Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4185

 

ա

 

Հեղինակ` հետ ստացող Մատթէոս կաթողիկոս Աղուանից

 

Ես` Մաթէոս Աղուանից կաթողիկոս ունէի մաւտ Յոհանէս էրէցն` Առաքել իրիցու որդին ԶՌ (6000) դեկան ստակ ու Ի (20) թաղար ցորեն` ղապալու չափովն: Իւրեանքն ի Քրիստոս փոխեցան, իրքմին չուն՚ին, որ զիմ պարտքն տէին, տանուտէրք եւ ք[ահանա՞յք] մէջ ընկան, աւետարանս ու Ա (1) ձի, Ա (1) թ[ամբ] բերին, թէ այլ իրքմին չունին, երես դրին, թէ \\\ խեղջ են, ես այլ խղջացի, ձին ու թամբն յետ տվի, զաւետարանն առի:

 

բ

Գնող Եղիշայ երէց Աղուանից

 

Ես` Եղիշայ երէցս գնեցի զաւետարանս ի տէր Մաթէոս կաթողիկոսէն` ՌՄ (1200) դեկանայ, վկաութեամբ Եղունգեցի Ովանէս իրիցուն, վկաութեամբ Խուշփայշէն Մանուէլ իրիցին, վկաութեամբ Սուկութլու դարբուն Գաւզումին, յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, հաւրն իմոյ Շատուն, եւ մաւրն իմոյ Գուլգուլին, եղբաւրն իմ Արթուխշին եւ Սալղուրշին, ի պարոնութեան ԱմիրԽալիլին եւ որդոյն իւրոյ Վահրամին: Թիւն ՊՁԳ (1434):

 

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՅՈՎԱՍԱՓՈՒ ԵՒ ԲԱՐԱՂԱՄՈՒ, ԱՌԱՔԵԼԻ ԲԱՂԻՇԵՑՒՈՅ

Երեւան 3081

 

Հեղինակ` Առաքել Բաղիշեցի

Վայր`

Ժամանակ` 1434

 

Ի թվականիս Հայոց, որ ութհարիւր էր,

Ութսուն 'ւ երեք ի նոյն յարաբարդեալ էր,

Ոտնաչափ շինեցաւ յայս Առաքելէ`

Վարդապետ կոչեցեալ բանիս խնդրողէ:

Արդ, աղաչեմ ըզձեզ, որք եղանակէք

Եւ քաղցրաձայն լեզուաւ սիրով զայս երգէք`

Զիս եւ զիմ ննջեցեալքն յաղաւթս յիշեցէք,

Եւ թողութիւն մեղաց մերոց հայցեցէք:

Ով որ զգրողս յիշէ ի կամըս բարի

Եւ լի սրտիւ ասէ աստուածողորմի,

Անփորձ կենայ նայ` յիշողն ի յայսմ աշխարհի, 

Եւ արժանի \\ լիցի տեսոյն Քրիստոսի:

Ես Առաքել նուաստ ոգի

Մեղաւք լըցեալ Բաղըշեցի,

Զբանս պատմութեան նախնեաց մեծի`

Հընդըստանայ թագաւորի`

Աբեներայ'ւ Յովասափի,

Կամիմ շինել ի չափ տաղի,

Դիւրահաւան երգեցողի

Եւ բարեմիտ վերծանողի,

Զի իմանան սիրով սըրտի

Եւ փառըս տան տեառն արարչի,

Որ ի քարանց անբեր պըտղի

Ծնանի որդի Աբրահամի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 1693

 

Հեղինակ` հետ ստացող Ստեփանոս

 

… Որոյ մասին եւ իմս տկարութեան Ստեփանոս քահանայի եղեւ փափաքումն սիրոյ այսմ աստուածապատում աւետարանի եւ ծաղկաւէտ բուրաստանի. եւ ստացա զսա ի հալալ ընչից իմոց ի նեղ եւ ի ստորասուզեալ ժամանակիս, ի թվիս ՊՁԳ (1434) ի կաթողիկոսութեան տէր Կոստանդեա, եւ ի հայրապետութեան քրտնաջան նահատակին եւ իմաստայեղձ փեսային եկեղեցոյ Տէրունականայ, եւ ի րաբունապետին` մեծ փաղերային Մխիթարայ, եւ հարազատ աշակերտացն: Արդ, ես Ստեփանոս հայրապետս` վերջինս ի վերջին դարուս, վերջինս ի ծնունդս եկեղեցւոյ ընծ[այ]եցի զսուրբ աւետարանս սուրբ առաքելոյն Թումայի, յիշատակ հոգւոյ իմոյ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն իմ

