Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2814

Գրիչ` Մխիթարիչ

Վայր` Գետկա վանք

ա

<147a> Զսրբազան քահանայն Գրիգոր միայնաւոր ստացաւղ սուրբ եւ պատուական Աւետարանիս, եւ զանարժան գրիչս Մխիթարիչս, որ ծրեցի ի գովելի աւրինակէ, ուղիղ եւ լի արուեստիւի բան եւ ի գիր, ի տուն եւ ստոր, եւ ի գրադարձս, եւ յեղանակս, եկ ի վանկս, եւ յառագանութիւնս, զոր կոչեն Գրիգորի Մուրղանեցւոյ` ի բազմաց վկայեալ, ըստ յաւժարութեան մերում յաջողեաց մեզ Աստուած: Բայց գիտէ այս սուրբ Աւետարանս, որչափ կարացի պահաւք եւ պանդըխտութեամբ գրեցի, վասն զի գրոց աշակերտ էի, զմիտքս ի վերայ կալայ վասն ղորդութեան, վասն զի վարդապետք, որ տեսանէին` հաւանէին: Աղաչեմ զձեզ յիշել զմեզ ի քրիս' տոս, ամէն, ամէն:

բ

<9a> Աւգնեա՛ հոգիտ Սուրբ Աստուած ան[ա]րժան եւ մեղաւոր գրիչս Մխի[թ]արիչս, աւարտեա` զսա խաղաղու[թեամբ]:

գ

<50a> Վա՜շ է աւրինակիս եւ իւր գրողիս: Շատ ու բազում վարդապետք են հավանել: Կիւրակոսի է հաւանած Գրիգորի Մուրղանեցւոյն աւրինակ:

դ

<53b>

Վաշ է աւրինակիս գրաւղիս,

Գրոց հմուտ գիտնականիս,

Վարդապետաց ընտրեալ բանիս,

Ես ինչ արնեմ գերիս:

Բնութեան գրոցս\\\:

ե

<55a> Աստուած ողորմի աւրինակիս գրաւղին, հրաշափառ է, բայց ես պանդուխտ եմ ու ի պահս խիստ, մի մեղադրէք:

զ

<61b> Քրիստոս Աստուած ողորմի Մանասի եւ Սիմէոնի պատանեկին, զի երկոսենքն խեղճ մեռան անյիշ[ատակ]:

է

<64a> Տէր ողորմեա Գրիգորո եւ Մխիթարիչ գրչի` ի քում գալստեանդ, յորժամ գաս հատուցանել ըստ իւրաքանչիւր գործոց:

Եղբայր, թողութիւն արա, խալատեցայ ի ցանկիս, յառաջ Մշակաց այգւոյն է եւ ապա ցուցել զՅիսուս զշինուած տաճարին: Զբնութեան գիրքս կու քննեաք: Ես մոռացայ գրել, յետոյ գրեցի:

ը

<92b> Զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս զԳրիգոր քահանայ եւ զանարժան գրիչս Մխիթարիչս յիշեսջիք ի քրիստոս:

թ

<152b> Ի Գրիգորոյ Մուրղանեցոյն աւրինակէն է, եւ շատ երեւելի վարդապետաց հաւանած զորդի\\\:

ժ

<154b> Զցանկս սաստիկ դժուար ձգեցի յիրար, եւ աշխատանաւք: ԶՄխիթարիչս յիշեա:

<155a> Կիւրակոս վարդապետն իւր գրել ետ, որ վարդապետաց վարդապետ էր եւ երեւելի: Եւ ես զշատն վասն աւրինակի գրեցի, եղբա'յր աւրինակ լաւ է, ի Գետկայ վանքս, որ է վարդ[ապետարա՞ն]:

***

ԱՇԽԱՐՀԱՑՈՅՑ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երեւան, 1903 (1699 թ. )

Հեղինակ՝ Վարդան Արեւելցի

<292a> Այլ եւ զհոգեւոր դասս կրաւնաւորական եղբարցս, մանաւանդ թէեւ հայրս միայնացեալսն ի տանց, զհեռացեալս յընդանեաց, եւ ի մեկնեալս աշխարհական հոգոց, զսիրող սրբութեանց եւ զաղբիւր զառաքինութեանց աւրհնեսցէ Քրիստոս Աստուածն մեր, եւ պահեսցէ անթառամ ծաղկաւք վարուց սրբութեան ի պատիւ, ի փառս եկեղեցոյ, եւ ի յամաւթ բանսարկուին, եւ յետ աստեացս ընդ ճգնաւորացն դասակցեսցէ: Նա եւ համշիրակ եղբարցս` դասս սրբազանիցդ, զգրոց աշակերտեալ անձինդ, որ ծարաւիտ էք ի ջրոյն կենաց, տացէ ձեզ ինքնին ըմբել զուխտ փափկութեանն, մինչ զի եղիջիք իւրաքանչիւր ի շնորհաց հոգոյն բաժանեալ, որով անմտաց ըստ թարգմանութեան տեառն ջուր կենդանական իմաստից անաղտ բղխմամբ պարագայից <292b> եւ երկար ամաւք կրթիլ ձեզ ի մամուլս առաքինութեան, եւ ի հրահանկս իմաստից ժամանիլ ի բարիոք աւարտն ի փառս հանդերձեալ կենաց, ամէն:

Այլ եւ քահանայք եւ փակակալք եղիցին արթունք եւ պատրաստք լապտերաւք բարեգործութեան, զի գալ փեսային` արժանասցին մըտից առագաստին, ամէն:

