Պէսպէս
հետաքրքրական
դէպքեր
կը
պատմուին
այս
թուղթին
մէջ:
Ահռելի
է
թուրք
աղբիւսահաւաքին
եղեռնալից
արարքը,
ինչպէս
նաեւ
յանդգնութիւնը
ինքնակոչ
եւ
կեղծ
«քաւալիեռ»ի
մը`
Պոլսոյ
սպանիական
Դեսպանատան
եւ
այլ
մեծամեծաց
մօտ
ըրած
չարեշեհութիւններուն
համար:
Գերապատիւ
հեառն
տեառն
Ստեփաննոս
վարդապետի
Աբբայ
հօր
մերոյ
ողջոյն
աջահամբոյր
…
Յաւուրս
պայրամի
տաճկաց,
չէօփճի
մի
տաճիկ
մտեալ
ի
սովորական
տուն
մի
տաճկի
բառնալ
զաղբեւս,
եւ
ետես
մանուկ
մի
փոքրիկ
ի
գաւիթ
տանն
զարդարեալ
ոսկւով
եւ
մարգարտով
եւ
հայեցեալ
այսր
անդր
եւ
ահա
ոչ
ոք
էր
որ
տեսանէր,
յանկարծ
ուրեմն
խցեալ
զբերան
մանկանն,
եւ
զինեալ
էարկ
ի
քիւֆէն,
եւ
եդեալ
ի
վերայ
զաղբեւս
տանն
ել
եւ
գնաց
բաց
թողեալ
եւ
զդուռնն
տանն,
եւ
էր
միամօր
մօր
իւրոյ.
իբրեւ
ժամք
ինչ
անցին
ի
վերայ,
ձայնէ
մայրն
զմանուկն
է
ոչ
ոք
էր
որ
պատասխանէր,
իջեալ
ի
գաւթին
եւ
ահա
բաց
են
դրունքն,
կորեաւ
ասենմանուկն,
եւ
սկսան
թէլլալս
կանչել
աստ
եւ
անդ
ընդ
ամենայն
քաղաքն
կոստանդնուպօլսի:
Չէօփճին
մինչ
չեւ
թէլլալքն
սփռեալք
ըմբռնեցաւ
ի
չարիս
իւր,
զի
ի
գնալն
մինչեւ
ի
տեղի
իւր,
ի
ճանապարհի
թորեալ
ի
դուրս
արիւնն
ի
սէփէթէն,
ասէ
ցնա
ոմն.
Զի՞նչ
է
այդ
այր
դու
զի
արիւն
հոսէ
ի
սէփէթէդ ,
եւ
նա
ասէ.
Ի
տուն
մի
հաւ
մորթեցին,
եւ
թօֆայ
համարեալ
մինչդեռ
եւս
զաղբիւսս
առնուի
արկին
եւ
զհաւն
ի
սէփէթն.
եւ
հարցանողն
համոզեալ
ի
բանից
անտի
սկսաւ
ընթանալ
զհճանապարհ
իւր,
բայց
կաթիլք
արեանն
ոչ
վերջանան
ի
փողոցացն.
եւ
իբրեւ
էանց
ընդ
բազում
փողոցս
յորս
ոչ
մի,
եւ
ոչ
տասն
հաւու
կաթիլք
արեանն
օգտէին,
դարձաւ
չտապով
զհետ
մտեալ
չէօփճիւյին
եւ
ժողովեալ
զոմանս
ի
տաճկաց
բռնի
ետ
առնուլ
ի
վայր
զսէփէթն,
եւ
հանեալ
զմանուկն,
եւ
կալեալ
զչէօփճին
տարան
առ
դատաւորն :
Իբրեւ
ետես
դատաւորն
զմանուկն
կայտառ,
հրամայեաց
լուանալ,
եւ
մաքրեալ
եւ
եղեալ
ի
կողմանէ
ետ
ծածկեալ
որպէս
թէ
ի
քուն
իցէ
եւ
կոչեալ
զմայր
մանկանն,
սա
է
ասէ
մանուկն
քո,
եւ
նա
ասէ
իմ
է,
թող
ասէ
դատաւորն
եւ
մի
զարթնուցու
ի
քնոյ
անտի.
եւ
ապա
ի
խրատական
եւ
ի
մխիթարական
բանից
զորս
խօսէր
դատաւորն,
ապա
ուրեմն
իմացաւ
զանցսն
կատարածի
մանկանն
եւ
եգիտ
չարագործն
զարժանին
պատուհաս:
Ի
խույումճի
չարչըն
տօլանտըրճիք
ոմանք
միաբանեալ
իբրեւ
50
եւ
60
քսակի
վաճառս
առեալ
յէսնաֆէն
կորեան
ի
միջոյ.
վասն
այսր
պատճառի
եւ
ափտըրահման
չէլէպին
տային
մեր
Վ.
Հ.
Անտօնին
եմուտ
ի
բանտ,
զի
բազումք
ի
վաճառականցն
ի
ձեռս
նորա
էին
աւանդեալ
զվաճառն,
սակայն
հրաման
ել
ի
թագաւորէն
զի
գտցի
ամենայն
ստացուած
վաճառականացն,
եւ
գտին
զամենայն
ամենայն
իրօք.
եւ
ոչ
եղեւ
ումեք
վնաս
ինչ…:
յաւուրս
յայսոսիկ
եկն
եւ
այտի
ի
քաղաքէն
նապօլի
քաւալիէռ
մի,
եւ
եկեալ
առ
դեսպանն
սպանիոյ
ի
Տէօրթիօլաղզըն
եւ
ցուցեալ
զքաւալիէռական
եւ
զսուտ
վկայական
թուղթս
իւր,
նստաւ
ի
պալատն
դեսպանին,
սակայն
դեսպաննգրեաց
թուղթ
առ
թագաւորն
վասն
քաւալիէռիս
այսորիկ
ծանուցեալ
եւ
նմին
իսկ
քաւալիէռին,
թէ
ես
վասն
քոյ
գրեմ
առ
թագաւորն,
եւ
նա
ասէ,
այս`
նաեւ
ես
իսկ
ինքնին
գրելգրել
ունիմ
առ
նա.
գրեաց
եւ
ինքն
եւս
եւ
ետ
ցդեսպանն
առաքել
ընդ
իւրում
թղթին:
Յայնմ
միջոցի
մինչ
չեւ
եկեալ
էր
անտի
պատասխանի
թղթոցս
այսոցիկ,
սա
հանապազ
ուտէր
ի
սեղան
դեսպանին,
եւ
ընդ
ամենայն
մեծամեծաց
ֆռանկաց
եւ
դեսպանաց
ելեւմուտս
առնէր
իբրեւ
զմի
ի
մեծամեծ
քաւալիէռաց
սպանիոյ,
եւ
աւուրք
էին
աւուրք
բարեկենդանի
եւ
ի
պալօյս
եւ
ի
խաղս
առաւել
գտանէր :
Յաւուր
միում
ի
խաղս
ինչ
թղթոց
կորոյս
100
ոսկի,
զոր
վճարելոց
է
ըստ
օրինաց
նոցա
ի
միջոցի
քսանչորս
ժամու.
յայնմ
[=
«յայնժամ»
պատիւը
վրան
մօռցուած
կերեւի
]
գնացեալ
եբեր
100
ոսկի
չիլ
զէրմահպուպ
եւ
եկն
համարեաց
ումեք
որ
ոչ
էր
ի
խաղացողաց
անտի,
ասէ
ցնա
այրն,
ընդէ՞ր
համարես
ինձ
զսոսա,
ասէ
քաւալիէռն,
մի՞թէ
եւ
ոչ
դու
յօրթախից
նոցա
իցես,
զոր
քաջ
գիտէր
քաւալիէռն
զի
չէ,
ասէ
այրն,
չեմ
ասէ
քաւաքիէռն ,
յորժամ
գտից
զնա
ինքն
նմա
համարեցից
զսոսա,
եւ
ժողովեալ
զոսկիսն
դնէ
անդրէն
ի
ծոց
իւր:
Էառ
փոխով
եւ
քանի
մի
քսակիակունս
եւ
մարգարիտս
ի
վաճառականաց
տեղւոյս,
յորոց
եւ
մի
էր
եւ
անտօնն
եղբայրն
մեր
Վ.
Հ.
Գաբրիէլին,
յորմէ
էառ
1700
ղռուշի
մարգարիտս,
էառ
եւ
100
ղռուշ
փոխ
ի
մեծաւորէ
ժամու
սուրբ
աստուածածնին.
եւ
հանեալ
ի
ծոցէն
զոսկի
ժամացոյց
իւր
ետ
ի
գրաւ,
ասէ
մեծաւորն,
ոչինչ
պիտի
ինձ
գրաւական
ի
քէն,
ասէ
քաւալիէռն,
ոչ
այդպէս
է,
ես
կամիմ
զի
ամենայն
ինչ
իմ
լինիցի
սաղ.
յետ
քանի
մի
աւուրց
առաքեաց
առ
մեծաւորն
սպասաւոր,
եւ
խնդրեաց
զժամացոյցն
վասն
այնր
երեկոյի,
զի
յայսմ
երեկոյի
երթալ
ունիմ
ասէ
ի
պալօն
այս
ինչ
դեսպանի,
եւ
ամօթ
մեծ
է
երեւիլ
անդ
անժամացոյց.
եւ
յայնմ
երեկոյի
ի
նմանէ
եւ
զժամացոյցն,
եւ
ի
վճարել
պալօյին
անյայտ
եղեւ
այրն
ընդ
առաւօտն.
եւ
յետ
երկուց
աւուրց
եհաս
պատասխանի
թղթոյ
դեսպանին
թէ
ես
ոչ
գիտեմ
եւ
ոչ
առաքեցի
այդր
զայդպիսի
այր:
Յուզակս
առաքեցին
զկնի,
եւ
գտին
զնա
ի
պօղազին
ի
չանաք
քալէսին
ի
կերպարանս
նաւավարի,
եւ
զամենայն
առեալ
մարգարիտսն
եւ
զայլ
այնպիսիս
գտին
ի
մէջ
վարտեացն,
եւ
բերին
անդրէն
զքաւալիէռն
եւ
Տէօրթիօլաղզըն,
եւ
որչափ
հնար
էր
զամենայն
վնաս
վաճառականացն
տուժեալ,
առաքեցին
զքաւալիէռն
առ
թագաւորն
Սպանիոյ:
…
Յամի
տեառն
1767
Ապրիլի
5
[Կ .
Պոլիս]
Նուաստ
ծառայ
Հ.
Անանիա
վրդ .
Մ[խիթարեան]