Աղպուղին եւ մաւրն Խուանդին, եւ քուերցն, եւ աւրիորդ մանկանն` ըստ հոգւոյ արբանեկին Աբրահամ դպրին, յիշեսցջիք եւ զամենայն եղբայրութիւնս, որ են յայս սուրբ ուխտս` զվարդապետս, զփակակալս, եւ զկրաւնաւորքս, զտէր Յակոբ, եւ զտէր Բարսեղ քաջ քարտուլարն, եւ զայլ գործաւորքս եւ զպաշտաւնեայք սուրբ եկեղեցւոյս: Եւ զիս զանարժան Ստեփանոս յիշման արժանի առնէք սրտի մտաւք …:

Նաեւ զկազմող սուրբ աւետարանիս զՄխիթար կուսակրօն աբեղայ յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, զի եւ դուք \ \ \ եղբայրութիւնս, որ են յայս սուրբ ուխտս` զվարդա[պե]տս, զփակակալս, զծերս, զերիտասարդս, զգոր[ծա]ւորս, եւ զամենայն պաշտաւնեայս սուրբ եկեղեցոյս, թերեւս եթէ արժանի առնիցէք զիս` զանարժան [Պետ]րոս սրտի մտաւք մեղաց թողութեան …:

 

ՃԱՇՈՑ

Փիրղ. Նօտ. 103, Մարզուանի ս. Աստուածածին եկեղեցի

 

Գրիչ՝ Ղազար Ղրիմեցի

Վայր` Մշոյ սուրբ Կարապետ

 

… Արդ, գրեցաւ սա ձեռամբ գրչի Ղազարի Ղրիմցւոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ եւ փառաւոր գերեզմանիս լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի, եւ սուրբ Փրկչիս, եւ Մանեայ սուրբ գերեզմանիս, ի թուին ՊՁԳ (1434), ի խնդրոյ պատուական եւ հեզահոգի կրօնաւորի Սարգսի Տիւրիկեցւոյ, որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց եւ եդ յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց ի սուրբ Լուսաւորչիս անապատ:

Արդ, ես` Սարգիս աբեղայս, որ եդի զգիրքս յիշատակ ի սուրբ Կարապետս. ոչ ոք չունի իշխանութիւն հանել զսա ի յանապատէս, ո'չ հայրապետ եւ ո'չ այլ միաբան …:

Յիշեսջիք եւ զառաջնորդ զերախտաւոր հոգեւոր հայրն մեր զՄարտիրոս վարդապետն եւ զՄկրտիչ հայրապետն:

 

ՊԱՏԱՐԱԳԱՄԱՏՈՅՑ

Ֆռնուզի ս. Կարապետի վանք 4, ՀԱ 1894, էջ 51

 

Հեղինակ` Յաւհանէս Կաֆեցի

Վայր` Գերմանիկ

 

… Աւարտեցաւ խորհրդատետրս [ձեռամբ] անարուեստ եւ անարժան մեղաւք լցեալ չեմ արժանի կոչիլ քահանայ Յաւհանէս աբեղայ Կաֆեցոյ. եկի սեւ Գերմանիկ եւ ձեռամբ գրեցի աստուածային մատեանս ի յիշատակ եղբաւրս Զաքարին, յիշեսջիք սրբազնասուրբ խորհրդատետրս եւ յիշաւղքդ յիշեալ լիջիք, եւ դուք տեառն աստուծոյ մերոյ \ \ \ մեր եւ ամէն. տումարական տուին ՊՁԳ (1434), տրէ ԺԳ (13):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4206

 

Գրիչ՝ Դաւիթ

Վայր` Չմշկածագ, Ընկուզեաց անապատ

ա

… Աւարտեցաւ սա յամսենի

Ի քսան եւ ինն ի յունիսի,

Յաւուր տաւնի ընտրեալ գնդի

Առաքելոց գլխաւորի:

Արդ, ես` Դաւիթս, որ գրեցի

Զաւետարանս տեառն Յիսուսի,

Չեմ արժանի այս սուրբ կարգի,

Զի կորուսի զփառս հայրենի:

Բայց գրեցաւ սա յանապատի,

Որ Ընկուզեաց անուն կոչի,

Ի դրունս սուրբ Աստուածածնի

Եւ Մկրտչին տեառն Յիսուսի,

Ի գաւառիս Յերապաւլսի,

Որ Չմըշկածագ այժմ կոչի,

Ձեռամբ Դաւիթ կրաւնաւորի,

Որ եմ գերեալ սատանայի:

