Պելկրատի
մէջ
Հ.
Եղայի
առաքելական
պաշտօնը
իր
վախճանին
կը
հասնի`
հասակին
ծանրութեան
եւ
խանգարուած
առողջութեան
պատճառաւ:
Առ
այս`
կ՚արժէ
իբրեւ
ապացոյց
մէջ
բերել
առ
Աբբահայրն
ուղղած
Մայիս
19
թուակիր
մէկ
թուղթէն`
հետեւեալ
սրտաշարժ
տողերը:
Իր
տկար
վիճակին
մէջ`
անգամ
մը
կը
կանչուի
մահամերձի
մը
քով.
Հ.
Եղիա
անձնանուէր
հովուի
մը
եռանդով
կը
փութայ
իսկոյն.
կը
խոստովանցնէ,
կը
հաղորդէ
հիւանդը
ու
ժամ
մը
կը
ստիպուի
անոր
քով
մնալ.
«եւ
յետ
այսմ
-
կ՚ըսէ
-
եկին
անձինք
հանդերձ
նոտարիւն,
եւ
մինչ
սկսաւ
նոտարն
գրել`
ես
վերստին
տկարացայ,
եւ
մինչ
տեսին
զիս
ի
յայպիսի
տկարութեան`
հարկադրեցին
զիս
ընկողմանիլ
ի
վերայ
միոյ
մահճի,
եւ
այսպէս
առնելով
ընդ
երկար
ժամանակ,
հազիւ
կարաց
խելս
ի
գլուխս
գալ»:
Արդիւնազարդ
հովիւը
նկատի
առնելով
ժողովուրդին
բարիքը`
դեռ
չմեկնած
իր
սիրելի
պաշտօնատեղիէն`
հարկ
կը
համարի
իր
յաջորդին
համար
գծել
հետեւելիք
կարեւոր
կէտեր
-
որոնք
արդիւնք
են
իր
իմաստուն
եւ
փորձ
պաշտօնավարութեան
-
յաջորդ
եւ
արդիւնաբեր
ընելու
անոր
գործունէութիւնը:
Իր
ամբողջ
նամակին
ընթացքէն
կ՚երեւի
սակայն,
որ
այդ
խրատները
կու
տայ`
առանց
որոշապէս
տեղեակ
ըլլալու
թէ
ո'վ
յաջորդ
պիտի
կարգուի
իրեն:
Կը
տեղեկագրէ
նաեւ
սոյն
նամակով
բաւական
լուրջ
քաղաքական
դէպքերը:
Գերայարգեցելոյ
եւ
վսեմագունեղի
տեառն
տեառն
Մխիթարայ
Աստուածաբանութեան
վարդապետի
եւ
Աբբայ
Հօրն
մերում
…
Նաեւ
յետ
յայսմ
առնեմ
զայս`
առ
քոյդ
խոհեմութիւն,
զի
եթե
տէրն
կամիցի
ի
գալն
աստ
նոյնոյ
համանչանեցելոյ
անձին,
նախապէս
զոմանս
խրատս
տալի
է
նմա,
որպես
զի
այնու
թերեւս
զգուշացի
այնպիսեաց
անպատեհից
չարժմանց ,
որովհետեւ
ըստ
ինքեան
ներ
յայսպիսւում
պաչտօնի
այնպիսաբար
վարիլն
ոչ
է
բարի,
որք
եւ
են
այսոքիկ:
Նախկին
է
այս,
զի
ի
մէջ
քարոզին,
նաեւ
ի
սեղանոջ
ուրուք
ոչ
է
լաւ
յիչել
թարց
իմիք
հարկաորութեան
զարհեստական
հուրն ,
նաեւ
զարիւսեկն
դժոխոց:
Երկրորդ,
զի
որքան
կարելի
է
ջանայցէ
ընդ
ժողովրդեանն
սիրով
եւ
հեզութեամբ
վարիլ:
Երրորդ`
զի
ի
մէջ
քարոզին,
նաեւ
յարտաքոյ
նորին
ոչ
է
հարկ
ներ
այսքան
ազանց,
զազգն
իւր
պախարակել,
զի
յայսպիսեաց
բանից
ժողովուրդն
կարի
յոյժ
քորչին,
նաեւ
զմեծագոյն
պատկառանս
կրեն:
Չորրորդ,
զի
զեղանակ
ընթերցման
աւետարանին
ուղղելի
է,
զի
ոչ
է
լաւ
զյունական
եղանակաւն
ընթեռնուլ
զաւետարանն:
Հինգերորդն
է,
զի
ներ
սրբոյ
պատարագին
ոչ
է
հարկ
այնքան
տարածմամբ
ձեռօք
ասել
զաղօթն,
լաւ
է
բազմաց
հետեւիլ,
քան
թէ
միոյն:
Վեցերորդ,
զի
ի
մէջ
քարոզին
ոչ
է
այնքան
հարկի
վեր
քան
զչափն
պօռալ:
Եօթներորդ,
զի
ներ
խօստօվանութեանն
ոչ
է
լաւ
եւ
ոչ
է
ի
վեր
քան
զչափն
պօռալ:
Եօթներորդ,
զի
ներ
խօստովանութեանն
ոչ
է
լաւ
եւ
ոչ
է
բարի,
զի
զխօստովանօղսն
զայրացմամբ
յանդիմանել,
եւ
թարց
արձակման
այսու
պատճառաւ
յետս
դարձուցանել,
թէ
ոչ
գիտեն
զհաւատամն….
եւ
այլն :
Ութերորդ,
ջանալի
է
հոգունակաբար
զգուշանալ
ի
սնափառութենէ
եւ
ի
բարդաբանութենէ,
զի
ի
յայսպիսւոյ
խոսակցութենէ`
ոչ
երբէք
հետեւին
բարիք,
այլ
մանաւանդ
չարիք,
Իններորդ,
զի
զբարկութիւնն
իւր
սակաւ
ինչ
ջանայցէ
մեղմացուցանել,
եւ
ընդ
տիրացու
յակոբին
մեղմաբար
վարիլ,
զի
նա
ինքեան
պիտոյ
է:
Տասներորդ,
զի
յոյժ
բարի
լինէր
ինքեան,
եթէ
յաւուր
առաջ
զաւետարանն,
զգիրքն,
եւ
զշարականն
տես
արասցէ
քանի
մի
անգամ
ընթեռնլով,
մանաւանդ
զյաւետարանն:
Այլ
եւ
զբարեկենդանն
պարտի
ըստ
լաթինացւոց
առնել,
այսինքն
յերեքշաբթի
աւուրն,
նաեւ
ի
չորեքշաբթի
աւուրն
կերիցէ
զմիս,
զի
աստ
բաց
ի
յոմանց
սակաւուց
անձանց
պէքեառից,
թէ
տեղացիք
իցեն,
եւ
թէ
վաճառականք,
ամենեքին
ըստ
լաթինացւոց
առնեն,
եւ
այնք
որք
ոչ
ուտեն,
չեն
ի
համարի:
…
Ես
յառաջնում
տարւոջն
զչորեքշաբթին
պահէի,
նաեւ
զբարեկենդանն
ի
կիրակէին
աւուրն
առնէի,
բայց
մինչ
տեսի,
զի
այնպիսաբար
վարիլս
զոչ
իմն
բարութիւն
առբերէ`
հաւատոյս
կամ
անուանս,
այլ
միայն
կայթակղութիւն ,
վասն
այսորիկ
ես
եւս
այժմ
ըստ
լաթինացւոց
առնեմ
զպասն
եւ
զուտիսն…
զսրբազնութեան
դնելոյ
կերպն
ուսցի,
եւ
ոչ
միայն
զերեկոյեանն,
այլ
եւ
զառաւօտեանն,
զի
զսոյն
կերպն
Հ.
Անդոնն
լաւ
գիտէ,
զի
լէհացւոց
հայքն
ըստ
մեծի
մասին
այսպէս
առնեն…
Պարսն
Ճանազիզին
գիր
եկն
ի
Թօխադու,
եւ
ի
նմին
թղթոջ
ծանուցանեն`
թէ
ի
յԷրզրումայ
ի
Թօխադ
ոչ
կարէ
քէվրանն
գալ,
նաեւ
ոչ
իսկ
ի
Թօխաթու
կարէ
գնալ
յԷրզրում.
եւ
մանաւանդ
ի
յԷրզրումայ
ի
յԱճէմստեան,
զի
բաց
Իրէվանա`
վերստին
տիրել
ի
ղզլպաշն
այնց
գաւառաց,
որ
օսմանցին
տիրապետեալ
էր
նախապէս,
եւ
այլն:
Նաեւ
յայս
շաբաթ
իլովցի
հայ
մի
եկն
աստ,
եւ
նա
ըստ
որում
պատմէ,
լէհացիք
այժմ
ըն
մեծի
վշտի
կան,
մօսկօֆն
ասէ`
հարիւր
հազար
զինւորօք
նստեալ
է
ի
Լէհէստան,
ճէնռալիսիմօն
բազմօք
զօրովք
նստեալ
է
ի
յԻլով
քաղաքն,
եւ
քաղաքացիքն
վասն
ծախից
սեղանոյ
նորին
յաւուրս
Ճ.
թալէր
վճարեն
բաց
ի
պահարեղինաց
եւ
չէքէրիցն ,
զի
այսպիսեաց
ծախքն
հրէայքն
հոգան,
եւ
խիստ
հակառակ
է
հրէից
ազգն
մօսկօֆաց:
Ի
գաւառն
Սէնիու
Ֆլիպոռքին
ջուրն
սոքա
կտրեցին,
եւ
զմասն
ինչ
ի
զօրացն
կայսերական
անդէն
եդին,
զմասն
ինչ
եւս
հանդէպ
զօրու
ֆրանսըզին,
իսկ
եւ
զմնացեալն
հեծելազօրսն
հանդերձ
գատանայիւք
գնալոց
են
ի
հողն
Ֆրանսըզու,
եւ
զայս
այսպէս
գիտելով,
ընդդէմ
նորա
այսքան
զինւոր
եւս
միշտ
ի
պատրաստի
կայ:
Փօրթուքալու
թագաւորն
ԾՌ
զինուորս
յղեալ
է
ի
սպանեա,
եւ
այժմ
կայսրն
զմի
ճէնռալ
յղեաց
առ
նոսա:
Ոմանք
ասեն,
թէ
հաշտութիւն
լինի,
իսկ
այլք
զընդդէմն
ասեն…:
Ի
Պէլկրատ
Գ
Յունիս
1735
Պատրաստական
ծառայ
ամենայնի
Եղիա
վարդապետ
կոստանդնուպօլսեցի
