Մայր դիւան Մխիթարեանց Վենետկոյ ի Ս. Ղազար

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
Այս անգամ Հ. Եղիա` բաց ի տեղական քաղաքային լուրերէ` մէջ կը բերէ հայ գաւառներու կեանքէն զանազան տեղեկութիւններ, յորս գլխաւորն է Տիգրանակերտի մասին գրածը:
       Գերայարգեցելոյ եւ վսեմագունեղի տեառն տեառն Մխիթարայ Աստուածաբանութեան վարդապետի եւ Աբբայ Հօրն մերում
       Քալտէացւոց պատրիարգի քոյրն ի տիարպէքրէն վասն եղբօրն իւրոյ եկն աստ, բայց այժմ ոչ գիտէ, թէ ուր իցէ նա, արդեօք իցէ ի Վէնէտիկ , եւ կամ ի Հռօմ, գրելի է զսոյն եւս, եւ ես զկնի բազմաց խօսակցութեանց հարցի ցնա, թէ տիառպէքիր այժմ յորում կացութեան իցէ, նա եւ սկսաւ ասել ["]հիչ սօրմայ ["] հացին 1 օխան նախապէս 1 ստակ էր ասէ, բայց այժմ 5 փարայ, մսին օխան 8 փարայ. կանայք չունին հրաման ի տանէ իւրեանց ելանել ի դուրս, հազիւ կարեն յամիսն մի անգամ գնալ ի բաղանիս, 20 հազար յէնիչէրի բնակին ի տիարպէքիր, առուծախն ինքեանք առնեն, փարթամք աղքատացան, եւ աղքատք բոլորովիմբ չքաւորեցան: Մուսուլու գիւղօրէքն ոչնչացան. պտղատու եղեալ ժողովուրդն, ոմանք ի սովու եւ ոմանք ի ջրոյ մեռան ասէ, եւ այլն: Յանցելում աւուրն եկն աստ թագաւորական հրաման, զի իւրաքանչիւր քաղաքացի զիւր ցորեանն այլոց ոչ վաճառիցէ, այլ իւրաքանչիւր քաղաքացի վաճառեսցէ իւրեանց քաղաքացւոյն: Այսու յայտ է, թէ ի Թմշվարու եւ ի Վարատինու ցորենն ի խրուատլիկ երկիրն տանելոց են: Թուրքն եթէ կամիցի պատերազմն առնել ընդ կայսերն, ոչ գայ ի Պելկրատ, այլ ի յերկուս յառաջս բաժանելով, ոմանք ի նոցունց ի կողմն Խռվատլիու գնան եւ ոմանք ի Մաճառու. թուրքի թագաւորն եթէ կամիցի պատերազմ առնել ընդդէմ քրիստոնէից, նախապէս ոչ առնէ ընդ սմա, այսինքն ընդ կայսերն , այլ ընդդէմ Մօսկոֆին, ըստ որում ոմանք աստանօր ի մեծամեծաց այսպէս տրամաբանեն: Սոքա ի կողմն Խռվա[տ]լիէն շատ ազգեր ունին: Աստ հարկաւորապէս թա[ն]կանայ հացն եւ միւսն, զի ըստ մեծի մասին քաղաքիս միսն եւ ալիւրն յայլմէ երկրէ զայր աստ, զի Պէլկրատու հողն Թմշվարու պէս չէ…:
      
       Գերայարգութեան քում Նուաստագոյն ծառայ Եղիա վարդապետ
      
       Յամի տեառն 1734 նոեմբերի 4 [Պելկրատ]