Արդ, զառաջնորդ սրբոյ ուխտիս,

ԸզԱռաքել վարդապետիս,

Տացէ Յիսուս պարգեւս բարիս

Միաբանիցս առ տէրունիս,

Այլ եւ զկոկաւղ սրբոյ նիւթիս`

Հարազատի Մարտիրոսիս,

Յերկար ամաւք դու ապրեսցիս,

'Ւ ոչ սասանիս մինչ ծերասցիս:

 

Աղաչեմ զընթերցաւղսդ, յիշել ի տէր զհայրն իմ` զՍահակ քահանայ, որ գնացեալ է առ Քրիստոս` յոյսն մեր, եւ զմայրն իմ, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն: Յիշեցէք եւ զԱնանէն, որ աւգնական եղեւ ի նիւթս սուրբ աւետարանիս: Ի թուիս Մեծ Հայոյն ՊՁԳ (1434) …:

 

բ

Ո՜ սատանայ, քանի եւ մինչեւ յերբ յարուցանես զպատերազմն քո ի վերայ իմ, քանզի յոյժ տրտմութեամբ գրեցաւ:

 

գ

Ստացող՝ Ռըստակէս

 

Յանուն Յիսուսի Քրիստոսի, ի թվ. Հայոց ՊՁԴ (1435)ն, ես` Ռըստակէս երէցս, որ ստացայ զսուրբ աւետարանս ի հալալ վաստակոց իմոց` ի յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն իմոյ Հայրապետին, եւ մաւրն իմոյ Տիկնացին, եւ եղբարցն իմոց Կարապետին, եւ Աստուածատրին, եւ Գրիգորին, եւ քուրոջն իմոյ Եղիսաբեթին, եւ ամենայն ազգականաց իմոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն ի Քրիստոս …:

Դարձեալ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք զՇահապն, որ աւգնական եղեւ ի գինս սորբ աւետարանիս, իւր ննջեցելոց հոգւոյն, աստուած հանգուցանէ զիւր ննջեցեալքն յերկնից արքայութիւնն, եւ զինքն նոցա յիշատակ պահէ, ամէն:

Յիշեցէք զԼիպարիտն, որ եւ նա աւգնական եղեւ ի սուրբ աւետարանս:

Յիշեցէք զԱռաքել երէցն, որ աւգնեաց ի գինս սուրբ աւետարանիս:

Յիշեցէք ըզՇատին, եւ զՄարտիրոսին մայրն, եւ զՇատէ մայրն, եւ զԱղութ-Խաթունն, եւ Թանկ-Մամայն, եւ զՆուրայն, եւ զՊուլղանն, եւ զՀավթայն, եւ զԹուխլիշայն, եւ զՇատին, եւ զիւր կենակիցն, ամենեքեան արժանի լիցին երկնից արքայութեանն …:  Այլ դարձեալ աղաչեմ զձեզ, յիշեցէք զաներն իմ զՓողոցն, եւ զզոքանչն իմ զՃուհարն, եւ զիւրեանց դուստրն զԹանսուխն, եւ զդեռաբոյս զաւաքսն մեր զՄելքիսէթն, եւ զՍտեփաննոսն, եւ զքեռակինն, եւ զՇահմելիքն, եւ ամենեքեան, որ ի Բերդկոնի ռապատս մեզ երախտաւոր են, եթէ շատ եւ եթէ սակաւ …:

Եւ այս սուրբ աւետարանիս բարեխաւսութեամբն Քրիստոս աստուած պահեսցէ զաշխարհս ամենայն անսասանելի` յերեւելիեւ յաներեւոյթ թշնամւոյն, ամէն եւ եղիցի: Կրկին աղաչեմ յիշեցէք զՎարդանշահն եւ զիւր հաւրեղբաւր կինն: Եւ զԴաւիթ աբեղայս, որ զյիշատակարանս գրեցի …:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 3508

 

Գրիչ Թադէոս

Վայր` Կաֆայ

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն տկարութեան իմոյ յանգ ելանել ի թվին ՊՁԳ (1434), ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեա եւ  սրբասնեալ արհիեպիսկոպոսութեան տէր Կարապետի` \\ Կաֆայի աս՜տուածապահ քաղաքի եւ ամենայն հիւսիսական կողմանց: Ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ գրեցաւ, ի չար եւ ի դառն ժամանակի, զոր տէր աստուած տացէ անդորրութիւն, ձեռամբ Թադէոսի սուտանուն կրօնաւորի, ի քաղաքիս Կաֆաի, ի մենաստանս սուրբ, որ կոչի սուրբ Մինաս, որ է աթոռ սուրբ տէր Կարապետին:

Արդ, սխալանաց եւ անարհեստութեան սորա անմեղադիր լերուք, ի կար մեր այս չափ էր: Որք հանդիպիք սմա ուսմամբ կամ կարդալով յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զծնողսն մեր միով տէր-ողորմաիւ …:

Արդ, որք հանդիպիք այսմ աստուածաբուխ տառիս, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զԱստուածատուր քահանայն` զստացաւղ գրոցս, որ ստացաւ զսայ յարդար յընչից իւրոց: Արդ, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զծնաւղսն իւր զԱստուածատուր երէցն, եւ  զկենակիցն իւր զՎարդէթուփն, զՄար\\տիրոսն, եւ զկենակիցն իւր զՈսկէտիկինն, զԹագէոս երէցն, եւ զԱռիստակէս երէցն, զորդին իւր Թադէոս երէցն, եւ զԽաչատուր աբեղայն` զնահատակն, եւ զմայր իւր զՍիրմա-Խաթունն, զՅովակիմն, եւ զեղբայր իւր զՀերն, զպատուելի զԱստուածատուր քահանայն, եւ զկենակիցն իւր զԹամթան, զհամեստ զաւակն իւր զԽաթունն, զնորին զաւակն զԿարապետն, եւ զՅովաննէսն, նաեւ զհարազատ եղբայրն իմ զՅովաննէս, եւ զկենակիցն իւր զԼալԽաթունն, եւ զզաւակն իւր զԵմին-Մելիքն, եւ զՄարգարէն, եւ զքուրն իւր զԴէսպինան, եւ զկողակիցն իւր զԳրիգորէս` այրն իւր, եւ զաւակն իւր զԱլեքսանոսն, եւ զպարոն Գորգն, եւ զՅովսէփն, եւ զՊապիկն …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8590

 

Հետ ստացող՝ Յոհաննէս

Վայր` Ղրի՞մ

 

Քրիստոս աստուած ի քո միւսանգամ գալստեանդ նորափետուր փառաւք զարդարեա զհոգի ստացողի սուրբ աւետարանիս եւ վերստին նորոգեա զՅոհաննէս կրաւնաւորն եւ զամենայն ազգայինսն իւր: Եւ ետ վերստին կազմել զսուրբ աւետարանս իւր յիշատակ եւ իւր ծնողացն: Կազմեցաւ գանձս անկողոպտելի, մարգարիտս անծախելի, յիշատակս անջնջելի, ի Հայոց Մեծաց ի թուականի ՊՁԳ (1434):

Արդ, աղաչեմ զա\\մենեսեան, որք հանդիպիք կամ արդիւնիք ի սուրբ աւետարանէս, յիշեսջիք ի Քրիստոս զվերոյգրեալքս ի սմա եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր սուրբ արքայութիւնն եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

 

Ես Յոհանէս աբեղայս իմ կամաւս ծախեցի զաւետարանս մեղտեսի Տէրտէրին, զոր աստուած վայելել տացէ նմայ, ամէն:

Այս է իմ ձեռնագիրս եւ խրէրս աստուծով հաստատուն:

 

գ

 

Ոսկող՝ Աւգսենգ

 

Զոսկաւղ սուրբ աւետարանիս զԱւգսենդ սուտանուն աբեղայս աղաչեմ յիշել ի տէր:

 

ՄԻՍԱԼ

Ալիշան, «Հայ-Վենետ», էջ 180-181, Փարիզ

 

Նուիրատու Գորգ

Վայր` Վենէժ

 

ՌՆԼԴ եւ ՊՁԳ Հայոց (1434): Ես Գորգս կու տամ պարոն Յակոբին եւ իւր որդւոյն զայս Միսալս, որ է պատարագատետր: Ով որ գայ ի Վենէժ, որ կամի պատարագ առնել, նա առնու եւ պատարագ առնէ ի Հայ տուն …:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՂԻԿԷԻՑ ԹՂԹՈՑ, ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ

Երեւան 4504

 

Գրիչ՝ Ոհանէս Ածղաւրեցի

 

ա

 

… Ո՜վ քահանայ` ստացաւղ տառիս,

Աստուածատուր անուամբ կոչիս,

Քեզ երանի որ հանդիպիս

Լուսափթիթ բուրաստանիս,

Հոգիաբուղխ սըրբոյ տառիս,

Երբ լի սրտով ծունըր կըրկնես,

Սիրով հոգւոյդ յաստուած հըպիս,

Յայնժամ յիշեա դու զեղկելիս

ԶզՈհանէս Ածղաւրեցիս`

Զմեղօք փարթամս եւ զեղկելիս,

Յարեգական մեծ տումարիս`

Ի յութհարիւր Հայոց թվիս,

Ութսուն ու երեք յաւելորդիս (1434)

Եղեւ ծրել Սարգիս գրքիս: 

 

… Ո՜վ սուրբ ընթերցողք եւ ունկնդրողք բանիս, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացաւղ սուրբ կտաիս` զԱստուածատուր կրաւնաւոր, եւ զեղբայր իւր Զաքարիա, եւ զՓարխունդի, եւ զծաղկեալ զաւակսն սոցա` զՍտեփանոս, զԴաւիթ, զՄելքիսէթ դպ[իր], եւ զարեան մերձաւորսն եւ զերախտաւորսն սոցա` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն, եւ զմեղապարտ գրիչս զՈհանէս …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7849

 

Կազմող՝ Յովանէս

 

[Յ]ուսազարդ ձայն ի յերկնից

Գոչէ բարբառ ուրախալից,

Որք ժառանգեն յաւիտենին

Ըզհայրական իւրեանց տեղի,

Զոր սրբոցն պատրաստի.

Եւ երանի ում հանդիպի,

Զոր խոստացաւ տէրն ամենի:

Զոր եւ լուեալ յայսմ իմա[ս]տի

զԱւագ-Պարոնն` սրբոց դասի,

զՏղա-Պարոնն` ի նոյն կարգի,

զԿարապետն ի նոցին շաւղուի.

Զմայրն Վարդետիկին

Եւ զքոյրն մեր զԽսմաթին,

Զեղբայրն մեր Տիրատրին:

Այս բարեխորհ եւ ճշմարտի

Գովեալ լեզուաց բազմադիմի,

Որք հանդիպիք այսմ տառի,

Որ յաստուծոյ սա կու խաւսի …:

Քրիստոս աստուած, ի քո միւսանգամ գալստեանն նորափետուր փառաւք զարդարեա զՂազար երիցու զննջեցելոցն զհոգիսն` զծնողացն եւ զեղբարցն եւ զիւրայոցն, զոր վերոյ գրեցաք, զանուանս`  ի գիրն կենաց գրեսցին. եւ որք կան այժմուս` նոցին լի\\ցի յիշատակ:

Որ եւ զստացաւ զսուրբ աւետարանս Ղազար քահանայն հալալ արդեանցն: Եւ կազմեցաւ գանձս անկողոպտելի վերստին ձեռամբ Յոհաննէս աբեղին մարգարիտս անծախելի` յիշատակ անջնջելի Ղազար քահանային, եւ մաւրն իւրեն Ղիմաթին, եւ եղբաւրն իւր Հերապետին, քըւերն իւր Խէր-Խաթունին եւ Ոսկէհատին, եւ երիցակնոջն Փաշային, եւ իւրեանց զաւակին, հայր Տիրատրին, [եւ քուերն` Մարիանէ]:

Ի Հայոց Մեծաց թվականի ՊՁԳ (1434):

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք կամ արդունիք ի սուրբ աւետարանէս յիշեսջիք ի Քրիստոս զվերոյգրեալքս ի սմա` զկենդանիսս եւ զհանգուցեալս, եւ զնուազ ծրողս, որ տողեցի, զսակաւս ի մեծն համարեցէք …:

 

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երեւան 287

 

Գրիչ Վասիլ

 

Ի թվ. Հայոց ՊՁԳ (1434), ի յունիս ամսոյ ի ԺԷ (17), ի ԴՇ (չորեքշաբթի) աւր` խաւարեցաւ արեգակն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Վենետիկ 615

 

Գրիչ Ստեփանոս

Վայր` Խարտիշարայ վանք

 

Գրեալ ի վանս Խարտիշարայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետին եւ սուրբ Աստուածածնին, ձեռամբ Ստեփանոսի կրօնաւորի:

 

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Երեւան 8647

 

Գրիչ Ս[ար]գ[իս]

Վայր`

 

Զստացաւղ զսրբասէր եւ մաքրամիտ Հ[այրա]պ[ետ] աբեղա աղաչեմ յիշել ի տէր հանդերձ կրկին ծնօղաւք, եւ զմեղապարտ Ս[ար]գ[իս] գրիչ, թվ. ՊՁԳ (1434):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հ. Յ. Քոսեան, Ցուցակ Կարնոյ գիւղերու 33, ՀԱ, 1964, էջ 331-332

 

Գրիչ` Առաքել

 

Արդ գրեցաւ սուրբ Աւետերանս ձեռամբ անարհեստ գրչի Առաքել իրիցու ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ ի յամուր դղեակս կոեցեալ անուն|| քաղաք, ընդ հովանեաւ սրբոյն Ստ[եփ]անոսի նախավկայի: Աղաչեմ զամենէսին որք հանդիպիք սմայ, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղոթս ձեր զիմ, եւ զծնողսն իմ, եւ զուսուցիչն իմ զԹադէոս կրաւնաւորն, եւ որ յիշէ յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ: Նաեւ զարժանին յիշման զստացող սուրբ Աւետարանիս զԿարապետ ժամայկոն, եւ զծնողսն սորին Աւագ Պարոն եւ զՄանան, եւ զամուսին սորին զԵրանուհին, եւ զաւակ սորին զՏիրապետն, եւ զփեսայ սորին զՆորահատն, եւ զքոյր սորին զՎարանէն, եւ զաւակ սոցին զՄըկրտիչն, եւ զայլ արեան մերձաւորք սորին յիշեսջիք յաղաւթս ձեր:

Այլ եւ Կարապետ ժամայկոչն, որ եռայփափաք սրտիւ ետ գրել զսայ ի հալալ վաստակոց իւրոց` զաւակ ի Սիոնի եւ ընտանի յԵրուսաղէմ, եւ եդ զսայ ի յաստուածապահ գիւղն Քսանթան, ի դուռն սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Կաթողիկէին, եւ մի ոք իշխեսցէ հանել զսայ ի սուրբ եկեղեցիացս յմոց կամ յաւտարանաց, զի մի պատժեսցի, իսկ կատարողք աղաչանաց մերոց աւրհնիք յԱստուածոյ եւ ի մէ[ն]ջ ամէն, եղիցի, եղիցի:

Գրեցաւ ի թվ. ՊՁԳ. (1434):

 

ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ՃԱՌԻՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԻ

Վիեննա, 367, Յ, Տաշեան, Ցուցակ, էջ 755

 

Լրացնող` Թովմա Մեծոփեցի

Վայր` Մեծոփայ վանք

 

Զնուաստ վարդապետս Թովմա յիշել աղաչեմ, որ յետոյ գտայ եւ գրեցի ի գիրս` ՊՁԳ. (1434) թվականիս, ի սուրբ ուխտս Աստուածածնի, որ Մեծոփայ դերաձայնի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 2784

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Գամաղիէլի վանք

 

ա

 

  Արդ, կատարեցաւ ասհուածախօս եւ տիեզերաքարոզ Աւետարանս ի խնդրոյ աստուածասէր եւ հաւատարիմ քահանային եւ ճգնաւորին եւ մահդասին Ֆխրաւին, եւ յվերջին անուանն Կարապետին, յիշատակ իւրն, եւ կողակցին Մառջանին, եւ իւրեանց զաւակացն` Ե. (5) որդացն եւ Գ. (3) դստերցն, եւ ծնաւղոցն` հաւրն Թաճաւին եւ մաւրն Արղունին, զի որք որ կարդան կամ օրինակեն աստուածողորմի ասեն լի բերանով եւ բոլոր սրտով, եւ որ ասէ զաստուածողորմին եւ աստուած իւրն ողորմեսցի, ամէն: Ընդ սրբոցս եւ անսուրբս յիշատակի, զի ողորմածն եւ ինձ ողորմեսցի, ամէն: Որ Խաչատուր ծաղկողս կոչի, եւ իւր տեսուն արժան լիցի, ամէն:

Սայ` Կարապետ քահանայս եւ ճգնաւորս, զհինկ որդին փեսայցու սնուց եւ զերէք դստերքն հարսնացու, եւ ի յորդոցն եւ ի դստերացն զիրկեցաւ, եւ անմխիթար մնաց, եւ ամենեքեան տարաժամ մահուամբ եւտղա հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս` յոյսն ամենեցուն, դասաւորեցան ի դաս կուսանացն եւ արդարացն: Եւ այս ճգնաւոր քահանայս լալոտ աչօք, եւ բեկեալ սրտիւ, եւ տրտում կենաւք, եւ ցաւագնեալ անձամբ աշխատէր ի յորդոցն եւ ի դստերացն զրկեալ, եւ ոչ մնաց մի մխիթարիչ սրտի իւրոյ:

Այլ ի յաստուած ապաւինելով եւ վառեալ հաւատովն եւ սիրով, որ ի  Քրիստոս Յիսուս, ետ գրել զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Թաճօին, եւ մօրն Արղունին, եւ հինգ որդոցն, եւ երեք դստերոցն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, զոր տէր աստուածն Յիսուս Քրիստոս ընկալցի զսայ որպէս զպատարագն Հաբելին եւ զԱբրահամուն եւ զայլ ամենայն սրբոցն, եւ որպէս հայեցաւ ի Հաբել եւ ի պատարագ նորայ, նոյնպէս հայեսցի հաճեսցի, ընդ մահդասի Ֆխրաւն, եւ ի կողակիցն` ի Մռջանն, եւ ի զաւակս իւրոց, եւ ի ծնաւղմն, ամէն:

  Այս ճգնաւոր քահանայս կարի խիստ քաջ էր ի յառաքինութիւն եւ ի սրբութիւն, զի յորմէ հետէ փափագանաւք ընթացաւ ի տեսնել զգերեզման փրկչին եւ զտեղիք տնաւրենութեանն Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, հեռացաւ ի մսոյ եւ ի զանազան մրգոց, ժամանակ ինչ բոկ ընթացաւ, քառասուն ամ ի միասին բնակեցան մահդասին ու կինն` իբրեւ զեղբայր զքոյր: Այլ եւ բազում բարութիւնս ժողովէին իւրոց աշխատանաւք, եւ զամենայն աղքատաց կերակրէին եւ բաշխէին, եւ ինքեանք ոչինչ ճաշակէին, զհրամանք տէրառն կատարէին, թէ` Քաղցեայ եւ ետուք ինչ ուտել, ծարաւեցի եւ արբուցէք ինձ, եւ այլն, որ ի կարգին: Եւ ի միտ ածեալ զիրականն բանն, թէ` Որ ոչ առնու զխաչ իւր եւ գայ զհետ իմ, չէ ինձ արժանի: Այլ եւ ի վերջին ժամանակս ստացան զսուրբ Աւետարանս ի հալալ արդեանց իւրոց, յիշելով զբանն` Երանի, որ ունեցի զաւակ ի Սիոն եւ ընդանեակք յԵրուսաղէմ, յիշատակ իւրն, եւ կողակցին` Մռջանին, եւ ծնաւղացն, եւ ուստերացն, եւ դստերացն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն:

Եւ արդ, ես` խաւարեալս մեղաւք եւ ունայնս ի բարեաց գործոց, հողս եւ մոխիրս, եւ անարժան ի ծառայս աստուածոյ, սպասաւոր բանի անուն Յովանէս յորջորջեալ հոգով կորացեալ եւ մտաւք մոլորեալ, ըստ իմում տկարութեանս գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի վանքս, որ կոչի Գամաղիէլ, ընդ հովանեաւ առաքելոյս Գամաղէլի, որ յեօթանասնիցն, եւ ամենայն սրբոց, սրք աստ` շուրջ զմեօք բնակեալ կան, ի յառաջնորդութիւն վանացս Ստեփանոս եպիսկոպոսի եւ այլ սիաբան կրաւնաւորացս եւ սարկաւագացս, զոր տէր աստուած պահեսցէ զսորա խաղաղական կենաւք, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականութեանս Հայոց ՊՁԳ. (1434), ի ղանութիւն անբաւ չարին թուրքի Սքանդարի, եւ մերոյս քուրթ ամիրիս Դայուղի: Որ եւ կրկին աղաչեմ զձեզ` զկարդացողքդ եւ զլսողքդ. յիշել ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զհայրն իմ զՎարդան, եւ զմայրն իմ զԴիլշատ, եւ զեղբայրն իմ զՀայրապետ` զհանգուցեալն ի Քրիստոս: Եւ աստուածողորմի ասացէք, եւ որ ասէ զաստուածողորմին եւ աստուած իւրն ողորմեսցի, ամէն:

Դարձեալ, կրկին անգամ աղաչեմ զձեզ սրբասէր մանկունք Սիոնի, յիշեցէք յաղաւթս ձեր զՇարաֆն` զեղբայր Ֆխրաւյին, եւ զորդին զԽդրշէն, եւ զթոռներն զԵզդինբախշն եւ զԳուհարն եւ Շախփաշէն, եւ զորդիք Եզդինբախշին` զԱմի[ր]ազիզն եւ Ֆխրաւն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն յիշեցէք եւ աստուածողորմի ասացէք, եւ աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ եւ սեզ ողորմեսցի յիւր արքայութիւն, ամէն:

Յեշեցէք ի Քրիստոս զՍուլտանն, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

բ

 

… Կարապետ քահանայն կամեցաւ ստանալ զաստուածախաւս սուրբ ւետարանս, զոր ի վաղուց հետէ փափաքեալ ցանկայր այսմ լուսալրական եւ հոգեաբուխ մատենիս` յիշատակ իւրն, եւ ծնօղացն` հայրն Թաճօին եւ մայրն, եւ զաւակին, զոր տէր հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ մեզ սուգ եթող անմխթարելի:

Քո ծերացեալ հաւր Ֆխրաւիս

Տուն եւ դարպաս եւ սիւն սրտիս,

Շուտով գնացեր յերկինս երկնից

Եւ մեզ թողեր միշտ ի սգիս:

Արդ, զի՞նչ լինիմ ողորմելիս.

Տարէկուսած յաստուորիս,

Որ զունիմ մի ոք մխիթար սրտիս,

Միխտ եւ հանապազ ողբա գերիս,

Որքան եմ յայս աշխարհիս:

Փառք փրկչինշ արարողին,

Մեծին Յոբա նահապետին,

Աւրհնեալ անուն իւր սքանչելին.

Այժմ ի ներկայս ու յապագային

Եւ յանսպառ յաւիտենին, ամէ[ն]:

Թաք արքայական, պարծանք անձին իմոյ դու բարձար, ա՜յ,

Թել ոսկի դու, արունակ պսակ գլխոյս իմ վերացար, [ա՜յ]

Գինդ ոսկի` ծաղիկ ունգանս` ի յականջէս իմ շոթեցար, ա՜յ,

Կամար այտից մարգարտաշար` գոյն երեսաց իմ քաշեցար, ա՜յ,

Մանեկ ոսկի շողշողունակ` ի պարանոցէս իմ բերեցար. ա՜յ

Մահիկ մաղչա լուսնանման` ի ծոցոյս իմ հեռացար, ա՜յ,

Մեհեւանդ անուր բազկիս երակշարժան իմ խոնջեցար, ա՜յ,

Մատանի բիւրեղ ակամբ դու ի սիրոյ որտէսոստար, ա՜յ,

Կամարակապ գաւտի միջացս` իմ զաւրութիւն իմ ծախեցար, ա՜յ,

Ասեղնալից ոսկետըտուն ալամ զարդիս կողոպտեցար, ա՜յ,

Ծիրանի արտահուրակ դու ի թիկանցս այս աւրար, ա՜յ,

Արտաբերական լապտեր բանի ձայն իմ վստահ նուաճեցար, ա՜յ, 

Դրախտ ծառոց բուրաստանաց` հողմով մահու թառամեցար, ա՜յ,

Գարնան ծաղիկ աւետաբեր` շողեալ ամբովթաւթափեցար, ա՜յ,

Աւդապարիկ հաւ սիրական` յանուշ ձայնէդ դադարեցար, ա՜յ,

Լուսին բոլոր լցեալ` թուխթուխ ամբով դու ծածկեցար ա՜յ,

Աստղապայծառ մեջ աստեղաց` յանկարծակի ի վայր անկար, [ա՜յ],

Ամբ անձրեւով զուրթացարճ սաստիկ հողմով դու ցրուեցար, [ա՜յ],

Աղբւեր ջրոյ անուշահամ` ծառաւելոյս ցամաքեցար, [ա՜յ],

Ծառ կանաչ պտղով լցար` սաստիկ կարկտիւ թաւթափեցար, [ա՜յ],

Պարծանք մանկանց քաղցրաբարբառ` աստուածասէր եւ հուրընկալ, [ա՜յ],

Զո՞ր գովասան ասեմ քեզ յար, դու աստուծոյ ես կամարար, [ա՜յ]:

 

  գ

 

  ԶԽաչատուր ծաղկող յիշեայ:

 

դ

 

Ես անպիտանս յամենայնի

Եւ ծովածուփ նաւս ի յերկրի,

Որ զկարգս առի 'ւ անտես թողի,

Փոշիմանեալ կամ առաջի,

Գըլուխ ի կոր'ւ ամաւթով լի

Զքեզ աղաչեմ զուրբ տիրուհի,

Բարէքաւսեայ առ քոյտ որդի,

Զծաղկողս յիշէ եւ ողորմի:

 

Ա՜խ աստուածածին, մի մոռանար զծաղկողս, վասն զի բայց ի քէն զայլ ոչ ոք գիտեմ:

 

ե

 

  Յիշեայ զիս տէր, յորժամ գայս արքայութեամբ քո եւ ողորմեայ ինձ մաղաւորիս:

ԶԽաչատուր ծաղկողս յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած եւ ողորմի ասացէք ամէն: