Ահա
Ստեփանոս
Ռոշքայի
մէկ
ուրիշ
թուղթը`
որգլխավորապես
կը
ներկայացնէ
ա.
իր
սրբագրած
Մաշտոցին
առ
ի
փորձ
գործադրության
լուրը.
բ.
նոր
տոմարը
հաստատելու
հարցն
ու
ջանքերը.
գ.
սոյն
երկուքին
տպագրութեանց
առաջարկներն
առ
Մխիթար:
Սակայն
Ծիսարանի
այդ
փոփոխութիւնները
տարբեր
աչքով
կը
դիտուին
Մինաս
Վ.
Պարոնեանէ
առ
Մխիթար
գրուած
նամակի
մը
մեջ,
ուր
կ`ըսէ«Լուայ
թէ
տէր
«Ստեփանն
լեհացին
եկեալ
ի
Դրանսիլվանիայ
բազում
ինչփոփոխութիւն
եկեղեցական
«(որպէս
է
սովորութիւնն
Հայոց
վարդապետաց
)
եդեալ
իցէ
մինչ
զի
եւ
չուտելն
«մսոյ
ի
շաբաթի`
ի
ներքոյ
բանադրանաց
հրամայեա
իցէ,
եւ
այլն,
ժողովելով
զդրամս
չուեաց
ի
օթեւանս
իւր:
Իսկ
ասի
թէ
Հ.
Մանուէլն
ամենայնիւ
լռեալ
իցէ»:
Ստուգիւ
նշանակութենէ
զուրկ
չէ
վերջնոյս
այդ
լռութիւնը.
մանաւանդ
թէ
թագուն
նպատակ
մը
կ՚երեւի
այն
հարցման
մէջ`
զոր
ինքն
իսկ
Հ.
Մանուէլ
[Խուպեարեան]
առ
Մխիթար
կ՚ուղղէ
ըսելով.
«Խնդրեմ
թէ
Լեհացի
տէր
Ստեփանին
խնդրեալն
զորս
խնդրէր
զինչ
պատասխանիցիք
նմա
գրով
վասն
տօմարին
եւ
տօնացոյցին
եւ
այլոց,
ծանուսցես
ինձ»:
Ռոշքայի
թուղթին
մէջ
մասնաւորապէս
դիտելի
կէտ
մ'է`
ընտիր
հրատարակութիւններ
ձեռք
բերելու
դիտմամբ
իր
տածած
յարգանքն
ու
համարումը
հանդէպ
Խաչատուր
Վ.
ի
եւ
Մխիթարայ
լուսամիտ
տեսութեանց
եւ
հմտութեանց:
Բայց
այդ
ամէնը
մի
միայն
ձեռնարկներ
ու
դիմումներ
են`
անոնց
պաշտօնական
հաստատութիւն
մը
տալու
եւ
ընդունելի
դարձնելու
մտքով:
Եւ
ճիշտ
ասոր
համար
է`
որ
նամակս
նոր
փաստաթուղթ
մը
կ՚երեւի
մեզ,
քանի
որ
ցարդ
Եղիսաբեթուպոլսոյ
դիւանական
գրութեանց
համաձայն`
նկատուած
էր
թէ
«նոր
տումար
մտցնելու
համար
առաջին
քայրերն
եղած
են
1757ին
քաղաքային
ժողովոյն
մէջ»:
Ամենապատիւ
Հայր
ի
Քրիստոս
եւ
Տէր
Վարդապետ
Զբազմավաստակ
գիրդ
յԱպրիլի
Ա
ծրեցեալն
առի
ի
Լիբսիայէ,
զոր
էպիշֆալովցի
Հայն
այդի
բերեալն
էր.
(զայլ
բաց
ի
սմանէ
ոչ
ընկալայ
):
Առի,
ասեմ,
մեծաւ
խանդաղատութեամբ
սրտիս ,
բայց
մեծագոյն
շնորհակալութեամբ
Ամենապատուոյդ,
որ
այդքան
հոգածութեամբ
ոչ
մոռանայ
զծառայ
իւր:
Փօստն
առ
մեզ
ոչ
է
ստոյգ,
սակս
ընդ
Դրանսիլվանիա
առ
ձեռն
Պատ.
Հօրն
Մանուէլի
հասուցանելով,
որպէս
եւ
ես
այժմիկ
առնեմ:
Միայն
թէ
ի
Վեննայ
չիցէ
ոք
թղթաբացօղ,
որպէս
յոյժ
կասկածեմ
զումեմնէ:
Առ
ձեռն
ուրեմն
նորին
Հօր
Մանուէլի
(զոր
ինքն
յետոյ
ընդ
վաճառականաց
հասուսցէ
Գերանձնութեանդ
)
առաքեմ
զՄաշտոցն
մեր
սրբագրեալ
եւ
տրամադրեալ,
եւ
իշխանութեամբ
Գեր.
Տեառն
Արքեպս.
ին
մերոյ
առփորձեալ ,
որով
մեք
ի
Լեհաստան
եւ
ի
Դրանսիլվանի
վարիմք:
Առ
պարոն
Պետրոսն
Քելեան
բուն
բարեկամն
իմ
գրեմ,
զի
որպէս
ինձ`
մինչ
անդէն
էի`
բերանով
խոստացաւ
զծախս
սորին
տպելւոյն
հոգալ`
նոյնպէս
գործով
կատարեսցէ,
որպէս
զի
ի
ձեռն
Գեր.
Հայրութեանդ`
ըստ
գովելի
երկասիրութեանդ`
որով
ի
նմանիս
պայծառանաս`
ի
հրապարականն
եկեսցէ
լոյս:
Ընդ
սմին
յղեմ
եւ
զնոր
տօմարն
տօնացուցիւն
ի
միասին
կարգաւորեալ,
ո'չ
զնորայն
օրինակն,
զոր
Սուրբ
ժողովոյն
յառաջ
ընդ
տէր
Յօհանին
ի
տիպ
տալ
յանձնեցին
վասն
Ծռազատկին
Հայոց,
այլ`
զայլ,
որ
ինքն
զինքն`
թէ
զինչ
իցէ`
ցուցանէ:
Զտօմարէս,
զայցարարութեան
իմոյ,
որ
ի
Դրանսիլվանիա,
համարն
տալով
սուրբ
ժողովոյն
մանրամասնաբար
ծանուցի,
եւ
յոլովիւք
մաղթեցի
զառփորձումն
նորին
եւ
զթոյլ,
զի
այդր
ի
Վէնէտիկ
ծախիւք
Մեծաւորելի
Դատաւորացն
Կեռզացւոց`
որպէս
ինձ
խոստանան
տպեսցի:
Զնոյնն
արարի
եւ
առ
Գեր.
Տէր
Նունցիոսն
Վեննայու
Կրիմալտին,
որ
Եպս-ին
Դրանսիլվանիոյ
(յորմէ
առեալ
էր
զգիր
վասն
Տօմարին
ընդ
իմոցս
)
ուրախութեամբխոստացաւ
հոգալ
զսորին
հաստատումն
ի
Ս.
Ժողովոյն
եւ
այժմ
առաւել
եւս
կարօղ
է`
գոլով
Կարտինալ:
Բայց
ընդ
վախճանիլ
Սրբազան
Հայրապետին,
Կարտինալացն
գոլով
զբազմօք
զբաղեալք,
տակաւին
ոչ
ետուն
զպատասխան
վերոգրեալ
եպս-ին
կամ
ինձ:
Ասացի
ի
Վէնէտիկ,
որպէս
զի
հոգաբարձութեամբ
եւ
վկայութեամբ
Ամենապատիւ:
Տ.
Խաչատրոյ
Վարդապետին
եւ
Գերանձնութեանդ`
թարց
տարակուսութեան
տպեսցի:
Ունի
զխիղճ
ինչ
նոյն
Տէր
Գեր.
Արքեպիսկոպոսն
մեր
եւ
այլք`
թողումք
բարեհաճութիւն
կամաց
ձերոց,
զի
եթէ
զոմանս
ի
Տօնացուցէս
յայսմանէ
հանել,
եւ
զայլս,
որպէս
զՆախահարսն
Կրօնաւորաց,
զՍուրբ
Տօմինիկոս,
զՖրանցիկոս,
եւ
զայլս,
որպէս
փոխանակ
հանելոցն
գնել,
պահելով
զկարգն
եւ
զխրատն,
ձեզ
թուեսցի,
մեք
սիրով
ընդունելոց
եմք:
Միայն
թէ
այս
հարկաւոր
գիրքս
հաստատեցի,
եւ
այսքան
ժամանակաց
անկարգութիւն
եկեղեցւոյս
մերոյ
ի
բաց
բարձցի,
եւ
նախատինք
մեր
վերասցին
հանդերձ
անիծիւք
Ժողովոյն
մերոց
Սսոյ
եւ
Ատանայ:
Գեր.
Արքեպս.
ն
մեր
խնդրէ,
զի
Մաշտոցն
ի
մեծագոյն
թերթի
վասն
դիւրութեան
ընթերցողաց
տպեսցի:
Զբառարանն
իմ
Աստուծոյ
ձեռնտուութեամբ
յուսամ
ի
նորագայ
շուրջ
զՈւլիսիւն
աւարտել,
զորմէ
յայլում
առթի
յետոյ
զեկուցից:
Եւ
յանձնեալ
զիս
մաքուր
աղօթիցդ,
զաջդ
Գերապատիւ
Հայրութեանդ
ջերմեռանդապէս
համբուրեմ :
Ի
Ստանիսլաւօվ ,
6
դեկտ .
1730
Ամենանուաստ
եւ
Պարտ,
ծառայ
Ստեփ.
Ստեփանեան
վարդապետեւ
Օֆիցեալ
Ստանիսլաւօվու