Այլ եւ զկամարակապ հաստատութիւն եւ անդրդելի զաւրութեամբ կացցէ դշխոյ ընդ աջմէ Քրիստոսի, ի հերքում դիւաց, ի բժշկութիւն հիւանդաց, <293a> ի քաւութիւն մեղաց ուսով ի սմա դիմելոց, ի հալածումն անաւրինաց, ի պապակումն բերանոյ հերձուածողաց, իղձ մաղթանաց, հոսմունք արտասուաց, ծնրադրութիւն մայրամած դիմաց, խնդիրք աղաչանաց բարեսէր կամաց, տարածումն բազկաց` առ ի Տէրն գթած, լսելի լինիցի ականջս Աստուծոյ եւ ամենայն խնդրուածք հոգեւոր միջնորդութեամբ սրբոյ տաճարիս ի բարին կատարեսցին, ամէն:

Այլ եւ շինողք սուրբ եկեղեցոյս եւ զկառուցող կամարակապ երկինս ի ծախոց եւ ինչից վաստակեաց վասն սիրոյն Քրիստոսի, փոխանակ այսմ սգալի խորանացս տացէ նմա տէր Աստուած զանձեռագործ խորանն եւ իմանալի տաճարն, ի ժառանգութիւն եւ ի հանգիստ անձանց նորին: Այլ եւ ուխտաւորք եւ պտղաբերք եւ երախտաւորք եւ գործաւորք իւրաքանչիւր զփոխարենս վաստակոցն իւրոց միոյն հազարապատիկ առնուցուն, զկեանս յաւիտենականս անսուտ բերանոյն եւ անվեհեր խոստմանցն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ\\\:

***

ԳԻՐՔ ԲՆՈՒԹԵԱՆ, ԿԱԶՄՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԿՈՒՍՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԻՒՍԱՑՒՈՅ

Երեւան 469, (1260 թ. )

Գրիչ` Վարդան Արեւելցի

Վայր` Խոր վիրապ

<260b> Գիրք սրբոյն Գրիգորի Նիւսացւոյ, որ բաժանեալ է երիս հատածըս. Ի Բնութեան, ի Կազմութեան եւ ի Կուսութեան, իմաստնոյ եւ շնորհալից եղբաւր մերոյ եւ սպասաւորի բանին Գրիգորոյ, մականուն Բժնեցոյնէ, շարագծեալ ի կրսերէ նորին ի Ստեփանոսէ, եւ շնորհեալ նմայ: Աստուած վայելել տացէ երկար ամաւք: Ոչ իմոյ եւ ոչ աւտարաց ունի իշխանութիւն ջալունջ առնել, եւ որ յանդգնի, յԱստուծոյ եւ ի Սուրբ Գրիգորէ եւ ի մէնջ ընդ կապանաւք է:

Ի թվ[ին] Հայոց ՉԻ (1271) գրեցաւ յետին գիրս, առ դրան Սրբոյ Վիրապիս:

***

ՎԿԱՅԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ ԱՌԱՔԵԼՈՅՆ ՅԱԿՈՎԲԱՅ` ԵՂԲԱՒՐ ՅՈՀԱՆՆՈՒ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՉԻ

Երեւան 4086

<58a> Թարգմանեցաւ ճառս այս երուց քահանայից` ի Դաւթէ եւ ի Յոհաննիսէ: Եւ առաջին թարգմանիչն թարգմանեաց զՔարոզ վարդապետութեան առաքելոյ Յակովբայ եւ զգլխատումն ի հրէիցն հրամանաւն Հերովդէի, իսկ երկրորդն` զգնալն Իսպանիա ի ձեռն հրեշտակաց, որպէս եւ ճառս պատմէ կարգաւ:

Իսկ երանելի վարդապետն Հայոց Վարդան գրեալ զերկուցն թարգմանեալս, եւ ըստ իւրում իմաստութեանն միաւորեաց ի մի, զթերին ելից եւ ողորկեաց յԵրուսաղէմ, եւ առաքեաց ի տեղիս-տեղիս:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՀՆԳԱՄԱՏԵՆԻ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈ

Երեւան 1094

Գրիչ` Յոհանէս

<327b> Վարդան վարդապետին եւ ստացողի սորա Ներսէ վարդ[ապ]ետի եւ իւրայոցն, եւ անարժան եւ ծոյլ գրչի Յոհանիսի ողորմութիւն ի նմա:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՀՆԳԱՄԱՏԵՆԻ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երեւան 7452

Գրիչ` Սարգիս

ա

<225b> Եւ Քրիստոսի Աստուծոյն իմոյ փառք եւ Վարդան վարդապետին գնացելոյն առ Քրիստոս ի յաւթեւանսն լուսոյ հանգիստ եւ րաբունեաց րաբունոյ Մխիթար վարդապետի ողորմութիւն, եւ գծողիս մեղաց թողութիւն շնորհաւքն Քրիստոսի, եւ նմա պատիւ եւ զաւրութիւն յաւիտեանս, ամէն:

բ

<244a> Վարդան վարդապետին ողորմութիւն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

գ

<262a> զՍարգիս գրիչ յիշեա ի Տէր աղաչեմ:

դ

<277a> Մխիթար վարդապետին ողորմեսցի Քրիստոս:

ե

<290b> Տէր Աստուած վայելել տացէ րաբունւոյ վարդապետ Մխիթարայ:

զ

<295b> Կատարեցաւ հինգ գիրքս Մովսիսի, շնորհաւք \\\եանս ժամանակս երից \\\ յ[եւ]թ հարիւրից եւ քսան ամաց (1271):

է

<285a> ԶՆերսէս սպասաւոր բանիս յիշեցէք ի Քրիստոս:

***

ԺԱՄԱՆԱԿԱԳՐՈՒԹԻՒՆ ՄԻԽԱՅԵԼԻ ԱՍՈՐՒՈՅ

Երուսաղէմ, 32, (1273 թ. ), Պողարեան, Ցուցակ Ա, էջ 146

<592> Ի թուականին Հայոց Չ եւ Ի (1271) փոխեցան ի Քրիստոս փառաւոր վարդապետքն Հայոց Վարդան եւ Կիւրակոս, որոյ սուրբ աղաւթք նոցա ի վերայ մեր եւ ամենայ աշխարհի:

***

ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ՃԱՌԻՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆԻ ԲԱՐՍՂԻ ԿԵՍԱՐԱՑՒՈՅ ԵՒ ԱՅԼՈՑ

Երեւան 5518

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Վանկունք

ա

<184a> Գրեցաւ Լուծմունքս ձեռամբ Յովանիսի անարժան սարկաւագի, ի թուիս Հայոց ՉԻ (1271), ի վանքս որ կոչի Վանկունք, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի եւ Սուրբ Պաւղոսի, հրամանաւ սուրբ հաւրն մերո եւ հրաշաբան վարդապետի Մինասի։ Արդ որք աւգտիք ի սմանէ յիշեցէք զմեզ ի ձեր աղաւտքս եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

բ

<117b>

Զեղկելի գրիչս զբազմամեղ անձս յիշեա:

Յափշտակեցաւ յերիս երկինս սուրբ առաքեալն աստուածաին,

Որպէս եւ գրեաց յիւր կտակին, թե ես լուա զանճառելին,

Համանման եղեք նմին, որում կենաց առագաստին:

Անտեսին եղեք տեսաւղ, եւ պատմեցէք զանպատմելին:

Նիւսացիտ Գրիգորիոս, որ եւ անուամբ հրեշտակային

Եւ սրբազանց Բասիլիոս` պատմեա գրիչ անճառ բանին,

Սերտեալ ի սէր աստուածային Գրիգորիոս Աստուածաբան

Ինձ հայցէք ի Քրիստոսէ մեղաց իմոց զթողութիւն,

Աղաչեմ:

գ

<208a> Հոգի Աստուծոյ, Աստուած ճշմարիտ, առաջնորդեա հոգո իմո ելանել յերկինս եւ խառնիլ ի գունդս սրբոց, որք ի սկզբանէ հաճո եղեն քեզ եւ կամարար Հաւր եւ կենդանարար Որդո, եւ զհոգի եղբաւր իմո Ստեփանոսի քահանայի եւ բերանով խոստովանեցան զփրկութիւն ընդ նմին եւ զվարդապետն իմ զՄինաս եւ զեղբարս նորա` ծնողաւք իւրովք հանդերձ, որք զաստիս վճարեցին բարիոք խոստովանութեամբ, եւ հատուցման անճառելի փառաց քաց սպասեն, ամէն:

դ

<130b>

Աստուածաին հոգով լցեալ եւ ի շնորհացն հղփացեալ,

Բանիւ զբանն քարոզեալ եւ յաղբիւրէն առատացեալ,

Գրիգորիոս աստուածարեալ, հոգով եւ մտաւք վերամբարձեալ,

Դարձեալ աղերս քեզ մատուցեալ սուրբ ժողովուրդն հաւատացեալ

Եւ ի հեզոյն էիր ուսեալ արագագոյն զհետ ընթացեալ,

<131a>

Զիշխանն որ զհարկն պահանջեալ` քո խորհր\\դով յանդիմանեալ,

Էղեալ հաւան եւ հնազանդեալ եւ ըստ աւրինի զնոսա գրեալ,

Ըստ սոյն եւ ինձ քեզ աղաչեալ, Հաւր Աստուծոյ զիս ընձաեալ,

Թագաւորին յաջմէ կացեալ եւ ընդ արսն պսակեալ:

ե

<171b>

Ժողովուրդք ամե[նե]քին, որ էր ի տան աստուածային,

Ի միտ առէք ի միասին եւ գործեցէք զարդարութիւն,

Լուարուք զվախճան անաւրին, դառն եւ զչար թագաւորին.

Խոցեալ զնա սուրբ հրեշտակին եւ սատակեալ յաւտար երկրին,

Ծախեալ զիշխանն մահածին, իբր սաստիկ հողմ զփոշին,

Կործանեցաւ զանկանկնէլին եւ յիշատակին աղաղակին:

Ձայնակցելով մարգարէին եւ գոչեսցուք զանկամ Բելին,

Ղեկաւ չարին ուղղեալ նաւին եւ բարձրացաւ իբրեւ զալին,

Ճշմարիտ հողմով հոգին խորասուզեալ յատակ ծովին:

զ

<171b> Զհոգիացեալ եւ զխնամածու վարդապետն Մինաս եւ զաշակերտ նորին` զգրիչս յիշեսջիք ի Տէր:

է

<42a> Սրտիս հառաչ կուգա, մեղուցելոյս, որ լերդիս ցաւ կուտա, ոհ, ոհ, ոհ:

<43a> Աչուիս կու կուրնա, ու ձեռուիս կու թուլնա, աւա՜խ, աւա՜խ:

<43b> Ո՜հ, Տէր, թոյլ արա ինձ զի հանկեայց, զի պանդուխտ եմ ես` յաւտար երկրի:

ը

<71b> Ո՜վ հրաշաբան սուրբ վարդապետ Գրիգոր եւ աստուածային խորոցն քննող սուրբ Բարսեղ, շնորհեցէք անսրբոյս ի սուրբս հպիլ:

թ

<79a> Զբազմամեղ անձն իմ եւ զեղբայրն իմ Ստեփանոս քահանա աղաչեմ յիշել` ի Տէր հանկուցեալն բարիոք խոստովանութեամբ` ի Հայր եւ Որդի եւ Հոգի Սուրբ:

ժ

<126b>

Ելեր ի վերա բարձու լերին սուրբ քարոզիչտ Սիոնի,

Եւ գոչեցեր բարձր ձայնիւ մոլորելոց գալ զկնի:

Թողուլ զաղանդնս Աբելի եւ միանձինս ժողովողի

Եւ զանիծել Աարիոսին զչարաչար բարժանողի:

Եւ գալ ի լոյսն անճառելի, եւ հաւատալ Աստուած զՈրդի,

Բնութիւնակից Հաւր եւ Որդո խոստովանել Աստուած զՀոգի:

Երիս անձինս բաժանեալ Հաւր եւ Որդի եւ Սուրբ Հոգի,

Որով յաւետ փառաբանի Երրորդութիւն անճառելի, ամէն:

ժա

<92a> Զփանաքի եւ զեղկելի գրիչս զՅովաննէս աղաչեմ յիշե ի Տէր:

ժբ

<120a> Ի Կոստանդինուպաւլիս էր, յորժամ զայս ասէր:

ժգ

<125b> Չկարցի այլ յիստակ իմանալ եւ գրել, տես դու, վարձք է:

ժդ

Գրիչ` Կոստանդին

<245b> Գրեցաւ սա ձեռամբ իմով Կոստանդնի մեղապարտ եւ ախմար գրչի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ինձ եւ ննջեցելոց իմոց, ամէն, ամէն, եւ փառք յաւիտեանս, ամէն:

Այս Լուծմունքս, որ գրեցի, նա Մինաս վարվապետին է, եւ թէ այլ մարդ ասէ թէ իմն է, նա սուտ է:

ժե

<250> Ո՜վ հրաշալի եղբարք, որք ընթեռնոյք զգիրս զայսոսիկ, յիշեցէք զախմար գրիչ Կոստանդին դպիր, ընդ նմին զհայրն իմ եւ զմայրն, եւ որ յիշէ, յիշեալ լիցի այժմ եւ ի հանդերձելումն, եւ ինքն` աւրհնեալ յաւիտեան:

ժզ

Ստացող` Մինաս

<305a> Շնորհաւք ամենախնամ եւ մշտասէրտ զաւրութեամբ Հոգւոյն Աստուծոյ, որ է իսկապէս եւ տիրաբար Աստուած, ընդ Հաւր եւ ընդ Որդո յաւէտ, ես` Մինաս, սպասաւոր բանի, ստացա զգծ[ուա]ծք Լուծմանցս սրբազանից արանց յոքնիմաստ եւ բազմահանճար գրութեանցն, զոր թելադրութեամբ տրամիմաստ վարդապետին մերո Դաւթա արարեալ է վսեմախորն եւ մեծ գլուխն հանուրց Հայաստանեաց եկեղեցւո տէրն Յակոբ, ի յիշատակ անձին բարեաց եւ պատճառին առ արդիւնակրեալքն յիմաստունող գրութեանցս, ի յիշատակ բարեաց եւ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց, եղբաւր, քւեր եւ ամենայն զարմից: Վասն որո իսկ սիրովն Քրիստոսի աղաչեմ զաշակերտսդ բանի եւ զհանդիպեալսդ այսմ գրութեան ընթերցմամբ կամ գրութեամբ, արժանաւորել զիս, զՄինաս, ծնաւղաց իմովք, եղբարք, քւերբ, զարմիւք եւ ամենայն ընկերակցաւք, որո աղագաւ եղեւ ստացու[մն] սորա յիշման բարո, զի եւ բարերարն Աստուած պարգեւաց [բ]արեաց արժանաւորեսցէ զյիշողսդ զմեզ ի Տէր, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից:

***

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երեւան 199

Գրիչ` Կոստանդին

Վայր` Դրազարկ, Վանկունք անապատ

ա

<433b> Աւրհնութիւն եւ փառք եւ գոհութիւն ամենասուրբ երրեակ անձնաւորութեանն ի միում տէրութեան եւ աստուածութեան Հաւր եւ Որդո եւ Հոգւոյն Սրբո, որում մեք վիճակիմք հաւատով, յուսով եւ սիրով:

Ի թուաբերութեանս Հայոց եւթն հարիւր եւ քսանն (1271), ի հայրապետութեանն տեառն Յակովբա Հայոց կաթողիկոսի, եւ ի թագաւորութեանն Հեթմո Հայոց թագաւորի, կամաւքն Աստուծոյ, փափագեցի բազմավրէպս Կոստանդին պիտակ անուամբ սպասաւոր բանին ստանալ զաստուածաբան մարգարէիցս տառս, եւ շնորհիւ Տեառն, ծախիւք իսկ եւ ձեռամբ իմով, գրեալ աւարտեցաւ ի հռչակաւոր ուխտս Դրազարկ եւ յանապատս Վանկունք, ընդ հովանեաւ ամենաւրհնեալ Սուրբ Տիրամաւրն, ի վայելումն մանկանց եկեղեցո եւ յիշատակ բարեաց առաջի Աստուծոյ ստացողի եւ գրողի սորա Կոստանդեա եւ ծնաւղաց եւ հարազատաց իմոց ըստ մարմնո եւ ի Քրիստոս:

Արդ, աղաչեմ Աստուծով զքրիստոսասէր պաշտաւնեայսդ սրբո եկեղեցո, որք պատահիք այսմ գրո ընթերցմամբ կամ աւրինակելով, համարձակ լերուք, զի բազում աշխատութեամբ ուղղեցի, եւ որ ինչ ի սմա ըստ մտի թուեսցի, գոհութիւն Տեառն մատուսցի, եւ եթէ սխալ ինչ հանդիպեսցի, զիջմամբ ըստ իս ներելով թողցի, զի ոչ ծուլութեամբ անփոյթ արարի, այլ մեծաւ ջանիւ այդ չափ կարասցի: Վասն որո բարեմիտ կամաւք յիշեսջիք զմեզ, եւ զծնաւղս եւ զհարազատսն մեր աղաւթիւք` յառատ ողորմութիւնն Աստուծոյ եւ յանծախելի սուրբ եւ անմահ պատարագն զի արժանասցուք թողութեան մեղաց եւ արքայութեանն երկնից, ի փառս բարերարին Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

Ո՜հ, զմեղաւք դատապարտեալ կազմաւղ սորա զԱռաքել Հնազընդենց, եւ զծնաւղս, եւ զհարազատս, եւ զուսուցիչս իմ զհանկուցեալսն ի Քրիստոս, աղաչեմ յիշել ի Տէր: Այլ Գրիգոր նորընծա քահանա, որ ծաղկազարդեաց զսա, եւ զընտիր գրչաւորն զԱւետիս, որ զգլխագրեաց զսա, յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ է աւրհնեալ, յաւիտեանս, ամէն:

բ

<107b> Սուրբ Աստուածաշունչ մատեանս, զոր սկիզբն արարեալ իմոյ ձեռին Կոստանդեա սպասաւոր բանի, եթէ ի յանկ ելեալ աւարտեսցի զկնի մահուան իմոյ, տաց զսա ի ժառանգութիւն մաւրն Աստուծոյ ի յԱւագ Մլիճին: Եթէ կամի Աստուած, ուր եւ հասանէ վախճան կենաց իմոց, անդր առաքելոց, զի իմ ժառանգաւոր Սուրբ Աստուածածինն է: Եւ որ զայս գիրքս հանէ եւ կողոպտէ զՍուրբ Աստուածածինն` յետ իմ մահուան, հանցէ եւ զնա Քրիստոս իւր արքայութենէն, քանզի սեղանակողոպուտ է: Եւ ժառանգաւորն սորա, զոր վերագոյն յիշեցաք` աւսող եւ դատախազ նմա ի համագումար ատեան հանդիսին: Վասն որոյ ընծայեմ զսա ի աւագ Մլիճոյն Սուրբ Աստուածածինն` ի յիշատակ ինձ եւ հաւր իմոյ Մանուէլ երիցու, զի իւր մահուան աւրն ինձ լուիլու յայն սուրբ տաճարին Աստուածամաւրն ընծայեաց եւ նուիրեաց զիս, եւ ինքն հաւն է թաղեալ ի դամբարանի, վասն որոյ անշարժ մնասցէ ի նմա եղեալ: Ոչ ասեմ զտիւ եւ զգիշեր կալ մնալ ի նմա, զի այս անհնար է, այլ զի մի ոք իբր զիւր ստացուած առեալ գնասցէ ուր եւ կամի, զի զայս ես միայն կարեմ առնել յիմ կենդանութեան: Ոչ ոք իշխեսցէ անցանել եւ արհամարհել զհաստատուն տիպ տառիս մարդկանէ, ո՛չ թագաւոր, ո՛չ իշխան, ո՛չ եպիսկոպոս, եւ ո՛չ հայր վանաց, ո՛չ մեծ եւ ո'չ փոքր, ո՛չ եկեղեցական, եւ ո՛չ աշխարհական, զի մի՛ հպարտացեալ ի դատաստան սատանայի, անկցի եւ զվերագոյն անէծքս առցէ:

Եւ այս վերոյգրեալս հաստատուն է կամաւքն Աստուծոյ, եւ վասն առաւել հաստատութեան` իմով ձեռամբս գծագրեցի:

գ

<305a> Բարեխաւսութեամբ եւ աղաւթիւք սուրբ մարգարէի Երեմիայի եւ ամենաւրհնեալ Տիրամաւրն որոյ զգիրքս շնորհեսցի Աւագ Մլիճոյ եկեղեցւոյն, մի յիշեր զմեղս իմ, եւ մի բարկանար իսպառ, զի գինք արեան քո եմ, եւ դարձոյ զսրտմտութիւնս քո յինէն:

դ

<169a> եւ արդ լեր պաշտպան եւ վերակացու Յիսուս հոգւոյ եւ մարմնոյ իմ յամենայն ժամանակի, եւ անտես արար զյանցանս հաւատացելոց ի քեզ, եւ փառաւորեա բարձր ի գլուխ պսակաւ առ դատաստան, եւ արժանաւորեա, զի մնասցէ անջինջ յիշատակ ինձ ի յեկեղեցւոջ Աւագ Մլիճոյ Աստուածածնին եւ Սուրբ Փրկչին:

***

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Վենետիկ, 212, Սարգիսեան, Ցուցակ Բ, էջ 294

Գրիչ` Բասիլ

Վայր` Խորին ուխտ

ա

Քրիստոս Աստուած, որ յայսմ աւուր լոյս ծագեցար աշխարհի, լուսաւորեա զհոգի Երիանոսի, առաջնորդի սուրբ ուխտիս եւ ծնաւղաց նորին: Նա եւ զյոքնամեղ գրչիս Բասլի` եւ Աստուածատրու եղբաւր իմոյ, եւ ծնողաց մերոց եւ որոց զամէնն ասեն:

բ

Քրիստոս Աստուած, որ ի խանձարուրս պատեցար վասն ազգի մարդկան, անշիջանելի լուսով քո պայծառացս զհոգի Երանոսի եւ զՊետրոսի դիտապետաց մենաստանիս եւ ծնաւղաց նոքին: Նա եւ զՍտեփանոսի առաջին հիմնարկողի սորին, եւ զիմ մեղաւոր գրչիս Վասլի, եւ ծնողաց իմոց, եւ որոց զամէն ասասցեն:

գ

Հոգի Սուրբ Աստուած, աղբեր անսպառ, զերկնային պսակ քո պարգեւեա Բարսղի եւ հանգո զնա ընդ ընտրեալս քո` որ զաւրինակս պարգեվեաց եւ ինքն զկնի սակաւ աւուրց փոխեցաւ յաստեացս, եւ էր առաջնորդ աստուածաբնակ ուխտին Խորնին: Ընդ նմին եւ Աստուածատրու քահանայի, որ բնաւին սպասաւորէր նիւթոց եւ ամենայն պիտոյից. եւ նմա պատրաստեա զարքայութիւն քո, եւ ծնողաց նորին, եւ ինձ յոքնամեղիս, եւ որոց զամէնն ասասցեն:

դ

Քրիստոս Աստուած որ լուաց զոտս աշակերտացն, լուասցէ եւ զյանցանս Ստեփանոսի եւ զԿոստանդեայ հարազատին եւ զՀայրապետին, որ բազում աշխատութեամբ շինեցին զմենաստանս: Սրբոց իւրոց սեղանակից արասցէ զհոգիս նոցա: Նա եւ զտարաժամ վախճանեալն զՍտեփանոս` զնոցին արմատն: Հանգուսցէ Քրիստոս Աստուած եւ զհոգիս այնոցիկ, որ աշխատողաց գրոցս մեղաց թողութիւն հայցեն: Նա եւ զիմս չարեաց պարտականիս, եւ զայնոցիկ, որ զամէնն ասասցեն:

ե

Ողորմած եւ մարդասէր Աստուած, ողորմեա Բարսղի անարժան քահանայի եւ ծնողաց նորին, որ յարդար ընչից իւրոց աւժանդակեաց ի մատեանս յայս, դու հարիւրապատիկ հատո նմա միոյն յարքայութեան քում, եւ ամենայն եղբայրութեանս: Նա եւ ինձ յոգնամեղ գրչի Բասլի, եւ հաւրն իմոյ Ներսիսի, եւ այնոցիկ, որ զամէնն ասեն:

զ

Յամի ՉԻ (1271), յայսմ աւուր` որ է չորեքշաբթի, բարեպաշտ արքայն Հեթում փոխեցաւ առ Քրիստոս` կրաւնաւորական վարուք, զոր հանգուսցէ Քրիստոս զհոգի նորա ընդ Մակարա ճգնաւորի եւ ընդ այլ սրբոյն, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Քիւրտեան հաւաքածու 111

Գրիչ` Բասիլ

ա

<295a> Փառք… յամի Չ-երորդի Ի-երորդի (1271) թուաբերութեեան տաւմարի Հայոց, յառաջնորդութեան անբիծ հեղինակին եւ յաջորդին աթոռոյ Սրբոյ Գրիգորի տեառն Յակոբա, եւ ի թագաւորութեան Կիլիկեցւոց նահանգիս Լեւոնի, Աստուածատուր քահանայ ցանկացող եղեալ այսմ լուսայիղձ եւ կենսագիր…

Զստացող սորա զԱստուածատուր` զհոգւոյ եղբայրն իմ եւ զծնաւղսն նորին:

բ

<224a> Աղաչանաւք սրբոյն Ղուկասու աւետարանչի ողորմեա Բասլի եւ ծնաւղաց իմոց:

գ

Կազմող` Առաքել Հնազանդենց

<296a> Ո՜հ զմեղաւք դատապարտեալ կազմող սորա զԱռաքել Հնազանդենց եւ զծնաւղսն իմ, եւ զհարազատսն իմ զԿարապետ քահանայ եւ զՊաւղոս սարկաւագ, եւ զուսուցիչն իմ զՍարգիս քահանայ` զհանգուցեալսն ի Քրիստոս աղաչեմ յիշել ի Տէր: Ի թվին Չի (1271) կազմեցաւ սա:

դ

Հետ. ստացող` Յովհաննէս Արքաեղբայր

<82a> Զստացող սորա զՅոհաննէս եպիսկոպոս` արքաեղբայր Հայոց, ծնողաւք իւր եւ ընտանեաւք յիշեալ լիցին ի տեսողացդ եւ վայելողաց ապագայիցդ, եւ զձեզ Աստուած յիշեցէ, որպէս դուք զմեզ, ամէն:

***

ԳՈՐԾՔ ԴԻՈՆԻՍԻՈՍԻ ԱՐԻՈՊԱԳԱՑՒՈՅ

Ալիշան, «Հայապատում», էջ 486

Գրիչ` Յովհաննէս Արքաեղբայր

ա

Ես Յովհաննէս արքեպիսկոպոս եւ րաբուն, ծառայ մեծին Աստուծոյ եւ ընտրելոցդ, որդի մեծ իշխանաց իշխանին Կոստանդեայ` աբրահամեան ծերունւոյ եւ աշխարհաշէն առաքինւոյ, եւ եղբայր համահայր ի Քրիստոս փոխեցեալ բարեպաշտ արքային Հեթմոյ, որոյ յիշատակ օրհնութեամբ եւ ցօղ կենսակայլակ կողից կենարարին իջցէ ի դամբարան շիրմի նոցա, ամէն:

Ի թվականիս Հայոց ՉԻ (1271) գրել ետու զիմաստալի եւ գերապատում տառս սրբոյն Դիոնիսիոսի Աթենայ եպիսկոպոսի եւ տիեզերալոյս վարդապետի, ի թագաւորութեանս քրիստոսապսակ արքային Լեւոնի` տեառն իմոյ եւ եղբօրորդւոյ, զոր աջն Աստուծոյ միշտ պահեսցէ ի չարէ, աստուածաշնորհ զաւակօքն իւր` Հեթմիւ եւ Թորոսիւ եւ Ռաւբինեաւ, փառաց ի փառս բարձրացուցանելով, ամէն:

Եւ գրեցաւ սա երկուց գրչաց` ի Ստեփանոսէ եւ ի Յովհաննիսէ, որոց Տէր ողորմեսցի, ի կաթողիկոսութեան տեառն Յակոբայ, յորմէ եւ զօրինակն ընկալայ, ի լուսաւորութիւնս խաւարելոյս եւ յիշատակ բարի ինձ, եւ ծնողաց իմոց, եւ համայն զարմից: Աղաչեմ Տերամբ Աստուծով, որք օգտիք ինչ ի սմանէ եւ կամ գաղափարէք, ողորմութիւն եւ թողութիւն խնդրեցէք մեզ եւ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ, զոր եւ ձեզ տացէ Քրիստոս:

բ

Յաստուածային սէրն հարեալ

Սա որ հրով նորին վառեալ,

Որ եւ ըզտառս այս ըստացեալ

Բամբիշըն մեծ Ֆիմի կոչեալ,

Հեթմոյ քաջի նա դուստր լեալ`

Որ էր արքայ Հայոց օծեալ.

Անցաւոր զայս ծանուցեալ

Ականց թագին այն բաղձացեալ:

Նորափետուր սովաւ պճնեալ,

Լի լապտերօք ընդառաջեալ,

Նոր փեսային է հարսնացեալ,

Մտից դրախտին արժանանալ:

Եղկելիս սովաւ թախծեալ

Երկամբք մատանցս ըզսա ստանալ,

Սակս որ ի մի գործ ըսկըսեալ

Փոքր ինչ յայլոց օժանդակեալ:

Ստացողք վերջո եւ որք օգտեալ`

Հայցեմք բարի մասըն մեզ տալ,

Ապրել ձեւօք ի հրոյն դարձեալ

Մեք մերայօքն զայս ժըտեալ:

Սըրտիւք ի ձեզ եմըք դիմեալ

Բուռըն զոտից ձերոց հարեալ,

Երանութեան սուրբ վիճակեալ

Եւ թողութեան պարգեւ շնորհեալ,

Մեզ եւ մերոյն յիշողքն յիշեալ

Եւ համայնիւքս Աստուած օրհնեալ:

գ

Զիմաստութեամբ լցեալն եւ զամենայն բարեձեւութեամբ զարդարեալն, զսիրողն Աստուծոյ եւ զսպասաւորն ամենայն ծառայից նորա, զարքածին բամբիշն Ֆիմի եւ զաստուածապարգւ զաւակսն նորին` զՊալիան եւ զՃուան, եւ զհեզանազն Մարկրուն յիշեցէք ի Քրիստոս Աստուած, ստացողքսորա եւ վայելողք: Եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ ի բարի:

Այլ եւ զեղկելիս Յոհան եպիսկոպոս` մի մոռանայք զգրողիկս անարժան:

դ

Ընկալ, ո՜վ աստուածասէր եւ գթասէր հոգի, մեծդ ըստ մարմնոյ եւ բարգաւճդ ըստ հոգւոյ` ծիրանածինդ Ֆիմի, զբաղձալին քո` երկամբք ձեռին մեղապարտիս Յոհաննէս եպիսկոպոսի կրսերոյ եղբօր հօր քո, որով յԱստուած եւ յաստուածայինսն խոկասցիս միշտ եւ տրտմեալ սրտի քո սփոփանս սովաւ արասցես, գիտելով սեփհական է մարդոյ նժդեհութիւն եւ պանդխտութիւն եւ փորձանք: Որոց անդորր տացէ ձեզ, որ ամենահնարն է:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 10062

Գրիչ` Յոհաննէս

ա

<52b Փառք Աստուծոյ Հաւր եւ բանի նորայ Յիսուսի Քրիստոսի եւ Սուրբ Հոգոյն յաւիտեանս, ամէն:

Թուկանութեանս Հայոց ի ՉԻ (1271) գրեցաւ Պատմութիւն վարուց երանելոյ Անտոնի: Աղաչեմ զամենեսեան որք ընթեռնոյ զվարս սըրբոյ հաւրս Անտոնի, յիշեալ արժանի արասջիք զգրող սորայ զՅոհանէս անարժան, եւ զերեսսին եղբարսս իմ` զԳրիգոր եւ զԱնրիաս, եւ զմիւս Գրիգոր, եւ զհոգեւոր հայրն մեր Զարվար` որ են աւուրբք եւ ճգնաւորք ի կրաւնս քահանայութեան: եւ որք յիշէք, յիշեալ եղիջիք եւ դուք, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս, ամէն: Յիշեսջիք եւ զդեռաբոյս եղբայրս մեր Ստեփանոս:

Աստուածային շնորհացն առ ընդունիլ եւ Սուրբ երրորդութեան տեղի աւթեվանի եւ բնակարան, ո՜վ ամեներջանիկ սուրբ հայր Անտոն, որ քոյով ամենայպայծառ սքանչել եւ սուրբ եւ մարդկան անտ <53a> անելի ճգնութեամբդ զսատանայական բռնութիւն ընկճեալ խորտակեցէր եւ կոխանս արարէր, առ ոտս քո անկեալ աղաչեմք զքեզ, մի մոռանալ զհաւատացեալքս Քրիստոսի եւ մաղթանս քո առ Տէր մեր եւ Աստուած, զի ապրեսցին ի պատրանաց բանսարկուին մեծաւ շնորհաւք մարդասիրութեան նորայ: Յոյժ պաղատանաւք հայցեմք եւ մեք, որ զքոյ վերաստացաք զգիրս, աղաչեալ վասն մեր զՏէրն Քրիստոս` պարգեւել մեզ զանշարժ զխաղաղութիւն ի կեանս յայսմիկ, պահել ամենազաւր աջով նորա յամենայն փորձութենէ եւ յաւիտենական հանկստեանն արժանանալ ի Քրիստոս քոյով բարեխաւսութեամբ տէր եւ հայր:

Ընդ նոսին յիշեսջիք եւ զՍէթ քահանայն, որ զաւրինակս պարգեւեաց:

բ

Գրիչ` Յոհան

<310a> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Ո՜վ սուրբ եւ ընդրեալ եւ մաքրեալ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ հոգեւոր հայր իմ Անդրէաս, յիշեալ զանարժանս եւ զանպիտանս Յոհան ի սուրբ եւ յարժանաւոր յաղաւթս քո, զի թերեւս հաշտեսցի բարեգութն Աստուած քոին պաղատանաւք եւ բժշկեսցէ զվիրաւք թարախեալ հոգիս իմ, զի մի ամաչեցից ի յաներեկ աւուրն, յորժամ բանք սպառին եւ գործք թագաւորեն, եւ Քրիստոս, որ առատն է ի տուրս պարգեւեաց մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի, ամէն: Աղաչեմ եւ խոշորութեանս մի մեղադրել, եւ ընկալ զսակաւ գրիկս իբրեւ զերկու լումայս տառապեալ կնոջն կամ իբրեւ զյետինս մշակսն, որ ի յայգին գործեցին, եւ յիշեալ զբազմամեղ ծառայս Քրիստոսի եւ ձերոյ սրբութեանդ, աղ \\\ յո՞ յերեսս անկեալ աղաչեմ յիշել զհոգեւոր հայրն իմ զՎարդան սուրբ քահանայ, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս:

գ

<130b> Տէր Աստուած, բարեխաւսութեամբ սորա ողորմեա Անդրի[աս]ի եւ գրողի:

դ

<52b> Աղաչեմ յիշել ի Տէր զաշխատողս ի սմա զԽաչատուր քահանայ եւ զողորմելիս Յոհան` եղբայր սորա:

ե

<139b> Բարեխաւսութեամբ սուրբ ճգնաւորիս, Քրիստոս ողորմեա մեղապարտիս Անդրէասի եւ մեղուցեալ ծառայի նորին Յոհ[ա]նի, ամէն:

զ

<306b> Վա՜յ մեղաւորիս Յոհ[ա]նայ, թէ ինչ կամիմ յինել յանքուն որդանցն:

է

Գրիչ` Գրիգոր

<245a> ԶԱնդրիաս քահանայ յիշեսջիք ի Քրիստոս: Ընդ նոսին եւ զտառայպել գրող սորայ` զԳրիգոր բազմայմեղս, ընդ նոսին եւ զհոգեւոր հայր մեր Զաւրվար:

ը

Սրբագրիչ` Աւշին

<321b> Ո՜վ սուրբ հարք եւ եղբարք, յորժամ աւգտիք ինչ ի սմանէ կարդալով եւ կամ գաղափար առնելով կամ լսելով, յիշելոյ արժանի արասջիք զԱւշին նուաստ քահանայս եւ զսպասաւորս Սրբոյն Նիկողայոսի, քանզի եւ ես սակաւ ինչ աշխատեցայ ի սմայ ուղղելով զսղալն զոր գտի: Եւ զձեզ եւ մեզ եւ ծնողաց մերոց թողութիւն շնորհեսցէ Տէր Յիսուս, ամմէն:

թ

<310b> ԶԱւշին նվաստ քահանայս եւ զծնողսն մեր յիշեսջիք ի Տէր Յիսուս:

ժ

Կազմող` Ստեփանոս

<321b> ԶՍտեփանոս պրակս, զկազմող տառիս աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ զհոգւոր հայրն իմ զԹադեոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ իւր յահեղ ատենին, եւ ընդ աջոյսն դասէ զհոգիս յիշողացն: