Եկեղեցին`
որուն
կառուցման
մասին
կը
խօսի
Հ.
Եղիա`
Պելկրատու
Հայոց
կը
պատկանի:
Ապա
կը
նկարագրէ
Լեհաց
քաղաքական
շփոթութեան
մէկ
հետաքրքրական
դրուագը,
որ
տեղի
կ՚ունենայ`
ինչ
որ
կ՚երեւի`
իրենց
Սաքսոն
Օգոստոս
Գ.
ի
թագաւորութեան
սկզբնաւորութեան
շրջանին
(1733-63):
Գերայարգեցելոյ
եւ
վսեմագունի
տեառն
Մխիթարայ
Աստուածաբանութեան
վարդապետի
եւ
Աբբայ
Հօրն
մերում
Յիսուսաւանդ
ողջունիւ,
ծանիր,
զի
սոյն
եկեղեցիս
հազիւ
եզերի
ԺԵՌ
[15000]
ֆորինթով,
սոքա
ունին
ԲՌ
[2000].
ֆորինթ,
Ռ
[1000]
ֆորինթ
թէ
եւս
աճ[ե]մներն
որ
տալոյ
լինին,
կամ
հազարհինգհարիւր
մեծ
բան
է,
յէրլիյիցն
սակաւ
օգնութիւն
լինի,
զի
ի
գարնան
գանքտելոց
եւ
աւերելոց
են
զբնակութիւնս
նոցա
վասն
մերձ
գոլոյ
ներքնաբերդին,
եւ
ի
սոցանէ
5
մարդ
հազիւ
կարէ
աղքատօրէն
զբնակութիվն
ինչ
չինել
վասն
ինքեանց.
տան
քիրան
եւս
խիստ
թանկ
է,
եւ
ոչ
ունին
զկարողութիվն
ինչ
օգնելոյ,
թէ
եւ
ոմանք
ի
սոցանէ
օգնելարիցեն,
կարի
սակավ
լինի:
Ուստի
մտածելով
զայս
ոմանց
յառաջակայից
աճ[ե]մներուն,
այսինքն
պարոն
Յովանէ,
Կիվլեազին,
Ճանազիզին
եւ
այլոց
ոմանց,
խորհուրդ
արարել
են
ներ
ինքեանց,
թէ
ես
ի
դիմաց
նոցին
գրիցեմ
առ
քեզ,
այսինքն
զերկուս
խնդիրս,
որոց
մինն
է
այս,
զի
դու
այդր
գրիցես
առ
սուրբ
ժողովն,
զի
նոքա
գրիցեն
առ
կայսրն
եւ
կամ
առ
այլ
ոք,
զի
ինքեանք
եւս
օգնիցեն
վասն
շինման
եկեղեցւոյս
մերոյ,
շնորհելով
գիրս
նիւթեղէնս,
այսինքն
թուվլայ
եւ
քիրէն,
զի
աստ
առատապէս
գտանի
այսպիսի
նիւթը
թագաւորական,
եւ
այսպիսի
խնդիրքս
կարծեմ
ոչ
է
դէմ
սրբոյ
ժողովոյն,
նաեւ
թագաւորին,
զի
աստ
ոմանց
վանորէից
շնորհեաց
զայսպիսի
նիւթս,
ոմանց
ի
սոցունց
ըստ
մասին
եւ
ոմանց,
ըստ
բոլորին:
Արդ
եւ
իմ
մտածելով
զսոյնս
թերեւս
վասն
սրբոյ
ժողովոյն
մեզ
եւս
շնորհիցեն,
որպէս
շնորհեաց
այլոց
կարգաւորաց:
Երկրորդ
խնդիր
սոցին
է
այս,
որ
է
կարի
խելագառական,
նաեւ
ըստ
ինքեանք
է
անկարելի,
որ
է
այս,
զի
սոքա
խնդրեն
ի
քէն,
թէ
դու
այդր
վասն
սոյնոյ
եկեղեցւոյս
զոմանս
զոմանս
դրամս
հաւաքիցես
այդր
եղեալ
ի
մեծամեծաց,
եւ
շուրջ
զայսու
ոչ
է
պարտ
աստէն
երկարել,
զի
է
եզական
խնդիր:
Կարի
նեղութեան
մէջ
եմ,
նաեւ
տկար,
վասն
շինման
սոյնոյ
եկեղեցւոյս,
զի
յառաջակայք
գոլով
դրամասէրք
եւ
գաղջք,
նաեւ
անհամաձայնք
ցրտապէս
շարժին,
եւ
մանաւանդ
երեցփոխանն
որ
է
բարկացօղ
եւ
կամապաշտ:
Մինաս
Վ.
եղեւ
քանոնիկ
Թմշվարու,
միջնորդութեամբ
Թմշվարու
ճէնռալին,
600
ֆորենտ
ի
տարւոջն
բաց
ի
պատարագէն,
նաեւ
յայլոց
եկամտից
եկեղեցականաց,
եւ
այժմ
ի
Վէնա
երկոքումբք
սպասաւորօք
շրջի…
լէհացիք
առաքեալ
են
ի
Ստամպօլ
զմի
դեսպան,
խոստանալով
տալ
նոցա
զգամանիցան,
որպէս
զի
այնու
օգնիցէ
ինքեանց:
Մեծագոյն
խռովութիւն
գոյ
ի
միջի
սոցա:
Կայսրն
առ
սոսա
դեսպան
յղեաց
ասելով
թէ
զո
ոք
ի
ձէնջ
կամիցիք
թագաւորեցուցանել`
ինձ
հաճոյ
է
բաց
ի
յիՍտանիսլավէն,
սոյն
գունակ
Մօսկոֆուն
էլչին
ասացեալ
է,
նա
եւ
Ինկիլիզին
եւ
Ֆուչէմէնկին
եւ
Պուռանտէպուռքին,
եւ
գարտինալն
որ
է
բերան
մեծամեծաց
լեհացւոց`
իւրաքանչիւրոյ
դեսպանաց
պատասխանեալ
է
ասելով,
թէ
դուք
չունիք
իրաւունք
առ
այս
ներախարնել
զձեզ,
զի
դուք
ի
վերայ
թագաւորութեանց
ձերոց
կարէք
իշխել
եւ
ոչ
ի
վերայ
մեր,
զի
զորն
հաճիմք
եւ
զնոյնն
ընտրեմք
մեզ
թագաւոր:
Եւ
ներ
դեսպանացս
այսոցիկ
առաւել
զայրացեալ
է
Պըռանտէբուռքին
դեսպանն
եւ
հարկանեալ
զսուրն
իւր
ի
վերայ
սեղանին,
եւ
նա
հեգնելով
սկսեալ
է
ուշաթափիլ
առաջի
դեսպանին
եւ
ասէ
զի
լինի
թէ
առանց
փասափոռթի
գնաս,
եւ
դեսպանն
ասէ[«]ես
փասափօռդ
ոչ
առնում,
ինձ
ոչ
է
պիտոյ[»],
բայց
զկնի
սակաւուց
պիտոյանայ
քեզ
եւ
այլն:
Սոքա
կամէին
զընտրումն
թագաւորին
իւրեանց
երկարացուցանել,
սակայն
զօրքն
Մոսկոֆու,
զօրքն
կայսերն,
զօրքն
Սակսոնին
եւ
Պռանդէպուռքին,
որք
այժմ
են
ի
Լեհաստան`
ստիպեն
զսոսա
շուտով
կացուցանել,
եւ
եթէ
լէհացիք
ընդդէմ
կամաց
սոցին
առնիցեն,
յայնժամ
սոքա
տիրելոց
են
բռամբ
ի
քաղաքս
նոցին:
Թէպէտ
սոքա
նախապէս
ունէին
զսոյն
խորհուրդս:
Նալղրանին
որդին
8
միլիոն
դրամ
պահանջէ
ի
լէհացւոց,
եւ
ասէ
թէ
հայր
իմ
տուեալ
է
ձեզ
այսքան
դրամ:
Յետ
երկուց
եւ
երից
աւուրց
յայտնի
կու
լինի,
թէ
ով
եղեալ
իցէ
թագաւոր…:
Պըռանտէպուրքն
4000
մարդով
ինքն
գնացեալ
է
ընդդէմ
ֆրանսզի
զօրացն,
նմանապէս
զօրքն
կայսեր
եւ
այլոց,
եւ
թիւ
սոցին
աւելաւ
քան
զնորին…:
Գերայարգութեան
քում
Նուաստագոյն
ծառայ
Եղիա
վարդապետ
1733
Սեպտեմբերի
5
[Պէլկրատ]
