Հայերէն Յիշատակարաններ

       1336
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 6257 (տես 1476 եւ 1557 թ. թ. )
      
       Գրիչ` Թումայ Արճիշեցի
      
       վայր` յէրկիրս Գողթան, յանապատիս Կոպատափ
      
       ... Արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս բժիշկ հոգւոյ եւ մարմնոյ ձեռամբ յոգնամեղ եւ փցուն գրչի Թումայի Արճիշեցու, ի յերկրիս Գող
      
       թան, ի յանապատիս, որոյ անուն Կապա||տափ կոչի, որ յանդիման գեղին Բստոյ: Ի յայսմ ամի, որում Արեւելից աշխարհս առանց թագաւորի եկաց ամ մի, քանզի երեք թագաւոր փոխեցաւ , եւ մի ի նոցանէ ժամանակ ոչ արար: Առաջինն անչափ բարի էր քրիստոնէից եւ նայ հաւատար զՔրիստոս աստուած, իսկ երկրորդն` պեղծ եւ անիծեալ, որ անունն Ալի փաշախ կոչի, նման էր առաջի կռապաշտիցն, յարոյց բազում հալածանս ի վերայ քրիստոնէից, եւ զեկեղեցիսն փակեաց, եւ զխաչերն խորտակեաց, եւ շատ չար արար Քրիստոսի հաւատացելոցս, բայց յետոյ աստուած մատնեաց զնա ի սուր սուսերի եւ չարամահ արար:
      
       Արդ, եղբարք, այս ամէն, որ եղեւ յայսմ ժամանակի, վասն մեղաց մերոց եղեւ:
      
       Արդ, գրեցաւ սայ ի թուականիս հայոց ՉՁԵ. (1336):
      
       Աւրհնեալ արարիչն արարածոց, տէրն տէրանց եւ թագաւորն թագաւորաց Քրիստոս աստուած, որ ետ զաւրութիւն տկարութեան իմոյ հասանել ի վերջ սուրբ աւետարան[ի]ս : Մեծատուն ոմն յաստուածապահ գեղէն |||, որոյ անուն Շախընշախ կոչի, ստացաւ զսայ ի խալալ եւ յարդար վաստակոց իւրոց, յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց, եւ կենակցին իւրոյ, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն: Արդ, որք աւգտիք ի սմանէ կարդալով, կամ աւրինակելով, կամ տեսանելով,
      
       յիշեցէք || զստացողս սորա` զհայր եւ զպարսն Շախընշախ` ծեր եւ ծերունի, հեզ եւ հնազանդ, բարիբարոյ եւ բարի ծնողաց զաւակ, նոյնպէս եւ զկենակիցն իւր զտիկին-մայր Նուրըսթի , եւ զբարի զաւակսն իւրեանց` զԽութլուշախն, եւ զԽազարբէկն, եւ զՍայինբէկն` աստուածատուր եւ ծաղկեալ զաւակ սոցայ, զորդիքս եւ զհարսունքս` զԽերիք-տիկին, եւ զՀռիփսիմայ, եւ զՆազեր, եւ զթոռունքս` զԱնանիայ, զԱզարիայ, զԱմիրբէկ , զԳորգ, զԹումանբէկ, զՋրղանբէթ, զԲաղտատ, եւ զՄարգարիտ, եւ զայլ զաւակ սոցա` զմեծ եւ զփոքր, զՇարեր, եւ զբարի զաւակն իւրեանց զՍիմոն` զփոխեալն ի Քրիստոս:
      
       Արդ, ստացան զսուրբ աւետարանս պարոն պապ Շախընշախ եւ Նուրըսթի, ի յարդար վաստակոց իւրեանց, յիշատակ իւրանց հոգւոյ եւ մարմնոյ, եւ ծնողաց, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, եւ ննջեցելոցն առհասարակ:
      
       Արդ, յիշեցէք ի տէր զննջեցեալսն իւրեանց, զբարի զաւակն իւրեանց զՍիմոն, որ ի մարդկանէ եղեւ որոգայթ մահու նորա, զմեծ պապն զԳորգ, եւ զմայրն զՆազն, եւ զՄարզման, զՎարթն, զԽայոց, զՆազն, զՇաքըռնազ, եւ զմեծ պապն զՄարզման, եւ զմեծ մայրն զՀա
      
       յոց: Որք աւգտիք ի սմանէ, եղբարք || իմ սիրելիք, յիշեցէք ի սուրբ եւ ի մաքրալուսաթռիչ յաղաւթս ձեր զորս յիշատակեցաք ի սուրբ աւետարանս, եւ խոշորութեան եւ փցուն սխալանաց անմեղադիր լերուք, քանզի ինքն տէրն միայն է անխալատ, եւ այլ ` ժամանակս այնչափ դառն էր ի յանաւրինաց, որ մի ժամ չի կարելի գրել, զամէն փախած եւ թագած կու կայաք: Ընդ նմին եւ զմեղապարտ եւ զանարժան գրիչս` Թումայ յիշեցէք ի տէր, եւ զծնողսն իմ, եւ զայլ արեան մերձաւորսն, աստուած ողորմի ամենեցուն առհասարակ , ամէն:
      
       Կազմող` Սահակ Քաջբերոնի
      
       բ
      
       ԶԱկոբ խ[ա]ռատ սուրբ աւետարանի տախտակս զուգեց, յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ աստուած զձեզ յիշէ , ամէն:
      
       ԶԱնպիտան զՍահակ աբ[եղա ] Քաջբերոնի` զսուրբ աւետարանի կազմողս` յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ իմ մեղացն թողութիւն խնդրեցէք, եւ աստուած զձերն ոչ յիշէ , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 5968
      
       Գրիչ ` Թումա
      
       վայր ` Թավրէժ
      
       Փառք ... որ կարողացոյց զտկարս եւ զանիմաստ եւ փցուն Թումա անարժան եւ մեղաւք դատապարտեալ անարհեստ գրիչ հպասանել յաւարտ աստուածազարդ ... աւետարանիս , ամէն:
      
       Եւ արդ, սկիզբն եղեւ գործառնութեանս այսմիկ նախայխնամութեամբ եւ ողորմութեամբ սուրբ հոգոյն, ի մայրաքաղաքս Թավրէժ, ընդ հովանեաւ մաւրն լուսոյ տիրամաւր Աստուածածնին եւ սրբոյն Սարգսի զաւրավարին, ընդ հովանեաւ սոցա ամրացեալ. յեպիսկոպոսութեան եւ վերադիտողութեան սրբոյ առաքելոյն Թադէոսի` տէր Զաքարիայի եւ տէր Տիրացւի` հեզոց հանդարտաց եւ բարեսիրաց , որոց
      
       տացէ տէր աստուած ժամանակ սոցա ընդ երկայն աւուրս , ամէն:
      
       Բայց ես` մեղուցեալ ծառայս աստուծոյ նասխաթունս, ստացայ զսուրբ աւետարանս...:
      
       Յիշեսջիք ի Քրիստոս Յիսուս զստացող սուրբ աւետարանիս զնասխաթուն` բարեսէր եւ աստուածասէր քրիստոնէ, եւ զբարի ծնողսն իւր, եւ եղբարսն, եւ զբարիզարմ տղայսն իւր` Ազիզբէկն եւ զԹաւաքալին, զի երկար ժամանակաւ անցուսցեն զկենցաղս, ամէն , ամէն:
      
       Քրիստոս աստուած, յիշեա ի քում յարքայութեանդ զհոգի բարի քրիստոնէին զՆազխաթունին, եւ թող նմա զյանցանս իւր` զկամա եւ զակամա , ամէն:
      
       Ի թվ. ՉՁԵ. (1336), յամսե[ան ] արեգ ԺԷ. (17):
      
       Բայց գրեցաւ սուրբ աւետարանս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ ի ժամանակս վերջինս, որ էր ազգս ամենայն խաչապաշտից ի բազում տառապանս եւ ի նեղութիւն, վասն բազում դառնութեան, որ վասն մեղաց մերոց յարուցեալ էր ի վերա մեր աներեւոյթ աւսոխն մեր եւ բարիատեցն, որ բարբոքէր զսիրտ ան սգամաց այլազգեց ընդդէմ քրիստոնէից, եւ ազգի ազգի վիշտս եւ հալածանս յարուցանէր ի ձեռաց անաւրէն եւ թախսուպ նետողականաց: Յաւուրս սուրբ եւ մաքուր սուրբ քահանաին տէր Հայրոսի` հեզի եւ հանդարտի եւ բարեսիրի, որ բազում դառնութիւնս կրէր վասն քրիստոնէից, այլ աստւած վերակացու լինիցի նախախնամ բարերարութեամբն իւրով եւ պահէ յամենայն փորձութեանց եւ ի նեղութեանց: Այլ եւ ազգի ազգի հալածանս յարուցանէին ի վերա քր իստոնէից, կապոյտ տաւլպանդ ետուն փաթթել , եւ ի տեղիս տեղիս եկեղեցիք ի հիմանց տապալեցին
      
       անաւրէն չարագործեր, բայց մեր || յոյս եւ ակն ողորմութիւն ի Քրիստոսէ է, զոր հրամաէ թէ մի երկնչիք յայնցանէ, որ սպանանեն զմարմին եւ զոգին ոչ կարեն սպանանել, եւ ի վերա այսմ ամենայնի տէր Յիսուս ողորմեսցի կարդացողացն եւ լսողացն , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 5786 (տես նաեւ 1601 թ. )
      
       Գրիչ ` Սարգիս
      
       վայր ` Սիս
      
       ա
      
       Շնորհիւ տեառն աստուծոյ իմոյ սկսայ եւ ողորմութեամբ նորա կատարեցի զչորեքեան աւետարանս , որ է բանն աստուածային եւ ամենայն տնաւրէնութիւնն Քրիստոսի, իմով տկարացեալ բնութեամբս` բազմամեղ եւ անարժան սուտանուն քահանայի Սարգսի, յանկ եւ յաւարտ հանեալ զարդարեցի զսա ծայրէ ի ծայր, գրովն եւ գլխագրիւն, ծաղկովն եւ ամենայն տնաւրինական զարդիւքն , զոր այժմ տեսանէք դրոշմեալ ի սա: Յայսմ դառն եւ չար ժամանակիս, զոր անաւրէն ազգն իսմայէլաց, տունն փարաւոնի, ի մեծ նեղութիւն եւ ի վտանգի կալան զաշխարհս կիլիկեցւոց. եւ արշաւեաց զաւրաւք եւ էառ զամենազարդ եւ զաստուածապահ բերդն զՆղիրն, նստելով ի վերայ նորա բազում
      
       ժամ, եւ աւերեաց, եւ ապա եմուտ յերկիրս, եւ ո'չ քաղաք եւ ո'չ բերդ եւ գեղ` լեռնային եւ դաշտային, վանաւրեայք եւ անապատք, զամենայն միըստմիոջէ, եւ ոչ մնաց տեղ յերկիրս, որ անաւրէնքն թողին , որ
      
       չմտան, եւ յոյժ զարս բաղ || ումս սրով սպանին, եւ եկեղեցականս յոլովս` երէց եւ աբեղայ, վարդապետ եւ եպիսկոպոս, սարկաւագ եւ դպիր, եւ անբաւ քրիստոնեայս ` արք եւ կանայք, տղայք եւ կուսանք տարեալ գերիս, զոր տէր աստուած հատուսցէ նոցա ըստ իւրեանց գործոցն զփոխարէնն. եւ այս բաւական է:
      
       Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան սորա ի մայրաքաղաքս Սիս, ընդ հովանեաւ սուրբ հոգոյն եւ այլ բազմահաւաք սրբոց, որք աստ են, ի թվաբերութեանս Հայոց ՉՁԵ. (1336), եւ աւարտեցաւ ի յամսեանն դեկտեմբերի ԻԹ. (29) աւրն, որ էր կիրակէ, ձեռամբ Սարգսի սուտանուն քահանայի, ի թագաւորութեանն Լեւոնի Չորրորդի, որդոյ արքային Հայոց Աւշնի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Յակովբայ, քւերորդոյ տէր Գրիգորի, ի խնդրոյ եւ պաղատանաց կուսակրաւն եւ պատվական քահանային, որոյ անուն Անդրէաս կոչի: Զի սիրով եւ փափագանաւք ստացաւ զսուրբ աւետարանս եւ զսայ յոյժ գեղեցիկ ետ զարդարել ազգի ազգի պատկերնով եւ ոսկով եւ ամենայն զարդիւք,
      
       ի վայելումն անձին իւրոյ եւ ի յիշատակ հոգւ || ոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւր, եւ ամենայն զարմից` կենդանեաց եւ ննջեցելոց ի Քրիստոս:
      
       Որք ընթեռնուք զսա ի յարկի
      
       Կամ ի յանկեանս սուրբ տաճարի,
      
       ԶՍարգիս լցեալ մեղաւք ի լի,
      
       Մաղթեմ վասն տեառն բանի,
      
       Թէ զոր թողուք` թողեալ լիցի
      
       Եւ ձեր բանիւդ ջնջեսցի,
      
       Եւ ամուսնոյն իմ Զալտունի
      
       երկեալն աւրհնէ աստուածունի (՞),
      
       Եւ մաւրն, եւ հօրն իմ Գրիգորի,
      
       Եւ քոյրն իմոյ Խոյանդ խաթունի,
      
       Որ են գնացեալ առ Քրիստոսի,
      
       Թողուլ մեղաց խնդրէք յերկրի:
      
       Եւ աներոջն իմ Յովսէփի
      
       Եւ զոքանչին Թէֆանէի`
      
       Հանգուցելոցն առ Քրիստոսի,
      
       Որ զմեզ յիշէ յիշեալ լիցի
      
       Յարքայութեանն Քրիստոսի:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ կամ ընդաւրինակէք, դուք անհոգաբար աւրինակեցէք, զի յոյժ շատ եմ աշխատեալ եւ ըղորդեալ ի Գորգոյ աւրինակէն, որ է բան բանի, եւ թէ գիր պակաս կամ աւելի կենայ դուք անմեղադիր լիք, ապա զցանկքն խիստ եմ ըղորդել:
      
       Յիշեցէք զվերասացեալ ստացաւղ գրոցս զԱնդրէաս, ի գաւառէ
      
       Այրարատոյ, ի գեղջէ Կողա, եւ զծ[նաւղս ] իւր, զհայրն Քոթիթ, եւ զմայրն Գոհար խաթուն, եւ զհարազատ եղբարսն իւր Առիւծ եւ զԳա
      
       զան, || եւ զամենայն ազգայինսն իւր, ընդ նմին եւ զիմ անարժանութիւնս` զՍարգիս սուտանուն քահ[անայ ], եւ զծն[աւղսն ] իմ, եւ զամենայն արեան մերձաւորս իմ` զկենդանիս եւ զհանգուցեալս, եւ որ զմեզ յիշէ սրտի մտաւք եւ մեղաց թողութիւն խնդրէ, նա Քրիստոս աստւած, որ առատն է ի տուրս ողորմութեան ընդ միոյն հարիւրապատիկ պարգեւես ցէ ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս ի միւսանգամ գալստեանն իւրոյ. եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն, ամէն, հազար ամէն:
      
       Կազմող ` Խաչատուր
      
       բ
      
       Ես Խաչատուր մեղաւք ի լի,
      
       Որ զսուրբ տառըս կազմեցի,
      
       Ըզձեւ ունիմ սարկաւագի
      
       Եւ ի գործոյն եմ խիստ հեռի,
      
       Զձեզ աղաչեմ աղերսալի
      
       Եւ պաղատիմ արտասուալի,
      
       Որք հանդիպիք այսմ տառի
      
       Ասցէք աստուած իր ողորմի,
      
       Հաւրն իմ Ծերուն քահանայի
      
       Եւ իմ մաւրկանն Խելաւքի:
      
       Զքեզ աղաչեմ սուրբ փակակալ,
      
       Որ ամենայնց ես վերընկալ,
      
       Զաւետարանս հրաշափառ,
      
       Մի հանապազ ի ձեռն տալ,
      
       Որ չաղտոտեն զանգին գոհար,
      
       Աստուածամօր սիրոյն համար:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 5734 (տես նաեւ ` 1423 թ. )
      
       Գրիչ ` Բարսեղ
      
       վայր` Բասենոյ գաւառ, գիւղաքաղաք ` Մընժընկերտ
      
       ա
      
       ... Շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցաւ սուրբ աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՉՁԵ. (1336), ձեռամբ մեղապարտ եւ անարհեստ գրչի Բարսեղի, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, որում բռնացան ազգն Իսմայէլի ի վերայ ազգիս քրիստոնէից` Թամուր անուն, աւերելով զբազում եկեղեցիս եւ զվանորայս, տարաշխ[արհ]իկ լինելով սուրբ կրաւնաւորաց ի յերկիւղէ անօրինաց:
      
       Արդ, գրեցաւ սա ի գաւառս Բասենոյ, առ հանառիկ գեղաքաղաքն, որ կոչի Մընժընկերտ, ի հայրապետութիւն տէր Վարդանայ ... ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Ամենափրկչիս...:
      
       բ
      
       Աստանաւր կատարեցաւ սուրբ աւետարանս ի թվ. ՉՁԸ. (1339), յիշատակ եւ զաւակ ի Սիովն: Ստացաւ պատուելի կրաւնաւորն Կիւրեղ կոչեցեալ, յիշատակ հոգեւոր որդոյ իւրոյ Ներսէս քահանաին, եւ եղբաւր իւրոյ Յորդանշին եւ Շահնշահին, եւ ծնողաց մերոց Ճորանին եւ պէշգենին ,... եւ ամենայն արեան մերձաւորաց մերոց, զորս ոչ կարացաք ըստ գրով արկանել:
      
       Արդ, ես` նուաստ եւ ապիկար գծողս Բարսեղ, տրուպ ամենայն քահանայից, իմ կամաւ վաճառեցի զիմ աւ[ետարանս ] ներսէս քահանային, որ այլ մարդու հայ ու չէ չկա, եւ տէր շնահաւոր առնէ ընդ երկար ամաւք մինչեւ ի խորին ծերութեան , ամէն:
      
       Կրկին աղաչանք առ ձեզ` պատուեալ քահանայք, զի յիշման արժան առնէք զպատուելի մանուկն զՍարգիս կոչեցեալ, որ աւգնական եղեւ սուրբ աւետարանիս:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ ՔԱՐՈԶԻՑ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՅԳԵԿՑՒՈՅ
      
       Երեւան 1654
      
       Գրիչ` Տէրտէր Երեւանցի
      
       վայր ` Սուրխաթ
      
       Փառք ... որ ետ կարողութիւն նւաստութեանս իմո հասանել ի վերջին գիծ երգոյս Վարդան վարդապետի եւ Աթանասի:
      
       արդ, գրեցաւ ի թվականիս հայոց ՉՁԵ. (1336), ի մայրաքաղաքս ի Սուրխաթս, որ Ղրիմ կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս պարոն Շահանշահի շինած, ձեռամբ անպիտան եւ փցուն գրչի Տէրտէր սուտանուն քահանայի, [ի ] խնդրոյ անձին իմոյ եւ յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` Սարգիս քահանայի եւ Գոհար Մէլիքին, եւ քվե
      
       րացն իմ` Խատերեսին եւ Մամախաթուն[ին ], || եւ զՍարայ խաթունն, եւ զամենաւրհնեալ զաւաքսն իւր` զպարոն Ամիրն եւ զԷլդիմիրն, եւ զհայրն իւրեանց զպարոն Սուճահն, եւ զպարոն Շրվանն, եւ Զմրութ խաթունն, եւ զսրբասնեալ հաւատ[աւ]որքն, որ հետ ինձ շատ աշխատեցան եւ մայրութիւն արին` զՀոռոմսիմէն, եւ զՋուհարն, եւ զՏաւնիէն: Արդ, աղաչեմ զամենիսեն, որք կարդայք եւ աւքտիք ի սմանէ, աստուածածինն ձեզ բարեխաւս, յիշեցէք ի Քրիստոս եւ դուք յիշել լիջիք ի նմանէ:
      
       Ես` Տիրացուս, անձն անարժան,
      
       Ծույլ քահանայ թշուառական,
      
       Որ եմ անկարգ խիստ ու անսահման
      
       Եւ յաստուծոյ ամաւթական,
      
       Սատանայի ճորտ բանական.
      
       Զծուլութիւնն արի ինձ բան,
      
       Զագահութիւնն խիստ անխոտան,
      
       Հրոյն անզերծ ես կու մնամ,
      
       Հազար եղուկ անձինս ես տամ,
      
       Սաղմոս || չա[ս]ցի առանձնական,
      
       Ոչ հետ ընկերացն միաբան:
      
       Յերկրէն եկի այն Վրացտան,
      
       ի քաղաքէն այն պատուական,
      
       Որ իր անունն է Երեւան,
      
       Խոր Վիրապի նա հարեւան:
      
       Ի ծովս անցայ այս անսահման
      
       Ի քաղաքս ելայ ի ֆռանկ Կաֆան,
      
       զգիրքս գրեցի զայս ` զՎարդան՞
      
       Որք ուսման ելնիք արժան,
      
       Ի քահանայութիւնն աստուածական,
      
       Պատարագէք ի սուրբ սեղան`
      
       Ու զպրաւոխաւմէն ասէք ի լման,
      
       ԶՏիրացուս յայս անպիտան,
      
       Դուք յիշեցէք, թո'ղ չեմ արժան,
      
       Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեան:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ Խ Ր Ա Տ ՈՒ Ց
      
       Երեւան 8281 (տես նաեւ 1648 թ. )
      
       Գրիչ` Տէրտէր Երեւանցի
      
       ա
      
       Ով որ կարդայք զգիրքս աննման,
      
       ԶՏէրտէր գրիչս այս անպիտան,
      
       Ծոյլ քահանայ թշուառական,
      
       Որ եմ անարգ խիստ ու անսահման
      
       Եւ աստուծոյ ամաւթական,
      
       Դուք յիշեցէք, թող չեմ արժան:
      
       բ
      
       Զստացող սուրբ գրոց նարեկի` զՏէրտէր քահանա յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զծնաւղսն իմ` զՍարգիս քահանա, եւ զմայրն իմ Գոհար մելիք, եւ դուք յիշե[ա]լ լիջիք:
      
       ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՅԳԵԿՑՒՈՅ
      
       Երեւան 8029 (տես նաեւ 1376 թ. )
      
       Գրիչ` Տէրտէր Երեւանցի
      
       ա
      
       ԶՏէրտէր գրիչս այս անարժան,
      
       Որ զգիրքս գրեցի զայս զՎարդան,
      
       Ծոյլ քահանայ թշուառական,
      
       Մեղաւք ի լի եւ պարտական,
      
       Յերկրէն եկի այն Վրացտան,
      
       Ի քաղաքէն այն պատուական,
      
       Որ իր անունն է Երեւան,
      
       Խոր Վիրապին ու Էջմիածնին է հարեւան,
      
       Ի լեռն ի մաւտ Սարարաղ[ե]ան,
      
       Անդ ուր տապանն է մեծ Նոյեան,
      
       Յերկիրս եկի հուսուական,
      
       Ի նոր քաղաքս Կաւկսու անուան,
      
       Զգիրքս գրեցի զպատուական,
      
       Ինչ որ կարդայք զինքս ի լման,
      
       Զգրիչս յիշեցէք, թող չեմ արժան.
      
       Պիթ ի դժողքն չգնամ:
      
       բ
      
       ԶՏէրտէր գրիչս Երեւանցի,
      
       Ծոյլ քահանայ մեղաւք ի լի,
      
       Որբեւայրի , խեղճ ու լալի,
      
       Ի մեծ դաշտէն Էջմիածնի,
      
       Ի ստորոտէն Սարարադի,
      
       Յաշխարհս եկ[ի ] յայս մուղալի,
      
       Զգիրքս գրեցի սուրբ Վարդանի,
      
       Ինչ որ կարդայք զինքս յատենի,
      
       Ի ժամատան ու յեգեղեցի,
      
       Զիս յիշեցէք վանց Քրիստոսի,
      
       Պիթ իմ մեղաց գիրն ջնջի:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273. էջ 146 (Վան, սբ. Տիրամայր եկեղեցի)
      
       Գրիչ ` Առաքել
      
       վայր` Մոկաց գաւառ, գիւղ ` Դաշտ
      
       Փառք անսկզբանն ... իսկ ըստ թուոյ խոսրովային յաբեթանս տումարի ՉՁԵ. (1336), ի կաթուղիկոսութեան Հայկազեանց սեռի
      
       տեառն Ստեփաննոսի Աղթամարցւոյ, եւ ի թագաւորութեան նստեալ ի գահն, զոր տէր աստուած պահեսցէ անսասանելի զաթոռ հայրապետական եւ զթագաւորական, զի յիշել զանունս նոցա սասանեալ սաքրին եւ ոչ եւս երեւին [թշնամիք ]: Եւ գրեցաւ աւետարանս այս ի գաւառիս Մոկաց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սրբոյն Յակոբայ, ի գեօղս որ Դաշտ կոչի, ձեռամբ յոգնամեղ գծողի Առաքելի, ի վայելումն խոջայ Յուսուֆին, եւ յիշատակ ծնողաց նորին:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Վասպ. 95. Լալ. Ցուց . սյուն. 193-196
      
       (Մոկսի Դաշտի թաղի ս. Յակոբ եկեղեցի)
      
       Գրիչ ` Յովանէս
      
       վայր` Հիզան քաղաք
      
       ... Այլ եւ գրեցաւ սուրբ աւետարանս ձեռամբ Յովանէսի անիմաստ եւ տխմար գրչի: Եւ իմ ան ընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեանս եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, ըստ այնմ, որ ասէ` վիշտս յազգէս, վիշտս ի սուտ ի եղբարց, եւ թէ` յստից մինչեւ ցգլուխ չիք առողջութիւն: Այլ ըստ կարի մերում , զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին, բազում աշխատասիրեալ իմ ի սմայ, գրեցի անարժան ձեռաւք իմովք յընտիր եւ ստոյգ աւրինակէ, կենաւք տառապանաւք եւ բազմադէմ ալեկոծ ծփանաւք: Ի մեծ թըւիս, ի յեղանակ շրջագայութեան արեգական ըստորիջիւք երկնաչու ճանապարհաւ յերկնից յերկիր հայելով, ըստ արարչութեանն չափեալ, յելանելոյն Ադամայ ի դրախտէն` ԶՌ. եւ ԶՃԷ. (6607) ամ, ըստ եւթանասնիցն որում մեք վարիմք: Եւ է ի մարդեղութենէ բանին աստուծոյ անժամանակ էին եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի ամս ՌՅԼԵ. (1335), իսկ ըստ թւոյ խոսրովանեան յաբեթեանս տօմարի` ՉՁԵ. (1336), եւ էր մեծ շրջանին ՄԽԵ. (245): Ի կաթողիկոսութեան հայկազանց սեռի տեառն Զաքարիայի Աղթամարեցւոյ եւ ի թագաւորութեան նստեալ ի գահն, զոր տէր աստուած պահեսցէ անսասանելի զաթոռ հայրապետական եւ զթագաւորական, զի յիշել զանունս նոցա` սասանեալ թաքչին եւ ոչ եւս երեւին թշնամիք ճշմարտութեանն:
      
       Եւ գրեցաւ աւետարանս այս ի գաւառիս (՞ ), ի քաղաքիս Հիզան, ընդ հովանեաւ սրբոյն Աստուածածնին, եւ սրբոյն Սարգսին` զաւրավարին , եւ Գեւորգայ, ի վայելումն աստուածարեալ եւ պատուելի հայրապետին Մարկոսի: Արդ, ոԸրԹք ճաշակէք աստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, յիշեսջիք աղաւթիւք ստացող սուրբ աւետարանիս` զՄարկոս հայրապետ, եւ զծնողսն իւր` զհայրն Մարտիրոս, եւ զՅօհաննէս կրաւնաւորն` զքեռին իւր, եւ զմայրն իւրն Շնորհովորն: Եւ զմիաբան կրօնաւորքն զԿիրակոս, եւ Զմկրտիչ, եւ զմիւս Կիրակոս,
      
       եւ զՄովսէս յիշեսջիք ի Քրիստոս աստուած բոլորով սրտիւ, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն նորա:
      
       Ընդ նոսին եւ զիս, զանարժան գրիչս զՅովանէս, եւ զծնողսն իմ` զհայրն իմ զՄկրտիչ քահանայ, եւ զմայրն իմ, եւ զպատառիկն մեր զԽաթուն, որ յոյժ աշխատեալ եւ սնուցեալ էր զմեզ եւ յորդորիչ ի գրելս, եւ չարքն, որ վիշտ հատուցին մեզ` չարաւ կորուսին...
      
       ՇԱՐԱԿՆՈՑ
      
       Երեւան 1622
      
       Գրիչ ` Թորոս
      
       վայր` Աւագ անապատ
      
       ... Գրեցաւ եղանակաւոր տառս ի թուին Հայ[ոց ] ՉՁԵ. (1336), ի թագաւորութեանն հայոց Լէովնի եւ ի հայրապետութեան տեառն Յակովբայ, ի դառն ժամանակիս, յորում նեղին ազդ քրիստոնէից յանաւրէն ազգէն թուրքաց, զոր տէր խորտակեսցէ, ի յԱւագ անապատիս, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ կենսակիր սուրբ Նշանիս, ձեռամբ մեղսաներկ եւ անարժան քահ[անայի ] Թորոսի, ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ Գրիգորի դպրի, որ մականուն Խուլ կոչիւր:
      
       ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ
      
       Ալիշան, Սիսուան, էջ 201
      
       Գրիչ ` Սիմէոն
      
       վայր` Կիլիկիա, Գալու անապատ
      
       ա
      
       Գրեցաւ եղանակաւոր տառս, որ կոչի մանրուսումն , ի թուիս Հայոց ՉՁԵ. (1336), ի թագաւորութեանս հայոց Լեւոնի աստուածասիրի եւ բարեպաշտի, որդւոյ ի Քրիստոս աստուած հանգուցեալ թագաւորին Աւշնի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Յակովբայ, ի սուրբ անապատ, որ կոչի Գալու, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ այլ սրբոցս աստ: Ձեռամբ բազմամեղ եւ անարժան քահանայի Սիմէոնի:
      
       Ծաղկող ` Յակոբ
      
       բ
      
       ... Ըզյետնեալս ի նկարիչսն զՅակոբ դպիր` զծառայ աստուծոյ եւ ձեր, զծաղկող գրոցս, ի ծունկս անկեալ աղաչեմ սրտի մտաւք յիշել
      
       զիս եւ զծնողսն իմ. եւ որ յիշէ` յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ: Աստուած ողորմի այս ծաղկողիս եւ իր ծնաւղացն հոգոյն , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 5019 (տես նաեւ 1648 թ. )
      
       Գրիչ ` Թումա
      
       վայր ` Թավրէժ
      
       Փառք ... որ կարողացոյց զտկարս եւ զանարժանս հասանել յաւարտ գործառութեանս այսմիկ գծայգրութեան միայն աւետաքարոզ տիեզերահրաւէր կենսաբեր սուրբ աւետարանիս, ամէն: Եւ արդ,
      
       սկիզբն եղեւ գործառութեանս այսմիկ նախախնամու ||| մայրաքաղաքիս Թավրէժ, ձեռամբ անարժան եւ դատապարտեալ նուաստ Թումա գրչի , յիշատակ բարեպաշտ եւ աստուածապաշտ քրիստոնէին Սարգսին եւ ամուսնոյ իւրոյ Աղաւթ խաթունին...:
      
       Բայց գրեցաւ սուրբ աւետար[անս ] ի թուականու[թեան ] Հայոց ՉՁԵ. (1336): Տէր Յիսուս Քրիստոս աստուած յիշեա ի քում յարք[այ]ութեանդ զհոգի բարեպաշտ քրիստոնէին Սարգսի, եւ զամուսնոյ իւրոյ զԱղութ խաթունին, եւ զհոգի ծնողաց սոցա` զՄէնաւագին, եւ զՎարդանէն, եւ զԽոցադեղին, եւ ողորմեա հոգոց սոցա ի միւսանգամ քո գալստեանդ , ամէն:
      
       Տէր Յիսուս ողորմի կարդացողացն եւ լսողացն, ամէն , ամէն:
      
       Հ Ա Ր Ա Ն Ց Վ Ա Ր Ք
      
       Մատենադարան Հայկ. թարգմ ., էջ 553 (Վենետիկ)
      
       Գրիչ ` Յովհան
      
       վայր ` Երուսաղէմ
      
       ... Շնորհիւ տեառն կատարեցաւ ... մատեանս աստուածային` վարք եւ խաւսք հարց սրբոց, ի լաւ եւ ընտիր աւրինակէ, ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ ... ընդ հարկաւ սրբոյն Յակոբայ ... ի թվ. ՉՁԵ. (1336)... Ի թագաւորութեան հայոց Լեւոնի, ի հայրապետութեանն Յակովբայ, ձեռամբ մեղապարտ եւ անարժան յիշման եւ ոչ գրչի, այլ Շապաթեփեցի [Յովհաննու]...