բուսաբողբոջ աղբերաբուխ գետահետեալք լայնածաւալ յորդութեանց, ընդ այն հրաշ զարմացմանց սքանչացեալ ամենից մտաւորաց եւ բանաւորաց կենդանեաց: Իսկ այսր աղագաւ հոգի ի մտի եդեալ աշխատասէր ջանիւ մեծաշահավաճառ արուեստիւ արտաշնչութեան կարծիւք համարձակին ի խնդիր բազմագունեան ականցս, որ եւ յոլով անգամ ի շահելն զշահութիւն կենաց շահին յանծայրածաւալ ծովէն գետահետեալք յաւետարանական քարոզն, աննուղաբար լրմամբ զչորեքեզերէն տիեզերս լնուն, զոր ընդ բոլոր շրջանս տարոյն չորից եղանակաց կարգեալ ժամուց եւ <244ա> եւ ամաց եւ աւուրց:

Նախ իսկ զիջանելն թափմամբ ի վեհագոյն փառացն կերպի աստուածութեանն ի մերունակ կերպ ծառայի ծննդեամբն ի Մարիամու կուսէ, զմկրտելն ի Յորդանան Երրորդութեանն ծանուցմամբ, ձայնիւ դաւանել. Դա է որդի իմ սիրելի: Եւ զանմտանելիսն ցուցեալ ճանապարհ արքայամուտ դրանն երկնից բանալով եւ շրջեալն աշխարհի աստուածահրաշ զաւրութեամբն զսքանչելագործել զհրաշ բժշկութեանց, զմեղս մեր առեալ եւ զհիւանդութիւնս մեր եբարձ, զգայն յաւաննակաւ յԵրուսաղէմ` եբրայցոց մանկանցն հանդերձատարած ոստովքն` զովսաննայն քարոզէին, զհին աւրինադրութեանցն լցեալ մովսիսաւանդ պատուիրանին, զխաչ բարձրանալն եւ զամենայն կատարել արել արտաշնչութեամբ, մարմնով եւ գերեզմանի դնիլն, զյառնելն երեքաւրեա անապական մարմնովն, փառաւք ի հայրական փառս մեծութեանն, որ էրն առ Հաւրն եւ երեւեցաւ մեզ, զգալուստ Հոգոյն Սրբոյ ի դասս առաքելոցն, որով ուրախացանամենայն արարածք երկնաւետ[ե]աւքն:

Արդ, այսմ երանաւետ եւ անվախճան եւ անզրուական ուրախութեան <244բ> ցանկացող եղեալ աստուածային պատուիրանսի Գրիգոր քահանայ, որ էր սա ի տանեն Արցախայ, ի մեծ նախագահ տանէն, որ կոչի Մեծիրեանց աթոռ, եւ ըստ բերման աւուրցս Յակոբա վանք, եւ հարազատ հաւրեղբարք սորա ի սիւն տեղի հանգուցեալք, սուրբ եւ երջանիկն Յոհան եւ անյաղթ փիլիսոփայն Յակովբ, որ զչափ աւուրց կիսաւրեա կատարեցա ի Քրիստոս, զոր գրեսցէ սոսա Տէր Աստուած ի գիրն կենդանի, ընդ նմին եւ զայլ ծերունի հաւրեղբայրսն եւ զեղբայրսն` ըստ մարմնոյ, եւ զսոսա յիշեսջիք: Եւ Գրիգոր քահանայ եւ ամուսինն ի ամենայն երկեղիւ զարդարեալ, զամենայն կենցաղս մարմնական ի բաց եդեալ, որ մեծաւ փափաքանաւք ստացաւ զսա յիշատակ ելից եւ զաւակ ի Սիովն, եւ ընտանի աստուածաբնակ քաղաքին Վերին Երուսաղէմի:

Բայց գրեցաւ աստուածային մատեանս ի թվականութեան Հայկազեան տումարիս ՉԽԶ (1297), ձեռամբ յոգնամեղ եւ փցուն գրչի Յովհաննու ծառայի Յիսուսի Քրիստոսի, ի գաւառիս Սիսական, ի գերահռչակ մայրա[քաղա]քիս Եղեգեաց, առ ոտս տիրամաւր Աստուածածնիս եւ Սուրբ Կաթողիկ[է]իս եւ փառաւորեալ սուրբ Նախավկայիս, յառաջ <245> նորդութիւն երկրորդ Ստեփանոսի լուսաւորիչ Հայաստանեաց Սիւնեաց աթոռոյս: Եւ գրեցաւ ի եղեռն եւ ի դառն ժամանակս, յորում տառապանք եւ նեղութիւնք մածեալ ունէր զեղկելի եւ զաշխարելի ազգս քրիստոնէից, զի մարմնապէս աշխատութեամբ չարչարեսցէք եւ յայս պատուհասիւ խրատէ զմեզ, ողորմած բնութիւնն Աստուծոյ, եւ զանյաղթելի զաւրն Պարսից առաքեաց ի վերայ մեր: եւ յայսմ ամի զեկեղեցիք ի բազում գաւառս եւ ի քաղաքս դառն սուգ առեալ զմահ անձանց ըղձանեաք, եւ բազումք թողեալ զմենաստանս եւ զանապատ խառնճանաչ շրջելով տարադէմ եղեալ աւտար աշխարհիկ փախստական լինէին, լալով եւ կոծելով ի մեծէ մինչեւ ի փոքունս: Եւ այս վասն բազմապատիկ չարեաց մերոց, զոր կրեցաք եւ ոչ զղջացաք, այլ աւր քան զաւր առաւել յաճախեցաք եւ եղաք որդիք բարկութեան եւ ի բաւանդակ մեղս:

Եւ արդ, ես յետինս կարգաւորաց եւ առաջինս մեղաւորաց, պատկերս յանցանաց եւ փցուն գրչաւորաց յերեսս անկեալ հայցեմ յարժանախումբ սրբոց դասուէ, զիս եւ զծնողսն իմ եւ զերախտաւորսն յիշման արժանի արարէք, զի թերեւս ողորմութիւն գտից յարդարադատ ատենին, ուր բանքըն սպառին եւ գործքն թագաւորին:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4867

Գրիչ` Սիմէոն

Վայր` Արճէշ

ա

<295բ> Փառք քեզ անսահման անուն եւ անզուգական անձնաւորութիւն Հայր եւ Որդի եւ Հոգի Սուրբ յամենայն արարածոց եւ ի բնաւից եղականացս, ամէն:

Որք աստուածային սիրոյն փափագեալ հետեւին, միշտ յարազուաճ բերկրանաւք խորհին յաւրէնս Տեանռ ի տուէ եւ ի գիշերի: Ըստ նմին աւ: րինակի եւ սրբասէր եւ իմաստուն քահանայն եւ կրաւնաւ[որ] Յակոբ եւ Թովմայ, որ միշտ եւ հանապազ բորբոքէրէ ի սէր սուրբ եւ տիեզերաքարոզ քառավտակ սուրբ Աւետարանացս, եւ ըստ բնաւոր բարուց բարւոյն ախորժական կամաւք մեծա[ւ] տենչմամբ ստացաւ <296> զսա անջնջելի արձան ի մխիթարութիւն անձինն եւ ի յոյս փրկութեան: Եւ ես յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց Սիմէոն, տեսեալ զփափագ եւ զսէր սորա, յանձն առեալ` ըստ իմում կարի յանգ հանեալ կատարեցի շնորհաւք եւ ողորմութեամբն Քրիստոս Աստուծոյ, ի թուականիս Հայոց ՉԽԶ (1297), ի դառն եւ ի վըշտաբեր ժամանակի, ի քաղաքիս Արճէշ, ընդ հովանեաւ սուրբ հայրապետիս Յակովբայ:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան սիրովն Աստուծոյ` զընթերցողսդ եւ զլըսաւղսդ, յիշման արժանի առնել զվերոյ ասացեալ պատուական քահ[անայ] զՅակոբ` ստացաւղ տառիս եւ զծնաւղսն, եւս առաւել ի ժամ սուրբ եւ սոսկալի պատարագին, զի արժանասցին ողորմութեան ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ: Յիշել աղաչէմ եւ զայնոսիկ, որ մասամբ տըրոց աւգնական եղեն ի գին գրոյս, զի ողորմածն Աստուած ըստ միոյ հարիւրապատիկ հատուսցէ նոցին: Ընդ նոսին եւ ես ամենամեղս ի գրչաց Սիմ[էոն] քահանա, երեսս անկեալ աղաչեմ յիշել եւ զիմս անարժանութիւն, եւ զծնաւղ <296> սըն իմ զհանգուցեալ[սնի Քրիստ]ոս, եւ զայնոսիկ, որ յանձնեցին զինքեանս ի մեզ, յիշել ի Տէր: Ընդ որո ողորմածն Աստուած յիշողացդ եւ յիշելոցս ողորմեսցի կրկին կենաւք եւ երկու աշխարհաւք, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

<10ա> Կարաւտ եմ սատարութեան աղաւթից, արգահատեցէք յիշել զդիւրրադրժելի գրիչ առ ներհակս բարոյն Սիմէոն, եւ հասարակաց պարգեւատուն յիշողացդ ողորմեսցի, ամէն:

***

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՍՐԲՈՅՆ ՆԵՐՍԷՍԻ ՄԵՍՐՈՊԱ ՎԱՅՈՑՁՈՐԵՑՒՈՅ

Երեւան 5980

Գրիչ` Աստուածատուր

Վայր` Խառաբաստա վանք

ա

Արդ որք ընթեռնոյք կամ աւրինակէք, յիշեսջիք յարժանաւոր յաղաւթս ձեր զտէր Խաչատուր հանգուցողն մեր, որ ետ գրել զսա ի վայելումն մանգանց եկեղեցոյ: Գրեցաւ սա ի թուի ՉԽԶ (1297), յաշխարհակալութեանն Ղազանին, յառաջնորդութեան տեղոյս տէր Խաչատրոյ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս Խառաբաստա վանից: <123ա> Որ ոք հանդիպիք սմա կարդացմամբ, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացող սորա, եւ զիս փցուն գրողս զԱստուածատուր կոչեց[եալ], եւ Տէր Յիսուս մեզ եւ ձեզ առհասարակ ողորմութիւն շնորհեսցէ յիւր անսպառ բարեացն:

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

<113բ> Տէր Աստուած քո սուրբ հայրապետին բարեխոսութեամբ ողորմութիւն շնորհեա տէր Խաչատրոյ, եւ ծնողաց իւրոց: Ընդ նմին եւ գրողի սորա Աստուածատրոյ, եւ քեզ փառք յամենայն արարածոց յաւիտեանս, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան, մանրաժապաւեն 499

Գրիչ` Ստեփանոս իրիցորդի

Վայր` Սկեւռա

Փառք համագոյ եւ միասնական սուրբ Երրորդութեանն:

Ի թուաբերութեանս Հայոց ՉԽԶ-ն (1297), ի թագաւորութեանն Կիլիկեցւոյ [նահ]անգիս Սմպատա եւ ի դիդապետութեանն Հայոց տեառն Գրիգորի, ի մեծ ժողովարանս Սկեւռայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Փրկչի եւ մաւր իւրոյ Աստուածածնի, եւ կենսունակ Սուրբ Նշանի, մերձ յանմատոյց դղեակս Լամբրունի աւարտեցաւ աստուածատունկս այս հոգիաբողբոջ, քառավտակ սուրբ Աւետարանս, որ յեդեմական դրաշտէն հասեալ առ ի յարբումն ամենայն ծարաւելոյց եւ ի ճաշակ ամենայն կարաւտելոց, որք հաւատով ճաշակէն:

Արդ, ցանկացող եղեալ այսմ սրբո Աւետարանիս բազմամեղ եւ անարժան քահանայի Ստեփանոս եւ մականուն Իրիցորդի, զի թէպէտ եւ ոչ էր արժամանակս ձեռնտու այսմ արհեստի ի բազում եւ ազգազգի վշտաց ի ներքին եւ արտաքին թշնամեաց, եւ ես թէպտ եւ զառանցեալ ախտք եւ պակասեալ ի զաւրութենէ եւ ի պատշաճ պիտոյից, այսքան կարացեալ լնուլ զտենչանս իմ:

Արդ, երեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա, յիշել աղաւթիւք զգրող սորա զ\\յառաջասացեալս Ստեփանոս, եւ զծնաւղսն իմ զՂուկաս քահանա, եւ զմայրն զԹագեր, եւ զեղբայրն իմ զԳրիգոր, զՎասիլ, զՀայրապետ եւ զԿոստանդին, եւ զ[քե]ռին իմ զՀայրապետ քահանա եւ զամենայն ազգատոհ[մ]ն իմ, նաեւ զեղբարք սրբո մենաստանիս Սկեւռայի, որ եւ այժմ կենդանի, եւ որ գալոց են զկնի` հանդերձ ծնողաւք եւ ազգականաւք յիշեսջիք ի Քրիստոս, զի յայս սակս ի բաց եդի զծերութեան անկարութիւն, զի շահեցայց ի ձէնջ զողորմութիւն եւ զշնորհս, զի թերեւ[ս] գտից թողութիւն բազմութեան մեղաց իմոց, եւ յուսալով ի հայրական եւ եղբայրական գութս ձեր զյառաջակա հոգս իմ, ձեր սուրբ աղաւթից յանձին արարի, եւ որ ընդունողն է մաղթանաց եւ տուողն բարեաց Յիսուս Քրիստոս յիշելոցս եւ յիշողացտ ողորմեսցի, եւ ինքն եղիցի աւրհնեալ ընդ Հաւր եւ ընդ Հոգւոյն Սրբոյ, այժմ եւ միշտ, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Որ զայս յիշատակարան ի յայս գրոցս քերէ կամ ջնջէ եւ հանէ, ինքն ջնջեալ լիցի ի դպրութենէն կենաց:

***

ԿՈՉՈՒՄՆ ԸՆԾԱՅՈՒԹԵԱՆ ԿԻՒՐՂԻ ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԱՑՒՈՅ

Երեւան 780

Գրիչ` Ստեփանոս Իրիցորդի

Վայր` Սկեւռա

ա

<227բ> Քրիստոս Աստուած ողորմեա ստացողի սորա Կոստանդեա քահանայի եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ մեղուցեալ գծաւղի Ստեփանոսի եւ ծնաւղաց իւրոց եւ ամենայն եղբարց սրբոյ մէնաստանիս Սկեւռայիս եւ ծնաւղաց իւրեանց, եւ որոց զամէնն ասիցեն:

բ

<251ա> Քրիստոս Աստուած քո անճառ ողորմութեամբ ողորմեա ստացաւղի տառիս Կոստանդեա քահանաի եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն եղբարց սրբոյ մենաստանիս Սկեւռայիս, եւ ծնաւղաց նոցին, եւ ամենայն ուղղափառ քրիստոնէից, եւ շնորհեա ի միւսանկամ փառաւոր գալստեանն քում արժանաւորիլ աջակողմեան քում դասուն, եւ թէ ոք գերեալ լիցի ի բանսարկուէն, քո ամենազաւր հրամանաւդ ի ձեռն հրեշտակի եւ նա կորզեալ լիցի ի բանսարկուէն, որպէս դառն ի բերանոյ գայլոց եւ խառնեալ ի գունդս արդարոց: Ընդ սոցա եւ ամէնամեղ գրողիս եւ ծնաւղաց իմոց ողորմեսցի Տէր Աստուած, եւ որոց զամէնն ասեն:

գ

<250բ> Զսրբազան ընթերցողսդ եւ զլսաւղսդ, աղաչեմ յիշել աղաւթիւք զատաղաւղ սորա զԿոստանդին քահանա եւ զծնաւղսն իւր եւ զազգատոհմն, եւ զիս զանարժան աշխատողս զՍտեփանոս Իրիցորդի, եւ զծնողսն իմ, եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ ողորմութեամբ:

դ

Գրիչ` Սմբատ

<71ա> Քրիստոս Աստուած քո սուրբ ծնաւղին բարեխաւսութեամբ եւ ամենայն սրբոց քոց, ողորմեա մեղապարտ ծառային քո Կոստանդեա քահանայի, եւ հանգուցեալ աստուածասէր հաւրն իւրոյ Յոհաննէսի քահանայի, եւ բարեպաշտ մաւր իւրոյ որ ստացաւ զսա յարդար ընչից իւրոց, ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ: որ արժանաւորէք բարի յիշմամբ զստացաւղս եւ զանարժան գրողս Սմբատ անուն քահանայ` յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ:

ե

<9ա> Գրոցս տերովն հրամանաւն մեծցուցի զգիրս Կոստըն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7663

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` [Սկեւռա]

ա

<299ա> Զմեղաւք լցեալս եւ զանպիտան ծառայս Աստուծոյ զՍտեփանոս աղաչեմ յիշել:

բ

Ծաղկող` Գրիգոր [Պիծակ]

<382ա> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյ Սըրբոյ, այժմ եւմիշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Ստեփանոսի գրչի, ի թուկանիս Հայոց ՉԽԶ (1297), ի թագաւորութեան Հայոց Սմբատայ եւ ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորի, ի յիշատակ մեղուցեալ քահանայ Մանուէլի եւ կողակցի իւրոյ Իշխանաւրէ, եւ ծնողաց իւրոց եւ ամենայն զարմից, եւ ի վայելումն որդւոյ իւրոյ Յովանէս դպրի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք եւ ընթեռնոյք զսուրբ Աւետարանս, յիշեսջիք զգրող սորա զՍտեփանոս քահանա, եւ զծնաւղս իւր, եւ զամենայն զարմս <382բ> իւր:

Ո՜, զմեղաւք դատապարտեալ ծառայս Աստուծոյ զԳրիգոր քահանա, եւ զծնաւղսն մեր, եւ զկողակիցս մեր զՀեղինի, եւ զորդիսս մեր, զի ոսկով զարդարեցի զսուրբ Աւետարանս այս, առ ի յիշատակ հոգւոյ մերոց, եւ որ յիշենն զմեզ, յիշեալ լիցի ի նոյն ողորմածն Աստուած, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Երեւան 6273, Փիրղալեմեան, «Նշխարք», էջ 60բ, 61ա

Ստացող` Ստեփանոս Գոյներերիցանց

Փառք Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Մեղաւոր հողս Ստեփան Գոյներիցանց ցանկացայ ստանալ զԱստուածաշունչ գիրս ըստ կարի այս երկրորդ անգամ, եւ հակեալ իմ ի ծերութեան եւ նուազեալ յամենայն զգայարանաց, որպէս գործոյս իսկ երեւի, այլ վասն յիշատակի եւ մխիթարութեան հոգւոյ եւ մարմնոյ յԱստուած ապաստան եղէ, եւ նա ետ կարողութիւն եւ ստացայ առաջին զայս զաստուածատես զաստուածախօս մերգարէին Մովսէսի զհինգ գիրսն, եւ զՅեսուն, եւ զԴատաւորսն, եւ զՀռութն յաւել ի սա Խաչատուր վարդապետ վասն յիշատակի հոգւոյ իւրոյ:

Եւ քանզի լուսաւորիչն հոգւոյ իմոյ մեծ վարդապետն Գէորգ փարթամացոյց զբովանդակ Աստուածաշունչ գիրսս, իրք` ի խնդրոյ ուրուք, եւ իրք` յինք յինքենէ շարժեալ: Զգլխահամարսն ոչ գիտեմ ով է խնդրել, այլ զՆախադրութիւնսն պարոն Հեթում խնդրեաց` արքայորդին` եւ արարեալ զսա զի խնդրողքն բանի ըստ պիտոյից ժամանակին զինչ կամիցին` դիւրեաւ գտանիցեն: Վասն որոյ աղաչեմ զհանդիպողսդ սուրբ մատենիս միամիտ սրտիւ յիշել զվերոյ գրեալքս. առաջին զօրինակին փարթամացուցիչն եւ շնորհողն մեզ առատապէս զԳէորգ վարդապետն եւ ծնողսըն իւր, զհոգեւոր հայրն իմ, եւ զԽաչատուր վվարդապետն` ծնողիւք իւրովք, ես եւ զտառապեալ ոգիս զնուաստ գրիչս եւ զծնողսն իմ, եւ զուսուցիչսն իմ` ի Տէր, եւ դուք յիշեալ լիջիք յառատ ողորմութիւն Աստուծոյ:

ՉԽԶ (1297) թուին աւարտեցաւ ի փառս ԱՍտուծոյ, ամէն, ի թագաւորութեանս Հայոց Սմբատայ եւ ի կաթողոիկոսութեան տեառն Գրիգորի:

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Երուսաղէմ 356, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 258

Գրիչ` Ստեփան Գոյներերիցանց

ա

<204բ> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Բաղձանաւք առ ի Քրիստոս յուսոյն շարժեալ աստուածասէր քահանայ ոմն` անուն Ոսկեհեր. եւ ի փարթամութիւն տաճարին Աստուծոյ զոր կանգնեաց յանուն Սրբոյն Ղազարու յաստուածապահ քաղաքն Ատանա, կամեցաւ ստանալ զաստուածաբան գիրս մարգարէին Եսայայ: Եւ առ այս թախանձեալ մեղսաներկ գրիչս Ստեփանոսի Գոյներերիցանց, եւ ես թէպէտ վասն ի ծերութիւն հակելոյ եւ նուազութեան աչաց եւ բթութեան զգայարանաց, որոց ստուգութեամբն ի ճահ կատարին արուեստք, եւ զարդարուն յաւրինին ձեւք` աղքատացեալ, այլ` ոչ կարացի անլուր լինել խնդրողին, խոշոր եւ մացառոտ գծիւ ձաբըռեցի զսուրբ գիրս զայս, ի վայելս Ոսկեհերի եւ ի զգուշութիւն անձին ի կեանս, եւ յետ մահու յիշատակ բարեաց, որոց Տէր ժառանգեցուսցէ, որք սպասաւորեն սուրբ տաճարին սուրբ Ղազարու: Զորս աղաչեմ զսրբասէր ժառանգաւորսդ սուրբ տաճարին եւ սուրբ մատենիս, միամիտ սրտիւ յիշել յաղաւթս զստացաւղ սորա զՈսկեհեր քահանայ, եւ զծնաւղս նորին, եւ զամենայն զարմն իւր, եւս եւ զտառապեալ ոգիս զնուաստ գրաւղս, եւ զծնաւղսն եւ զուսուցիչսն իմ ի Տէր, եւ դուք յիշեալ լիջիք յառատ ողորմութիւնն Աստուծոյ:

Գիրքս այս ի թուին ՉԽԶ (1297) աւարտեցաւ ի փառս Աստուծոյ, ի թագւորութեան Հայկազեան ազգիս Սմբատայ եւ ի կաթողիկոսութեանն տեառն Գրիգորի:

բ

Գրիչ` Պետրոս

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սուրբ Հոգւոյն, ամէն: Ի թու[ին] Հայոց ՉԽԶ (1297) ի հայրապետութեան տեառնն Գրիգ որի[, եւ ի սմին ամի աւծութեան թագաւորին Սմբատայ, գրեցաւ աստուածախաւս մատեանս սուրբ առաքելոյն Պաւղոսի` ձեռամբ փցուն գրչի Պետրոսի նուաստ քահանայի, հրամանաւ եւ ծախիւք աստուածասէր քահանային Ոսկեհերի, ի վայելս իւր եւ ի փարթամութիւն իւրաշէն եկեղեցւոյն Սուրբ Ղազարու, յաստուածապահ քաղաքն Ատանա, եւ յետ ելիցն իւրոց` յիշատակ բարի իւր, [եւ] ծնողաց իւրոց, եւ ամուսնոյն իւրոյ կանուխ վախճանեցելոյ, նաեւ որոց կենդանի եւս են` աստուածապաշտ հաւրեղաւր կնոջ, եւ մայրաբար սնուցչի իւրոյ, եւ հաւրեղբաւրորդւոյն իւրոյ Հեթմոյ:

Արդ` պատահեալքդ սուրբ մատենիս` խնդրեսջիք յԱստուծոյ պահպանութիւն ի կեանս Ոսկեհենի` ստացողի գրոցս, եւ հանգիստ յետ աստեացս, եւ ընդ [ն]մին եւ մեղաւոր գրիչս, եւ ձեզ հայցողացդ ի փառս Աստուծոյ, ամէն:

գ

<452բ> Այղ եւ որք թելադրաւղք եւ ձեռնտուք եղեն յաւժարամիտ կամաւք գրելոյ գրոցս եւ ուղղելով կամ գլխագրելով նպաստք` Գորգ եւ Խաչատուր սպասաւորք բանի, յիշատակի արժանի արասջիք հանդիպեալքդ աստուածայնոյ տառիս, եւ դուք յիշեալ լիջիք յողորմութիւնն Աստուծոյ, ամէն:

***

ԾԻՍԱԿԱՆ ՄԱՏԵԱՆՔ

Երուսաղէմ 265 (1314 թ), Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 61-62

Գրիչ` Գորգ

<242ա> Ով պատուական ստացողք եւ տեսանողք, գիտացիք ի Գորգ վարդապետին աւրին[ա]կէն գրեցի, եւ նա գրեալ էր ի յիշատակարանին, թէ Որ ոք յընթեռնուլն զսա այլափոխ բանիցն պատահեսցէ` մի տգիտութեան վարկցի կամ անձնահաճութեան, եւ մի համարձակեսցի յեղաշրջել բան ինչ, զի յաւրինակէ Մեկնութեան տեառն Խոսրովա ուղղեցի` որչափ գտի զի նմանէ քննեալն: Եւ թէ կամիցիս գիտել թէ ոյք են ի նմանէ քննեալքն` գտանիցես յանցնիւր տեղւոջ զանունն իւր դրոշմեալ սեւադեղով:

***

ՇԱՐԱԿԱՆ ԵՒ ԽԱԶԳԻՐՔ

Երուսաղէմ, 503, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 504

Գրիչ`

ա

<44ա> Զստացող սորա զՍմբատ թագաւոր Հայոց յիշեցէք ի Քրիստոս:

բ

<330ա> Ո՜վ սրբազան երաժիշտք, որք երգէք, յիշեցէք զՍմբատ արքայ Հայոց:

***

ԲԺՇԿԱՐԱՆ ՁԻՈՅ ԵՒ ԱՌՀԱՍԱՐԱԿ ԳՐԱՍՏՆՈՅ

Աճառյան, Ցուցակ Թաւրիզի, էջ 138

Գրիչ` Թորոս քահանա

Վայր` Սիս

<183բ> Գիրքս այս Բժշկարան է ձիոյ եւ առհասարակ գրաստնոյ, յաղագս դեղոց եւ նշանաց, որ ճանչենան զաղէկն եւ պիղծն:

Փառք, պատիւ ու երկրպագութիւն Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Արդ, գրեցաւ Բժշկարանս ձիոյ եւ առհասարակ գրաստնոյ, որ ճանչենան զաղէկն եւ զպիղծն, հրա[մա]նաւ քրիստոյսասէր արքային Հայոց Սմբատայ իմաստնո եւ մտախոհի, եւ հանճարաշատին եւ բարեպաշտի, որոյ աչն Քրիստոսի Աստուծոյ միշտ հավանեսցի նորա` փառաց ի փառս բարձրանալ նմա երկար կենաւք, ամէն: Եւ ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորիսի թարգմանեցաւ գիրքս այսի յարապ գրէ ի հայ բառ, որ է Բժշկարան ձիոյ եւ այլ հասարակ գրաստնոյ, ի բազում իմաստասիրաց եւ ֆիլիսաւֆայից Ճընաց եւ Ապիուսուֆին, եւ Ըռայշիտայ եւ այլ բազում Հընդկաց եւ Պաղտըտայ իմաստասիրաց ասացեալ, որոց զանուանքն չենք աստ գրել:

Եւ արդ, ես նուաստ բժիշկս Ֆարայճս, հրամանաւ տեառն իմոյ սուրբ արքային, հանձն առի բազում աշխատանօք, եւ թարգմանեցի զսա ղորդ եւ յստակ բառիւ, զի յոյժ հմուտ էի եւ վարժեալ յարուեստս բժըշկութեան ի մեծ Պաղտատ, բազում ամաւք: Եւ եմ ազգաւ եւ հաւատով ասորի, աստուածապաշտութեամբ կատարեալ ուղղափառ, եւ աշխատեցայ թարգմանել զԲժշկարան եւ զիմաստասիրական գիրքս ի մայրաքաղաքս Սիս:

Արդ` ես` Թորոս տրուպ քահանայ, տեսեալ զիս Ֆարաճ բժիշկս այս, եւ յոյժ աղաչեաց զիս, եւ շատ հարկեաց, եւ բազում խոտմունս խոստացաւ ինձ կատարեալ ի սուրբ եւ յընտրեալ արքայէն: եւ ես յորժամ լուայ զփափաքումն սուրբ արքային, վասն սորին ես ապա յանձն առի եւ գրեցի ի ս[ե]աւն, եւ ապա վերստին նորոգեցի եւ գրեցի մեծ գիր, ի յարապ գրէ ի հայ բառ` ղորդ եւ յստակ \\\

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Լենինգրադ, Արեւելագիտութեան ինստիտուտ, C-29

Գրիչ` Գրիգոր Արեւելցի

Վայր` Մլիճ

ա

<205բ> ԲԱրեխաւսութեամբ սուրբ եւ ընտրեալ նահատակացն վասն քո, Քրիստոս Աստուած իմ, ողորմեա ստացողի մատենիս Գրիգոր անարժան աբեղայի եւ ծնաւղաց իւրաց եւ սիրելի եղբարց իմոց Վանական վարդապետիեւ Բարսեղի սրբասնեալ քահանայի:

Ո՜վ եղբայր, յայսմ աւուր անաւրէն ազգն Հագարու, որ կոչի Ղարաման, զոր վանեսց[է] եւ կործանեսցէ զնա Տէր Աստուած մեր, եկն այրեաց զսուրբ ուխտն Մլիճի, եւ գերեաց զաշխարհն ամենայնեւ տարաւ, որոց փրկեսցէ զնոսա Տէր Աստուած մեր եւ զմեզ ի սատանայէ, եւ զձեզ որք աւգտիք իսմանէ, անէն, եղիցի:

բ

<220ա> Շնորհիւ Տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զգիրս զայսոսիկ` յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց:

Արդ. որք ընթեռնոյք կամ աւրինակ առնոյք, յիշեսջիք զԳրիգոր զանարժան աբեղայ ի մաքրափայլ եւ յարժանաւոր յաղաւթս ձեր, ընդ նմ[ին] եւ զերջանիկ վարդապետն զՎանականն, եւ զբարերարոյ եղբայրն իմ զԲասիլիոս, եւ ծնողսն իւրեանց յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զխոշորութիւն գրոյս թողութիւն շնորհեցէք, զի այսչափ է կար մեր:

Զաւր աւրինակ նաւ խռովեալ փութա ի նաւահանգիստ, նոյնպէս եւ գրիչն` ի վերջին գիծն:

Յայսմ ամսոյ նահատակեցաւ թագորդին պարոն Թորոս եւ սպանաւ եղբաւրէ իւրմէ, որոց ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած եւ հանգուսցէ յերկնիցն արքայութիւն, եւ զվերջին մնացեալքն ի խաղաղութիւն պահեսցէ, ամէն:

գ

<341ա> Աւրհնեալ է Աստուծոյ անչափ մարդասիրութիւն, որ ներեաց ամենաթշուառի յանդգնութեան, եւ վայ է ինձ, որ յոյժ պիտանին ինձ ի բաց եմ թողեալ` զխոստովանել մեղացն եւ զողորմել աղքատին, եւ զսիրելն զընկերն, եւ զոչ բարկանալն տարապարտուց, եւ զջերմեռանդ արատասուաւք աղաւթքն, եւ միայն զգրելոյս զփոյթն ունիմ, եւ ոչ զգիրս հրամանացն կատարումն, եւ կարի վտանգիմ ի յաւտարութիւնս եւ ի պանդխտութիւնս, զի ի գործոյս իսկ երեւի, զի խիստ ճարտար կու գրի, թէ աստուած ճանապար[հ] տա, որ երթամ առ իմ ծնողս:

Այլ վառեալ իմ ի յայս յոյս, թէ որք հանդիպիք գրոյս ազնուի, յիշէք սրտի մտաւք զանարժան աշխատողիկս, որ այսպիսի բազում տառապանաք վասն տկարութեան եւ պանդխտութեան եւ փցուն գրով ձաբոտեցի: Այլ թէպէտ եւ խոշորատէս գիրս, այլ աւրինակն լաւ է, զի ի Գորգ վարդապետին աւրինակէն է, եւ նա յոյժ աշխատեցաւ ի բովանդակ Աստուածաշունչ գիրս եւ պայծառացոյց նախադրութեամբ եւ գլխահամարով, զի դիւրաւ գտանիցեն բանի խնդրաւղքն, զինչ կամիցին:

Արդ, աղաչեմ զհանդիպեալսդ, յիշեցէք սրտի մտաւք զԳորգ վարդապատ եւ Գոյներիցանց` զաւրինակս շնորհաւղս, այլեւ զիմ անարժանութիւնս զԳրիգոր Արեւելցիս` զծնաւղքն իմովք եւ զամենայն զարմիւք, եւ որք աշխատեալ են ի յիս ուսմամբ, եւ Աստուած իւր շնորհէ ողորմութիւն, որ մեզ խնդրէ ողորմութիւն ի Քրիստոսէ, ամէն:

դ

<231ա> Աղաչեմ զամենեսեան թողութիւն եւ դարձ խնդրել եղկելոյս եւ անարժան աբեղայիս Գրիգորի եւ ստացողի մատենիս, եւս եւ երջանիկ վարդապետին Վանականին, որ յայսմ ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս, որում ողորմեսցի Քրիստոս յիւրում գալստեանն ամէն, եւ որ զամէնն ասեն: Յիշեցէք եւ զսիրելի եղբայրն իմ զԲասիլոսի ի բարին Յիսուս, եւ զձեզ Աստուած յիշեսցէ, ամէն:

ե

<47բ> Ո՜վ սուրբ ընթերցողք, զստացող գրոցս զԳրիգոր աբեղայ եւ զգրող, եւ զծնողսն իմ, եւ զամենայն զարմ յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ Քրիստոս զձեզ յիշէ, ամէն:

զ

<108բ> Զստացող սորա զԳրիգոր անարժան աբեղա, ըստ զանունս միայն ունիմ աբեղայ եւ գործով չեմ:

Ո՜հ, զիս, զմեղաւորս եւ զծնողսն իմ յիշեք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ:

***

ՄԱՇՏՈՑ

Տիսերան, Ցուցակ Հռոմի, էջ 352

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Մլիճ

ա

<75բ> Տէր Աստուած ողորմեա տեառն Ստեփանոսի արքեպիսկոպոսի Տարսոնի եւ ծնողաց իւրոց եւ ազգատոհմից, եւ սուրբ ուխտին Մլիճոյն, եւ որ ամէն ասէ, եւ տառապեալ գրիչս, ո, Տէր:

բ

<84ա> Քրիստոս Աստուած, ողորմեա ստացողի գրոցս տեառն Ստեփանոսի արքեպիսկոպոսի Տարսոնի, եւ ծնողաց իւրոց պարոն \\\եւ յոյժ տառապեալ տխմար գրիչս Ստեփանոսի, եւ որ ամէն ասէ:

գ

<251բ> Տէր Աստուած ողորմեա ծառային քո տեառն Ստեփանոսի արքեպիսկոպոսի Տարսոնի, եւ աստուածատուր որդոյ իւրում սիր Գրիգորի, եւ ծնաւղաց իւրոց, ամէն, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7353 (1296 թ)

Ստացող` Վարդան

<2ա> Յանունն Աստուծոյ ես անարժան ծառայս Աստուծոյ Վարդան անունս քահանայի եւ վարքս չարագործի, ըստացա զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իմոց յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց Սնպատա եւ Սոփէ, եւ հաւր իմոյ Շարվենա, եւ Ներսիսա, եւ Գերգա, եւ Պապաքա` հաւրեղբարց իմոց, եւ մաւր իմոյ Տիրոհէ, ինձ Վադանա, եի Շաքարա, եւ որդոյ իմոյ Կոստընդիանոսի, ուսած զՍաղմոսն` տղա հասակաւ փոխեցեւ ի Քրիստոս, եւ ես ետ մնացի լալագին աչաւք, հերենիք որդոց իմոց Մամիկոնա եւ Աւագին եւ Ջալալխաթուն դուստր իմ:

Արդ, ո՜վ սուրբ քահանայք, որք կարդայք, ասասջիք բոլոր սրտիւ, Տէր Աստուած, յորժամ զդատողական աթոռտ դնես եւ բազմիս դատաւորտ արդար, սէրոբէքն եւ քէրոբէքն, հրեշտակք, Սուրբ Խաչն եւ Սուրբ Աստուածածինն, Սուրբ Ովանէս, Սուրբ Ստեփանոս, սուրբ առաքեալքն եւ մարգարէքն, սուրբ իւղաբեր կանայքն <2բ> մարտիրոսքն, սուրբ հայրապետքըն, յառաջին քահանայէն մինչեւ ընդ վերջին քահանայն, եւ սուրբ Աւետարանս բարեխաւսիմք առ Քրիստոս, զի թողցէ զՎարդանա եւ ծնողեաց իւրոց զմեղքն ամէն, եւ Քրիստոս զկարդացողացտ թողու զմեղքն, ամէն:

Գրեցաւ ի թվիս ՉԽԶ (1297):

***

ՃԱՇՈՑ

Երեւան, 4811

Գրիչ` Ստեփանոս

<251ա> Սորա բարեխոսութեամբ Քրիստոս ԱՍտուած ողորմեա գրաւղի սորա Ստեփաանոս հայրապետի եւ ծնողաց իւրոց Աւտարշահին, եւ երկու եղբարցն իմ` Նորհատին եւ Նորշահին, եւ մաւր մեր, եւ պատանեակ Կարապետիս, եւ միւս Կարապետիս, որ զաւրինակս ետ: Ընդ նմին եւ զկազմող գրոցս զԹադէոս աբեղայն, եւ զծնաւղսն իւր զԱմիրդատն, եւ որք աշխատեալ են ի գիրքս: Քրիստոս Աստուած, յորժամ գայցէս անճառելի փառաւք, այց արա մեղուցեալ ծառայիցս եւ մեղաց թողութիւն շնորհեա մեզ եւ որք զմեզ յիշեն սրտի մտաւք, ամէն:

Գրեցաւ Ընթերցուածս ձեռամբ Ստեփանոսի հայրապետի, ընդ հովանեաւ \\\ ի թվին ՉԽԶ (1297), ի չար եւ դառն ժամանակիս, ի բռնակալութեանն Խազանին, որ բազում եկեղեցիք աւերեցան եւ բազում հայրապետք եւ քահանայք եւ ժողովուրդք ի սուր ս[ուս]երի մաշեցին, եւ զայլս գերի [տարան], որոց [այ]ց արասցէ Աստուած, տա նոր \\\ կրկին որ բնաւ չյիշենք զփառնն \\ [ա]մենքս ի միասին տամք գոհութ[իւն], ամէն:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ ՃԱՌԻՑ

Երեւան 640

Գրիչ` Հեթում

Վայր` Հայելի գիւղ

ա

<314բ> Աւրհնեալ է Հայր համագոական եւ միասնական, գովութիւն Որդո միածնի էականի եւ մըշտընջենաւորի, փառք Հոգոյն ճշմարտի նորոգողի եւ ազատողի զիւր արարածս:

Գրեցաւ սրբոց Հարանց վարս ի թուականութեանս Հայոց ՉԽԶ (1297), ի թագաւորութեան Սմբատեա, եւ ի հայրապետութեանն տեառն Գրիգորի, ի պարոնութեանն Հեթմոյ, որ յոյժ ցանկացող եղեւ սիրոյն Քրիստոսի, եւ նման եղեւՅոհաննէսի կամաւոր աղքատի, եւ եթող զամենայնն եւ գնաց զհետ Յիսուսի: Գրեցաւ ձեռամբ Հեթումի մեղապարտի եւ անարժան գծողի, ի գեաւղս որ կոչի Հայելի, <315ա> ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան խոշորութեան գրոյս չլինել մեղադիր, զի տխմար էի: Դարձեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնոյք կամ աւրինակէք, զիս եւ զծնողսն իմ, եւ զորդիսն իմ զԳրիգոր եւ զԹորոս, եւ զմայր սորա զհանգուցեալ յիշեսջիք յաղաւթս ձեր: Եւ որ զմեզ յիշէ, եւ ինքն աւրհնեալ լիցի ի Քրիստոսէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն: Զմեղաւք լցեալս զՎասիլ Հայելեկցիս յիշելո արժանի արարէք:

բ

<46բ> Ո՜վ սուրբ եղբարք, զմեղաւք ծանարցեալս զՀեթում, եւ զծնողսն իմ, եւ զորդակսն իմ զԳրիգոր եւ զԹորոս` հանդերձ մարբն իւրեանց, յիշեսջիք ի Տէր եւ թողութիւն հայցեցէք ի Տեառնէ մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ եւ ձեզ թողութիւն շնորհեսցէ Քրիստոս Աստուած:

գ

<138ա> Ով անձն իմ եղկելի,

Զամէն կեցար մեղաւք իլի.

Քեզ կա պահաց յաւուր մեծի,

Որթն [ան]քուն, հուր գեհենի,

Քեզ դժո[խք]ն է ցանգալի,

Խաւարն անթիւ ժառանգելի,

Զի չես գործել աւրիկ մի բարի,

Եւ ոչ պահիկ մի արատասուելի:

դ

<305բ> Որք կարդայք կամ աւրինակէք զմեղապարտս Հեթում, եւ զծնողսն իմ, եւ զորդեակքն իմ զԳրիգոր եւ զԹորոս յիշեսջիք ի Տէր աղաչեմ:

***

ՀԱՒԱՔԱԾՈՅ ՄԵԿՆՈՒԹԵԱՆ ԺԱՄԱԳՐՈՑ

Երեւան 9292

Գրիչ` Թորոս

Վայր` Խորին եւ Փերջեր

ա

<306ա> Շնորհաւք եւ առատ գթութեամբ մարդասիրին Աստուծոյ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյ Սրբոյ, այն որ վասն կամելոյ զկեանս ամենեցուն ընդարձակեալ աճեցոյց զաւրինակս եւ զճանապարտս փրկութեան: Ըստ այլ եւ այլ բարոյից հասակաց եւ արուեստից մարդկան այլ եւ այլ ձեւս եւ արուեստս փրկականս, բարձրագույնս եւ խառնարգահոյս, նրբաշաւիղս եւ անդորրընթացս, յոլովաջանս եւ թեթեւախոնջս, նախապատիւս եւ երկրորդականս, զի ըստ կարի կամ յաւժարութեան այսմ կամ այլում հետեվելով ոք, մի յուսահատ եղեալ ի դժուարութենէն վերջոտնեալ անհաղորդ մնասցէ փրկական ճանապարհի իմիք, այլ ըստ չափոյ զաւրութեան կամ յաւժարութեան ընդ մի կամ ընդ յոլովս` ի ճանապարհաց հետեւեալ ժասանեսցէ փրկութեան:

Յայս ամենառատ գթութիւնս Աստուծոյ հայեցեալ ես` մեղուցեալ ծառայս Աստուծոյ Թորոս սոսկ անուամբ ի կրաւնաւորական ձեւի, քանչի տեսեալ զիս ի բարձրագոյն առաքինութեանցն շաւղաց կասեցեալ` զարտուղի գնացիւք, մանաւանդ յաղթեալ ի ծանրութենէ հողեղէն յարկիս, եւ ոչ ունելով այլ ինչ տեսակ բարեաց, զմտաւ ածի զի գոնէ այնու աւրինակաւ շահեցայց դոյզն ինչ մասն փրկական, զտխմարութեան եւ զտկարութեան վհատութիւնս ի բաց եդեալ, ձեռնամուխ եղէ ի <306բ> գրութիւն Մեկնութեան Աղաւթնոյս եւ Պատարագին, զոր մեկնեալ էին սուրբ հարքն մեծն Խոսրով եւ տէր Ներսէս եւ այլ սուրբ հարքն, մեծաւ աշխատութեամբ գլխաւորեալ` յանկ հանի շնորհաւք Աստուծոյ, ի յիշատակ բարւոյ ինձ եւ իմոց ծնաւղացն ի Քրիստոս գնացելոց, եւ եղբարց իմոց, եւ քեռ, եւ որոց դեռեւս ընդ իս են այսաւր` Ներսիսի քահանայի եւ Ստեփանոսի կրաւնաւորի, եւ զարմից մերոց, որոց կենդանեացս եւ նընջեցելոցն մերոց աղաւթիւք վայելողացդ լիցի ի շնորհացն Աստուծոյ գրել ի կենացն Աստուծոյ մատեանս: Եւ զայս մեծաւ թախանձանաւք խնդրեմ ի վայելողացդ ի սոյն, որ զմեզ բարւոյ յիշման արժանի արասցէ, զի եւ ինքն յիշեսցի յողորմածէն Աստուծոյ, ամէն:

Աղաչեմ յիշեսջիք եւ զԽորնին հայրն` Կոստանդին վարդապետ, եւ զհարազատ եղբայրն իւր զԲարսեղն, եւ զփակակալն զԳրիգոր, եւ զսիրեցեալ եղբայրն իմ զԳէորգ, եւ զայլ առհասարակ եղբարսն` զներքինք եւ զարտաքինք զի ի Խորինն սկսայ եւ ի Փերճերս կատարեցի։ Յիշեցէք զՍտեփանոս կրաւնաւոր` զՓերճերոյս հայրն, եւ զեղբաւրորդին իւր զԳրիգոր քահանա, եւ զսիրեցեալն իմ զՅոհանէս քահանա:

Կատարեցաւ գիրս ի մեծ թուիս ՉԽԶ (1297), ի բազմաթշուառ ժամանակի, զի ի սոյն ամի սուլտան Մսրայ Լաչին, վասն բազում մեղաց մերոց յոյժ զաւրացեալ զայսու ժամանակաւք եւ հպարտացեալ` առաւել գոռայ ի վերայ մեր, քան ի զՍինէքերիմն ի հնումն, յոյժ ծանրացուցեալ զսակ հարկին քան զոր\\\

բ

<101ա> Զսնուցիչն իմ զՀատաւրի եւ զՎասիլ եւ զողորմելի գերիս եւ զեղբարսըն իմ, եւ զքեռ, ծնողաւք մերովք եւ զարմիւք յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, եւ ԱՍտուած զձեզ յիշէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս:

գ

<124բ> Զուսուցիչսն իմ զԲարսեղ եւ զԹորոս, եւ զողորմելի գերիս, եւ զեղբարսն իմ, եւ զքեռ` ծնողաւք, յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

դ

<151բ> Զգրիգոր եւ զամուսին իւր, որ զնիւթս պատրաստեցին, եւ ողորմելի գերիս, եւ զեղբարսն իմ զՆերսէս, եւ զՍտեփանոս, եւ զքեռ յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

ե

<195բ> ՏԷր Յիսուս Քրիստոս Աստուած, ողորմեա մաւր իմոյ, եւ Գրիգորի եւ ամուսնոյ իւրոյ, եւ ողորմելի գերոյս, եւ եղբայրցն իմոց, եւ քեռ, եւ զարմից մերոց, եւ այնոցիկ, որ յիշեն զմեզ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս:

զ

<221ա> Տէր Յիսուս Քրիստոս Աստուած, գթա, ողորմեա Գէորգեա վարդապետին, որ զՔարոզինս եւ զԱղաւթինս զը(ղ)որդէլ է ի Խոսրովէս, եւ ողորմելի գերոյս, եւ ծնողաց մերոց, եւ զարմից մերոց, եւ այնոցիկ, որ յիշեն զմեզ, եւ քեզ փփառք յաւիտեանս:

է

<219բ> Մի աւտար թուեսցի, եւ մի տագնապիր, եղբայր, ի ճշմարիտ եւ ի հին աւրինակացն է գրեալ:

ը

<196ա> Ո՜վ եղբայր, երբ Մեկնիչն գրես, դու զաղաւթիւնս այլ գրէ, որ տեսնուն մեկ ի մեկու աւգտին:

թ

<6ա> Դեղ որ զգրոցն եզերքն պնդէ` ջրդեղ անցոյ ի վերայ ու յարեւն դիր, որ խիստ չորանայ:

ժ

<162ա> Զերկու Վասիլ եւ զԹորոս յիշեցէք ի Քրիստոս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Ցուցակ ձեռագրաց որ է ի Հանդէս ամսօրեայ», էջ 85-86

Գրիչ` Հեթում

Վայր` Մամուեստիա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան Հաւր եւ Որդւոյ եւ Սրբոյ Հոգւոյն, այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Շնորհիւ հզաւրին սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին գրեցի զսուրբ Աւետարանս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի ի խնդրոյ աստուածազան եւ սրբասէր ըստ հոգւոյ հաւր մերոյ եւ ըստ մարմնոյ ուսուցչի մերոյ, պատուական քահանայի Սմբատայ Քաջկոնց, ի յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ի վայելումն եղբաւր, եւ եղբաւրորդեաց, եւ ամենայն նախնեաց իւրոցշ իմոյ ձեռամբ Հեթումի` նուաստ եւ անարժան քահանային եւ անպիտան գրչիս: Ի թուականիս Հայոց մեծաց ի ՉԽԶ (1297)ն եւ յամսեանն Յունիսի ԺԶ (16)ն, ի թագաւորութեան Սմբատայ եւ ի հայրապետութեան տեառն մերոյ Գրիգորիսի, եւ ի քաղաքիս Մամուեստիայ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Թորոսայ:

Ո՜վ աստուածազան սուրբ հարք եւ պաշտաւնակից իմ ի Քրիստոս Աստուած, որք կարդայք կամ ընդաւրինակէք զաստուածախաւս սուրբ Աւետարանս յերեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ եւ արտասուալից պաղատանաւք մաղթեմ, յիշեսջիք զմեզ եւ զծնողսն մեր ի Քրիստոս առաջի սուրբ զենլոյն Յիսուսի, թերեւս ողորմութիւն գտցուք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ յիշմամբ եւ ճշմարիտ աղաւթիւք ձերովք: Եւ որք յիշէք եւ ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս Աստուած, եւ նմա փառք, այժմ եւ միշտ եւ յաւիետանս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Ցուցակ ձեռեգրաց որ ի Հանդէս ամսօրեայ», էջ 86 (1297 թ. )

Գրիչ` Սիմաւոն

Կամաւն Աստուծոյ հաւր կենդանւոյ եւ կարողի յամենայնի եւ միածնի Որդւոյ կենարարի մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի եւ կենդանարար եւ երկըրպագելի Հոգւոյն Սրբոյ:

Եւ պարոն Լեւոն Բազունեանց, ծառայ Աստուծոյ, ցանկացաւղ եծղ այժմ լուսայեղձ եւ կենսագիր կտակիս, զոր յոյժ բաղձանաւք եւ յոգնաշատ մեծաւ աշխատութեամբ ստացայ զսա ի լուսաւորութիւն եւ ի բերկրումն մանկանց եկեղեցւոյ եւ յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոց, պարոն Բազունէ եւ Լեւովնի, [եւ] ամուսնոյ տիկին Սպլի, եւ ամենայն բնաւ զարմից իմոց` կենդանեաց եւ ննջեցելոց, զի վասն այսր պատճառի ես պարոն Լեւոն Բազունեանց ստացայ զսա ինձ գանձ հոգեւոր անկողոպտելի, ի վայելումն ինձ եւ որդեկաց իմոց:

Արդ, ես վերջին ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս ցանկացաւղ եղեալ սուրբ պատուիրանաց կենարարին Տեառն մերոյ Յուսիսի, մանաւանդ յորդահոս եւ ականակիտ եւ անուհոտ եւ քաղցրաճաշակ քառակուսեան գետոց յորդախաղաց վտակաց բղխելոց ի յանքննին Ադենայ: Զոր Հոգին Սուրբ սատար ի բարձանց թելադրեալ խաւսեցաւ չորիւք աւատարանչաւքն` Մատթէոսիւ, Մարկոսիւ, Ղուկասիւ եւ Յովհանիւ, արբուցանելով զչորեսին անկիւնատիեզերս:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա տեսանելով կամ աւգտիք ի սմանէ ինչ, եւ առ հասարակ զամենեսեան զընթերցաւղսն եւ զլսաւղքդ, որք հանդիպիք այսմ տառիս մեղաց թողութիւն հայցեցէք յանցանաց իմոց: Զի ստացայ եմ պարոն Լեւոն Բազունեաց ի վայելումն անձին իմոյ, եւ որդւոյց իմոց Բազունէ եւ Լեւոնի, եւ ամուսնոյ իմոյ տիկին Սպլի, եւ յիշատակ ինձ եւ իմոցն ամենայնի, զի ի ձեռն արժանաւորն աղաւթից ձերոց ընկալցուք մասն եւ բաժին ընդ սուրբս ամենայն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ յահեղ աւուրն աներեկի, յորժամ բանք սպառին եւ գործք թագաւորին:

Եւ արդ ես թափուրս յամենայն գործոց բարեաց եւ անպիտան ծառայս ճշմարիտ ծառայիցն Աստուծոյ Սիմաւոն գրիչս, յերեսս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այսմ լուսայեղձ եւ կենսատու սուրբ Աւետարանիս, յիշեսջիք սրտի մտաւք զվերագրեալսդ զամենեսեան` զաստուածասէր իշխանն Լեւոն Բազունեանց, եւ զդեռաբոյս որդեակսն իւր զպարոն Սպիլ, եւ զամենայն արեան մերձաւորս իւր` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս: Նաեւ անարժանութիւնս արժանի արարէք յիշատակի, որ զսակաւագիր յիշատակարանս գրեցի: Եւ որք զմեզ յիշեն սրտի մտաւք, յիշեսցէ Քրիստոս Աստուած զնոսա իւր առատ ողորմութեամբն, եւ ինքն աւրհնեալ եղիցի յաւիտեանս, ամէն: